Studium przypadku dorosłego jąkającego się mężczyzny ze współistniejącymi zaburzeniami depresyjnymi

Spis treści.
1. Diagnoza. 2
1.1. Dane ogólne, charakterystyka badanego. 2
1.2. Anamneza w oparciu o wywiad i obserwację. 2
1.3. Wyniki badan diagnostycznych. 3
1.4. Próby eksperymentalne. 4
2. Terapia 5
2.1. Program terapii. 5
2.2. Opis przebiegu procesu terapeutycznego. 7
2.3. Ocena postępów terapii. 8
3.1. Przykładowe konspekty zajęć. 9
2.2. Przykładowe ćwiczenia relaksacyjne do wykonywania w domu. 12
2.3. Zestaw sylab, wyrazów i zdań do ćwiczeń delikatnego (miękkiego) startu mowy
w sylabach , wyrazach i zdaniach z głoską p w nagłosie 13
2.4. Przykładowe teksty terapeutyczne. 13
2.5. Przykładowe afirmacje.
3. Bibliografia 15
4. Aneks 16
3.1. Z. Tarkowski, Kwestionariusz Niepłynności Mówienia i Logofobii – protokół (stan początkowy) 19
3.2. Z. Tarkowski, Kwestionariusz Niepłynności Mówienia i Logofobii – protokół (stan końcowy) 21
3.3. Rysunek pacjenta - „gorą lodowa” 22

1. Diagnoza.
1.1. Dane ogólne, charakterystyka badanego.
Pan Ksawery (42 l.) trafił na terapię jąkania w wieku dojrzałym, mając 42 lata. Mieszka na terenie miasta Chełma i w momencie rozpoczęcia terapii nie pracuje. Z zawodu jest mechanikiem samochodowym. Badany jest osobą samotną, nie ma dzieci. Oboje rodzice żyją. Ma przyrodnią starszą siostrę. W rodzinie dziadek ze strony ojca miał problemy z niepłynnością mowy. Swoją sytuację rodzinną i zawodową badany określa jako niezbyt satysfakcjonującą. Do udziału w terapii pacjenta zmotywował ojciec.
Badany jest mężczyzną w średnim wieku, sympatycznym ale wycofanym. Już na pierwszy rzut oka przejawiającym lekkie objawy zdenerwowania i niepewności związanej ze znalezieniem się się w sytuacji stresowej oraz koniecznością zainicjowania kontaktu i opowiedzenia kilku słów o sobie.
W trakcie dwóch pierwszych sesji została przeprowadzona diagnoza czyli ocena stanu jąkania. Techniki i narzędzia badawcze dobrałam stosownie do wieku pacjenta (Wożniak, 2008). Zastosowałam następujące narzędzia diagnostyczne.
1. Obserwacja,
2. Kwestionariusze wywiadów w sprawie jąkających się (Chęciek 2007),
3. Korpus wypowiedzi słownych i ich analiza lingwistyczna,
4. Kwestionariusz Niepłynności Mówienia i Logofobii (KNMiL, Tarkowski 2001, 3).

1.2 Anamneza w oparciu o wywiad i obserwację.

Pan Ksawery uważa się za osobę jąkającą. Pierwsze symptomy niepłynności mówienia wystąpiły u niego w okresie wczesnoszkolnym. Zacinał się wówczas, miał spore trudności z zainicjowaniem wypowiedzi i wykazywał w takich sytuacjach symptomy zdenerwowania i niepewności. Pacjent wskazuje również na reakcje wegetatywne swojego organizmu współwystępujące z objawami niepłynności: tj. blednięcie i zimne dreszcze oraz lęk towarzyszący odpowiedziom ustnym w czasie nauki szkolnej. Jak mu się wydaje, nie występowały natomiast wówczas żadne niekontrolowane ruchy ciała, choć jak sam dodaje mógł być tego nieświadomy. Jak sugeruje badany nie było chyba konkretnej przyczyny, która wywołała pojawienie się niepłynności w mowie. Możliwa jest zatem hipoteza o dziedzicznym podłożu jąkania(jąkał się dziadek ze strony ojca). W szkole podstawowej objawy nasilały się w sytuacji, gdy został wywołany nagle do odpowiedzi. Jako uczeń unikał raczej czytania tekstów na głos na forum klasy, wypowiedzi ustnych przy tablicy, recytowania wierszy i czynnego udziału w przedstawieniach
i uroczystościach szkolnych. Ogólnie był dzieckiem wycofanym i wrażliwym. Objawy jąkania zaczęły stopniowo nasilać się w okresie dojrzewania, aby nieco wycofać się pod koniec szkoły średniej. Środowisko rówieśnicze w różny sposób podchodziło do jego niepłynności. W szkole podstawowej był wyśmiewany przez kolegów, natomiast w technikum doświadczał raczej cichego wsparcia i zrozumienia ze strony rówieśników, którzy wysyłali mu różnorodne, pozytywnie nacechowane sygnały, że radzi sobie z niepłynnością i że nie jest to poważny problem. Rodzice traktowali go na równi ze starszą siostrą i nie zwracali zbytnio uwagi na problemy z mową, co w młodszym wieku szkolnym miało swoje dobre strony, ale w czasie dorastania stało się już mniej skuteczne. Niepłynności zawsze nasilały się na wiosnę i jesienią, aby wycofywać się zimą i latem. Pan Ksawery nigdy w dzieciństwie nie uczęszczał na zajęcia logopedyczne. Nie posiada również żadnej dokumentacji świadczącej o zdiagnozowaniu jąkania i prowadzonej terapii. Jak twierdzi badany – nie akceptuje swojego jąkania, przeszkadza mu ono i znacząco utrudnia życie, a nawet w subiektywnym odczuciu pacjenta jest przyczyną wielu porażek. Pan Ksawery odczuwa ogromną potrzebę zniwelowania występujących objawów niepłynności w obecnym trudnym momencie życiowym(utrata pracy, osamotnienie). Terapię uważa za konieczną i niezbędną. Takie podejście do problemu prezentują również rodzice pacjenta (zwłaszcza ojciec), wspierając w wysiłkach syna. Pan Ksawery ma problemy z nawiązywaniem nowych znajomości i prowadzeniem rozmów również przez telefon, ma trudności z inicjowaniem wypowiedzi. Przeprowadzona przeze mnie rozmowa z jąkającym się panem Ksawerym przybrała formę wywiadu: to ja zadawałam rozmówcy pytania, na które on udzielał odpowiedzi, choć pacjent zainteresowany niektórymi wątkami sam również zadawał mi pytania i wtrącał swoje sugestie. Mimo takiej formy dialogu cechował go partnerski styl komunikowania się i tok rozmowy był raczej swobodny. Starałam się, aby rozmowa w miarę możliwości była naturalna i nie wywoływała niepotrzebnego napięcia i stresu. Zadając pytania, dbałam o to, aby sformułowane były w sposób jasny i czytelny dla rozmówcy ale także, żeby stymulowały spontaniczną aktywność słowną. Wypowiedzi badanego składały się z różnych form: równoważników zdań, wypowiedzeń urwanych, zdań pojedynczych i złożonych. Dominującą formę stanowiły zdania zarówno pojedyncze rozwinięte jak i złożone współrzędnie i podrzędnie. W krótszych formach wypowiedzi pacjent prezentował zakłócenia płynności zwłaszcza przy starcie mowy, natomiast w dłuższych wypowiedziach, gdy wchodził w tok mowy objawów było mniej. Podczas rozmowy badany miał trudności z utrzymywaniem kontaktu wzrokowego, tempo mowy było lekko spowolnione (jakby pacjent intuicyjnie wyczuwał, że pomaga mu ono zwiększyć płynność mowy).Dały się zauważyć elementy świadczące o tym, że pacjent się jąka (powtórzenia, embolofazje, przeciąganie i dość długie pauzy).Podczas obserwacji pacjenta w czasie naszej rozmowy zarejestrowałam sporadyczne ale widoczne reakcje towarzyszące niepłynności: skrócenie fazy wydechowej, silne zaciskanie strun głosowych, i krótkie powtarzające się skurcze warg. Mój rozmówca stwierdził, że konwersacja nie była dla niego dużym źródłem stresu i niepokoju wynikającego z niecodziennej sytuacji, jaką była prowadzona przeze mnie rozmowa w celach naukowych/, ale towarzyszyło jej napięcie, które wynikało z chęci pokazania się przez badanego z jak najlepszej strony. Moją uwagę zwróciło lekkie nerwowe drganie prawej stopy.
Pan Ksawery od miesiąca pozostaje pod opieką psychiatry ze względu na pogłębiające się objawy depresyjne. Przyczyn depresji upatruje w obecnej sytuacji życiowej, głównie z powodu utraty pracy i ograniczonych z tego powodu kontaktów międzyludzkich. Uważa, że jąkanie znacząco pogłębia ten stan z powodu, jak to określa, lęku przed mówieniem i wycofywania się z interakcji z powodu wstydu przed kompromitacją. Doznawane stany były tak uciążliwe,że konsultacja specjalistyczna była niezbędna. Pacjent przyznaje,że niekiedy ma problem z obiektywną oceną objawów jąkania. Zależy to w dużej mierze od aktualnego stanu psychicznego. Pan Ksawery uskarżał się na długotrwałe uczucie smutku i przygnębienie, apatię oraz wycofanie społeczne i znaczne obniżenie aktywności. Dokuczała mu również bezsenność. Miał problem z zasypianiem i budził się w nocy. Dokuczały mu wówczas nawracające myśli, m.in. te dotyczące jąkania. Często wyobrażał sobie, jak wyglądałoby jego życie, gdyby się nie jąkał. Zastosowane leczenie farmakologiczne w tym momencie terapii jeszcze nie przyniosło oczekiwanych pozytywnych rezultatów ze względu na zbyt krótki czas zażywania leków. Zastosowano następujące leczenie farmakologiczne (Efevelon 75 1x0x0, Neutrop retard 300 2x1, Trittico CR 150 0x0x1).Pacjentowi zasugerowano udział w psychoterapii obok leczenia farmakologicznego. Nie podjął jej jednak ze względu na kłopot ze znalezieniem odpowiedniego specjalisty.
Pan Ksawery otwarcie mówi o depresji, nie jest ona dla niego tematem tabu. Podkreśla jednak, że pierwsze kroki do podjęcia leczenia nie były łatwe i bez wsparcia bliskich byłyby niemożliwe. Stosunek ludzi do jego choroby bywa bardzo różny, raczej negatywny, co dodatkowo utrudnia mu funkcjonowanie społeczne

