Jak czytać książki dzieciom?

Jak czytać książki dzieciom?
I dlaczego czytanie jest dla nich ważne?

O tym, że warto czytać dzieciom, wiemy już od dawna. Czytanie porusza i rozwija dziecięcą wyobraźnię, wzbogaca zasób słów małego człowieka, wzbudza emocje, takie jak ciekawość, radość, strach – wszystkie te, które będą jego udziałem w ciągu całego życia – i pozwala się z nimi oswoić.
Czytanie uczy dzieci obcowania z książką i spędzania czasu także w ten sposób. Ponadto pomaga budować więź między dzieckiem i rodzicem. Czytanie na głos to także w pewnym sensie trening przygotowujący do samodzielnego czytania – dziecko zainteresowane książkami, samo zaczyna po nie sięgać i chce umieć czytać tak, jak dorośli.
W przyszłości samodzielne czytanie pomoże zaprzyjaźnić się z ortografią, zdobywać wiedzę i pozwoli relaksować się oraz utożsamiać i przeżywać przygody wraz z ulubionymi bohaterami.
Interaktywne czytanie zwiększa inteligencję dziecka i empatię. Poszerza zasób słów, poprawia koncentrację, rozwija umiejętność logicznego myślenia. Czytanie w ciągu całego życia pomaga zachować mózg w dobrej kondycji przez długie lata. Wspiera pamięć i zmniejsza ryzyko zachorowania na choroby otępienne.
Ważne jest jednak nie tylko to, aby czytać, ale aby wiedzieć, jak to robić prawidłowo, by słuchanie rzeczywiście wspierało rozwój dziecka.
Dobrze jest czytać dzieciom codziennie, a porę dostosować do rytmu dnia, potrzeb dziecka i rodzica – równie dobrze jest czytać rano po przebudzeniu, jak i wieczorem. Można podjąć lekturę także w ciągu dnia, po zabawie, dla wyciszenia i odpoczynku. Niekiedy wystarczy impuls, nawiązanie do motywu książki, czytanie nie musi być zaplanowane.
Czytanie wieczorem ma jednak tę zaletę, że pomaga dziecku rozluźnić się i wyciszyć przed snem, oderwać się od codzienności, sprawić, że wszystkie kłopoty zejdą na dalszy plan. Opowieści czytane wieczorem mają szczególną moc, świat baśni otula jak puszysta kołdra, a wyobraźnię pobudza dodatkowo nastrojowe światło. Szczególna bliskość rodzica i poczucie bezpieczeństwa są dla wielu dzieci bardzo ważne przed zaśnięciem.
Czytanie dzieciom to wspaniałe chwile, wyciszające po pełnym wrażeń dniu, budujące bliskość i tworzące ciepłe wspomnienia z dzieciństwa, ale miły wspólnie spędzony czas to jeden z aspektów. Należy czytać dziecku także po to, by wspomóc rozwój i edukację dziecka.
Przy wyborze lektury należy kierować się kilkoma wskazówkami. Przede wszystkim zwrócić uwagę, czy jest to wartościowa książka – jakim językiem jest napisana, jak zilustrowana, czy mówi o czymś ważnym, a tym samym czy warto poświęcić jej czas. Jacy są bohaterowie opowieści – czy wzbudzają sympatię? I czy opowiedziana historia jest ciekawa, czy potrafi nas naprawdę zainteresować? Nasz mózg podczas czytania reaguje tak, jak byśmy sami uczestniczyli w przygodach, o których czytamy, wspaniale jest znaleźć się w centrum zdarzeń, które wciągną nas bez reszty i które sprawią, że nie będziemy mogli doczekać się ciągu dalszego. Tak samo jest z dziećmi. Ponadto emocje, jakie odczuwamy czytając, są prawdziwe, choć dotyczą fikcji literackiej. Dzięki temu dzieci mogą podczas czytania oswajać się z różnymi emocjami – dobrymi i złymi, jednym słowem wszystkimi, jakie teraz – lub kiedyś – w rzeczywistości staną się ich udziałem. Dobrze, gdy dorosły pozna książkę, zanim przeczyta ją dziecku i upewni się, że jest tego warta.
