Uczeń z zespołem Aspergera w szkole

Przemysław Woźniak

Uczeń z zespołem Aspergera w szkole

Zespół Aspergera to całościowe zaburzenie rozwoju mieszczące się w spektrum autyzmu. Część kryteriów diagnostycznych pokrywa się z autyzmem, jednak osoby z Zespołem Aspergera osiągają wyższy poziom kompetencji we wszystkich kluczowych sferach funkcjonowania.
Funkcjonowanie dziecka z Zespołem Aspergera
Trudnością dla takiego dziecka jest:- kłopot z porozumiewaniem się, nawiązaniem przyjaźni z powodu braku zrozumienia jak to zrobić. - posługiwanie się mową jest troszkę dziwaczne ponieważ przenoszone jest dokładne znaczenie tekstu czytanego lub słyszanego (brak zrozumienia żartów, figur retorycznych) - dzieci takie są najszczęśliwsze, jeżeli poruszają się według ustalonych schematów w uporządkowanym świecie. Nie lubią zmian, jeżeli mają kłopot z podjęciem decyzji (bardzo często) wycofują się do ulubionych zajęć. Uwielbiają pochwały, wygrywanie, bycie pierwszym. problem natomiast stanowią porażki, stawienie czoła krytyce. Złe zachowanie często jest wynikiem niemożliwości w porozumieniu się, kłopotów ze zrobieniem czegoś, frustracji. Dzieci takie potrzebują miłości, czułości, troski, cierpliwości i zrozumienia. Chronione w ten sposób rozkwitają.
Komunikowanie się dzieci z Zespołem Aspergera
Problemem jest zarówno komunikacja słowna jak i pozasłowna. Często dziecko nie jest w stanie zinterpretować tego co mówią inne osoby. Trzeba zwracać uwagę na to, aby wypowiedzi były proste, precyzyjne i dosłowne. Metafory i figury retoryczne (jak np. "pokarm dla duszy") muszą być dziecku z Zespołem Aspergera wytłumaczone, ponieważ ma ono skłonności do przyswajania sobie dosłownego znaczenia. Dzieci z AS próbują wykorzystać zapamiętane wcześniej zwroty - niestety, nie zawsze w odpowiednim kontekście. Zdarza się, że taką wypowiedź trzeba "przetłumaczyć", aby inni mogli zrozumieć jej sens.
Rozwój mowy może być w niektórych przypadkach opóźniony. Język mówiony jest czasami dziwny. Zdarza się, że dzieci nie mówią z lokalnym akcentem, wykrzykują fragmenty zdań (niezależnie od sytuacji). Słownictwo jest bardzo formalne, ton monotonny, nie występuje typowa "melodyka" wypowiedzi. Nawet jeżeli dziecko ma bardzo bogate słownictwo nie należy oczekiwać, że umiejętność rozumienia wypowiedzi jest na takim samym poziomie. Język ciała i mimika dziecka z AS również wydaje się niewłaściwa (raczej sztywne "wlepianie oczu" niż patrzenie na rozmówce). Odczytywanie takich sygnałów (mimika i język ciała) jest jedną z jego słabszych stron, co może w rezultacie prowadzić do nieporozumień. Zdarza się, że dzieci takie potrafią czytać w bardzo wczesnym wieku (hyperleksja), ale nie znaczy to, że rozumieją treść czytanego tekstu - jest to rzecz, którą należy sprawdzać.
Dziecko z AS potrafi mówić długo i dużo na interesujący go temat nie rozpoznając, że słuchający nie jest tym zainteresowany bądź też jest wyraźnie znudzony. Kłopoty z użyciem właściwego słowa lub też z sformułowaniem wypowiedzi są częścią problemów semantyczno -pragmatycznych. Często wydaje się, że dziecko takie mówi "w kierunku" a nie "do" słuchającego, raczej informując niż podtrzymując konwersację.
Interakcje społeczne
Dzieci z Zespołem Aspergera mają bardzo skąpe umiejętności społeczne. Nie potrafią właściwie zinterpretować wskazówek społecznych i z tego powodu nie są w stanie wytworzyć prawidłowej odpowiedzi emocjonalnej. Mogą nie odczuwać potrzeby podzielenia się informacjami i doświadczeniami. Problemy tego typu są mniej dostrzegane przez rodziców i dorosłych, ale prowadzą do niemożności stworzenia więzi z rówieśnikami. To z kolei może prowadzić do frustracji i w rezultacie problemów z zachowaniem.
