Teoria poliwagalna a relacje z toksycznymi ludźmi i ich wpływ na zdrowie

Teoria poliwagalna, a relacje z toksycznymi ludźmi i ich wpływ na zdrowie

Teoria poliwagalna jest koncepcją naukową opracowaną przez Stephena Porges'a, która opisuje złożone połączenia pomiędzy układem nerwowym, psychiką i zachowaniem. Według tej teorii, w organizmie człowieka istnieją trzy odrębne układy nerwowe: współczulny, przywspółczulny i nerw błędny, które wpływają na procesy emocjonalne, społeczne i fizjologiczne.
Osoby toksyczne, czyli te, które wywołują negatywne uczucia u innych, takie jak lęk, złość czy stres, mogą mieć wpływ na funkcjonowanie układu nerwowego u innych ludzi. Według teorii poliwagalnej, układ nerwowy ludzi jest wrażliwy na sygnały zewnętrzne, w tym na emocje i zachowania innych ludzi, co może prowadzić do reakcji na poziomie biologicznym. Jeśli osoba toksyczna wywołuje u innych osłabienie poczucia bezpieczeństwa lub niepewność, może to aktywować układ współczulny, który jest odpowiedzialny za reakcje na stres i zagrożenie. W takiej sytuacji organizm jest przygotowany do walki lub ucieczki, co prowadzi do podwyższonego poziomu kortyzolu i adrenaliny, co z kolei może prowadzić do negatywnych skutków dla zdrowia. Z drugiej strony, osoby toksyczne mogą również wpływać na układ nerwowy innych ludzi poprzez stymulację nerwu błędnego, który jest odpowiedzialny za reakcje relaksacyjne i uspokojenia. Jeśli osoba toksyczna wywołuje u innych uczucie bezradności lub braku kontroli, może to prowadzić do reakcji nerwu błędnego, takich jak spowolnienie tempa oddechu i obniżenie ciśnienia krwi. W sumie, osoby toksyczne mogą wpływać na funkcjonowanie innych ludzi, co może prowadzić do różnych reakcji biologicznych i emocjonalnych. Dlatego ważne jest, aby unikać toksycznych relacji i dbać o swoje zdrowie psychiczne i fizyczne.
Osoby toksyczne to osoby, które często wywołują u innych uczucia niepokoju, stresu, lęku, poczucia zagrożenia lub poczucia bezradności. Mogą to być osoby, które wykorzystują, kontrolują, manipulują, krytykują lub zdominują innych, aby zaspokoić swoje własne potrzeby, a nie potrzeby innych.
W relacjach z toksycznymi ludźmi, teoria poliwagalna może pomóc w zrozumieniu reakcji emocjonalnych i fizjologicznych, które występują w odpowiedzi na stresujące sytuacje. Na przykład, gdy osoba czuje się zagrożona lub zaatakowana przez toksyczną osobę, może wystąpić aktywacja układu nerwowego współczulnego, który jest odpowiedzialny za reakcje "walcz lub uciekaj". To może prowadzić do wzrostu poziomu kortyzolu i innych hormonów stresu, które mają negatywny wpływ na zdrowie psychiczne i fizyczne.
Związek między toksycznością a układem poliwagalnym wynika z faktu, że toksyczne zachowanie, szczególnie jeśli jest długotrwałe lub powtarzające się, może wpłynąć na odczuwanie i przetwarzanie sygnałów nerwowych w mózgu i wpłynąć na emocje, zachowania i funkcjonowanie organizmu. Osoby, które są narażone na długotrwały stres związany z toksycznymi relacjami, mogą cierpieć z powodu różnych chorób somatycznych, takich jak choroby serca, choroby autoimmunologiczne, choroby trawienne (zespół jelita drażliwego, wątroba, trzustka, żołądek), bóle głowy i inne. Wynika to z faktu, że układ nerwowy człowieka jest złożoną siecią połączeń, które wpływają na funkcjonowanie całego organizmu, w tym układu krążenia, trawienia, układu oddechowego i innych.
