Wykorzystywanie TIK w edukacji - biologia i geografia

Wykorzystywanie TIK w edukacji ( biologia i geografia)

Konieczność posiadania przez nauczycieli umiejętności w zakresie technologii cyfrowej jest w XXI w. niezaprzeczalna. Pedagog „ powinien stosować technologię dla poprawy osiągnięć uczniów, poszukiwać i stosować technologię, aby zmienić sposób nauczania i kształcenie się uczniów, angażować uczniów do działań kreatywnych i innowacyjnych oraz do współpracy z innymi uczniami”1 . Nauczyciele zdają sobie sprawę z podnoszenie atrakcyjności zajęć poprzez wykorzystywanie TIK, a także ze wzrostu zaangażowania i motywacji uczniów w taki proces nauczania, dlatego tak ważny jest ciągły rozwój nauczycieli, a podnoszenie kwalifikacji nie może nie uwzględniać TIK. W czasie lekcji każdego przedmiotu można wykorzystywać szeroko pojęte zdobycze informatyczne. Można pozyskiwać, potrzebne do przekazania uczniom odpowiedniej wiedzy czy umiejętności, materiały. Prezentacje multimedialne mogą być bardzo ciekawym elementem lekcji. Uczniowie również mogą przygotowywać wszelkiego rodzaju prezentacje czy e-portfolia w czasie trwania lekcji lub jako zadanie domowe. Quizy czy gry edukacyjne mogą bardzo mocno zaangażować emocje uczniów, przekazując im niepostrzeżenie potrzebne treści. Projekty edukacyjne wykorzystujące internet do np. kontaktów i wspólnej pracy z rówieśnikami z innych krajów mocno poszerzają horyzonty myślowe uczniów, nie wspominając o praktycznej nauce języka obcego. Platformy edukacyjne przychodzą również nauczycielom i uczniom z pomocą. Treści dostosowane do podstawy programowej sprawdzają poziom wiedzy uczniów, dają możliwość tworzenia sprawdzianów, diagnoz z błyskawicznymi statystykami i opracowaniem procentowym postępów uczniów indywidualnie oraz zbiorowo. Platformy edukacyjne takie jak np. EduNect ratowały wielu nauczycieli i wprowadzoną naukę zdalną w jej początkach, kiedy duża liczba nauczycieli została rzucona na tzw. „ głęboką wodę” jeśli chodzi o wykorzystanie TIK.

1. Standardy przygotowania nauczycieli w zakresie technologii informacyjnej i komunikacyjnej http://mmsyslo.pl/Edukacja/Dokumenty/Standardy-przygotowania-nauczycieli,dostęp: 14.08.2021

Biorąc to wszystko pod uwagę to od zaangażowania i kompetencji nauczyciela zależy skuteczność jego działań dydaktycznych. Musi się on nie tylko orientować we wszelkiego rodzaju komunikatorach, ale również mieć rozeznanie w portalach społecznościowych, z których masowo korzystają jego uczniowie.
Z własnego doświadczenia, w czasie nauczania zdalnego, muszę przyznać że koniecznym stało się posiadanie konta na Facebooku. Dopiero wtedy możliwy stał się niemal błyskawiczny kontakt zarówno z uczniami jak i z ich rodzicami. Pomimo wytycznych Dyrekcji o komunikowaniu się poprzez dziennik elektroniczny Librus, nie było to możliwe. Uczniowie twierdzili, że nie posiadają kont, nie mają możliwości wchodzenia na dziennik, również w większości rodzice nie odczytywali wysyłanych przez nauczycieli wiadomości. Tymczasem Facebooka używali wszyscy uczniowie i większość rodziców. Wysyłane tam wiadomości, na odpowiednio utworzonych grupach tematycznych czy wysyłane na indywidualne konta, były odczytywane z niemal błyskawiczną szybkością. Uczniowie korzystali również z możliwości odsyłania zadań, wszelkiego rodzaju pytań, odpowiedzi do testów na moje prywatne konto. Zamieszczałam linki do ciekawych filmów, quizów, stron internetowych, pozostawiając uczniom wybór. Wielokrotnie zwracali się z prośbą o więcej materiałów, jeśli zainteresowali się danym tematem, co powodowało u mnie, jako ich nauczyciela i przewodnika, poczucie satysfakcji i dobrze wykonanego zadania. Okazywało się w trakcie nauczania zdalnego, że najwięcej problemów z komunikacją mieli nauczyciele, którzy korzystali tylko z dziennika elekronicznego lub własnego emaila. Było to stosunkowo za mało na sprawny kontakt z uczniami. Bardzo ważna jest więc współpraca między nauczycielami, dzielenie się swoim doświadczeniem, wzajemne szkolenie się i inspirowanie się.
