Kształcenie emocjonalne klas I-III pt. "Wyrażam swoje uczucia, rozumiem innych"

PROGRAM
AUTORSKI

„Emocje nie są ani dobre, ani złe. Po prostu są. Żeby sobie z nimi radzić, najpierw trzeba je zrozumieć”.

KSZTAŁCENIE EMOCJONALNE KLAS I – III
pt. „WYRAŻAM SWOJE UCZUCIA, ROZUMIEM INNYCH”

SPIS TREŚCI

I Wstęp........................................ str. 3
II Idea programu i warunki jego realizacji........................................ str. 5
III Wybrane zagadnienia dotyczące kształcenia emocjonalnego ............................ str. 7
IV Cele programu........................................ str. 12
V Metody, formy........................................str. 14
VI Realizacja celów programu........................................ str. 18
VII Ewaluacja programu........................................ str. 21
Bibliografia ........................................str. 24
Załączniki
Test sprawdzający wiedzę i umiejętności dotyczące kształcenia emocjonalnego klas I
........................................str. 25
Test sprawdzający wiedzę i umiejętności dotyczące kształcenia emocjonalnego klas II
........................................str. 30
Test sprawdzający wiedzę i umiejętności dotyczące kształcenia emocjonalnego klas III
........................................str. 36

Wstęp
Zgodnie z podstawą programową edukacji wczesnoszkolnej nadrzędnym celem nauczycieli w tym również nauczyciela świetlicy szkolnej jest realizowanie treści w zakresie emocjonalnego obszaru rozwoju, które dotyczą: umiejętności rozpoznawania, nazywania, rozumienia swoich emocji oraz emocji i uczuć innych osób. Szkole przypisuje się na ogół podstawową rolę w procesie przygotowania ucznia do życia w społeczeństwie i do znalezienia sobie przez niego miejsca w ciągle zmieniającej się rzeczywistości. Zadaniem szkoły jest by uczeń stworzył pozytywny i prawdziwy obraz siebie samego. Żeby wychować dziecko trzeba mu pokazać, że jest dobrą i godną szacunku osobą, której uczucia i myśli mają wartość. Najważniejsze w wychowaniu wydają się dwie rzeczy: dostrzeganie w dziecku, tego co najlepsze, aby ono samo to dostrzegło uczenie dziecka szacunku dla siebie i dla innych, poprzez okazywanie szacunku dla jego uczuć. Jako nauczyciele i wychowawcy jesteśmy odpowiedzialni za przekazanie wiedzy dotyczącej życia uczuciowego.
Emocje odgrywają ogromną rolę w procesie dydaktyczno- wychowawczym, ponieważ są dla nauczycieli wskazówkami dotyczącymi tego, jak uczniowie odbierają świat. Uczniowie podążają za emocjami uznawanymi za pozytywne – radością, zadowoleniem a jednocześnie starają się negować te mniej przyjemne, takie jak smutek, rozgoryczenie czy onieśmielenie. Emocji jednak nie warto tłumić ani ukrywać, najkorzystniej jest postępować całkowicie odwrotnie, czyli dokładnie się im przyglądać i starać się je rozumieć.
Wiele dzieci, nie potrafi wyrazić swoich myśli i uczuć. Ekspresja uczuć jest zablokowana poprzez różne ograniczenia w zdolnościach poznawczych, jak też zaburzeniach emocjonalno-społecznych. Rozpoznawanie własnych uczuć, umiejętność ich nazwania i wyrażenia, odgrywa w życiu ważną rolę. Ważna jest wiedza, doświadczenie i przyjęcie, że wszystkie uczucia przynależą do człowieka: przyjemne i nieprzyjemne, a także te mieszane, które niejednokrotnie są najtrudniejsze do rozpoznania i wyrażenia.
Emocje mówią nam również przede wszystkim o nas samych. Nie odczuwamy w końcu zawstydzenia, złości czy irytacji bez powodu – pojawia się jakiś czynnik, który prowokuje
w nas takie uczucia. Uświadomienie sobie źródeł danej emocji tak naprawdę nas wzbogaca – mówi nam chociażby o tym, czy nasze reakcje były uzasadnione, czy może jednak wcale niekoniecznie.
O emocjach należy nie tylko mówić, ale i ich słuchać. W powstawaniu emocji w większości mamy swój aktywny udział. Są one bardzo ważnym czynnikiem naszego życia
i niezależnie od tego, czy tego chcemy, czy nie, odgrywają bardzo ważną rolę w naszym życiu.  Nierzadko dzieje się tak, że emocje zmieniają naszą motywację, utrudniają i ułatwiają działanie, powodują nieracjonalne zachowania, wpływają na nasze decyzje i postawy
i wybory.  Rozumienie ich jest jednym z elementów zdrowia psychicznego. Warto zatem poznawać nasze emocje, aby poznawać i zdobywać świadomość siebie, swoich zachowań
i wyborów, czyli zwiększać swoją inteligencję emocjonalną. 