Wpływ toksycznych osób na ciało i umysł jest szczególnie szkodliwy dla osób z zaburzeniami lękowymi, depresją, PTSD i innymi zaburzeniami psychicznymi. To właśnie dlatego ważne jest, aby unikać toksycznych relacji, stawiać granice i dbać o swoje zdrowie psychiczne i fizyczne. „W starciu z toksyczną osobą najważniejsze to umiejętnie zarządzać emocjami. Ludzie z niską samooceną nie dostrzegają toksycznych ludzi w swoim towarzystwie. Zawsze szukają winy w sobie. Dlatego pierwszym krokiem jest polubienie siebie i powiedzenie sobie, że jest się ważnym” .
„Za toksyczną osobę możemy uznać np. współpracownika w firmie, który tak przekazuje i interpretuje informacje, że doprowadza do konfliktów. Osoby toksyczne potrafią gorzko i boleśnie podsumować nasze działania i skrytykować za najmniejsze błędy. Starają się wybielać siebie i kłamią. Nie biorą odpowiedzialności za swoje negatywne emocje, ich przyczynę przerzucają na innych. Na przykład w czasie kłótni, którą sami wszczęli, mówią, że zostali sprowokowani. Spokojnego rozmówcę oskarżają o wybuchy złości, mimo że sami podnoszą głos. Zwrócenie im uwagi nic nie daje. Niechętnie przepraszają – nie widzą powodu, skoro zazwyczaj wina jest czyjaś, nie ich.
Chętnie wchodzą w rolę ofiary, zrzucając winę na innych. Mówi się o nich, że są jak kameleony – zmieniają zasady, zdanie i sposób postępowania w zależności od tego, co im się bardziej opłaca (np. ojciec, który w aucie wrzeszczy na dzieci, za sekundę niezwykle uprzejmym tonem zwraca się do pracownika stacji benzynowej). Kiedy czegoś chcą, potrafią być wyjątkowo mili. Nigdy nie wiemy, którą ich „wersję” dostaniemy – w jednej chwili będą usłużni, cierpliwi, a już za chwilę będziemy się zastanawiać, czym zasłużyliśmy na ignorowanie czy bolesną krytykę” .
Relacja z toksyczną osobą w pracy może być bardzo trudna i stresująca. Toksyczne zachowania mogą obejmować agresję, manipulację, ignorowanie, krytykowanie, oskarżanie, wyśmiewanie i wiele innych. Takie zachowania mogą powodować stres, frustrację, a nawet problemy zdrowotne u osób dotkniętych toksycznością.
Jeśli masz relację z toksyczną osobą w pracy, istnieje kilka sposobów, aby sobie pomóc:
1. Utrzymaj zdrowy dystans - Staraj się trzymać z dala od toksycznej osoby, unikaj konfliktów i nie angażuj się w negatywne zachowania.
2. Miej jasne granice - Postaw granice wokół swojego czasu i zadań, aby uniknąć nadużyć ze strony toksycznej osoby.
3. Miej wsparcie - Wsparcie ze strony rodziny, przyjaciół lub współpracowników może pomóc Ci poradzić sobie z toksycznymi zachowaniami w pracy.
4. Miej realistyczne oczekiwania - Nie oczekuj, że toksyczna osoba zmieni się nagle. Zmiana takiej osoby jest trudna i wymaga czasu.
5. Jeśli toksyczność jest na tyle poważna, że wpływa na Twoją pracę, skonsultuj się z przełożonym, który spróbuje znaleźć rozwiązanie.

Kim jest toksyczny człowiek i jak go rozpoznać?
„Może nosić maskę – to nie zawsze osoba o negatywnym nastawieniu. Bywa, że osoba toksyczna uśmiecha Ci się prosto w twarz i jest bardzo miła i sympatyczna, ale pod tą maską skrywa brak pewności siebie, strach, złość. W ten sposób możemy dać się wciągnąć w jej grę i nie być tego świadomym przez długi czas.
