Walka o polskość i walory artystyczne "Roty" Marii Konopnickiej

Język polski – kl. 6
Czas trwania zajęć – 1x 45 min.

Temat: Walka o polskość i walory artystyczne „Roty” Marii Konopnickiej.

1. CELE:
- poznanie terminów literackich – utwór patriotyczny, rota, zbiorowy podmiot liryczny, germanizacja itp.
- bogacenie czynnego słownictwa uczniów
- kształcenie umiejętności i twórczej interpretacji utworu, wyrażania myśli/uczuć
- doskonalenie umiejętności samodzielnej i grupowej pracy z utworem,
- kształtowanie właściwej postawy patriotycznej i obywatelskiej
- tworzenie wypowiedzi pisemnej na zadany temat.

2. METODY - praca z tekstem, pogadanka, ćwiczeń praktycznych.
3. FORMY - indywidualna, grupowa.
4. ŚRODKI DYDAKTYCZNE – prezentacja, tekst utworu M. Konopnickiej „Rota”, karty pracy, Słowniki języka polskiego PWN,
nagranie pieśni (https://www.youtube.com/watch?v=T-yjrS5D83s&ab_channel=IPNtvPL

PRZEBIEG LEKCJI
1. Podanie tematu lekcji: Walka o polskość i walory artystyczne „Roty” Marii Konopnickiej.
2. Okoliczności powstania wiersza - historyczne nawiązanie do tematu (prezentacja zawierająca podstawowe dane historyczne -tło polityczne itp.- zamieszczone jako ZAŁĄCZNIK).
3. Sprawdzenie zrozumienia podanych informacji – wykonanie zadania 1 z KARTY PRACY (prawda czy fałsz).
Zad. 1. Na podstawie informacji wstępnych i zarysu historycznego, zapisz przy każdym zdaniu P lub F (PRAWDA /FAŁSZ)
a - Rota powstała w 1908 r. jako bezpośredni komentarz do strajku dzieci we Wrześni.
b - W 1920 r. Feliks Nowowiejski skomponował muzykę do Roty. F
c - Opracowanie muzyki powstało przy okazji 500. rocznicy bitwy pod Grunwaldem.
d - Ta pieśń wykonywana jest podczas uroczystości upamiętniających ważne dla Polski wydarzenia historyczne.
4. Zapoznanie z utworem M. Konopnickiej „Rota” oraz wysłuchanie nagrania pieśni (link wyżej).
5. Wypowiedzi uczniów dotyczące nazwania uczuć, które wywołuje utwór.
6. Praca ze Słownikiem języka polskiego – wyszukanie w słowniku i wyjaśnienie:
a) podanych słów (archaizmów i innych wyrazów) – praca w grupach (KARTA PRACY – zad. 2) – I gr. - ród, pogrześć, hufiec, II gr. - zawierucha, oręż, miano
III gr. - Krzyżacy, hetman - hetmanić
ród - «zespół ludzi pochodzących od jednego przodka; też: szereg pokoleń wywodzących się od jednego przodka»
pogrześć - «pogrzebać pod gruzami» «stracić coś definitywnie»
hufiec - «jednostka niektórych organizacji młodzieżowych, opartych częściowo na wzorach wojskowych»
zawierucha - «wielki wstrząs dziejowy»
oręż - «siły zbrojne» «środki wykorzystywane do pokonania kogoś lub czegoś»
miano - «określenie, nazwa, tytuł»
Krzyżacy - «członkowie zakonu krzyżackiego osiadłego na ziemiach polskich w XIII w.»
hetman - «najwyższy dowódca wojsk w Polsce i na Litwie od XV w. do rozbiorów»
hetmanić – sprawować władzę hetmana

b) rozumienia znaczenia wyrazu „rota” w kontekście utworu Konopnickiej (KARTA PRACY – zad. 3) – wykorzystanie podanych znaczeń ze Słownika języka polskiego PWN i zapis w zeszycie prawidłowego znaczenia:

rota I «treść przyrzeczenia, przysięgi»
rota II «w Polsce w XVI–XVII w.: podstawowa jednostka organizacyjna i taktyczna piechoty zaciężnej»
rota III «rodzaj stosowanych dawniej tortur, w czasie których wplatano skazańca w koło; też: koło używane przy torturach»

7. Omówienie utworu – odpowiedzi uczniów na pytania:
- Kto wypowiada się w utworze?
- Kto jest adresatem wiersza?
- Czemu służy powtórzenie Tak nam dopomóż Bóg?
- Podaj sens podanych przenośni – „Bronić będziemy ducha”, „Duch będzie nam hetmanił”, „Twierdzą nam będzie każdy próg”, „Pójdziem, gdy zagrzmi złoty róg”
- Jaką funkcję pełniła pieśń w czasach, kiedy Polska była pod zaborami?
- Dlaczego ta pieśń jest utworem patriotycznym?
- Z jakim, znanym Wam, utworem możemy porównać tę pieśń?
8. Wypisanie z tekstu wiersza deklaracji (przyrzeczeń), które składa podmiot liryczny.
przykład – „Nie rzucim ziemi, skąd nasz ród”
„Nie damy pogrześć mowy”
„Nie damy, by nas gnębił wróg”
„Nie będzie Niemiec pluł nam w twarz, ni dzieci nam germanił”
„Pójdziem, gdy zagrzmi złoty róg”
„Nie damy miana Polski zgnieść”
„Nie pójdziem żywo w trumnę”
„Odzyska ziemie dziadów wnuk"

9. Podsumowanie i zapis wniosku z rozważań (uwzględniając genezę utworu, podmiot liryczny, nawiązania historyczne, środki poetyckie oraz przesłanie)
w zeszycie) oraz próba odpowiedzi na pytanie: Czy „Rota” jest nadal aktualna?
GENEZA UTWORU
oburzenie nasilającą się germanizacją, pragnienie wsparcia rodaków walczących o polskość (strajk we Wrześni); powstanie utworu - 1908 r.; pierwsze muzyczne wykonanie - 1910 r.