Idea programu i warunki jego realizacji
Główną ideą programu jest podnoszenie u dzieci poziomu umiejętności społecznych
i emocjonalnych w ramach zajęć prowadzonych w świetlicy szkolnej oraz pokazanie uczniom, rodzicom jak powinniśmy wyrażać swoje emocje i jak rozumieć emocje innych. W realizacji jego założeń, są wykorzystywane naturalne sytuacje szkolne nadarzające się każdego dnia, bo właśnie one dostarczają znakomitych okazji do przekazania uczniom umiejętności emocjonalnych, których nie brakuje. Jest to nauka przydatna na co dzień
w sytuacjach nie tylko zadaniowych, ale i zabawowych, ze szczególnym naciskiem na emocje, uczucia i oczekiwania w relacjach dziecko- dziecko, dziecko- dorosły.
Odbiorcami tego programu są uczniowie klas 1 – 3, cele programu natomiast są realizowane w czasie zajęć w świetlicy szkolnej. Ich celem jest pomoc dziecku w nauczeniu się nowych, bardziej dostosowanych sposobów nawiązywania relacji i wyrażania w nich siebie. Istotnym zagadnieniem jest, żeby dzieci poprzez udział w zajęciach miały okazję, do poznania emocji
i zachowań, tym samym poznając siebie lepiej. Warto nauczyć dzieci komunikowania uczuć wynikających z różnych problemowych sytuacji, aby im pomóc w rozwinięciu możliwości
i umiejętności radzenia sobie w takich sytuacjach. Trzeba pomagać dzieciom
w rozpoznawaniu prawdziwych uczuć. Dobre uczucia nie mogą się ujawnić, dopóki nie pozbędziemy się tych złych. Zajęcia mają na celu również wzmocnienie kontroli emocjonalnych reakcji i naukę kierowania emocjami, aby wywierały dobroczynny wpływ na życie i rozwój dziecka.
Proponowane zajęcia mają za zadanie pobudzić wyobraźnię i temat uczuć, być okazją do poznania emocji, mechanizmu ich kontroli i wygaszania. Mają na celu uwrażliwienie na drugiego człowieka. Służą pokazaniu wartości samopoznania i odkrycia, w jakim stopniu wiedza o sobie i o swoich uczuciach pomaga realizować inne wartości a przede wszystkim urzeczywistniać wartość rozwoju. Tak w życiu nauczycieli jak i uczniów coraz więcej jest dziś stresów. Niełatwo obydwu stronom o dobry nastrój i pozytywne emocje.
Tym bardziej warto pracować nad rozwojem inteligencji emocjonalnej uczniów klas młodszych.
Realizacja programu pozwala wykształcić u dzieci dobre nawyki emocjonalne, służy im radą
i przykładem, uczy rozwiązywania konfliktów, kontrolowanie emocji i wyrażania ich
w odpowiedni sposób. Dzięki proponowanym zadaniom uczniowie nabierają pewności siebie, wytwarzają u siebie ciekawość świata. Uświadamiają sobie, że zawsze maja wybór, jak reagować i że im więcej znają sposobów reagowania na emocje, tym bogatsze może być ich życie.
Program ten zapoznaje „czytelnika” z wybranymi zagadnieniami dotyczącymi pojęć takich jak: emocja, inteligencja emocjonalna, klasyfikacje emocji oraz sposoby wyrażania emocji
i rozumienie emocji innych. Przedstawia również cele programu oraz metody, formy, środki dydaktyczne za pomocą których program ten jest realizowany. Natomiast rozdział zatytułowany „Realizacja celów programu” w formie tabelarycznej zawiera treści, zadania, cele operacyjne i sposób realizacji zaplanowanych celów programu. Ostatni rozdział informuje nas o przeprowadzaniu ewaluacji tego programu.
Realizacja programu przebiega w ścisłej współpracy z rodzicami. Do form tej współpracy należą spotkania z rodzicami, rozmowy indywidualne oraz uczestniczenie rodziców
w zajęciach warsztatowych. Rodzice otrzymują przygotowane przez nauczyciela karty pracy
z zestawami ćwiczeń i zabaw, które mogą wykorzystać podczas pracy z dzieckiem w domu.