1.3. Wyniki badań diagnostycznych.
1.3.1. Natężenie niepłynności mówienia.
Natężenie niepłynności mówienia zostało obliczone, przy wykorzystaniu stosunku liczby niepłynnie wypowiedzianych sylab przez badanego (124 sylaby do ogólnej liczby sylab jąkającego się (1386 sylab) razy 100% i wyniosło:
NNP = 8, 95 %
1.3.2 Wkład komunikacyjny jąkającego się.
Odbyłam z badanym jedną rozmowę, dotyczącą aktualnej sytuacji życiowej oraz istoty samego jąkania. Pacjent odniósł się do kwestii wystąpienia pierwszych objawów niepłynności mowy, uświadomienia ich sobie przez badanego oraz odbioru przez najbliższe otoczenie jego niepłynności mówienia, trudności inicjowania wypowiedzi oraz wyczekiwania na nawiązanie kontaktu przez interlokutora. Badany spróbował ocenić, na ile jąkanie utrudnia mu codzienne funkcjonowanie oraz czy i dlaczego chce poddać się procesowi terapeutycznemu. Pacjent stwierdził, że nie akceptuje swojego jąkania, przeszkadza mu ono w codziennym funkcjonowaniu i jest przyczyną wielu jego problemów. Pacjent uważa, że jego niepłynność jest duża, choć stosunek do objawów jest, jak sam zauważa, uzależniony od jego stanu psychicznego .Wkład komunikacyjny prezentowany w poniższej tabeli został obliczony na podstawie stosunku liczby słów wypowiedzianych przez osobę jąkającą się (808 słów) do łącznej liczby słów wypowiedzianej w rozmowie przez badającego i osobę jąkającą się (1231 słów) * 100 % i wyniósł:
WKJ = 65, 6 %
WK os. badającej = 34, 4 %
1.3.3. Frekwencja objawów niepłynności mówienia
Frekwencja niepłynności mówienia jest uznawana za podstawowy wskaźnik natężenia jąkania. W analizowanym materiale - wypowiedzi badanego liczącej 808 słów odnotowano 192 objawy niepłynności.
W wypowiedzi pana Ksawerego najczęściej pojawiającymi się symptomami jąkania były powtórzenia głosek: szczególnie samogłosek „y” oraz „i”, a także sylab oraz pauzy i powtórzenia pojedynczych słów: „nie, mam, że”, embolofazje oraz przeciąganie. Były obecne również sporadyczne rewizje i bloki. Poniższa tabela przedstawia liczbę poszczególnych objawów niepłynności mówienia oraz ich wskaźnik procentowy występowania w wypowiedzi badanego:
Rodzaj objawów/ symptomów niepłynności mówienia i ich rozkład procentowy w wypowiedzi badanego:
Powtarzanie głosek – 24,47 %
Powtarzanie sylab - 11, 45 %
Powtarzanie pojedynczych słów – 5,72 %
Przeciąganie - 25 %
Blokowanie – 1,56%
Embolofazje – 12,5%
Rewizje-1,56%
Pauzy-17,7%
Odsetek objawów niepłynności przedstawiają poniższe wyliczenia:
1) Frekwencja Niepłynności = 23,76 % (ze względu na wszystkie objawy niepłynności mówienia w stosunku do liczby wypowiedzianych słów)
2) Frekwencja Niepłynności = 8, 94%
Za najbardziej miarodajny uchodzi wskaźnik frekwencji objawów niepłynności mówienia obliczony w stosunku do liczby sylab, który w badanym przypadku wynosi 13,65 %.
1.3.4.Ocena niepłynności mowy i logofobii na podstawie Kwestionariusza Zbigniewa Tarkowskiego (stan początkowy).
A. Niepłynność mówienia.
W części A Kwestionariusza pacjent uzyskał łącznie 7 punktów. Sytuacje, w których pojawiają się u niego niezbyt częste niepłynności mowy to:rozmowa z urzędnikiem lub sprzedawcą, mówienie w pracy (pacjent odnosi się do sytuacji, gdy był jeszcze zatrudniony), rozmowa przez telefon, pytanie lub proszenie, rozmowa z przełożonym, mówienie podczas imienin oraz mówienie do nieznajomych. Objawy jąkania nie występują natomiast podczas z rozmowy z rodzicami i bliskimi znajomymi w strefie komfortu pacjenta.