Aby obudzić w dziecku sympatię do książek, warto czytać na głos w odpowiedni sposób – wbrew pozorom nie jest to oczywista umiejętność, lecz można się tego nauczyć. Należy czytać wyraźnie, niezbyt szybko, lub nawet całkiem powoli – by wyobraźnia dziecka mogła stworzyć sobie świat, o którym książka opowiada. Dobre czytanie wymaga zaangażowania, właściwej intonacji, a nawet umiejętności aktorskich, użycia mimiki i gestów. Czytanie budzi w dziecku pozytywne emocje, gdy łączy się z dobrą zabawą i kojarzy z radosnym nastrojem.
Ważne jest także miejsce czytania – powinno być komfortowe zarówno dla czytającego, jak i słuchacza. O ile młodsze dzieci mogą potrzebować ruchu podczas lektury, o tyle starsze powinny starać się skupić na słuchaniu. Jeśli są zajęte czymś innym, nie angażują się wystarczająco, przestają uważać. Dzieci często lubią być blisko osoby czytającej, lubią przytulać się do czytającego rodzica, zerkać na ilustracje, ta bliskość i buduje więź i jednocześnie jest jej przejawem.
Jeśli przed rozpoczęciem czytania podamy tytuł, autora książki, ilustratora, to pozwoli dziecku za pewien czas kojarzyć autora z tekstem, łatwiej odnaleźć na półce ulubioną pozycję, nauczy także zwracać uwagę na tego typu informacje.
Wzmocnimy zainteresowanie dziecka lekturą, jeśli opowiemy mu w kilku słowach, o czym będzie ta książka, tak, by nasze słowa wywarły odpowiednie wrażenie. Innym sposobem jest skierowanie do dziecka prośby, by – właśnie przed rozpoczęciem lektury – patrząc na okładkę lub tytuł, samo powiedziało, o czym według niego będzie ta historia. Tak można świetnie pobudzić wyobraźnię i sprawić, że dziecko zaangażuje się w historię od samego początku.
Jeśli jednak zdarzy się tak, że książka z jakiegoś powodu nie odpowiada dziecku, nie porywa i nawet nie interesuje wystarczająco, lepiej odłożyć ją na półkę, i być może wrócić do niej kiedy indziej, lub porzucić myśl o czytaniu jej. Zachowanie dziecka zwykle w oczywisty sposób wskazuje, czy lektura jest dla niego ciekawa.
Warto jednakże pozwolić dziecku wybrać książkę do wspólnego czytania, nawet jeśli w naszej opinii jest dla dziecka zbyt trudna – jeśli dziecko wie, że jest jeszcze zbyt małe na czytanie tej pozycji, lecz mimo to chce „sięgnąć wyżej”, poznać coś, co jest poza zasięgiem i zrozumieniem, podjąć większe wyzwanie, a podczas czytania zadaje wiele pytań i gubi wątek, lecz nadal chce czytać dalej i poznać ciąg dalszy opowieści – należy czytać dalej.
Gdy podczas czytania pojawiają się nowe, niezrozumiałe wyrazy, trzeba od razu je wyjaśniać. Odpowiadając na pytania dziecka, możemy i powinniśmy korzystać także z różnych źródeł: encyklopedii, atlasu zwierząt lub roślin, Atlasu Świata itd., by opisać, pokazać miejsce, rzecz, zwierzę, zjawisko, o którym czytamy. Źródła te powinniśmy mieć w zasięgu ręki, by nie tracić wątku opowieści, nie należy też zbyt często przerywać czytania, a jedynie zaspokajać ciekawość i uzupełniać wiedzę dziecka. W ten sposób nauczymy je też, gdzie i jak można szukać odpowiedzi.
Jeśli dziecko pyta, lub chce skomentować coś, o czym właśnie usłyszało – konieczne jest, by mu na to pozwolić, odpowiedzieć na wątpliwości, dzielić się także własnymi odczuciami i spostrzeżeniami, a także inicjować rozmowę podczas czytania. W czytaniu liczy się przecież nie tylko to, co napisał autor, ale i to, co i jak odbiera czytelnik. Należy więc pozwolić dziecku także na subiektywne i krytyczne podejście do książki, własne zdanie na jej temat.
Nawet małe dzieci mogą i powinny podczas czytania wysnuwać wnioski i własne przemyślenia na temat postaw uczuć i emocji, a także podobieństw i różnic między bohaterami i światem zawartym w książce, a rzeczywistym. Mogą i potrafią przewidywać rozwój wydarzeń, porównywać swoją wiedzę o świecie z tym, co opisano w historii, którą słyszą; odnajdywać powiązania między treścią książki, a własnym życiem.