Ważne jest też konto szkoły na Facebooku, na którym pojawiają się ważne informacje, wspominane są ważne rocznice i wydarzenia, sprawozdania z działalności uczniów, zamieszczane są zdjęcia prac, dyplomów, medali i zdobytych pucharów. Rodzice, nauczyciele, rówieśnicy mają okazję komentować sukcesy i przyjmować gratulacje od innych co wzmacnia więzi wspólnoty szkolnej.
Wykorzystywanie nowych technologii ma pozytywny wpływ na uczniów
zagrożonych ocenami niedostatecznymi oraz mających mających specjalne potrzeby edukacyjne. Dzięki TIK można wyzwolić w takich uczniach duży potencjał.
„Technologie informacyjno-komunikacyjne, np. w postaci wspomagającego komunikację, stwarzają wielu dzieciom z niepełnosprawnością możliwość pełniejszego oraz bardziej
aktywnego włączenia do społeczności szkolnej.”2
Nowoczesne technologie pomagają w pokonywaniu trudności wynikających z różnego rodzaju niepełnosprawności.

2. Monika Dobrowolska, Wykorzystanie TIK w nauczaniu i uczeniu się uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, Warszawa 2018, s.17

Technologia informacyjna nie zastąpi zarówno na lekcjach biologii jak i geografii procesu uczenia się przez doświadczania i przeżywanie, jest dodatkowym aspektem urozmaicającym lekcje, pomaga w utrwalaniu przebiegu i efektów badań oraz ułatwia zbieranie i przetwarzanie informacji. Oczywiście nawet najbardziej atrakcyjne programy multimedialne i inne współcześnie dostępne narzędzia internetowe nie są tak cenne jak bezpośredni kontakt z naturą (wycieczki, warsztaty, doświadczenia, obserwacje) i nigdy go nie zastąpią. Jednakże uczeń powinien mieć świadomość tego, że wybierając się np. na wycieczkę do zoo, może dokumentować elektronicznie to, co zobaczy (zdjęcia, filmy, dźwięki). Z takiego materiału może np. utworzyć prezentację multimedialną, którą może zaprezentować na lekcji biologii, podzielić się nią z kolegami i koleżankami. Jednakże w takich przypadkach z jakimi mierzyliśmy się w ostatnich latach ( pandemia, nauczanie zdalne), kiedy kontakt ucznia z nauczycielem jest możliwy tylko online, stosowanie TIK jest niezbędne. Zdalne nauczanie w szkołach, mimo obiektywnych trudności, stanowiło dla wielu nauczycieli wyzwanie do poszerzania wiedzy i poznawania nowych narzędzi TIK, ale jest też szansą na zdobycie nowych umiejętności uatrakcyjniających przekazywanie wiedzy uczniom, o ile oczywiście dobór narzędzi będzie odpowiedni dla celów lekcji.
Przedstawiam programy i aplikacje których używałam w ciągu ostatniego roku szkolnego 2020/2021 ucząc biologii, głównie online, w szkole podstawowej.