Wybrane zagadnienia dotyczące kształcenia emocjonalnego
Każdy proces uczenia się niezależnie od miejsca, w którym występuje, związany jest
z pojawieniem się różnych emocji, ponieważ odgrywają one istotną rolę w procesie edukacyjno - wychowawczym.
Słowo emocja wywodzi się od łacińskiego czasownika motere – „ poruszyć”, natomiast przedrostek „e”” oznacza mnie więcej „ku czemuś”, co sugeruje skłonność do działania zawierającą się w każdej emocji. Emocje mają charakter wielowymiarowy. Ich przeżywanie jest „procesem” - angażują reakcję całego organizmu. Obejmują one:
ocenę poznawczą (interpretację zdarzenia – np. lęk),
reakcję fizjologiczną (neurochemiczne zmiany w mózgu, zmiany w ciele i na twarzy – np. napięcie mięśni, przyspieszone tętno, zwiększona potliwość)
reakcję behawioralną – czyli popychają nas do konkretnego działania.
Emocje nie pojawiają się więc nie wiadomo skąd, są reakcją na nasze myśli, wspomnienia, spostrzeżenia. Mają one swoje źródło w tym jak postrzegamy i oceniamy zdarzenia zewnętrzne lub wewnętrzne procesy myślowe (np. obrazy, wyobrażenia). To jakiej emocji doświadczysz w reakcji na zdarzenie, będzie zależało od Twojej interpretacji oraz od tego co uważasz na ten temat (ocena poznawcza).
Emocje mogą wpływać na zainteresowania uczniów, ich osiągnięcia oraz zaangażowanie
w samym procesie uczenia się. Dodatkowo mogą one wspierać indywidualny proces rozwoju dzieci i młodzieży oraz stanowić główny element ich zdrowia psychicznego
i dobrego funkcjonowania. Emocje powstały i ewoluowały po to, aby ostrzegać nas przed niebezpieczeństwem oraz informować o naszych potrzebach, frustracjach i prawach. Emocje pomagają nam ocenić możliwości, które mamy do wyboru oraz motywują nas do zmiany zachowania. Pomagają nam także nawiązywać kontakt z innymi ludźmi i tworzyć bliskie relacje. Wyrażając emocje wpływamy na innych ludzi, niezależnie od tego czy taki jest nasz zamiar czy też nie. Aktualnie dużo uwagi poświęca się zagadnieniu emocji w edukacji, ich oddziaływaniu, np. na ilość zapamiętanych informacji i sposób ich odbioru przez uczniów.
Emocje można nazwać uczuciami, które towarzyszą nam w danej chwili. Czytając bardzo ciekawą książkę, możemy odczuwać zaciekawienie. Wtedy, gdy napiszemy bezbłędnie dyktando, czujemy radość w sytuacji zaś, gdy uczeń nie odrobił pracy domowej odczuwa strach. Wszystkie wymienione są emocjami. Charakterystyczną ich cechą jest to, że pojawiają się nagle i są z czymś powiązane – tym czymś może być jakieś wydarzenie, ale i myśli skoncentrowane wokół jakiejś tematyki. Emocje wywołują w nas również otaczający nas ludzie. Można więc powiedzieć, że emocje są odpowiedziami na to, co spotykamy na swojej drodze. Emocje są również ważne w kontaktach międzyludzkich.
Kolejnym znaczącym problem jest klasyfikacji emocji. W literaturze współczesnej możemy spotkać wiele różnych klasyfikacji, które zostały opracowane na podstawie prowadzonych badań. Pierwszą, a zarazem najstarszą klasyfikacją jest ta przedstawiona przez jednego
z najpopularniejszych badaczy emocji Ekmana, który na podstawie prowadzonych badań podał listę sześciu podstawowych emocji, do których należą: gniew, zaskoczenie, odraza, strach, szczęście i smutek.
Innym przykładem jest klasyfikacja nazwana teorią emocji autorstwa Plutchika, która powstała w latach 70 – 80 ubiegłego stulecia i zakładała istnienie ośmiu podstawowych emocji ewolucyjnie naturalnie rozwiniętych, do których należą: smutek, zaskoczenie, strach, zaufanie, radość, przeczuwanie, gniew i wstręt. Emocje te są wrodzone i bezpośrednio odnoszą się do zachowań adaptacyjnych, które mają na celu pomoc w przetrwaniu. Dodać należy, iż właśnie z nich wynikają wszystkie inne emocje.
W procesie uczenia się, który zachodzi w szkole i poza szkołą najprostsza wydaje się klasyfikacja emocji ze względu na cechę, jaką jest jej znak, czyli emocje pozytywne
i negatywne. Emocje w procesie uczenia się ogromny wpływ mają cechy ucznia oraz relacje zachodzące pomiędzy uczniem a rówieśnikiem oraz uczniem a nauczycielem. Analiza innych różnorodnych wyników badań naukowych pokazuje, że emocje mają bezpośredni wpływ na to, co zapamiętuje umysł człowieka. Możemy powiedzieć, że emocje stanowią swoisty filtr zapamiętania. Emocje pozytywne w procesie uczenia się mogą mieć bezpośrednie oddziaływanie na szybsze zapamiętanie informacji i na pewno wspierają proces uczenia się, natomiast w przypadku emocji negatywnych mogą pojawiać się trudności w nauce w zakresie zapamiętania i późniejszej syntezy zapamiętanych informacji.
Emocje powstały i ewoluowały po to, aby ostrzegać nas przed niebezpieczeństwem oraz informować o naszych potrzebach, frustracjach, prawach. Pomagają nam ocenić możliwości, które mamy do wyboru oraz motywują nas do zmiany zachowania. Pozwalają nam także nawiązywać kontakt z innymi ludźmi i tworzyć bliskie relacje. Wyrażając emocje wpływamy na innych ludzi, niezależnie od tego czy taki jest nasz zamiar czy też nie.
Ludzie rodzą się ze zdolnością odczuwania podstawowych emocji takich jak radość, smutek, strach, odraza czy złość. To co dla nas ludzi jest wspólne, to okazywanie emocji w postaci uniwersalnych wzorców mimicznych, przyjmowanej postawie ciała, spojrzeniu i gestach. Ludzie często obawiają się swoich uczuć, ponieważ uważają, że będą one trwać
w nieskończoność lub, że wyrażając je zostaną niezrozumieni, a w konsekwencji odrzuceni. Za tą obawą kryje się przekonanie, że emocje mają długi czas trwania, a przeżywane często mogą się utrwalać. Emocje mają jednak charakter przejściowy – zmieniają się z chwili na chwilę, a to co może je podtrzymywać to myślenie – zarówno o tym, co je wywołało jak
i o samej emocji, czyli o tym co właśnie odczuwamy.
Należy pamiętać, że emocje nie są faktami. Są one reakcją na to jak oceniamy dane zdarzenia i jakie nadajemy im znaczenie. Umiejętnością, której można się nauczyć i nią posługiwać jest regulacja emocji. Istotą jest tutaj kwestia identyfikowania, wyrażania i komunikowania emocji, a także jej uprawomocniania (tzn. uznania jej za normalną, potrzebną, naturalną) oraz radzenia sobie z nią w sposób, który jest dla nas użyteczny. Emocje często są tłumione czy blokowane, a przez to nie wyrażane. Jeśli z jakiegoś powodu nie masz kontaktu ze swoimi emocjami, nie potrafisz ich wyrazić możesz czuć się zmęczony, ospały lub przygnębiony. Dlatego ważne jest nabycie umiejętności rozróżniania emocji, nazywania ich oraz stosowania pomocnych strategii radzenia sobie z nimi. Dobra wiadomość jest taka, że tej umiejętności można się nauczyć, wymaga to czasu i cierpliwości, ale jest to możliwe.
 Powszechnym problemem z jakim stykają się nauczyciele w pracy z dziećmi jest ich ograniczona zdolność do werbalizowania uczuć. Dzieci nie potrafią rozeznać się w swoich uczuciach i nie potrafią ich otwarcie wyrażać, szczególnie tych negatywnych (agresji, lęku). Gdy doświadczają własnej wściekłości lub gniewu, nie wiedzą jak mają zareagować, mają trudności z opanowaniem swoich emocji i działań. Brakuje im wyczucia sytuacji potrzebnego do odpowiedniego radzenia sobie z agresją i z innymi “złymi uczuciami”. Radzą sobie z tym w nieodpowiedni sposób, wyładowują się w szkole, w domu, poprzez przemoc wobec siebie
i innych, lub wobec przedmiotów martwych.
Indywidualny udział w przeżywaniu uczuć zależy od naszej inteligencji emocjonalnej. Określa ona takie cechy jak: zdolność wczuwania się, pewność siebie, kontrolowanie uczuć. Jest to podstawowa zdolność postrzegania samego siebie, charakteryzująca się takimi cechami charakteru jak: wyrozumiałość, szacunek i empatia. Oznacza to świadomość własnych potrzeb, ale jednocześnie umiejętność rezygnacji, co wyraża się uprzejmością, zaangażowaniem, samodyscypliną i poczuciem odpowiedzialności.
Dzieci najlepiej uczą się na podstawie doświadczenia. Terapia poprzez zabawę pomaga
w określaniu i wyrażaniu uczuć, wiążących się z najróżniejszymi doświadczeniami. Pomimo tego, często jest to proces obciążający i zagrażający, ze względu na znaczące dla dziecka treści. Jeżeli dziecku pozwolimy przejawiać różne uczucia w bezpiecznych warunkach relacji terapeutycznej, może nauczyć się odpowiednich i akceptowanych sposobów wyrażania uczuć, i przenieść to doświadczenie do życia codziennego. .
Rodzaje emocji
emocje związane ze strachem: niepokój, przerażenie, onieśmielenie;
emocje związane z radością: szczęście, rozkosz, satysfakcja czy duma;
emocje związane z miłością: akceptacja, ufność, uwielbienie;
emocje związane ze zdziwieniem: zdumienie, oszołomienie;
emocje związane ze wstydem: zażenowanie, wyrzuty sumienia, upokorzenie;
emocje związane ze smutkiem: przygnębienie, żal;
emocje związane ze złością: gniew, wściekłość, irytacja.
Empatia to jedno z najważniejszych pozytywnych emocji mających ogromny wpływ na kształcenie emocjonalne w młodym wieku. Jest zdolnością rozpoznawania
i współodczuwania stanów psychicznych innych osób. Umiejętność postawienia się
w sytuacji innego człowieka i przyjęcia jego sposobu myślenia jest ważna w kontekście interakcjach społecznych.
W praktyce empatia jest niezwykle ważną umiejętnością społeczną, pomaga w wielu sytuacjach, ułatwia codzienne funkcjonowanie, pozwala na nawiązanie dobrych relacji.
Osoba o znacznych zdolnościach empatycznych rozumie własne emocje i potrafi trafnie rozpoznać stany emocjonalne u innych ludzi. Wpływa to korzystnie na rozumienie zależności społecznych oraz relacje interpersonalne. Osoby empatyczne są świadome uczuć innych osób, dostrzegają podłoże wyznawanych przez nie wartości i potrafią wczuć się w konkretne sytuacje.
Psychologowie wyróżniają dwa rodzaje empatii:
1. Empatia emocjonalna wiąże się z odczuwaniem emocji innych osób. To rozumienie, że ktoś odczuwa takie emocje jak ból, starach, gniew lub złość. Osoba z empatią emocjonalną rozumie, co jest przyczyną uczuć drugiej osoby, potrafi je sobie wyobrazić, umie też współodczuwać te emocje.
2. Empatia poznawcza to zdolność przejęcia sposobu myślenia drugiej osoby i obserwacja rzeczywistości z jej perspektywy.
Co ciekawe, empatia emocjonalna i poznawcza mogą, ale nie muszą iść w parze. Możemy rozumieć drugą osobę, jej stanowisko i emocje, ale zupełnie tych emocji nie czuć. Można też odczuwać emocje, ale nie w pełni rozumieć stanowisko danej osoby.