B. Logofobia.
Sytuacje, które wywołują logofobię (pacjent trochę boi się mówić) to przede wszystkim: rozmowa z urzędnikiem lub sprzedawcą, rozmowa przez telefon, pytanie lub proszenie oraz mówienie do nieznajomych i mówienie podczas imienin. Łączna liczba punktów wyniosła 5.Logofobia nie przybiera silnej postaci, nie paraliżuje pacjenta i dotyczy konkretnych sytuacji społecznych, które należy przeanalizować i przepracować w grupie. Pacjent nie boi się mówić w gronie osób znanych(rodzina, bliscy znajomi0 i w sytuacjach znanych.

C. Objawy neuromięśniowe, wegetatywne i psychologiczne.
Pacjent wskazał na 3 z listy 25 objawów neuromięśniowych, tj. jeden w obrębie twarzy (zaciskanie warg) i dwa w obrębie szyi (napinanie mięśni szyi, drżenie lub załamanie głosu). Z pięciu objawów wegetatywnych utrzymują się dwa, tj. blednięcie i oziębienie dłoni. Badany wskazał również jeden objaw psychologiczny czyli unikanie wzroku.
Reasumując, pacjent wykazuje typową dla jąkania motywację do terapii, choć w procesie terapeutycznym należy brać pod uwagę czynniki negatywne wynikające z obniżonego nastroju i występujących u pacjenta objawów depresyjnych, które mogą utrudniać proces terapeutyczny i zaburzać samoocenę jąkania (Góral – Półrola, Tarkowski, 2012).
1.4. Próby eksperymentalne.
„Góra lodowa” to symbol (model Sheehana), który zastosowałam, aby uzmysłowić pacjentowi trudną do uchwycenia istotę jąkania (Adamczyk, 1998). Góra lodowa na oceanie ma dwie części, część wystającą nad wodę, która jest widoczna i część ukrytą pod wodą. Podobnie jest z objawami jąkania. Pan Ksawery spróbował narysować swój model, na którym zaznaczył widoczne i ukryte objawy jąkania. Do objawów widocznych zaliczył: unikanie kontaktu wzrokowego, spięcie na twarzy, schylanie głowy i nerwowe gesty. Objawy niewidoczne to:żal, wstyd, spięcie, zdenerwowanie i stres (Załącznik Nr 3). Pacjent uznał objawy niewidoczne za bardziej uciążliwe i trudniejsze do opisania.

2. Terapia.
2.1. Program terapii.
Wyniki badań oraz wszystkie pozyskane informacje z wywiadu diagnostycznego i wnioski z obserwacji posłużyły do opracowania ogólnego programu terapeutycznego, który był modyfikowany w miarę potrzeb w trakcie realizacji. Terapia została zaplanowana dwutorowo, tj. grupowa terapia prowadzona w jednym z chełmskich stowarzyszeń oraz indywidualne wspomagające sesje terapeutyczne z pacjentem. Obie formy oddziaływań terapeutycznych prowadzone były przez tego samego terapeutę. Pacjent przez cały okres był również pod opieką psychiatry oraz psychologa.
Cele terapeutyczne:
1. Uzyskanie płynnej, spowolnionej, wyrazistej i poprawnej intonacyjnie mowy.
2. Zminimalizowanie lub wyeliminowanie lęku przed mówieniem.
3. Poszerzenie wachlarza relacji interpersonalnych pacjenta, stworzenie warunków motywujących do mówienia.
4. Wzmocnienie poczucia własnej wartości, stworzenie grupowego systemu wsparcia.