Bardzo ważną rolę odgrywały e-podręczniki, czyli zbiory multimedialnych materiałów i treści edukacyjnych, umożliwiające uczniowi interakcję z nimi, skutkującą zdobyciem przez niego wiedzy. E-podręczniki stały się niezbędne w nauczaniu zdalnym, zastąpiły ich papierową wersję. Możliwość wyświetlenia tematu z podręcznika dla wszystkich uczniów jednocześnie, dzięki Google Meet było bardzo wygodnym rozwiązaniem, do tego różnego rodzaju filmy, wykresy, doświadczenia, animacje dołączone do e-podręcznika ułatwiały pracę z uczniami. Kolejną aplikacją, która była przebogatym zbiorem głównie filmów, gotowych lekcji, animacji był You Tube. Dzięki temu, że jestem również nauczycielką języka angielskiego używałam często do np. lekcji powtórzeniowych i sprawdzających, treści w języku angielskim, co pomagało uczniom osłuchać się językowo i poszerzyć zasób słownictwa. Kanał You Tube jest też bogatym w rożnego rodzaju warsztaty prowadzone na żywo, wykłady, pogadanki. Uczniowie naszej szkoły z okazji Dnia Ziemi brali udział w warsztatach online, dotyczących ekologicznego prowadzenia domu, wynosząc wiele cennych rad dotyczących życia codziennego i jego wpływu na Ziemię. Ogromną wręcz popularnością cieszył się portal Kahoot, system do głosowania, w którym uczniowie odpowiadali na pytania wyświetlone na tablicy interaktywnej za pomocą telefonu z systemem Android lub przeglądarki internetowej. Po każdej turze pytań pojawia się ranking. Uczniowie bardzo angażowali się w odpowiadanie na pytania, każdy chciał znaleźć się w czołówce. Graliśmy indywidualnie oraz grupowo. Kahoot w angielskiej wersji językowej, stwarzał uczniom, odpowiadającym na pytania, możliwość szlifowania terminologii biologicznej w języku angielskim. Duża część zasobów, które można wykorzystać na lekcjach biologii, opracowana jest w języku angielskim. Chodzi tutaj o to, aby pokazać filmy, animacje i grafiki, które bardzo często są nieosiągalne w polskich portalach edukacyjnych. Oczywiście warunkiem wykorzystania takiego materiału jest wcześniejsze zapoznanie się z nim w domu, przetłumaczenie jego kluczowych elementów i odpowiednie zaprezentowanie go na lekcji. Przy omawianiu zagadnień z anatomii człowieka cenne są zasoby strony www.zygotebody.com. Znajdują się tam trójwymiarowe modele, które możemy dowolnie obracać, skalować, a także zdejmować z nich i nakładać na nie warstwy. Kolejnym świetnym portalem do wykorzystania w czasie lekcji biologii jest Wardwall posiadający w swoich zasobach mnóstwo testów, quizów i gier sprawdzających wiedzę z wybranego przedmiotu. Był bardzo dobrym przerywnikiem w momencie kiedy np. uczniowie czuli się przemęczeni przed ekranami. Wardwall wprowadzał atmosferę odprężenia i zabawy, a jak nie od dzisiaj wiadomo nauka przez zabawę przynosi najlepsze efekty. W czasie lekcji biologii używałam również e-atlasu ptaków - Ptaki Polski, pełnego dobrych zdjęć, szczegółowych opisów, filmów i odgłosów ptaków. Przydatne były również aplikacje – Co to za kwiat? Zawierającej bogaty zbiór roślin posegregowanych według kolorów, miejsca, regionu występowania. Aplikacją, sygnowaną przez Lasy Państwowe jest – Czyj to liść? Pomocna była przy rozpoznawaniu różnego rodzaju liści. Trzy powyższe aplikacje można pobrać w sklepie Google Play. Pomocne mogą być również klucze online do oznaczania gatunków drzew (www.drzewa.nk4.netmark.pl/index.php) czy płazów (www.wigry.win.pl/sciezka_plazy/index.htm). Nie można też zapominać o elektronicznych wersjach atlasów botanicznych i zoologicznych. W nauczaniu biologii wygodnym rozwiązaniem była również Cells alive – zbiór puzzli, filmów, gier i animacji w prosty sposób przybliżający uczniom budowę komórki, pojęcie mitozy, mejozy, genetyki i wielu innych zagadnień. Biology motion zawiera tematy związane między innymi z enzymami, magazynowaniem energii, trawieniem tłuszczów przez człowieka. Centre of the cell pokazuje sposób powstawania nowych synaps, budowę organów człowieka, budowę skóry. Nobel prize zawiera gry edukacyjne, pozwalające poznać przebieg transfuzji krwi, budowę półkul mózgu. Można przeprowadzić doświadczenia Pawłowa, zaprezentować działanie DNA, cykl komórkowy, budowę komórki i połączeń nerwowych w ciele. W czasie roku szkolnego uczniowie brali również udział w różnego rodzaju konkursach i projektach edukacyjnych online m.in. projekt panda we współpracy z WWF. Bardzo ważne było również zaciekawianie ich w czasie lekcji, a także wprowadzanie elementów humorystycznych. W czasie przeprowadzonej pod koniec roku szkolnego ankiety, wśród uczniów klasy VI, okazało się że najbardziej, w czasie nauczania zdalnego, podobały im się lekcje biologii, a szczególnie ciekawe i zabawne prezentacje multimedialne, co oczywiście było dla mnie bardzo satysfakcjonujące i sprawiło, że miałam poczucie dobrze wykonanej pracy.