Cele programu
Opracowany Program kształcenia emocjonalnego jest odpowiedzią na problemy emocjonalne, jakie często pojawiają się u dzieci klas młodszych szkoły podstawowej
i propozycją tego w jaki sposób uczniowie powinni wyrażać swoje uczucia i rozumieć emocje innych. Nadrzędnym celem programu autorskiego jest harmonijny rozwój emocjonalny i społeczny dziecka, a nie tylko poznawczy. Lepsze zrozumienie siebie, rozumienie i zaakceptowanie swoich własnych uczuć i uczuć innych osób jest istotnym elementem wspomagającym pracę wychowawczą nauczyciela.
Ogólne cele obejmują:
rozwijanie osobowości uczniów,
wyrażanie, rozpoznawanie emocji, rozumienie emocji innych,
budowanie wiary we własne siły, poczucia własnej wartości,
ujawnianie uczuć jakie towarzyszą określonym sytuacjom,
umiejętność uważnego słuchania,
umiejętność radzenia sobie w trudnych sytuacjach,
opanowanie umiejętności dobrego komunikowania- asertywność, tolerancja,
pokojowe rozwiązywanie sytuacji konfliktowych, problemów,
stymulowanie twórczego myślenia,
kształtowanie umiejętności postrzegania sukcesu,
gospodarowanie własnym czasem.
Cele szczegółowe dotyczą kształcenia i doskonalenia następujących umiejętności:
rozwijania wiary w siebie,
budzenia samoakceptacji
rozbudzania ciekawości poznawczej
wdrażania do samokontroli,
kształcenia umiejętności porozumiewania się i współdziałania
emocjonalnego poznania samego siebie,
panowania nad emocjami,
produktywnego wykorzystania emocji,
empatii- odczytywania emocji,
wyrażania emocji poprzez różne rodzaje ekspresji, muzykę, plastykę, ruch
Wszystkie wymienione wyżej działania wpływają na proces kształcenia emocjonalnego. Podjęte działania dydaktyczno - wychowawcze mają na celu stworzenie dzieciom możliwości do nawiązania nowych pozytywnych kontaktów z rówieśnikami
i zaspokajania niektórych potrzeb psychicznych. Mają również na celu rozwijanie umiejętności radzenia sobie w nowych warunkach i sytuacjach problemowych, utorowanie drogi do lepszej socjalizacji dziecka w szkole.

Metody, formy, środki dydaktyczne
W ramach zajęć, dotyczących realizacji programu kształcenia emocjonalnego wykorzystuje się wiele metod i form pracy. Należy podkreślić, że zajmują one ważne miejsce
w edukacji dzieci na szczeblu edukacji wczesnoszkolnej.
Do podstawowych metod pracy stosowanych w trakcie zajęć z dziećmi należą:
1) Zabawa- podczas zajęć z dziećmi wykorzystuje się zabawę jako naturalną formę aktywności dziecka do uczenia ich nowych umiejętności, poszerzania kręgu rówieśników oraz do opanowania przez dzieci nowych strategii zaspokajania swoich potrzeb. Podczas zabawy może także nastąpić odreagowanie wielu emocji. Zapewnia ona bezpieczne wyrażanie powstrzymywanych emocji oraz pełni przede wszystkim funkcje terapeutyczne i oczyszczające.
2) Psychodrama - umożliwia modelowanie właściwego sposobu porozumiewania się; opiera się na kontakcie słownym, ale jej istotą jest przeżycie danej sytuacji (odegranie roli) w warunkach symulacyjnych. Grupa rówieśnicza stwarza dzieciom możliwość przeżycia konfliktów w zabawie, pozwala na poznawanie i trenowanie nowych ról, modelowanie pożądanych form porozumiewania się, współdziałania. Efektem może być zrozumienie własnych reakcji przez dzieci a także trening nowych umiejętności interpersonalnych.
3) Krąg jest stałym elementem zajęć na ich początku i końcu. Rundka zaś jako technika pomagająca zwerbalizować swoje odczucia wykorzystywana jest zwykle
w podsumowaniu ćwiczeń i polegać może na kończeniu rozpoczętego zdania czy udzielaniu odpowiedzi na postawione pytanie. Rundka oznacza, że każdy ma prawo (nie obowiązek) wypowiedzieć się, gdy inni słuchają i nie komentują wypowiedzi. Zasada ta dotyczy również prowadzącego. Siedzenie w kręgu umożliwia wszystkim uczestnikom bezpośredni kontakt wzrokowy, sprzyja nawiązywaniu kontaktu emocjonalnego, wyrównuje pozycje społeczne i zmniejsza dystans, zwłaszcza między dorosłym prowadzącym, a dziećmi.
4) Burza mózgów jako kolejna technika stosowana w pracy z grupą, aktywizuje dziecko do działania i wyzwala potencjał twórczy. Służy generowaniu niczym nie skrępowanych pomysłów na rozwiązywanie określonego problemu. Polega na rejestrowaniu przez nauczyciela wszystkich pomysłów bez ich oceny. Propozycje płynące od grupy mogą więc być realne i nierealne, czasem wręcz absurdalne. Nie decyduje bowiem ich jakość, lecz ilość wygenerowana w najkrótszym czasie.
Z utworzonej w ten sposób listy grupa może wybrać pomysł najbardziej skuteczny lub najciekawszy czy oryginalny. Technika ta daje szansę wypowiedzenia się każdemu, nawiązania i utrzymania kontaktu oraz zaangażowania się.
5) Rysunki i prace plastyczne (arteterapia) są bardzo ważną formą wypowiedzi dla dzieci mających problem z werbalizacją. W twórczości plastycznej dziecko przekazuje swoją wiedzę o świecie i swój stosunek emocjonalny do jego elementów, pokazuje co widzi, co czuje, jak myśli. W rysunkach i innych wytworach plastycznych uczestnicy zajęć, mając zapewnioną swobodę, mogą wyrazić siebie, swoje uczucia i przeżycia, rzutować swoje urazy i konflikty na tworzywo plastyczne, uwalniać się od napięć psychicznych. Wspólne rysowanie umożliwia także przeżycie sukcesu. Wykonanie pracy plastycznej, jej omówienie, potem prezentacja to okazja do przeżycia satysfakcji, dumy i zadowolenia.
6) Śpiew i muzykowanie to forma, dzięki której dzieci chętnie wyrażają swoje uczucia. Piosenki są dobierane pod kątem podejmowanej tematyki. Wykorzystane również zostaną przedmioty wydające różnorodne dźwięki. Znaczenie muzyki dla człowieka jest nieocenione. Do jej zalet należy:
- ujawnianie i rozładowanie zablokowanych emocji i napięć,
-osiąganie integracji w grupie, poprawa komunikacji, - nauka odpoczynku i relaksacji,
- usprawnienie funkcji percepcyjno-motorycznych,
- uwrażliwienie na muzykę i przyrodę,
- poprawianie kondycji psychofizycznej, wzrostu pozytywnego nastawienia do życia
i sił witalnych.