Dla takich dzieci świat jest bardzo skomplikowanym miejscem. Najczęściej są samotne - niektórym z tym dobrze, niektórym nie. Zachowanie takich dzieci (np. na podwórku) jest zauważalnie inne niż rówieśników. Ich naiwność (prostoduszność) może być powodem wyszydzania i ataków (również fizycznych), jeżeli nikt nie wystąpi w ich obronie. Często skupione na małym detalu nie zauważają całości sytuacji. Na przykład dziecko takie będzie zadowolone, że może odpowiedzieć komuś na pytanie nie zauważając przy tym szydzących twarzy, przedrzeźniających gestów.
Zainteresowania/natręctwa.
Jednym z podstawowych objawów zespołu Aspergera są nietypowe zainteresowanie dziecka jakimś określonym tematem. Często te zainteresowania dotyczą środków transportu np.pociągów, samolotów lub też komputerów, dinozaurów, map. Zdarza się, że zainteresowania się zmieniają, ale nie intensywność ich przeżywania. Może to prowadzić do ograniczenia aktywności w innych dziedzinach życia dziecka.
Rytuały, brak elastyczności.
Dziecko z AS ma skłonności do wymuszania bardzo sztywnych reguł na sobie i otoczeniu. Dotyczą one tego co będzie robione, w jaki sposób, w jakiej kolejności. Może być to bardzo trudne dla wszystkich. W miarę dorastania dziecka trochę łatwiej jest je namówić na jakieś zamiany.
Brak elastyczności uzewnętrznia się też w inny sposób, a mianowicie kłopotami w myśleniu twórczym i konkretnym. Dzieci takie wymagają wykonywania niektórych rzeczy w ten sam sposób, bez zmian. Często nie rozumieją jaki ma wpływ określony moment w odniesieniu do całej historii. Nie rozumieją połączenia początku działania z tym co może być jego wynikiem. Zdarza się, że bardzo dobrze zapamiętują informacje bez rozumienia ich. Należy położyć nacisk na to, aby tłumaczyć im wszystko tak ,aby mogły zrozumieć. Błędem jest zakładanie, że skoro powtarzają zapamiętaną informację, to wiedzą o czym mówią
Jak postępować z uczniem z Zespołem Aspergera.
Dzieci z AS są najczęściej inteligentne, szczęśliwe i kochające. Jeżeli spróbujemy przebić się do ich wewnętrznego świata możemy im pomóc w znalezieniu swojego miejsca w społeczności.
Dzieci te mają silną potrzebę skończenia raz rozpoczętego zadania, dobrze jest znaleźć metodę na rozładowanie stresu, jaki w takich przypadkach powstaje. Skuteczne jest poinformowanie, że daną czynność należy skończyć w x minut - dla dzieci starszych. Dla młodszych mogą pomóc sugestie, aby zapisać grę (program komputerowy), włożyć zakładkę do książki.
W miarę dorastania dzieci niektóre problemy zmniejszają się, ale też jak i z innymi dziećmi pojawiają się nowe. Niektórzy nastolatkowie mogą odczuć brak przyjaźni jako duży problem, ponieważ próbują takową nawiązać jakimiś swoimi sposobami, ale trudno im ją podtrzymać. Nie jest to regułą. Wiele związków koleżeńskich może trwać długo.
Wiele umiejętności socjalnych musi być zapamiętanych (zakodowanych), aby ci młodzi ludzie mogli znaleźć swoje miejsce w społeczeństwie. Wykorzystaj więc każdą sytuację, aby to opisać, wytłumaczyć i powtarzaj, powtarzaj. Ciągle i ciągle - może któregoś dnia "zaskoczy" i trafi we właściwe miejsce.
Jak pomóc uczniowi z Zespołem Aspergera
Twoje informacje muszą być proste, łatwe do zrozumienia. Instrukcje muszą być proste, do bardziej skomplikowanych zadań przygotuj schemat rysunkowy lub punktowy. Upewnij się, że zostałaś zrozumiana. Tłumacz, dlaczego potrzebny jest kontakt wzrokowy - pochwalaj i zachęcaj do tego. Czasami wydaje się, że dzieci, zwłaszcza młodsze, nie słuchają co mówisz - podśpiewywuj co masz do powiedzenia
Wykorzystuj "czekanie na swoją kolej" jak najczęściej, nie tylko przy grach planszowych. Informuj o czynnościach, które mają nastąpić: "jak skończysz rysować idziemy na zakupy", "masz jeszcze 10 min zabawy a potem ..."