Program grupowej terapii jąkania.
Program terapii przewiduje cykl zajęć trwających 9 miesięcy od października do czerwca odbywających się raz w tygodniu przez 60 minut. Cykl terapeutyczny dzieli się na trzy okresy: W pierwszym etapie pacjent, stosując specjalne ćwiczenia, dąży do uzyskania płynności mowy(okres wprowadzania zmian). W drugim etapie wdraża się osobę jąkającą się do stałego przestrzegania zaleceń, zapewniających płynną mowę i do stosowania ich w różnych codziennych sytuacjach, np. w domu, w pracy, w sklepie, na ulicy. W trzecim etapie jąkający się, w dalszym ciągu pracuje nad swoją mową, nawet jeśli objawy jąkania wycofały się i przestrzega poznanych zasad oraz utrwala nabyte nawyki(okres stabilizacji). Proces terapeutyczny kończy sesja kontrolna. W przypadku dalszego występowania lub nawrotu objawów cykl zajęć należy powtórzyć.
Program terapii w dużej mierze inspirowany jest założeniami „Zmodyfikowanego Programu Psychofizjologicznej Terapii Jąkających się” M. Chęćka (2007). Pacjenci w trakcie zajęć wykonują ćwiczenia oddechowe, emisyjne i dykcyjne. Opanowują techniki płynnego mówienia (zwolnione tempo mowy, przedłużanie samogłosek, technika delikatnego startu mowy, wykorzystanie echokorektora). Uczestnicy zajęć poddają się także rożnym formom relaksacji i wizualizacji. Ważnym elementami procesu terapeutycznego jest także odczulanie czyli desensybilizacja.
Hasło terapii: „Mówić, mówić i jeszcze raz mówić”.(Chęciek, 2007)
Grupowe zajęcia terapeutyczne obejmują następujące ćwiczenia:
Ćwiczenia oddechowe i emisyjno-głosowe.
● ćwiczenia oddechowe (dążenie do wypracowania właściwego toru oddechowego, tj. toru piersiowo-brzusznego, gdzie oddech wspomagany jest pracą przepony, wydłużanie fazy wydechowej)
● ćwiczenia oddechowo - emisyjne (utrwalanie odpowiedniego toru oddechowego ) - przeciąganie samogłosek ustnych: [a], [o], [u], [e], [i], [y] szeptem i głośno na jednym pełnym wydechu w celu uzyskania miękkiego nastawienia głosu
Ćwiczenia płynności mowy.
● ćwiczenia płynnej realizacji połączeń samogłoskowych (na jednym pełnym wydechu, bez zwarć krtaniowych, głośne i szeptem przeciąganie samogłosek z zastosowaniem tzw. „chuchających przerywników”:chao-chao-cho, chaou-chaou-chu, chae-chae-che, chaei-chaei-chi, chaeiy-chaeyi-chy, także z przydechowymi startami (tzw. westchnienia, dźwięczna głoska „h”): hao-hao-ho, haou-haou-hu, hae-hae-he, haei-haei-hi, haeiy-haeiy-hy: w różnej tonacji, a także ćwiczenie bez zwarć krtaniowych połączeń samogłosek: aoueiy-aoueiy-aoueiy...,(Chęciek, 2007)
● ćwiczenia miękkiego i szerokiego otwierania i zamykania ust oraz warg (w celu zwiększenia wyrazistości mowy oraz zapobiegania występowaniu skurczów warg i języka, a także lepszej emisji głosu),
● ćwiczenia delikatnego startu mowy (szczególnie przy wymawianiu wyrazów z głoskami: [p], [b], [t], [d], [k], [g] i innych w nagłosie oraz tak zwanym. przydechowym rozpoczynaniu wymowy wyrazów z samogłoskami w nagłosie),
● ćwiczenia delikatnego (miękkiego) startu mowy w sylabach i wyrazach z głoską p w nagłosie,
● ćwiczenia delikatnego (miękkiego) startu mowy w sylabach, wyrazach z głoską m w nagłosie,
● ćwiczenia w terapeutycznym mówieniu (czytanie tekstów metodą cienia i metodą chóralną, terapeutyczne dialogi- zadawanie pytań i naprzemienne udzielanie odpowiedzi na pytania w formie gier grupowych i kwizów, terapeutyczne opowiadanie ilustracji itp. - śpiewem, tzw. sposobem „pantomimicznym”, szeptem i mową głośną (z kontrolą wzrokową na monitorze lub w lustrze)
● śpiewanie piosenek, recytowanie ich szeptem, potem co raz głośniej - przenoszenie zjawisk melodyjnych i szeptanych na głośne mówienie
● usprawnianie śpiewnego mówienia poprzez krótkie dialogi między uczestnikami zajęć w formie: śpiewu, pantomimicznego mówienia, szeptu i mowy głośnej (Chęciek, 2007)
● czytanie szeptem i głośno prostego tekstu z podkreślonymi samogłoskami (pacjent zwraca szczególną uwagę na potrzebę przeciągania samogłosek oraz łączenia wypowiadanych słów w zwolnionym tempie na jednym wydechu)
● ćwiczenia w czytaniu tekstu oraz opowiadaniu ze stosowaniem krótkich 2-3-sekundowych pauz na zebranie myśli i przygotowanie aparatu mowy do wypowiedzenia kolejnej sekwencji
● technika rozmów kierowanych i spontanicznego opowiadania z użyciem gestów płynności
● praca z echokorektorem (oprogramowanie EduSensus Echokorektor 2,0)
● mówienie z echem zapamiętanym, technika delikatnego, miękkiego startu mówienia nagłosowych samogłosek w wyrazach z tzw. przydechem
● trening negatywny (naprzemienne świadome jąkanie się i świadome płynne mówienie)
Ćwiczenia relaksacyjne.
● ćwiczenia relaksacyjne: np. Prosta fizjologiczna relaksacja. Trening audiogenny Schultza. Trening relaksacyjny Jakobsoba. Medytacja.
● ćwiczenia relaksacyjne (z analizą umiejętności poddania się treningowi odprężającemu i uzyskiwania efektów odprężenia)
● treningi relaksacyjne w jaskini solnej
● ćwiczenia rozluźniające narządów artykulacyjnych (w tym szerokie otwieranie i zamykanie ust oraz otwieranie i zwieranie warg przy zbliżonych do siebie łukach zębowych),
Analiza objawów jąkania.
● wysłuchanie nagranego wcześniej tekstu mowy spontanicznej - analiza występujących cech niepłynności mówienia (bloków, powtórzeń, przeciągania itp.)
● rysowanie „góry lodowej” symbolizującej schemat widocznych i niewidocznych objawów jąkania u pacjenta
● analiza fizjologiczna występujących u pacjenta zjawisk niepłynności, wskazanie na przekroju rentgenograficznym jamy ustnej i gardłowej, krtani, tchawicy, płuc i przepony - miejsc, w których pacjent świadomie odczuwa napięcia mięśniowe podczas momentów niepłynności, (Chęciek, 2007)
● prowadzenie rozmów kierowanych pomiędzy parami grupy na temat trudnych komunikacyjnie sytuacji, w których w ostatnim okresie pojawiło się jąkanie,
● dokonanie wyboru jednej z trudnych komunikacyjnie sytuacji (np. zakupy w sklepie, rozmowa z przełożonym, rozmowa telefoniczna) i odegranie scenki psychodramowej
● podzielenie się odczuciami, jakich doznali uczestnicy gry oraz obserwatorzy z grupy wraz z logopedą (logopedyczne utrwalanie tych zachowań komunikacyjnych, w których uczestnikom gry udało się zapobiec wystąpieniu objawów niepłynności)
● odgrywanie scenek pantomimicznych (parami lub cała grupa), ukazujących kłótnie z powodu różnicy zdań lub dotyczącej polemicznej rozmowy na wylosowany temat np. nagle odwołanego spotkania, gdzie zawiedzeni uczestnicy zajęć burzliwie dyskutują (stosują tu całe bogactwo gestykulacji oraz dołączają później formę językowej„bla-bla-bla ...” wyrażaną w różnej głośnej tonacji)
● zadania domowe polegające na samoobserwacji(prowadzenie dziennika terapii)
● ćwiczenia analizujące nagrane wypowiedzi pacjenta na początku programu terapii, w trakcie i w końcowym etapie terapii
Elementy psychoterapii i socjoterapii.
● elementy psychoterapii i socjoterapii
● wizualizacja (stabilizowanie reakcji, uspokojenie oddechu, mentalne przygotowanie się do odniesienia sukcesu w komunikacji z innymi ludźmi)
● stosowanie afirmacji
● ćwiczenie w ekspresji emocji (wyrażanie emocji, głównie tych towarzyszących komunikacji, za pomocą gestu, znaku graficznego, obrazu, muzyki, itp.)
● autoanaliza sytuacji, których pacjent unika z powodu jąkania się i wypracowanie nowego pozytywnego wzorca tych sytuacji oraz przećwiczenie ich w ramach psychologicznych i socjologicznych gier grupowych pod opieką logopedy i psychologa
● odczulanie czyli desensybilizacja

2.2. Opis procesu terapeutycznego.
Na pierwszych zajęciach terapii grupowej uczestnicy zajęć podpisali kontrakty terapeutyczne z prowadzącym zajęcia oraz wyczerpująco wyjaśniono im problem jąkania oraz wskazano na negatywne uwarunkowania środowiskowe mające wpływ na płynność mowy. Pacjenci zapoznali się z programem terapii i zasadami panującymi w grupie terapeutycznej. Pierwsze grupowe sesje terapeutyczne służyły integracji grupy i wzajemnemu poznaniu uczestników zajęć. Odbywało się to w sposób motywujący do mówienia ale w miarę możliwości ograniczający stres związany z komunikacją. Uczestnicy zajęć mieli w miarę bezstresowo wejść w tok pracy grupy i poczuć się w niej bezpiecznie i komfortowo. Z kolei przedstawiono również podstawowe zasady mówienia (gesty płynności), które stosowane konsekwentnie w mówieniu eliminują w odpowiednim zakresie występowanie niepłynności (Chęciek, 2007). Zasady te mówią, że:

● tempo mówienia pacjenta powinno być zwolnione (zgodnie z techniką przedłużonego mówienia) poprzez przeciąganie samogłosek ustnych: [a], [o], [u], [e], [i], [y], z zaznaczeniem: [ą], [ę],
● mówienie pacjenta powinno być płynne, realizowane na wydechu bez częstych, zbytecznych wdechów zakłócających płynny potok mówienia,
● mówienie pacjenta powinno być śpiewne (ani monotonne, ani skandowane, intonacja powinna być melodyjna)
● proces oddychania musi być odpowiednio wyregulowany (krótki wdech, realizacja dłuższych sekwencji słownych na jednym wydechu, bez częstych, zbytecznych wdechów, oddech brzuszno-przeponowy)
● wypowiedzi pacjenta powinny być pełne ( pełnozdaniowe, w których jest możliwe zastosowanie odpowiedniego procesu oddychania oraz techniki przeciąganego mówienia)
● mówienie pacjenta powinno być wyraziste (z odpowiednio miękkim i szerokim układem narządów mownych)
● pacjent na początku terapii „wspomaga” płynne, zwolnione i śpiewne mówienie parabolicznymi ruchami dłonią, a później palcem wskazującym wiodącej dłoni,
● narządy mowne (np. wargi, język, podniebienie miękkie, struny głosowe) w czasie mówienia powinny się zwierać (zbliżać do siebie) delikatnie, ze zminimalizowanym napięciem ich mięśni
● początek mówienia powinien być skoordynowany z początkiem wydechu i początkiem parabolicznych ruchów dłonią (palcem wskazującym),
● należy stosować krótkie pauzy pomiędzy wypowiedziami na „zebranie” myśli oraz przygotowanie aparatu mowy do dalszych wypowiedzeń
●należy utrzymywać kontakt wzrokowy za swoim rozmówcą

Wszystkie ćwiczenia oprócz stosowania ich w gabinecie czy w grupie były utrwalane przez pacjenta samodzielnie w domu. Z powodu,że pan Ksawery nie bardzo mógł liczyć na kontrolę ze strony bliskich osób, zorganizowano pomoc studentek logopedii, które wcześniej dokładnie poinstruowano o metodach prowadzenia tych ćwiczeń. W tych różnych sytuacjach logopeda uważnie obserwował zachowanie i wypowiedzi pacjenta i w dyskretny sposób korygował ich niepłynne wypowiedzi. Pacjent w tych naturalnych, społecznych sytuacjach posługiwał się poznanymi i opanowanymi gestami płynności. Prawidłowe pod względem płynności wypowiedzi jednego z uczestników grupy wpływały motywująco na płynne realizacje wypowiedzi pozostałych uczestników grupy. Takie grupowe sesje terapeutyczne były z kolei poddawane analizie na kolejnej sesji w gabinecie. Uczestnicy grupy dyskutowali na temat osiągnięć swoich i kolegów oraz porażek w zakresie płynnego mówienia w tych społecznych sytuacjach i wyciągali z nich wnioski. Dobrze sprawdzała się tu socjodrama i psychodrama. W trakcie zajęć pacjenci prezentowali swoje problemy komunikacyjne, dokonując wyboru typowej sytuacji komunikacyjnej. Na kartkach przygotowany był dokładny opis, zgodnie z którym przydzielano role i omawiano szczegóły odgrywanej scenki. Po jej odegraniu uczestnicy grupy przy wsparciu terapeuty omawiali przebieg dramy, skupiając się na zrelacjonowaniu i analizie odczuć, które pojawiły się w czasie dramy. Oceniali wzajemnie zachowania uczestników w czasie inscenizacji, uwypuklając prawidłowe cechy płynności mowy. Doświadczali w ten sposób minimalizowania lub eliminowania lęku przed mówieniem, który lęk pojawiał się w sytuacjach naturalnych. Motywowało to ich do podejmowania wysiłku nawiązywania kontaktów i interakcji interpersonalnych. Grupa stanowiła realne wsparcie, pozwalała pacjentowi zmodyfikować swój stosunek do jąkania, zminimalizować lęk przed mówieniem oraz mobilizowała do pracy nad sobą, Ćwiczenia w grupie były realną bazą do późniejszych interakcji społecznych. Ćwiczenia indywidualne pozwalały natomiast na zintensyfikowaną pracę nad płynnością mowy i razem z terapią grupową stanowiły integralną holistyczną terapię jąkania u dorosłego i świadomego swoich możliwości pacjenta.
W trakcie ćwiczeń oddechowo – emisyjnych terapeuta odwoływał się do wyobraźni, np. przed fonacją głoski [a] prosił uczestników grupy o zaprezentowanie reakcji na następujące sytuacje:1)wskoczyłeś do lodowatej wody, 2) włożyłeś do ust gorący kartofel, 3) ujrzałeś zachwycający zachód słońca, 4) niespodziewanie zwolnili cię z pracy. Zastosowanie tej techniki pozwoliło na rozluźnienie pacjenta i rozładowanie zbędnych napięć oraz nadanie sytuacji ćwiczeniowej realnego życiowego kontekstu.
Bardzo ważnym czynnikiem motywującym pacjenta do terapii oraz kontrolującym efekty terapii było nagrywanie jogo mowy na dyktafonie lub telefonie i przy użyciu kamery. W trakcie terapii dokonywano nagrań audio, które potem poddawane były wnikliwej analizie i służyły zwiększeniu skuteczności terapii. Nagrywano m. in. czytanie przez pacjenta tekstów ze świadomym przeciąganiem samogłosek w jednakowym iloczasie. W tekście samogłoski te zaznaczano graficznie poprzez zapisanie ich wielka literą.
W trakcie zajęć stosowano również techniki socjoterapeutycznych oraz psychologicznych gier grupowych w naturalnych sytuacjach komunikacyjnych, w trakcie których pacjent mógł sprawdzić w praktyce nabyte wcześniej w gabinecie umiejętności. Przeprowadzano rozmowy telefoniczne, robiono zakupy, pytano o drogę, załatwiano proste sprawy w urzędzie. Następnie analizowano i wnikliwie dyskutowano nad sytuacjami społecznymi, w trakcie których pacjenci zmuszeni byli do mówienia. Analiza trudnych komunikacyjnie sytuacji pozwalała na przezwyciężanie logofobii i zautomatyzowanie stosowania gestów płynności.