W nowej podstawie programowej ustawodawca kładzie szczególny nacisk na pozyskiwanie informacji z różnych źródeł przestrzennych i statystycznych, a następnie ich przetwarzanie z użyciem odpowiednich technologii geoinformacyjnych, co uznane zostało za „podstawę rozwoju osobistego ucznia” 7 Dzięki użyciu TIK na lekcjach geografii uczniowie mogą podróżować online w bliskie i dalekie miejsca na Ziemi, zobaczyć ukształtowanie terenu, analizować zdjęcia satelitarne. Dzięki zasobom internetowym mogą odbywać wirtualne podróże. Mapy papierowe zostały zastąpione aplikacjami, dzięki którym poruszanie się w terenie stało się łatwiejsze. Przy wykorzystaniu TIK nauczyciel ma przede wszystkim za zadanie tak dobierać narzędzia, aby pomagały uczniom rozwijać samodzielne myślenie. Uczeń w dorosłym życiu nie ma np. ślepo polegać na nawigacji, ale potrafić skorzystać w razie potrzeby z mapy papierowej. W naszej szkole współpracujemy z wydawnictwem Nowa Era, który uruchomił dla nauczycieli portal -dlanauczyciela.pl- zamieszczone tam materiały można modyfikować do własnego użytku dydaktycznego, ciekawym narzędziem jest również generator testów, służący do szybkiego tworzenia testów, sprawdzianów i kartkówek oraz przedmiotowych diagnoz. Bardzo cennym programem wykorzystywanym na geografii jest aplikacja Google Earth. Dzięki niej możemy przenieść się w dowolnie wybrane miejsce, czy to będzie maleńka wyspa gdzieś w Azji czy wielka metropolia jak np. New York. Uczeń może w jednej chwili zamienić się w eksplorera dżunglii równikowej czy przemierzać ulice Paryża..
7. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 stycznia 2018 r. w sprawie podstawy programowej kształcenia ogólnego dla liceum ogólnokształcącego, technikum oraz branżowej szkoły II stopnia, http://isap.sejm.gov.pl/
Zastosowań Google Earth jest całe mnóstwo, szczególnie jeżeli mamy do dyspozycji tablicę interaktywną. Dużo zastosowań daje również całe mnóstwo filmów edukacyjnych na kanale You Tube Zaznaczyć jednak trzeba aby wybierać tylko krótkie filmy lub ich fragmenty, a nie długie materiały które mogłyby zmęczyć uczniów. Idealnie byłoby gdyby pokazany fragment zachęcił dzieci do dalszych poszukiwań, do wgłębienia się w temat. Kolejną wspaniałą aplikacją jest LearningApps.org dająca możliwość przygotowania atrakcyjnych gier i zadań online. Dzięki niej można stworzyć wiele zadań takich jak: puzzle, wykreślanki, teksty z lukami, krzyżówki, dobieranie w pary, zadania wielokrotnego wyboru, tabele, mapy. Jest również możliwość zagrania w grę Milionerzy, co dla uczniów jest bardzo atrakcyjne. Ważnym narzędziem wykorzystywanym na lekcji jest też smartfon. Podczas powtarzania materiału, po przeprowadzonej lekcji czy przy przygotowaniu do konkursów można zastosować aplikacje i gry takie jak popularny Kahoot czy Quizizz.com. Program do nauki podstawowych zagadnień z zakresu geografii to Geografia świata 2.5. Podzielony jest na kilka części: Sprawdź, ile wiesz; Stolice świata; Co to za państwo; Puzzle; Współrzędne na mapie; Wielcy odkrywcy; Państwa świata na mapie. NASA’s Earth Now to bezpłatna aplikacja udostępniana przez NASA. Jest to wizualizacja danych o klimacie na świecie, pozyskiwanych przez satelity Earth Science. Dane są na bieżąco aktualizowane. Można tam znaleźć m.in. temperaturę powietrza, dwutlenek węgla, ozon, poziom morza, zasolenie morza. Kolejnym łatwym w obsłudze narzędziem, dzięki któremu uzyskamy trójwymiarową wizualizację Układu Słonecznego oraz dostęp do wysokiej jakości zdjęć wykonanych przez teleskopy jest Microsoft WorldWide Telescope. Seterra to geograficzna gra edukacyjna w formie graficznych i tekstowych quizów. Pomaga w nauce nazw kontynentów, krajów, stolic i największych miast, a także w rozpoznawaniu flag poszczególnych państw. Earth Alerts to darmowe i łatwe w obsłudze narzędzie do śledzenia różnych zjawisk na Ziemi. Dzięki aplikacji dowiemy się, w którym miejscu doszło do trzęsień ziemi, tsunami, erupcji wulkanów, cyklonów tropikalnych. Earth Alerts zapewnia dostęp do raportów i zdjęć dotyczących zjawisk naturalnych zachodzących zarówno w pobliżu naszego miejsca zamieszkania, jak i w odległych zakątkach Ziemi. Jeżeli chcemy prześledzić jakieś zjawisko, wystarczy, że wpiszemy jego nazwę, np. tsunami czy pożar oraz podamy interesującą nas lokalizację. Earth Alerts automatycznie pobierze najświeższe informacje i przedstawi nam je w formie raportów, map i obrazów. Geo-Gram jest grą edukacyjną, która łączy edukację z rozrywką, sprawdzając wiedzę geograficzną uczniów na danym poziomie kształcenia, ale przy zachowaniu mechanizmów tzw. grywalności (są tu punkty, dodatkowe osiągnięcia, jest tu ranking graczy itp). Jest to gra dostępna na komputery i urządzenia mobilne (tablety). Gracz podróżuje po mapie Polski rozwiązując różne zadania z geografii. W grze wykorzystano kilkanaście rodzajów zadań, a także bogate zbiory ilustracji, które można powiększać, aby udzielić właściwych odpowiedzi. Jeżeli interesują nas gry i ćwiczenia interaktywne z geografii to możemy użyć wyszukiwarki Pinterest lub skorzystać ze strony world-geography-games.com/pl/, a znajdziemy ciekawe pozycje do wykorzystania w pracy z uczniami na lekcjach geografii. Quizy geograficzne znajdziemy również na stronie www.zyraffa.pl/quizy/kat/geografia/. Ciekawym pomysłem jest też wykorzystanie wirtualnych spacerów po wybranych miejscach na świecie za pomocą kamer online WorldCam.
Wykorzystanie TIK czy multimediów w nauczaniu biologii i geografii nie jest obecnie dużym wyzwaniem dla wielu współczesnych nauczycieli. Stosowanie na lekcjach biologii i geografii filmu, animacji czy wykorzystywanie gier edukacyjnych jest powszechnie stosowanym narzędziem. Jest to ważne, ponieważ rozwijanie kompetencji cyfrowych dzieci i młodzieży ma kluczowe znaczenie dla gospodarki przyszłości, nauki czy nawet stosunków społecznych. To dzisiejsi uczniowie w przyszłości będą funkcjonować w świecie, gdzie bez posiadania tych umiejętności zwyczajnie sobie nie poradzą.