Nie można mylić ludzi toksycznych i chorych, np. chorujących na depresję. Toksyczni ludzie nie mają żadnych prawdziwych powodów do narzekań. Mimo to „poprawiają” sobie humor tworząc problemy z niczego, tłumacząc swoje niepowodzenia nieistniejącymi ograniczeniami. Poza tym toksyczni ludzie zazwyczaj nie czują, że z ich zachowaniem jest coś nie tak.
Jakie cechy charakteru mają toksyczne osoby
Dla osób toksycznych charakterystyczne jest negatywne nastawienie do świata. Są często zresztą nazywani wampirami energetycznymi, bo przez ich podejście mamy wrażenie, że i nas opuszcza motywacja i siła do działania. Fakt, że plotkują o innych, bez cienia empatii może nas zaalarmować. No i zdecydowanie mówią więcej niż słuchają, bo są raczej zaabsorbowani swoją osobą i nie interesują się zbytnio rozmówcą. Jeżeli masz czasem wrażenie, że Twoje potrzeby w tej relacji nie są spełnianie, możliwe że tkwisz w relacji z toksyczną osobą” .
Warto zwrócić uwagę, że nie zawsze łatwo jest rozpoznać toksyczne zachowania u innych. Często osoby toksyczne wykazują się dużą uprzejmością i manipulują, aby zyskać zaufanie innych i zdominować ich. Dlatego ważne jest, aby nauczyć się rozpoznawać toksyczne zachowania i podejmować odpowiednie kroki, aby chronić siebie i swoje zdrowie psychiczne i fizyczne.
Choroby somatyczne to choroby, które mają swoje źródło w funkcjonowaniu układu somatycznego, czyli w organach i tkankach organizmu, w przeciwieństwie do chorób psychicznych, które dotyczą przede wszystkim funkcjonowania mózgu i psychiki. Choroby somatyczne mogą mieć różne przyczyny, w tym genetyczne, środowiskowe lub wynikające ze stylu życia, ale stres może również odgrywać rolę w ich rozwoju. Stres jest reakcją organizmu na sytuacje trudne lub zagrożenia, takie jak utrata pracy, choroba lub problemy rodzinne. W przypadku krótkotrwałego stresu, organizm jest w stanie poradzić sobie z sytuacją i powrócić do równowagi. Jednakże, w przypadku chronicznego stresu, organizm może nie być w stanie dostosować się do nowej sytuacji, co może prowadzić do różnych chorób somatycznych. Stres może wpływać na zdrowie fizyczne poprzez aktywowanie układu nerwowego współczulnego, który jest odpowiedzialny za wyzwolenie hormonów stresu, takich jak kortyzol i adrenalina. Długotrwała aktywacja tego układu może prowadzić do zwiększenia ciśnienia krwi, podniesienia poziomu cukru we krwi i innych zaburzeń metabolicznych, które mogą prowadzić do chorób somatycznych. Ponadto, stres może również wpłynąć na układ odpornościowy, który jest odpowiedzialny za obronę organizmu przed chorobami. Długotrwały stres może osłabić układ odpornościowy, co zwiększa ryzyko infekcji, chorób autoimmunologicznych i chorób nowotworowych. Należy zauważyć, że stres może mieć różne skutki dla różnych osób, w zależności od ich indywidualnych cech, takich jak genetyka, styl życia i środowisko. Jednakże, kontrolowanie poziomu stresu jest ważne dla zachowania zdrowia fizycznego i psychicznego i może pomóc w zmniejszeniu ryzyka chorób somatycznych.
Bardzo często zachowanie toksyczne osoby może wpłynąć negatywnie na jej zdrowie fizyczne. Osoby toksyczne mogą doświadczać chronicznego stresu, co może prowadzić do zwiększenia ryzyka chorób sercowo-naczyniowych, układu pokarmowego, nadciśnienia, cukrzycy, a także osłabienia układu odpornościowego. Ponadto, osoby toksyczne mogą stosować szkodliwe strategie radzenia sobie ze stresem, takie jak palenie papierosów, nadużywanie alkoholu, narkotyków, lub innych substancji psychoaktywnych, co także może wpłynąć negatywnie na ich zdrowie somatyczne. Warto również zauważyć, że zachowanie toksyczne może wpłynąć na zdrowie somatyczne osób, które z nim stykają się na co dzień. Osoby doświadczające toksycznego zachowania mogą cierpieć na stres, problemy ze snem, a także choroby somatyczne, wynikające z długotrwałego narażenia na stres i negatywne emocje.