Prowadzone zajęcia w ramach programu wymagają zastosowania zróżnicowanych form organizacyjnych, ponieważ mają przygotować uczniów do pracy w różnych sytuacjach
i relacjach społecznych. Ważnym zadaniem szkoły jest wyrobienie u uczniów umiejętności pracy indywidualnej (jednostkowej) oraz zbiorowej.
Stąd podział stosowanych form pracy na dwie podstawowe grupy:
1) Praca indywidualna
2) Praca zbiorowa:
- praca w grupach
- praca z całym zespołem
Zarówno praca indywidualna jak i praca zbiorowa może być jednolita lub zróżnicowana.
Praca jednolita polega na rozwiązywaniu przez wszystkich uczniów tych samych problemów praktycznych lub teoretycznych a następnie wspólnym uzgodnieniu i usystematyzowaniu uzyskanych wyników.
Praca zróżnicowana polega na równoczesnym rozwiązywaniu różnych zadań składających się na określoną całość (przygotowanie mapy pojęć, gazetki, wystawy, przedstawienia itp.)

W realizacji celów ogólnych i szczegółowych tego programu szczególne znaczenie ma praca w grupach. Sprzyja ona realizacji celów społeczno-wychowawczych, przyzwyczaja do odpowiedzialności, umiejętności podporządkowania się, gotowości udzielania pomocy innym oraz partnerstwa. Rozwija aktywność poznawczą oraz samodzielność uczniów. Zwiększa ich wiarę we własne siły, obiektywizuje proces samooceny i sprzyja obiektywizmowi
w ocenianiu innych. Zadanie nauczyciela polega tu na tworzeniu takiej atmosfery, by każdy uczeń, pogłębiając wiarę we własne możliwości, zwiększał swoją dyspozycyjność w procesie uczenia się, dostrzegał problemy i współpracując z kolegami rozwiązywał je.
Aby zajęcia były bardziej atrakcyjne i wzbudzały zainteresowanie wśród uczniów zastosowane zostały następujące środki dydaktyczne:
- plansze, ilustracje,
- kary pracy,
- opowiadania dotyczące różnych emocji,
- farby, kredki, plastelina, wycinanki,
- arkusze papieru,
- szablony,
- znaczki - symbole emocji,
- filmy edukacyjne
- strony internetowe dotyczące emocji
- gry dydaktyczne,
- tablica interaktywna,
- magnetofon,
- instrumenty muzyczne,
- różne rekwizyty do odgrywania scenek
- materiały potrzebne do wykonania map pojęciowych,

Realizacja celów programu
Cele programu i ich realizacja zostały przestawione w formie tabelarycznej. Zawiera ona treści, zadania przewidziane do realizacji w ramach programu autorskiego oraz przewidywane osiągnięcia uczniów (efekty końcowe) na poszczególnych zajęciach. Jako sposób realizacji zaproponowano przykładowe scenariusze zajęć w ramach poszczególnych bloków tematycznych. Inspiracją do ich skonstruowania były liczne publikacje zawierające pomysły ciekawych kart pracy (krzyżówki, rebusy, różne ćwiczenia), propozycje zabaw, zajęć plastycznych, zajęć o charakterze muzycznym, relaksacyjnym.

Treści
Zadania
Przewidywana osiągnięcia uczniów
Sposób realizacji

Umiejętności uczenia się
Rozwijanie wiary w siebie
Uczeń
-kontroluje i panuje nad swoim ciałem, zachowaniem i otaczającą rzeczywistością,
-zdecydowanie podejmuje zadania, wierząc w swój sukces
i mając przekonanie, że dorośli pomogą mu w razie potrzeby
Scenariusze zajęć

Samoakceptacja
- rozpoznaje swoje słabe i mocne strony
- akceptuje swoje uczucia
i nastroje,
Scenariusze zajęć

Rozbudzenie ciekawości poznawczej
-dostrzega pozytywną i przyjemną stronę zdobywania wiedzy
Scenariusze zajęć

Rozbudzanie umiejętności towarzyskich
-nawiązuje kontakty innymi, mając poczucie bycia przez innych rozumianym,
- rozumie osoby z którymi wchodzi
w kontakt,
Scenariusze zajęć

Kształcenie umiejętności porozumiewania się
- skutecznie rozmawia
o uczuciach,
-wymienia myśli, uczucia, pomysły
z innymi,
Scenariusze zajęć

Doskonalenie umiejętności współdziałania
-traktuje swoje potrzeby na równi
z potrzebami innych członków grupy,
-zawiera kompromisy wg zasady, ze wygrywają obie strony,
-rozpoznaje, kiedy i jak przewodzić,
a kiedy iść za kimś innym

Scenariusze zajęć

Emocje i ich rola
Emocjonalne poznanie samego siebie
-rozpoznaje i nazywa swe własne emocje
-tworzy własny słownik uczuć
-rozumie przyczyny uczuć
-rozpoznaje związki i różnice między myślami, uczuciami i działaniami,
-tworzy sobie realistyczne oczekiwania co do swojej osoby,
Scenariusze zajęć

