Aktywizacja zawodowa to najlepsza rehabilitacja - materiał dla uczniów na zajęciach rewalidacji

Agnieszka Pawłowska
Aktywizacja zawodowa to najlepsza rehabilitacja.
1. Aktywizacja zawodowa jest formą rehabilitacji niepełnosprawnej osoby dorosłej.
Wielu teoretyków rehabilitacji – właśnie adekwatnemu wykształceniu i zatrudnieniu przypisuje ogromną rolę w całym procesie rehabilitacji i integracji społecznej. To nie tylko zwiększona niezależność ekonomiczna, lecz także uczestnictwo w życiu społecznym, kontakty nie tylko zawodowe, poczucie przydatności i wspólnoty ze społeczeństwem.
Każda osoba niepełnosprawna mimo uszkodzeń organizmu zachowuje pewne sprawności fizyczne i psychiczne, a żadna praca nie wymaga od człowieka wszystkich sprawności (ekspert Międzynarodowej Organizacji Pracy, doktor T. Majewski)
Czynienie wysiłków, aby sprostać wymaganiom usamodzielnienia mimo choroby, dostosowania się do ograniczeń występujących w nie¬pełnosprawności, wyłączenie mechanizmów obronnych (unikanie, rezygnacja, represja, agresja), dostosowywanie planów do realnych możliwości określa się mianem adaptacji behawioralnej (por. T. Majewski, 1995). Wpływa ona także na adaptację i integrację społeczną oraz na poprawę stosunków z rodziną i innymi osobami.
2. Można wyróżnić w procesie rehabilitacji zawodowej trzy etapy:
1. Poradnictwo zawodowe oparte na ocenie zdolności do zdobycia wykształcenia, przygotowującego do pracy (to robimy na poziomie szkolnym)
2. Przygotowanie niepełnosprawnego do zatrudnienia.
3. Opieka doradcza w miejscu pracy.
Rehabilitanci, terapeuci, nauczyciele pracujący z dziećmi i młodzieżą z dysfunkcjami powinni zwracać uwagę na mocne strony podopiecznych i przekazywać im i ich rodzinie (bo często rodzina dokonuje wyborów życiowych) swoje spostrzeżenia i opinie. Głównym celem kontaktu doradcy, z tymi uczniami i ich rodzicami, powinno być zachęcenie do działania przez informowanie, ukierunkowywanie, motywowanie, pokazywanie możliwości, wskazywanie na wszystkie istniejące czynniki ułatwiające ukończenie szkoły i zdobycia zawodu, w tym na pomoc, jaką może zaoferować poradnia psychologiczno–pedagogiczna lub inne instytucje pomocowe (Są różne programy PFRON). Uczniowie ci nie mogą trwać w przekonaniu, że choroba uniemożliwia im autokreację, że zamyka drogę do samorealizacji. Osoba niepełnosprawna musi sobie uświadomić własne ograniczenia oraz skoncentrować się na swoich mocnych stronach.
Przydatność do zawodu można ocenić z punktu widzenia wymaganych w zawodzie:
1. sprawności sensomotorycznych, takich jak: spostrzegawczość, sprawność motoryczna, koordynacja wzrokowo-ruchowa;
2. zdolności do: koncentracji i podzielności uwagi, pamięci, logicznego rozumowania, wyobraźni i myślenia twórczego, wyobraźni przestrzennej, percepcji kształtów, percepcji urzędniczej i innych zdolności specjalnych;
3. charakteru pracy, intensywności rodzajów kontaktów z ludźmi, umiejętności ich nawiązywania i współpracy;
4. ważnych w zawodzie cech charakteru m.in. odpowiedzialności, samokontroli, dokładności, cierpliwości, odwagi, kreatywności, niezależności; cech wynikających z temperamentu, a więc szybki refleks, wytrzymałość na wysiłek, łatwość przerzucania się z jednej czynności na drugą, umiejętność pracy w warunkach monotonnych, sprawność ekspresji werbalnej itp.
Efektem współpracy wszystkich osób pracujących z dzieckiem powinna być opinia szkolnego doradcy, zawierająca:
v sugerowany poziom kształcenia,
v mocne strony ucznia,
v preferowane przez ucznia sposoby pracy,
v preferowane kanały percepcji (słuchowy, wzrokowy, ruchowy),
v ocenę przebiegu nauki szkolnej, ze wskazaniem osiąganych sukcesów i ewentualnych zaległości szkolnych,
v prezentowane zainteresowania z przykłada¬mi sytuacji, w których można je zidentyfikować,
v słabe strony ucznia, utrudniające osiąganie pozytywnych wyników w szkole, np. stan zdrowia, brak pracowitości i systematyczności w nauce, utrzymujące się i nie niwelowane zaległości, zaburzona komunikacja z inny¬mi rówieśnikami, konflikty z rówieśnikami i nauczycielami itd.