Warto podczas czytania nawiązać co pewien czas, „między wierszami” kontakt wzrokowy z małym słuchaczem i skierować do niego kilka słów poza opowieścią lub w nawiązaniu do niej. To buduje atmosferę sympatii, zaufania i bliskości między czytającym a słuchaczem.
Po zakończeniu czytania rozdziału lub fragmentu, można zostawić książkę dzieciom, by mogły oglądać obrazki, przypominać sobie znaną już część historii i przewidywać ciąg dalszy, ale także można i warto towarzyszyć im w tym. Taka zabawa rozbudza ciekawość, wyobraźnię – i o wiele, wiele więcej.
Trzeba wiedzieć, że moc i wartość książek wiąże się nie tylko z samym czytaniem, ale właśnie przede wszystkim z tym, co dzieje się, gdy przestajemy czytać – refleksją, szukaniem odniesień świata stworzonego przez autora opowieści do rzeczywistości dziecka, umiejętności wczucia się w rolę bohatera i próbie postawienia się na jego miejscu, snuciem możliwych wariantów dalszej historii. W ten właśnie sposób – zamykając książkę i podejmując rozmowę z dzieckiem na temat tego, co się zdarzyło i co może się jeszcze wydarzyć – budujemy jego potencjał intelektualny i rozwijamy empatię, inteligencję emocjonalną. Na tym polega czytanie interaktywne, pozwalające wydobyć z książek to, co najlepsze.
To właśnie czytanie aktywne, podczas którego rodzic zadaje dziecku pytania, pozwala mu podejmować własne przemyślenia i zachęca do zadawania pytań, oraz angażuje na różne sposoby, wiąże się ze zwiększeniem IQ dziecka.
Warto dzielić się z dzieckiem własnymi odczuciami na temat książki – i zachęcić dziecko do podjęcia rozmowy, opisania jego własnych wrażeń i własnej opinii, warto pozwolić mu mówić, opowiadać i opisywać zawsze wtedy, gdy ma na to ochotę, a także skłaniać go do tego w umiejętny sposób.
Pomocne mogą być pytania: „Jak myślisz, co się stanie gdy...”, „jak myślisz, dlaczego tak się stało?”, „co stanie się potem?”, „jak czuł się bohater, gdy to się wydarzyło?”/”jak ty byś się czuł na jego miejscu?”, „co zrobiłbyś będąc na miejscu bohatera?”, „co to znaczy, że ktoś poczuł się zakłopotany?”, „które wydarzenie najbardziej cię rozbawiło/ zasmuciło/ zdziwiło/zaciekawiło?” itp.
Jednym ze sposobów stymulacji aktywności małego słuchacza jest przerwanie lektury w kluczowym momencie akcji, czyli gdy bohater stoi przed ważnym wyborem, gdy towarzyszą mu najsilniejsze emocje i wszystko może się wydarzyć. Wówczas dziecko ma możliwość przećwiczyć umiejętność podejmowania trudnych decyzji, próbować przewidzieć ich konsekwencje, postawić się w czyimś położeniu, a ta symulacja z kolei oznacza aktywne praktykowanie umiejętności potrzebnych w życiu codziennym.
Przed rozpoczęciem kolejnego rozdziału, czytający może krótko podsumować, streścić poprzednie rozdziały i starać się włączyć dziecko w ten proces – w taki sposób dziecko uczy się, jak opowiadać własnymi słowami, jak porządkować i ujmować własne myśli w słowa, zapamiętywać szczegóły.
Jedna z aktywności, jaką warto zaproponować dziecku w związku z lekturą, to próba porównania lub przełożenia tego, co zdarzyło się w książce na prawdziwe, życiowe doświadczenia dziecka lub rodzica („bohater najbardziej lubi..., nie lubi..., a co ty lubisz najbardziej?/czego nie lubisz?”, „bohater bał się, że nie będzie się dobrze bawił w swoje urodziny, dlatego schował się..., a czy ty przypominasz sobie jakieś wydarzenie, którego się bałeś, a później okazało się, że bardzo dobrze się bawiłeś?”, „bohater dostał w prezencie od swoich przyjaciół..., co ty byś mu podarował?” itp.
Aktywność podczas czytania jest szczególnie ważna w przypadku młodszych dzieci, wówczas może mieć wpływ na wzrost IQ, ale i w późniejszym wieku nadal rozwija znacząco empatię, umiejętność podejmowania decyzji i wnioskowania.