PODMIOT LIRYCZNY
podmiot liryczny - zbiorowy: Polacy (Pójdziem, polski my naród, nasz ród)

NAWIĄZANIA HISTORYCZNE
- germanizacja i walka z nią
- długie tradycje polskości – dziedzictwo piastowskie
- zwycięska walka z Krzyżakami
- przywiązanie Polaków do religii
- złoty róg – symbol zjednoczenia Polaków

ŚRODKI POETYCKIE
- metafory: np. Pójdziem, gdy zabrzmi złoty róg
- epitety: orężny hufiec, szczep Piastowy
- wykrzyknienia: Nie damy pogrześć mowy!
- powtórzenia: Nie damy...
- refren: Tak nam dopomóż Bóg!

PRZESŁANIE
Przysięga wierności ojczyźnie, rozbudzanie dumy z polskości, zapowiedź zwycięskiej walki
o odzyskanie niepodległości, wezwanie do walki o Polskę, podkreślenie znaczenia podstawowych wartości: Bóg, honor, ojczyzna.

10. Zadanie pracy domowej.
Napisz zaproszenie dla rówieśników na koncert pieśni patriotycznych, podczas którego wystąpisz jako solista/-tka śpiewający/-a z chórem „Rotę”.
tekst ROTY

ROTA
Nie rzucim ziemi skąd nasz ród!
Nie damy pogrześć mowy
Polski my naród, polski lud,
Królewski szczep Piastowy

Nie damy, by nas gnębił wróg!
Tak nam dopomóż Bóg!
Tak nam dopomóż Bóg!

Do krwi ostatniej kropli z żył
Bronić będziemy ducha,
Aż się rozpadnie w proch i w pył
Krzyżacka zawierucha

Twierdzą nam będzie każdy próg!
Tak nam dopomóż Bóg!
Tak nam dopomóż Bóg!

Nie będzie Niemiec pluł nam w twarz
Ni dzieci nam germanił,
Orężny wstanie hufiec nasz,
Duch będzie nam hetmanił

Pójdziem, gdy zabrzmi złoty róg!
Tak nam dopomóż Bóg!
Tak nam dopomóż Bóg!

Nie damy miana Polski zgnieść
Nie pójdziem żywo w trumnę
W Ojczyzny imię, na jej cześć
Podnosi czoła dumne

Odzyska ziemi dziadów wnuk!
Tak nam dopomóż Bóg!
Tak nam dopomóż Bóg!

ZAŁĄCZNIK

Okoliczności powstania „Roty”
Maria Konopnicka (1842–1910) wielokrotnie komentowała ważne wydarzenia polityczne, starając się zainteresować opinię publiczną losami Polski.

Uwaga- potrzebna mapa Polski z rozbiorów Polski -

Germanizacja – polityka Prus prowadzona w okresie zaborów, zmierzająca do rozpowszechnienia języka niemieckiego (państwowego), ewentualnie niemieckiej świadomości narodowej wśród mieszkańców ziem zajętych w wyniku rozbiorów Polski, a z upływem czasu — do wykorzenienia polskiej świadomości narodowej (wynarodowienia).

Rusyfikacja -polityka rządu rosyjskiego prowadzona w okresie zaborów w celu wpojenia rosyjskiej kultury oraz świadomości narodowej ludności zamieszkującej ziemie zajęte w wyniku rozbiorów Polski.
Konopnicka w swoich utworach krytycznie odnosiła się do polityki germanizacyjnej prowadzonej na terenie zaboru pruskiego. Działania Prus uderzały w najcenniejsze wartości, które pozwalały zachować narodową tożsamość. W 1901 roku nakazano naukę religii w szkołach w języku niemieckim. Konopnicka, w czasie strajku dzieci we Wrześni (1901–1902), napisała wiersz O Wrześni, będący protestem przeciw bezwzględnemu traktowaniu uczniów przez władze zaborcze i sposobowi nauczania, którego celem było wynarodowienie młodych Polaków.
Od 1908 roku nie wolno było używać języka polskiego w miejscowościach, w których Polacy stanowili mniej niż 60% ludności. Mając w pamięci wszystkie te wydarzenia, Konopnicka stworzyła w 1908 roku Rotę.
Opracowanie muzyki powstało przy okazji 500. rocznicy bitwy pod Grunwaldem. Pierwsze wykonanie pieśni miało miejsce 15 lipca 1910 r. w czasie odsłonięcia Pomnika Grunwaldzkiego w Krakowie, ufundowanego przez kompozytora i pianistę Ignacego Paderewskiego (1860–1941). Rotę zaśpiewał wtedy kilkusetosobowy chór pod batutą Feliksa Nowowiejskiego, rozpoczynając tradycję wykonywania tej pieśni podczas uroczystości upamiętniających ważne dla Polski wydarzenia historyczne.
W czasie zaborów jedyną fortyfikacją broniącą ojczyzny stały się domy Polaków.
Zdaniem Marii Konopnickiej, prawdziwa walka nie rozgrywa się na polach bitew, lecz na progu każdego domu. To tam kultywuje się polską kulturę, mówi się po polsku i wspomina polską historię.