2.3 Ocena postępów w terapii.
Analiza przebiegu terapii oraz wyników dwukrotnie przeprowadzonego Kwestionariusza Niepłonności Mówienia i Logofobii(na początku terapii – pomiar początkowy i po jej zakończeniu – pomiar końcowy, protokoły w Aneksie – Załącznik Nr 1 i 2) wykazały zadowalający dla pacjenta poziom efektywności terapii.
W trakcie dziewięciomiesięcznej terapii udało się pacjentowi:
1. Mówić mową terapeutyczną.
2. Uzyskać wsparcie w grupie.
3. Opanować strategie radzenia sobie z lękiem przed mówieniem.
4. Otworzyć na nowe, zdrowe, alternatywne przekonania i wyzbyć przestarzałych, nieaktualnych i niszczących sądów na temat siebie, swojego jąkania i otaczającej rzeczywistości.
5. Zwiększyć poczucie własnej wartości.
6. Mieć większy kontakt z samym sobą, pacjent prowadzi dziennik terapii jąkania, polega na sobie i dystansuje się od opinii innych osób.
7. Zdać sobie sprawę z pozytywnych stron swego życia.
Terapia jąkania jest trudna i złożona, a żadna z metod nie ma charakteru uniwersalnego. Uzyskane efekty mogą nie mieć charakteru stałego, bo objawy jąkania mogą nawracać. Sesja kontrolna odbyła się po 3 miesiącach od zakończenia terapii. Jej wyniki i przebieg potwierdziły utrzymanie się efektów terapii pacjenta.
Duże znaczenie dla efektów terapii miało leczenie farmakologiczne, pozytywne i utrzymujące się skutki farmakoterapii pacjent zaczął zauważać po 6 miesiącach zażywania leków. Leczenie kontynuowano z pozytywnym skutkiem.
W trakcie terapii mamy do czynienia ze złożoną osobowością pacjenta,jego problemami psychicznymi i nie zawsze sprzyjającym, niekiedy demotywującym środowiskiem. W trakcie każdej sesji terapeuta musi uwzględniać ograniczenia w komunikacji z pacjentem. Poprawić jakość tej komunikacji a tym samym jakość życia pacjenta to zadanie bardzo trudne. Równie ważnym aspektem jest sama postawa terapeuty pracującego z osobami jąkającymi się oraz jego współpraca z innymi specjalistami, głównie z psychologiem. Uzyskany efekt terapeutyczny jest wynikiem działań zespołu specjalistów i osób wspierających pacjenta. W przypadku pana Ksawerego duże znaczenie dla terapii mieli bliscy pacjenta oraz współpracujące z terapeutą studentki logopedii. Nie udało się całkowicie wyeliminować niepłynności mowy ani pozbyć się w stu procentach lęku przed mówieniem, ale mimo to efekty pracy terapeutycznej zostały uznane za satysfakcjonujące zarówno przez pacjenta, jak i terapeutę. Pan Ksawery zaczął mówić płynniej, podjął pracę(po uzyskaniu stopnia niepełnosprawności) i nawiązał satysfakcjonujące nowe kontakty międzyludzkie. Wszystko to wpłynęło na polepszenie jakości życia pacjenta i dało realne podstawy do dalszej pracy nad sobą.
Zalecenia dla pacjenta:
1. Kontynuować zalecenia logopedyczne.
2. Stosować poznane i przećwiczone metody i techniki terapeutyczne w warunkach domowych.
3. Kontynuować leczenie farmakologiczne zgodnie z zaleceniami lekarza psychiatry i w miarę potrzeby korzystać z konsultacji z psychologiem.

2.4. Przykładowe konspekty zajęć.
Temat: Potyczki słowne – wymowa „p” to już nie mój problem. - wstępny etap terapii
Cele:
niwelowanie napięcia mięśniowego twarzy, rąk i całego ciała
uzyskanie stanu przyjemnej demobilizacji
wydłużenie fazy wydechowej
ćwiczenie różnicowania natężenia głosu
uzyskanie delikatnego (miękkiego) startu mowy w sylabach i wyrazach z głoską p w nagłosie
nabywanie pewności siebie podczas mówienia
minimalizowanie lęku przed mówieniem
Metody:
relaksacja
technika startu mowy
Środki dydaktyczne:
świeczki, słomki, płyn do robienia baniek mydlanych
płyty z muzyką relaksacyjną i ariami operetkowymi
wydruki tekstów

Czynności terapeuty
Czynności pacjenta
Uwagi
Terapeuta wita zebranych, określa ogólny cel zajęć i prosi uczestników o przywitanie się i określenie za pomocą gestu swojego aktualnego samopoczucia.
Prowadzi trening relaksacyjny.(Aneks)

Terapeuta prowadzi instruktaż ćwiczeń oddechowych. Wykorzystuje przy tym nagrania arii operetkowych.

Prowadzi instruktaż ćwiczeń miękkiego startu mowy w sylabach i wyrazach. Rozdaje wydruki tekstów.

Zaprasza pacjentów do wyboru afirmacji.

Dziękuje pacjentom i zaprasza na indywidualne konsultacje.
Witają się gestem i symbolicznie prezentują swoje samopoczucie.

Pacjenci zgodnie z instruktażem terapeuty wykonują ćwiczenia relaksacyjne.
Przy muzyce relaksacyjnej pacjenci dmuchają na płomień świecy sukcesywnie oddalając ją od siebie i robią bańki mydlane, starając się zrobić jak największe. Następnie naśladują śpiewaczkę operetkową.

Przeprowadzają rundkę ćwiczebną, każdy z pacjentów musi wypowiedzieć po kolei jedną z sylab pa,pe,po,pu, stopniowo zwiększając tempo mówienia. Uczestnicy zajęć muszą pilnować swojej kolejności, nie mogą mylić sylab i robić zbędnych pauz. Ćwiczenie powtarzamy kilkukrotnie.
Uczestnicy zajęć ćwiczą miękki start mowy w sylabach i wyrazach z głoską p w nagłosie na podstawie otrzymanych tekstów.
Pacjenci prezentują afirmacje i wypowiadają je chóralnie, metodą cienia i przeciągając samogłoski.
Uczestnicy siedzą w kręgu. W trakcie ćwiczeń oddechowych stoją.

Podczas robienia baniek pacjenci cały czas kontrolują siłę i długość wydechu.
Staramy się , aby atmosfera podczas ćwiczeń była swobodna, przypominała zabawę i zachęcała do zdrowej rywalizacji. Właściwe rozluźnienie daje dobrą podstawę do uzyskania delikatnego (miękkiego) startu mowy w sylabach i wyrazach z głoską p w nagłosie

Dobrze sprawdzają się tu teksty żartobliwe, zabawne oraz te samodzielnie stworzone przez uczestników zajęć.

Temat: Ja też mogę być mówcą... - w grupie mam partnerów do rozmowy. - drugi etap terapii
Cele:
niwelowanie napięcia mięśniowego twarzy, rąk i całego ciała
uzyskanie stanu przyjemnej demobilizacji
pozbywanie się negatywnych emocji
nabywanie pewności siebie podczas mówienia
minimalizowanie lęku przed mówieniem
stymulowanie spontanicznej aktywności słownej
ćwiczenie gestów płynności
terapeutyczne spowolnienie tempa mowy

Metody:
relaksacja
technika startu mowy
mówienie wydłużone
metoda maskowania
analiza objawów jąkania
psychoterapia treningowa
wizualizacja
drama
elementy socjoterapii
Środki dydaktyczne:
magnetofon, płyty z nagraniami treningu relaksacyjnego
słuchawki, stopery do uszu
instrumenty muzyczne(przeszkadzajki)
wydruki z tekstami do czytania

Czynności terapeuty
Czynności pacjenta
Uwagi
Wita uczestników zajęć, prosi o jednozdaniowe podsumowanie tygodniowej samodzielnej pracy terapeutycznej.

Prezentuje nagranie z treningiem z Treningiem Audiogennym Schultza.
Przeprowadza wizualizację „Mówca”
Rozdaje wydruki tekstu „Ślimak”(Aneks)

Zachęca do udziału w odegraniu scenki „Kłótnia”.

Motywuje uczestników zajęć do dzielenia się wrażeniami.
Zachęca do końcowej refleksji, prosi o wypowiedzenie lub odczytanie motywatorów, które towarzyszą pacjentom w terapii.
Pacjenci podsumowują efekty tygodniowej samodzielnej pracy. W trakcie ustnej prezentacji stosują gesty płynności.

Pacjenci uczestniczą w treningu relaksacyjnym.