Panowanie nad emocjami
-nie doprowadza się do frustracji
i panuje nad złością
-unika potyczek słownych, bijatyki
i niewłaściwego zachowania,
-wyraża złość w odpowiedni sposób bez agresji,
-posiada i wyraża pozytywne uczucia
w stosunku do własnej osoby, szkoły, rodziny
-nie przejawia osamotnienia i niepokoju
w stosunkach z innymi,
Scenariusze zajęć

Produktywne wykorzystanie emocji
-odczuwa i przejawia odpowiedzialność
-analizuje podejmowane działania, przewiduje ich konsekwencje oraz dostrzega alternatywne rozwiązania,
-unika impulsywnych zachowań
i stosuje większą samokontrolę,
-wykazuje zdolność koncentrowania się na zadaniu i skupienia uwagi,
-osiąga lepsze wyniki w nauce
Scenariusze zajęć

Empatia- odczuwanie emocji
-posiada zdolność patrzenia z punktu widzenia innej osoby,
-rozpoznaje uczucia innych osób
i wykazuje wrażliwość na nie,
-przejawia zdolność słuchania innych,
Scenariusze zajęć

Układanie stosunków z innym osobami
-analizuje i rozumie strukturę stosunków międzyludzkich,
-pokojowo rozwiązuje konflikty
i wyjaśnia nieporozumienia,
- pewnie i zręcznie komunikuje się,
-jest otwarty w stosunku do rówieśników,
-zachowuje się prospołecznie
i harmonijnie współpracuje w grupie,
Scenariusze zajęć

Wyrażanie emocji poprzez różne rodzaje ekspresji: muzykę, plastykę ruch
- wykorzystuje muzykę do relaksacji
i samo ekspresji,
- przedstawia emocje w pracach plastycznych,
- zna swoje ciało i wyraża ruchem swoje stany emocjonalne.

Wystawa prac plastycznych, elementy muzykoterapii, ćwiczenia ruchowe

Wpływ rodziców na rozwój emocjonalny dzieci
Emocjonalne poznanie swoich dzieci
Rodzice:
-orientują się w emocjach swoich dzieci i rozumieją mechanizmy, które nimi rządzą,

Zajęcia warsztatowe na temat programu „Wyrażam swoje uczucia, rozumiem uczucia innych”

Nauczanie emocjonalne dzieci
-uczą dzieci, jak rozpoznawać swoje uczucia, kierować nimi i powściągać je,
-wykorzystują chwile złego samopoczucia psychicznego dzieci jako dogodne momenty do odegrania roli trenera postaw emocjonalnych,
-nie narzucają dzieciom swojego sposobu rozwiązania problemów, lecz pomagają im obmyślić własną metodę uporania się z nimi,
-nie lekceważą uczuć dziecka,
-nie okazują nadmiernego pobłażania,
-podejmują kontakty dziećmi, które wykształcają u nich umiejętności emocjonalne,
Ulotka na temat emocji

Współpraca ze szkołą
-znają, współtworzą i realizują wraz
z nauczycielem program kształcenia emocjonalnego.
Karty pracy dla dzieci do pracy w domu

Ewaluacja programu
Program ten jest jednym z narzędzi organizacji procesu nauczania- uczenia się, wpływającym na osiągnięcia edukacyjne uczniów w zakresie kształcenia emocjonalnego. Od jego koncepcji, adekwatności celów, treści, metod, środków dydaktycznych zależy w dużej mierze jakość procesu nauczania i uzyskiwane efekty.
Ewaluacja jest procesem wartościowania programów nauczania przez nauczyciela i uczniów w celu podejmowania decyzji o doborze tych programów, modyfikacji lub zmianie. Głównym zadaniem ewaluacji jest kontrola procesu i zbieranie informacji decydujących o jej przebiegu i wypracowywanie sposobów jej doskonalenia. Ewaluacja - wiąże się z wypracowaniem odpowiednich procedur związanych z pomiarem, analizą jej wyników, a w końcowym etapie - wnioskowaniem, dotyczącym realizacji założonych celów kształcenia.

Ewaluacja w dydaktyce zdaniem B. Niemierko „nastawiona być powinna na systematyczne zbieranie informacji o warunkach, przebiegu i wynikach dydaktycznych w celu ulepszenia tych działań lub podjęcia decyzji o ich prowadzeniu”. 

Wyróżniamy :
1) ewaluację wstępną, która powinna:
- poprzedzać proces kształcenia lub być stosowana na jego wstępnym etapie,
- pełni
funkcję prognostyczną i selektywną (promującą),
- rozpoznawać wiedzę, umiejętności i inne dyspozycje wejściowe uczniów.

Ewaluacji wstępnej programu dokonuje się w oparciu o następujące kryteria:
- zgodność założeń programu z celami szkoły, z koncepcją pracy szkoły,
-wewnętrzna spójność programu (dobór i układ treści, metod i środków właściwy dla sformułowanych celów),
- umożliwienie uczniom osiągnięć na miarę ich możliwości,
- zgodność założeń programu z podstawą programową dotyczącą realizacji treści z kształcenia emocjonalnego.
2) ewaluację bieżącą, która dokonywana jest w trakcie realizacji procesu kształcenia. Jej celem jest:
- ciągły proces zbierania informacji, które służą doskonaleniu procesu kształcenia i daje możliwość natychmiastowej korekty,
- uzyskiwanie efektu sprzężenia zwrotnego nauczający- uczący się,
- dostarczenie wiedzy na temat wyników pomiaru, które są informacją o skuteczności sposobu realizacji programu.
Ten rodzaj ewaluacji umożliwia monitorowanie zmian zachodzących pod wpływem nauczyciela, które dotyczą tempa uczenia się uczniów, poziomu rozumienia nauczanych treści, napotykanych trudności, samopoczucia i bezpieczeństwa uczniów czy atmosfery panującej w grupie.