Dlatego też, ważne jest, aby osoby toksyczne szukały pomocy w rozwiązaniu swoich problemów i zmienieniu swojego zachowania, co może przyczynić się do poprawy ich zdrowia somatycznego, jak i zdrowia psychicznego osób z ich otoczenia.
Emocje a autonomiczny układ nerwowy
„Czy jesteśmy otwarci, przyjacielscy, komunikatywni i skłonni do współpracy? Czy też jesteśmy zamknięci, przygnębieni lub apatyczni? A może jesteśmy źli, agresywni, zaniepokojeni, przestraszeni lub wycofani? Jak reagujemy na innych ludzi, gdy znajdujemy się w tych różnych stanach?
Sposób odnoszenia się do nas innych ludzi jest kombinacją stanów, w jakich oni i my się znajdujemy. Nasze emocje wychodzą na jaw w interakcjach między naszym a ich autonomicznym układem nerwowym.
Jako ssaki jesteśmy zwierzętami stadnymi i potrzebujemy siebie nawzajem. Wszyscy od czasu do czasu mierzymy się z wyzwaniami i niepewnością, w celu zwiększenia szansy przetrwania i spełnienia jesteśmy zatem zależni od interakcji z innymi ludźmi – rodziną, przyjaciółmi, sąsiadami, współpracownikami i resztą sieci społecznej. To, jak czujemy się w danej sytuacji lub wobec danej osoby, wpływa na nasze zachowanie. Czy ktoś potrzebuje naszej pomocy ? Czy lubimy spędzać czas z tą osobą ? Czy ta osoba zazwyczaj nas wspiera ? Czy mamy chęć ją wesprzeć ? Czy dobrze nam się razem pracuje ? Czy czujemy się bezpieczni ? Czy jest szansa na współpracę, dzielenie się i przyjaźń ?
Jeżeli jesteśmy samotni i z kimś się spotykamy, czy jest szansa stworzenia trwałych intymnych więzi z drugą osobą jako potencjalnym partnerem? Jeżeli jesteśmy w małżeństwie lub stałym związku, czy spędzamy ze sobą dość czasu w stanie zaangażowania społecznego? Im więcej spędzamy ze sobą przyjemnych chwil, tym większy zapas mamy do wykorzystania w trudniejszych momentach.
Właściwe funkcjonowanie pięciu nerwów czaszkowych odpowiedzialnych za zaangażowanie społeczne jest istotne w komunikacji i nawiązywaniu relacji z innymi. Nerwy te odpowiadają za słuch, kształtują dźwięki mowy i pomagają nam zrozumieć, co mówią inni ludzie. Czy możemy ze spokojem patrzeć wprost na drugą osobę czy usuwamy ją ze swojego pola widzenia? Jeżeli jesteśmy szczęśliwi i bezpieczni, ogólnie powinniśmy być w stanie prowadzić normalną dwukierunkową konwersację, słuchać tego, co mówią inni, patrzeć na rozmówcę i wyłapywać znaczące sygnały wzrokowe.
Uważam autonomiczny układ nerwowy i stany emocjonalne za dwie strony tego samego medalu. Jeżeli chcemy zmienić swój stan emocjonalny, żeby pomóc sobie lub innym, można to osiągnąć dzięki fizycznym działaniom, które poprawiają funkcjonowanie autonomicznego układu nerwowego i pozwolą przejść ze stanu stresu lub aktywności części grzbietowej nerwu błędnego w stan zaangażowania społecznego” .