Wizualizują siebie jako mówcę podczas wystąpienia publicznego.
Prezentują tekst, stosując technikę wydłużonego mówienia.
Dobierają się w pary, losują przydzielone role i odgrywają scenki z zastosowaniem maskowania.
Omawiają i analizują scenkę.
Wykonują rundkę końcową (motywatory)
W jednym zdaniu muszą być zawarte zarówno pozytywne aspekty, jak i niepowodzenia, trudności, np. „Dzięki ćwiczeniom nie unikałem kontaktu wzrokowego, ale brakowało mi dyscypliny i systematyczności.”

Nastrój i tematyka tekstu sprzyjają zastosowaniu techniki wydłużonego mówienia.

Maskowanie odbywa się na różne sposoby(stopery, słuchawki z muzyka, instrumenty-przeszkadzajki)

Temat: Głuchy telefon? - już nie... - czyli jak opanować lęk przed rozmową telefoniczną. - końcowy etap terapii
Cele:
nabywanie pewności siebie podczas mówienia
minimalizowanie lęku przed mówieniem
stymulowanie spontanicznej aktywności słownej
ćwiczenie gestów płynnością
Metody:
psychoterapia treningowa
drama
elementy socjoterapii
wizualizacja

Środki dydaktyczne:
telefon
albumy z pejzażami

Czynności terapeuty
Czynności pacjenta
Uwagi
Wita uczestników zajęć, proponuje krótką relaksację (muzyka relaksacyjna, oglądanie albumów z pejzażami)
Dzieli uczestników na trzy zespoły, prezentuje nagranie z rozmową telefoniczną. Prosi pacjentów o przeanalizowanie i wynotowanie w punktach wszystkich trudności, na które napotyka osoba jąkająca się podczas rozmowy telefonicznej

Przygotowuje pacjentów do wykonania krótkiej rozmowy telefonicznej, w trakcie której załatwią jedną ze spraw z życia codziennego.

Uczestniczą w relaksacji.

Pracują w grupach, dyskutują, notują spostrzeżenia.

Pacjenci prezentują efekty pracy. Wspólnie wypracowują rozwiązania wynotowanych problemów, korzystając z metod i technik poznanych i przećwiczonych w trakcie zajęć.

Pacjenci wykonują rozmowę telefoniczną i dzielą się wrażeniami.

Pacjenci dziękują sobie za pomoc i komplementują swoje wystąpienia, w przypadku trudności zapewniają o wsparciu.
Puszczają iskierkę.

Na tym etapie przeprowadza się rozmowy pomiędzy uczestnikami zajęć. Jedna osoba wychodzi do drugiego pomieszczenia i odbiera połączenie telefoniczne od dzwoniącego uczestnika zajęć. Na etapie późniejszym możliwe będzie wykonywanie telefonów do osób obcych.

2.5. Przykładowe ćwiczenia relaksacyjne do wykonywania w domu.
1. Zapal świecę i spójrz na jej płomień. Oddychaj głęboko, równomiernie i spokojnie - głęboki krótki wdech i długi wydech. Skup się na własnym oddechu, wsłuchaj się w swój oddech, poczuj bicie swojego serca.
2. Delikatnymi półkolistymi ruchami masuj policzki, powoli przesuwając się od uszu do kącików ust, wskazującym palcem obwiedź kontur warg, a następnie leciutko je połaskocz.
3. Usiądź wygodnie, oprzyj plecy. Pamiętaj, by nie krzyżować rąk ani nóg. Zamknij oczy i wsłuchaj się w odgłosy otoczenia. Poczuj delikatne rozluźnienie całego organizmu, ciesz się myślą, że nie musisz nic robić, że masz tych kilka chwil wyłącznie dla siebie.
4. Uśmiechnij się. Następnie skoncentruj się na mięśniach twarzy – staraj się je napinać i rozluźniać. Jeśli potrafisz napinaj i rozluźniaj poszczególne partie mięśnie – czoła, policzków, nosa, warg. Czynności te wykonuj powoli z rozmysłem.
5. Zamknij oczy i wyobraź sobie, że spacerujesz po lesie. Wsłuchaj się w miarowy odgłos własnych stóp, który cichnie powoli. Odczuwasz delikatne przyjemne zmęczenie. Wykonujesz lekkie ruchy głową, rękami, tułowiem, powoli otwierasz oczy...
6. Dostrzeż piękno swoich dłoni. Dużym i wskazującym palcem prawej dłoni masuj palce lewej, rozpoczynając od małego palca. Wyobrażaj sobie, że masowany palec to śruba, którą delikatnie wkręcamy w rękę.
7. Pocieraj dłoń o dłoń tak, by ręce zrobiły się gorące, następnie przyłóż dłonie do oczu i oddychając spokojnie i głęboko, policz do 20.
8. Spróbuj wyobrazić sobie, że spacerujesz latem po plaży. Promienie słoneczne delikatnie muskają twoje opalone ciało, a lekki wiatr rozwiewa twoje włosy. Oddychasz głęboko. Ciepły piasek leciutko przesypuje się po bosych stopach. Czujesz, że mógłbyś tak spacerować godzinami.
9. Wsłuchaj się w bicie własnego serca. Wyobraź sobie układ krwionośny, poczuj jak przez każdą cząstkę twojego ciała przepływa czerwony życiodajny płyn – krew. Stanowisz mądrze i celowo skonstruowany układ, który wykonała niezwykła ręka stwórcy. Świadomość ta daje ci poczucie bezpieczeństwa, spokoju i sensu. Oddychasz powoli i głęboko, spokojnie liczysz własne oddechy, rozpoczynając od jakiejś trzy cyfrowej liczby np. trzysta czterdzieści dwa, trzysta czterdzieści trzy,trzysta czterdzieści cztery...
10. A może posłuchasz muzyki relaksacyjnej? Ciesz się jej kojącą mocą, korzystaj z jej terapeutycznych właściwości.
11. Możesz też wziąć z półki album z pejzażami. Zapatrz się w ich piękno, kartka po kartce otworzy się przed tobą inny, lepszy świat, który przesłoni szarą rzeczywistość za twymi oknami.
12. Połóż się na plecach. Oddychaj spokojnie i poczuj w sobie niechęć do robienia czegokolwiek. Twoje ciało staje się coraz cięższe... Nie masz siły, by ruszyć ani ręką ani nogą. W głowie masz błogi spokój...
Ćwiczenia relaksacyjne możesz wykonywać także z partnerem. Obecność drugiej osoby stworzy wiele okazji do urozmaicenia zadań, pomoże ci również w uzyskaniu pożądanych efektów. Musisz jednak w pełni akceptować swojego towarzysza, być otwartym na jego obecność, a on powinien odwzajemniać twą przychylną postawę. Ćwiczenia będą miały sens tylko wówczas, gdy będziecie się czuć dobrze w swoim towarzystwie. Rozpocznijcie na przykład od wzajemnego masażu karku i pleców.