Analiza innych czynników wyboru kierunku kształcenia zawodowego i szkoły, w przypadku młodzieży z obniżoną sprawnością fizyczną, powinna dotyczyć: możliwości intelektualnych ucznia, wyuczalności, wyćwiczalności, wytrwałości i wytrzymałości na zmęczenie, stopnia motywacji do nauki, braków w wiadomościach szkolnych, zwłaszcza wynikających z chorobowej absencji, adekwatności oceny możliwości dziecka przez rodziców, uzdolnień ogólnych i specjalnych, sprawności manualnych, cech osobowości, jej słabych i mocnych stron dotyczących zdolności, temperamentu i charakteru – w kontekście wybieranego zawodu, zainteresowania danym kierunkiem kształcenia, motywacji, celów życiowych i systemu wartości, które może zaspokoić wykonywanie zawodu.

Kwalifikacji zdrowotnej do nauki zawodu może dokonać jedynie lekarz medycyny przemysłowej lub medycyny pracy. Wypowiada się w tej kwestii, odpowiadając na skierowanie szkoły, do której kandydat składa dokumenty i w której będzie odbywał praktyczną naukę zawodu. Na ogół zaświadczenie w tej sprawie jest zgodą (brak przeciwwskazań) lub określeniem przeciwwskazań do nauki wybieranego zawodu, bez wskazania dopuszczalnych zawodów i kierunków kształcenia. Przy dyskwalifikacji zdrowotnej ucznia do nauki konkretnego zawodu, jego rodzice mogą odwołać się do Wojewódzkiej Poradni Medycyny Pracy, oczekując wskazania dopuszczalnych kierunków kształcenia zawodowego.
Zaburzenia w stanie zdrowia, będące uzasadnieniem przeciwwskazań do wykonywania zawodu i braku przydatności zawodowej, ograniczają wybór i naukę zawodu oraz powodują konieczność porównania wydolności organizmu z fizycznymi wymaganiami zawodu z następujących powodów:
o stan zdrowia może ulec pogorszeniu przy wykonywaniu danej pracy (warunki pracy mogą stwarzać sytuacje pogłębiające schorzenia lub wręcz uszkadzać organizm),
o gdy w miejscu pracy występuje duża urazowość, złe funkcjonowanie organizmu może stanowić zagrożenie życia,
o złe funkcjonowanie organizmu może stano¬wić zagrożenie dla otoczenia i innych ludzi.
Przykładowe przeciwskazania do pracy:
Ogólnie biorąc, mimo że przy zaburzeniach narządu ruchu przeciwwskazane są prace ci꿬kie fizycznie, to nie ma przeciwwskazań do pracy lekkiej. Najbardziej odpowiednimi praca¬mi, dla osób z uszkodzonym narządem ruchu, są zajęcia nie wymagające chodzenia i sta¬nia, dużego wysiłku fizycznego, wykonywane w temperaturze pokojowej, wewnątrz pomieszczenia, bez pyłu i wilgoci.
Wielu niewidomych dobrze sobie radzi przy pracach montażowych. U. Niesiołowska (por. 1990) uważa za najbardziej dostęp¬ne dla osób niewidomych i słabowidzących m.in. takie zawody: masażysta, muzyk, prawnik, instruktor rehabilitacji, szczotkarz, tkacz.
Upośledzenie słuchu jest przeciwwskazaniem do zawodów, gdzie występują stałe kontakty z innymi ludźmi, usługowych i do pracy w hałasie (niebezpieczeństwo pogłębienia się istniejącego defektu). Przeciwskazane są dla osób z głuchotą prace wymagające: ustne¬go porozumiewania się, słuchu przy obsłudze i kontroli maszyn o sygnalizacji dźwiękowej, prace na wysokościach, w ruchu ulicznym, prace wykonywane w pyle, słabym oświetleniu i otoczeniu narażającym organ wzroku, który w przypadku wad słuchu pełni funkcję podstawowego zmysłu orientacyjnego człowieka.
Przeciwwskazania w zaburzeniach układu nerwowego dotyczą: unikania narażenia na czynniki neurotoksyczne, fizyczne (pola elektromagnetyczne, promieniowanie, ultra¬dźwięki, hałas), prac związanych z napięciem emocjonalnym, dużą koncentracją uwagi, szyb¬kim tempem i stresem, wymagających stałego komunikowania się i kontaktu z innymi ludźmi. Osoby z zaburzeniami czynnościowymi nie powinny prowadzić pojazdów mechanicznych, obsługiwać skomplikowanej aparatury, montować skomplikowanych elementów w systemie akordowym, pracować na wysokości. Przeciwwskazane są ponadto prace wymagające wzmożonej koncentracji, kierowania zespołami ludzkimi, stałego współdziałania z innymi.
Agnieszka Pawłowska
Na podstawie:
„ABC doradcy zawodowego
Poradnictwo zawodowe dla osób niepełnosprawnych”
Grażyna Sołtysińska