3) ewaluację końcową - inaczej podsumowującą, która uzyskane wyniki kształcenia ujmuje całościowo.
Celem ewaluacji końcowej jest uświadomienie uczniowi mocnych i słabych stron po zakończonym procesie kształcenia oraz zmotywowanie ich do kontynuowania pracy nad sobą w dalszych etapach edukacji.
 Ostatnią kwestią, którą należy podjąć w badaniach nad wartością programu autorskiego, są metody ewaluacji. Do najbardziej znanych i stosowanych metod zaliczyć można ewaluację przy zastosowaniu testów sprawdzających wiedzę i umiejętności i samoocenę dokonywaną przez nauczycieli.  W obrębie pierwszej metody został zastosowany test, którego autorem jest nauczyciel realizujący program kształcenia emocjonalnego. Wyniki testowania zostały poddane analizie.
Źródłami informacji będą: nauczyciel prowadzący zajęcia, uczniowie, nauczyciele, dyrektor a pomocnymi technikami służącymi do zbierania informacji będą: obserwacje, rozmowa, karty pracy, zdjęcia, informacje publikowane na stronie internetowej szkoły oraz analiza wyników osiąganych przez uczniów na podstawie testów sprawdzających treści dotyczących kształcenia emocjonalnego.
Ewaluacja zajęć dydaktyczno- wychowawczych jako systematyczna refleksja nad własną pracą pedagogiczną jest podstawą planowania oraz rozwoju i obejmuje ona:
- zachowanie uczniów w czasie zajęć
- postawę nauczyciela; przydatność metod, wykorzystywanych pomocy i środków dydaktycznych, umiejętność stworzenia właściwej atmosfery
- wiedzę i umiejętności doskonalone podczas zajęć
Przeprowadzona ewaluacja w formie testu daje szansę na otwartość i szczerość
w odpowiedziach. Pozwala nauczycielowi świetlicy szkolnej odpowiedzieć sobie na pytanie: Czy udało mu się osiągnąć zamierzony cel? Wyniki ewaluacji pozwalają ocenić poziom wiadomości i umiejętności z zakresu kształcenia emocjonalnego uczniów klas 1- 3.
Ewaluacja dydaktyczna opiera się bądź na prostych sposobach: obserwacji uczniów, rozmowach, pracach pisemnych czy pracach praktycznych, bądź na sposobie bardziej złożonym, jakim jest test dydaktyczny.
Doświadczony nauczyciel prowadzi obserwację ucznia i jego pracy na każdych zajęciach
a przedmiotem tej obserwacji są wiadomości, umiejętności i postawy wykazywane przez ucznia podczas tej pracy.
Ewaluacja programu autorskiego jest zabiegiem złożonym, trudnym, czasochłonnym, lecz bardzo potrzebnym. Wyniki ewaluacji uzasadniają potrzebę określonych zmian
w programie i wytyczenie kierunków jego systematycznej modernizacji. Omówione metody ewaluacji nie wykluczają się wzajemnie. Prawidłowo zastosowane powinny służyć obiektywizacji ocen i preferować wartościowe programy.

Bibliografia

1. J. Bąk, E. Wiewióra – Pyka, Między nami, Wydawnictwo Rubikon, Kraków, 2004
2. I. Fornalik, K. Pachniewska, J. Płuska, Poznać i zrozumieć uczucia. Jak sobie radzić z uczuciami, Wydawnictwo Szkolne PWN, Warszawa 2018
3. M. Hinz, Narysuj emocje: ćwiczenia w rozpoznawaniu i nazywaniu stanów emocjonalnych, Wydawnictwo Harmonia, Gdańsk 2017
4. M. Hinz, Przedstaw emocje : ćwiczenia w pokazywaniu oraz rozpoznawaniu stanów emocjonalnych, Wydawnictwo Harmonia, Gdańsk 2018
5. M. Mazan, Bajki o emocjach dla najmłodszych, Spółka Wydawnicza dr. Josef Raabe, Warszawa 2014
6. E.M. Minczakiewicz, Zabawa w rozwoju poznawczym i emocjonalno-społecznym dzieci o zróżnicowanych potrzebach i możliwościach, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2006
7. R. Niemczal, Emocje na wodzy, Oficyna Wydawnicza G&P, Poznań, 2002
8. J. Tomaszewska, W. Kołyszko, Garść radości, szczypta złości, GWP, Gdańsk, 2009
9. D. M. Plummer, Jak kształtować umiejętności społeczne, Fraszka Edukacyjna, Warszawa, 2010

TEST SPRAWDZAJĄCY WIEDZĘ I UMIEJĘTNOŚCI DOTYCZĄCY KSZTAŁCENIA EMOCJONALNEGO KLAS I

1. Znajdź ukryte emocje i je wypisz
R A D O Ś Ć T Z
S X F Ł L Ę B Ł
T S Ł M R K D O
R Ę M T H Y I Ś
A C S U T L N Ć
C W Q S T C X Y
H O W J M E A O
T Ę G M Q S H K

2. Oblicz różnicę. Wpisz poprawne hasło. W ostatnią rubrykę wpisz tę literę, którą wskazuje wynik. Otrzymasz pionowo hasło.

10 - 9 =
Mała koza

20 – 17 =
Stoją na niej książki

27 – 20 =
Domowa chłodziarka

12 – 9 =
Czyści kominy

30 – 28 =
Zbiera nektar, może użądlić

9 – 6 =
Pracuje w aptece

14 – 8 =
Córka króla i królowej

19 – 16 =
Zupa z grochu

3. Wypisz emocje (po 2) zaczynające się na literę
R........................................
Z........................................
S........................................
W........................................
E........................................
4. Napisz, co czujesz, gdy zdarzy Ci się określona sytuacja?
Co czujesz, gdy dostaniesz piątkę z dyktanda?
Jestem......................................
Co czujesz, gdy pokłócisz się z kolegą, koleżanką?
Jestem........................................
Co czujesz, gdy spóźnisz się do szkoły?
Jestem........................................
Co czujesz, gdy długo się uczysz?
........................................
Co czujesz, gdy mama mówi, że ma dla Ciebie niespodziankę?
Jestem........................................
Co czujesz, jak coś zgubisz?
Jestem........................................
Co czujesz, gdy ktoś popsuł twoją ulubioną zabawkę?
Jestem........................................
5. Rozwiąż zagadkę
Usta jak podkówka odwrócona, często łezka w oku zakręcona. Wygląd twarzy tej dziewczyny jakby najadła się cytryny -
6. Utwórz wyrazy z rozsypanki wyrazowej
KĘL –
TROWAG-
UŚMEHCI-
SMTKUE-
ROZCZRAOWNIAE-
ZŚĆOŁ-
7. Co to jest empatia?
A) agresja wobec kolegów
B) przezywanie kogoś
C) umiejętność rozpoznawania i zrozumienia uczuć innych
8. Które z zachowań jest empatyczne?
A) uważne słuchanie drugiej osoby
B) wyśmiewanie problemów
C) brak reakcji na płacz kolegi
9. Co może czuć osoba z której inni się wyśmiewają i jej dokuczają?
A) radość, zaskoczenie
B) żal, smutek
C) strach, smutek