2.6. Zestaw sylab, wyrazów i zdań do ćwiczeń delikatnego (miękkiego) startu mowy w sylabach, wyrazach i zdaniach z głoską p w nagłosie
-pA, pE, pO, pU, pI, pY, pĄ, pĘ
-pAn – pAcka - pAsta - pAntofel – prAca
-pOt – pOra – pOłowa - pOdłoga - prOstokąt
-pEch - pEdał - pEstka - pEleryna - prEmier
-pUls – pUstak - pUder – pUdełko - plUskwa
-pIsk – pIła – pIstolet - pIramida - pIsanka
-pYsk- pYpeć - pYton – pYtajnik - pstrYczek
-pĄk – pĘk - pĘdzel – prĄd - prĘcik
frazy: -pAn Paweł, - pOmnik pOety, -pOranne pAntofle, -pAni Pelagia, -pUszysty pOmpon
- pUste pUdełko, -piĘkne pErły,
PAni PElasia //pOdarowała pUszystej //PAni PAtrycji // pUdełeczko pOżywnYch // pYsznych pĄczuszków//
Powyższe sylaby i wyrazy pacjent powinien wymawiać najpierw pojedynczo, a następnie po dwa, trzy i cztery wyrazy na jednym wydechu z głoską p w nagłosie (głoskę tę należy wymawiać z maksymalnie delikatnymi, miękkimi zwarciami warg przy zminimalizowanym ciśnieniu powietrza w jamie ustnej) oraz grupami spółgłoskowymi. Samogłoski występujące bezpośrednio po głosce p oraz po grupach spółgłosek i dalsze należy nieco przeciągać). Samogłosek nosowych ą, ę nie przeciągamy, jednakże ich obecność w tekście podkreślamy dla celów terapeutycznych, gdyż ułatwia to ćwiczenia uczestnikom zajęć.
Zdania utrwalamy na dwa sposoby: 1) na jednym wydechu z krótkimi dwusekundowymi pauzami między frazami i 2) na jednym wydechu bez pauz między frazami, przy czym samogłoski należy początkowo nieco dłużej przeciągać mając na uwadze, iż oznaczone wielką literą samogłoski wskazują na konieczność przeciągania pierwszej i następnych samogłosek w jednakowym iloczasie.
2.7. Przykładowe teksty terapeutyczne.
Ślimak
Jesteś ślimakiem. Czas płynie powoli, powoli, bardzo powoli. Leniwie sunie się minuta po minucie, a godzina to jakby wieczność. Na wszystko masz czas. Bezkarnie możesz gapić się na na małe żyjątka krzątające się po trawie i upajać się bezczynnością. Nigdzie nie musisz się śpieszyć, suniesz powolutku swoim ślimaczym tempem. Sprawia ci to niewypowiedzianą radość. Każdy ruch wykonujesz spokojnie, powoli, z rozmysłem. Ważne jest tylko to, co los zsyła ci w tym momencie, nie uciekasz od przeszłości. Żyjesz chwilą, chłoniesz jej unikalne piękno, rozkoszujesz się niepowtarzalnym smakiem. Jak dobrze być ślimakiem!
Orzeł
Wzbijasz się w przestworza. Unosisz się wysoko w górę, pozostawiając w dole wszystko to, co małe, nieważne. Oczarowany lotem przesz do przodu, wciąga cię ta magiczna przestrzeń pełna niespodzianek, zniewala różnorodna gama barw wprawiająca zmysły w osłupienie. Czujesz tę zniewalającą lekkość i potężną siłę, która rozbudził w tobie ten lot. Energia drzemiącą w najdalszych zakamarkach twego ciała wypełnia teraz całe twoje jestestwo. W sercu króluje radość, równowaga i spokój. Żyjesz w zgodzie ze sobą i ze światem. Wiesz,że nic nie umniejsza siły, którą w sobie nosisz. Lecisz...
Kot
Wyobrażasz sobie,że jesteś kotem. Delikatnymi, miękkimi łapkami stąpasz łagodnie po ziemi, niezauważalnie docierasz do celu i układasz się w swoim ulubionym miejscu na kanapie tuz obok swojego ciała. On delikatnie głaszcze cię po łebku i w tym momencie wydaje ci się,że jesteś najszczęśliwszym stworzeniem pod słońcem. Czujesz rozkoszne ciepło i niechęć do robienia czegokolwiek, nie chce ci się nawet ruszyć łapką. Przyjemna błogość rozlewa się po całym ciele i wypełnia każdą jego cząstkę. Czujesz, jak pulsuje w tobie niczym niezmącona radość, której nie potrafisz i nie chcesz zatrzymać wyłącznie dla siebie, którą chcesz się podzielić ze światem. Zwijasz się w kłębek i wydajesz z siebie odgłos zamykający w sobie radość, równowagę i spokój. Wielkie mrrr...
Muszla
Bierzesz do ręki muszlę, ściskasz ją w dłoni, upajając się jej przyjemnym chłodem. Przykładasz do ucha , nasłuchujesz i wchłaniasz w siebie ten zniewalający odgłos szumiącego morza. Daje spokój i orzeźwienie. Lekki wiatr muska cię po policzku, a słońce ogrzewa ramiona, bose stopy powoli stąpają po złocistym piasku. Czujesz, jak wstępuje w nie niczym niezmącona energia ziemi. Piasek lekko przesypuje się między palcami, delikatnie je łaskocząc. Jesteś dzieckiem wszechświata, cząstką pięknej, harmonijnej i celowej całości. Spokój i radość wypełniają cię po brzegi.
2.8. Przykładowe afirmacje.
1. Z dnia na dzień mówię coraz płynniej.
1. Mowa mowa jest lekka i swobodna.
2. Echo jest głosem, który pozwala mi kontrolować tempo mowy.
3. Oddech umożliwia mi uspokoić nagromadzone emocje.
4. Inni chętnie mnie słuchają.
5. Mam miły, ciepły głos.
6. Grupa daje mi wsparcie i umacnia mnie każdego dnia.
7. Jestem sympatykiem terapii grupowej.
8. Mówię powoli, ponieważ szybkość słowa gubi wątek moich myśli.
9. Moje słowa są zawsze zrozumiane właściwie, zgodnie z moją intencją.
10. Jak mówię, patrzę ci prosto w oczy.

3. Bibliografia
1. Adamczyk B.,Jąkanie jako góra lodowa, w: „Logopedia”, 1998, Tom 25, s.15-18
2. Chęciek M., Jąkanie. Diagnoza – Terapia – Program, Oficyna wydawnicza „Impuls”, Kraków, 2007
3. Góral – Półrola J., Tarkowski Z., Skala Motywacji do Terapii Jąkania, wyd. Fundacji Orator, Lublin, 2012
4. Góral – Półrola J., Tarkowski Z., Skala Samooceny i Oceny Jąkania, wyd. Fundacji Orator i WSETiNS w Kielcach, Lublin – Kielce, 2012
5. http://jakanie-terapia.pl/?gclid=CL-FgcOJuLcCFZIPtAodvUIApQ, data dostępu 20.08.2020
6. Tarkowski Z., Kwestionariusz Niepłynności Mówienia i Logofobii (diagnoza i terapii jąkania), Lublin, 2001
7. Wożniak T. , Standard postępowania logopedycznego w przypadku jąkania, w: „Logopedia”, 2008, Tom 37, s. 218-226

4.Aneks.
3.1. Załącznik nr 1 – Zbigniew Tarkowski, Kwestionariusz Niepłynności Mówienia i Logofobii – protokół (stan początkowy) - skan
3.2. Załącznik nr 2 – Zbigniew Tarkowski, Kwestionariusz Niepłynności Mówienia i Logofobii – protokół (stan końcowy) – skan
3.3. Załącznik nr 3 - Rysunek pacjenta - „gorą lodowa” – skan