Staraj się delikatnie zmieniać sztywne zachowania dziecka, pomaga to zaakceptować sytuacje awaryjne. Nie oczekuj, że takie dziecko będzie zachowywać tak, jak powinno w jego wieku. Staraj się rozpoznać, jakie sytuacje są najbardziej stresujące, co wywołuje frustracje i próbuj ich unikać. Znajdź sposób na opanowanie złego zachowania - zignoruj, przytul
Jeżeli obiecasz coś - dotrzymuj obietnicy i niech to zostanie "specjalne". Ogranicz wybór do 2-3 możliwości jednorazowo. Określij ściśle ile czasu dziecko może poświęcić na swoje "zainteresowania" dziennie i przestrzegaj tego. Naucz dziecko, jak ma się zachować, gdy ktoś się z niego naśmiewa np "zostaw mnie w spokoju". Staraj się wytłumaczyć różnicę między miejscem prywatnym a publicznym i wyjaśniaj, jak należy się w nich zachowywać
Zespół Aspergera a Autyzm
Pytanie to wciąż nie zostało rozstrzygnięte. Niektórzy eksperci twierdzą, że zespół Aspergera powinien być sklasyfikowany osobno, inni argumentują za tym, że główne problemy są takie same jak w autyzmie, jedyną różnicą jest tylko natężenie ich występowania. Autyzm jest często określany jako odgraniczenie się od normalnego życia, "przebywanie we własnym zamkniętym świecie". Nie jest to już teraz "jedyne prawdziwe" określenie autyzmu. Nasilenie ułomności jest znacznie większe niż w AS. Dziecko autystyczne ma znacznie ograniczony język, bardzo powszechne są też kłopoty z uczeniem się. W Zespole Aspergera mowa i inteligencja dziecka (zdolność do myślenia, świadomość) są zazwyczaj normalne lub czasami nawet powyżej średniej. AS jest rozpoznawany jako schorzenie z tej samej grupy zaburzeń rozwojowych co autyzm. Jakkolwiek dokładna diagnoza jest bardzo istotna, może się ona zmienić w miarę rozwoju dziecka. Zauważalne u małego dziecka ślady autyzmu mogą ulec złagodzeniu w miarę jak dziecko dorasta i powoli uczy się różnych strategii rozwiązywania swoich problemów
Nowa klasyfikacja ICD -11
Zespół Aspergera „znika” z nowej klasyfikacji ICD-11. Zmiany faktycznie dotyczą m. in. tego, że ta nazwa nie będzie już używana.
W najnowszej edycji ICD nie znajdziemy już Zespołu Aspergera ani (jak wcześniej) rozpoznania Zespołu Retta, autyzmu dziecięcego lub autyzmu atypowego. W zamian, w ICD-11 uwzględniono nową kategorię pod nazwą “zaburzeń ze spektrum autyzmu”. Wszystkie osoby, które znajdują się na spektrum, będą otrzymywały taką diagnozę, ale uszczegółowioną o to, na jakim poziomie rozwoju intelektualnego i językowego się znajdują.
Osoby ze spektrum autyzmu, które funkcjonują na najniższym poziomie – z niepełnosprawnością intelektualną i niemówiące lub doświadczające bardzo poważnych problemów w codziennej komunikacji – otrzymają diagnozę “zaburzenie ze spektrum autyzmu z upośledzeniem rozwoju intelektualnego i z brakiem języka funkcjonalnego”.
Natomiast te, które funkcjonują relatywnie najlepiej (często te, które zgodnie z obecną klasyfikacją otrzymałyby diagnozę Zespołu Aspergera) otrzymają rozpoznanie “zaburzenie ze spektrum autyzmu bez upośledzenia rozwoju intelektualnego i z łagodnym upośledzeniem lub bez upośledzenia funkcjonalnego języka”.
Jedenasta wersja Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych (ICD-11) obowiązuje od 1 stycznia 2022 r. jako klasyfikacja międzynarodowa. Natomiast Polska, podobnie jak inne kraje, ma 5-letni okres na wdrożenie tej klasyfikacji i dostosowanie jej do systemu krajowego.

Materiał opracowano na podstawie artykułu Rosalyn Lord pod tym samym tytułem oraz udziału w szkoleniu.