Właściwe dbanie o siebie jest podstawą dobrego samopoczucia i zdrowia. Ludzie, którzy we wczesnych latach życia nie doświadczyli wystarczającej, odpowiedzialnej opieki i ciepła ze strony rodziców lub innych opiekunów, którzy doświadczali toksycznych relacji, mają trudności z dbaniem o siebie. W celu skutecznej samopomocy, muszą najpierw doświadczyć współregulacji i potrzebują w tym celu profesjonalnego wsparcia terapeutycznego. Aktualnie na zachodzie oferta psychoterapeutyczna jest nadal silnie skoncentrowana na rozmowach z pacjentem. Naukowo jednak udowodniono, że rozmowa nie zawsze wystarcza do skutecznej terapii. Zaangażowane musi być również ciało. Istnieje wiele możliwości na zrównoważenie współczulnego i przywspółczulnego układu nerwowego w celu poprawy zdrowia i dobrego samopoczucia. Metody te zostały opracowane dla osób z traumatycznymi doświadczeniami oraz dolegliwościami psychosomatycznymi i opierają się na podejściu zorientowanym na ciało.
Właściwe dbanie o siebie jest kluczowe dla dobrego samopoczucia i zdrowia. Dbanie o siebie oznacza troskę o swoje fizyczne, emocjonalne i psychiczne potrzeby. Oto kilka sposobów, jak można zadbać o swoje zdrowie i dobre samopoczucie:
1. Zdrowe odżywianie:
Odpowiednia dieta jest kluczowa dla dobrego zdrowia. Staraj się spożywać zrównoważone posiłki, w tym owoce, warzywa, białko, węglowodany, tłuszcze i wodę. Unikaj przetworzonej żywności i jedzenia w fast foodach, ponieważ mogą one zwiększać ryzyko chorób.
2. Regularna aktywność fizyczna:
Znajdź aktywność, którą lubisz, taką jak jogging, jazda na rowerze, pływanie lub fitness, i ćwicz regularnie.
3. Wystarczająca ilość snu:
Dorosłe osoby powinny starać się spać od 7 do 9 godzin dziennie, a dzieci i młodzież potrzebują więcej snu.
4. Redukcja stresu:
Stres może mieć negatywny wpływ na zdrowie i samopoczucie. Wprowadzanie codziennej rutyny, medytacja, czy też praktykowanie jogi to sposoby, które pomagają redukować stres.
5. Utrzymywanie pozytywnych relacji z innymi:
Bliskie relacje z rodziną i przyjaciółmi są bardzo ważne dla dobrego samopoczucia i zdrowia psychicznego. Pamiętaj, że nie jesteś sam i że masz wsparcie.

Wszystkie te czynniki są kluczowe dla zdrowia i dobrego samopoczucia. Właściwe dbanie o siebie wymaga czasu i zaangażowania, ale jest podstawą dla osiągnięcia dobrego zdrowia i satysfakcjonującego życia.

Opracował:
Maciej Herwart
PPP Mogilno

Bibliografia
1. Barbara Szmydt, Toksyczni ludzie – jak pozbyłam się ich ze swojego życia? - https://basiaszmydt.pl/toksyczni-ludzie-jak-pozbylam-sie-ich-ze-swojego-zycia/
2. Deb Dana, Teoria poliwagalna w praktyce zestaw 50 ćwiczeń – Wydawnictwo Uniwersytetu Jagielońskiego, Kraków 2021
3. Deb Dana, Zakotwiczeni – Wydawnictwo Uniwersytetu Jagielońskiego, Kraków 2022
4. Ellen Fischer, Aktywuj samouzdrawiającą moc nerwu błędnego – Wydawnictwo Vital, Białystok 2022
5. Gaj Maria, Toksyczni ludzie - https://charaktery.eu/artykul/toksyczni-ludzie
6. Staynley Rosenberg, Terapeutyczna moc nerwu błędnego - Wydawnictwo Uniwersytetu Jagielońskiego, Kraków 2020
7. Stephen W. Porges, Chris Lowney, Aleksander Gomola, Teoria poliwagalna. Przewodnik - Wydawnictwo Uniwersytetu Jagielońskiego, Kraków 2020
8. Ursula Eder Franz J. Sperlich, Stymuluj swój układ przywspółczulny -Wydawnictwo Vital, Białystok 2023
9. https://www.psychologgia-plus.pl/blog/dlaczego-ludzie-sa-toksyczni-jak-sobie-z-nimi-radzic/