Czytając dzieciom w różnym wieku, warto w miarę możliwości poczytać – choćby krótko – coś specjalnie jednemu dziecku, tak, by idealnie dopasować lekturę do jego potrzeb – młodsze dzieci lubią często powtarzać czytanie tej samej historii, co z kolei podczas wspólnego czytania może nudzić starsze dziecko, natomiast starszy słuchacz nie potrzebuje wielu ilustracji, woli nieco bardziej skomplikowaną fabułę, co może być nie dość ciekawe dla malucha. Jeśli rodzic postara się poświęcić czas czytania tylko jednemu dziecku, poczuje się ono wyjątkowe i ważne, będzie to szczególny czas kontaktu dziecka z rodzicem i rodzicowi także pozwoli lepiej poznać dziecko.
Ilustracje w książkach dla dzieci potrafią zachęcać, zwłaszcza małego czytelnika, ale istotne jest, by od czasu do czasu przeczytać dziecku książkę bez ilustracji, bądź w taki sposób, by ilustracji nie widziało. Brak ilustracji podczas czytania pozwoli dziecku wykreować własny obraz bohaterów, miejsca akcji, świata opisanego w książce, więc rozbuduje jego wyobraźnię. Ponadto ilustracje potrafią odwracać uwagę dziecka od treści, którą czytamy – analogicznie, ich brak sprawi, że mały słuchacz mocniej skupi się na historii, którą czytamy i lepiej zapamięta jej treść.
Gdy dziecko będzie już czytać i pisać samodzielnie, można zachęcić je do czytania (własnych książek) z ołówkiem w ręku – wtedy będzie mogło zaznaczać na marginesie ulubione fragmenty lub notować niejasności czy nowe słowa. To także jeden ze sposobów na aktywne czytanie.
Dziecko powinno mieć możliwość poznawania różnego rodzaju tekstów – nie tylko książek dla dzieci, lecz również fragmentów przeczytanych przez rodzica np. z gazety. Móc dotknąć książki „z historią” – wypożyczonej w bibliotece, czytanej wielokrotnie i noszącej ślady użytkowania, poczuć jej zapach, a także nowej, wybranej przez nie samodzielnie w księgarni. Poznać różne rodzaje papieru – usłyszeć szelest szarej gazety i powąchać jej świeżo zadrukowane strony. Dzieci poznając książki, powinny móc chłonąć je różnymi zmysłami.
Chcąc zaszczepić dziecku miłość do książek i czytania należy dawać dziecku dobry przykład. Dzieci chętnie uczą się poprzez naśladownictwo, często więc powtarzają to, co robią rodzice, dlatego dobrze, jeśli dziecko ma okazję zobaczyć rodzica zatopionego w lekturze.
Czytanie ma wiele zalet: jest świetną okazją do rozmowy rodzica z dzieckiem i tym lepszego poznania go, budowania bliskości i porozumienia, a także niewątpliwie wspiera rozwój dziecka, ale jeśli czytamy świadomie wykorzystując wiedzę o tym, jak należy to robić, dziecko zyska znacznie więcej z lektury każdej książki czy opowieści, którą mu zaproponujemy. Nie będzie tylko biernym słuchaczem, lecz aktywnym i jak najbardziej zaangażowany uczestnikiem historii. Warto więc zdobyć się na to, by podjąć rozmowę z dzieckiem podczas czytania. Interaktywne czytanie przyniesie dziecku prawdziwe korzyści intelektualne, emocjonalne, umiejętność wnioskowania, a poprzez odnoszenie zdarzeń i sytuacji książkowych do własnego życia, przygotuje i rozwinie w dziecku umiejętność podejmowania decyzji i przewidywania ich konsekwencji. Wzbogaci wiedzę i świadomość, rozwinie empatię. Tak więc – z wielu powodów – warto czytać dzieciom i starać się robić to właściwie.

Opracowanie:
Joanna Muszyńska

Źródła:
*https://skupszop.pl/blog/jak-ciekawie-czytac-dzieciom
*https://czasdzieci.pl/domowa-akademia/rodzice-artykuly/id,1209-dlaczego_warto_czytac.html
*https://mataja.pl/2016/12/rodzicu-robisz-to-zle-czyli-jak-czytac-dziecku-by-wyciagnac-z-ksiazek-to-co-najlepsze/
*http://edukacjadomowa.pl/jak-czytac-dzieciom-na-glos-i-jak-nie-czytac/
*https://naukatolubie.pl/podcast/jak-wspolne-czytanie-ksztaltuje-mozg-dziecka-rozmowa-z-prof-markiem-kaczmarczykiem/