10.Dokończ zdanie
Tęsknię za........................................
Denerwuje mnie........................................
Chce mi się śmiać, kiedy........................................
Radość sprawia mi........................................
Brakuje mi........................................
Kiedy czuję złość........................................
Chciałbym, żeby........................................
Gdybym mógł (a) pojechać gdzie zechcę, wybrałbym ........................................
Moje ulubione zajęcie to........................................
Lubię........................................
Miłe słowo, które ostatnio usłyszałem (am) to........................................
Kiedy jestem zmęczony (a) ........................................
11.Oblicz i zaznacz poprawne wyniki. Z otrzymanych liter ułóż hasło. (ksero do wklejenia)

12.Podkreśl negatywne emocje kolorem czerwonym a pozytywne kolorem zielonym.
agresja, empatia, strach, radość, smutek, żal, rozczarowanie, szczęście, rozpacz, zadowolenie, cierpienie, ciekawość, miłość, wstręt, zmęczenie, wstyd, przerażenie,

13.Nazwij przedstawione emocje. (ksero do wklejenia)

15.Napisz, co czujesz, gdy zdarzy Ci się określona sytuacja?
Co czujesz, gdy dostaniesz piątkę z dyktanda?
Jestem......................................
Co czujesz, gdy pokłócisz się z kolegą, koleżanką?
Jestem........................................
Co czujesz, gdy spóźnisz się do szkoły?
Jestem........................................
16.Ułóż i zapisz zdania z rozsypanki wyrazowej.
czujemy Każdego emocje. dnia
nazwać Emocje uczuciami. inaczej możemy
osób. innych emocje nam Empatia pomaga rozumieć
emocjami. Warto się dzielić
jest pozytywnym uczuciem. Radość
zmieniamy w radość. Smutek
trzeba Emocji ukrywać. nie

TEST SPRAWDZAJĄCY WIEDZĘ I UMIEJĘTNOŚCI DOTYCZĄCY KSZTAŁCENIA EMOCJONALNEGO KLAS II

1.Co to jest empatia?
D) agresja wobec kolegów
E) przezywanie kogoś
F) umiejętność rozpoznawania i zrozumienia uczuć innych
2.Które z zachowań jest empatyczne?
D) uważne słuchanie drugiej osoby
E) wyśmiewanie problemów
F) brak reakcji na płacz kolegi
3.Jak można okazać empatię w sytuacji, kiedy twoja koleżanka płacze?
A) podejść do niej, przytulić ją
B) zapytać, czy coś się stało i czy można jej jakoś pomóc
C) obie odpowiedzi są poprawne
4.Czy to buduje dobre samopoczucie? Prawda czy fałsz?
- uprzejmość P F
- zadbanie P F
- osiąganie celu P F
- poczucie winy P F
- spędzanie czasu z bliskim P F
- kłótnia z rodzicami P F
- porażka P F
- miła rozmowa z przyjacielem P F
- kiedy ktoś nas obrazi P F
5.Wypisz emocje (po 2) zaczynające się na literę
M........................................
R........................................
Z........................................
S........................................
W........................................
E........................................
6.Co może czuć osoba, która wygrała ważny konkurs?
A) smutek, złość
B) radość, duma
C) rozczarowanie, zaskoczenie
7.Co może czuć osoba z której inni się wyśmiewają i jej dokuczają?
D) radość, zaskoczenie
E) żal, smutek
F) strach, smutek
8.Ktoś dokucza Twojemu koledze. Widzisz, że jest mu przykro. Co możesz zrobić?
A) okazać mu wsparcie, zainteresowanie, porozmawiać z nim
B) zgłosić ten fakt do wychowawcy, pedagoga lub psychologa
C) obie odpowiedzi są poprawne
9.Uporządkuj emocje: obrażanie, szturchanie, bicie, ośmieszanie, wyzywanie, kopanie, przezywanie, uderzanie wg podanego podziału:
A) agresja słowna:........................................
B) agresja fizyczna........................................
10.Dokończ zdanie
Tęsknię za........................................
Denerwuje mnie........................................
Chce mi się śmiać, kiedy........................................
Radość sprawia mi........................................
Brakuje mi........................................
Kiedy czuję złość........................................
Chciałbym, żeby........................................
Gdybym mógł (a) pojechać gdzie zechcę, wybrałbym ........................................
Moje ulubione zajęcie to........................................
Lubię........................................
Miłe słowo, które ostatnio usłyszałem (am) to........................................
Kiedy jestem zmęczony (a) ........................................
11.Znajdź ukryte emocje

R A D O Ś Ć T Z
S X F Ł L Ę B Ł
T S Ł M R K D O
R Ę M T H Y I Ś
A C S U T L N Ć
C W Q S T C X Y
H O W J M E A O
T Ę G M Q S H K

12.Oblicz iloraz. Wpisz poprawne hasło. W ostatnią rubrykę wpisz tę literę, którą wskazuje wynik. Otrzymasz pionowo hasło.

100 : 1 =
Ma każdy telewizor

20 : 10 =
Inaczej uczucia

15 : 5 =
Służy do kopania

16 : 4 =
Jeden z rodziców

25 : 5 =
Mały stół

30 : 5 =
Ma ją każda piosenka

49 : 7 =
Zupa z fasoli

13.Utwórz wyrazy z rozsypani wyrazowej
ŻLA -
STHCAR-
UŚMEHCI-
SMTKUE-
ROZCZRAOWNIAE-
EUIAFOR
14.Rozpoznaj emocje. Zaznacz prawda, czy fałsz.
Radość oznacza, że człowiek się cieszy P czy F
Euforia oznacza, że człowiek jest zły P czy F
Ból oznacza, ze jest nam przyjemnie P czy F
Wstręt oznacza, że się czegoś brzydzimy P czy F
Ulga oznacza, ze jest nam lżej na sercu P czy F
Złość oznacza, że człowiek jest zadowolony P czy F

15.Dokończ zdanie- wymień 3 emocje
Gdy mi się coś nie udaje, to czuję........................................
Gdy radzę sobie z trudnościami czuję........................................
16.Napisz, co czujesz, gdy zdarzy Ci się określona sytuacja?
Co czujesz, gdy dostaniesz piątkę z dyktanda?
Jestem......................................
Co czujesz, gdy pokłócisz się z kolegą, koleżanką?
Jestem........................................
Co czujesz, gdy spóźnisz się do szkoły?
Jestem........................................
17.Czy znasz zasady przyjaźni? Zaznacz prawda czy fałsz.
Przyjaciel musi mówić tylko to co ja chcę . P F
Przyjaciel musi być zawsze w dobrym humorze. P F
Przyjaciele wspierają się w trudnych chwilach. P F
Przyjaciel myśli tak jak ja. P F
Mój przyjaciel może mieć innych przyjaciół P F
Przyjaciel może mieć inne zdanie niż ja. P F

18. Rozwiąż zagadkę
Mówią o nim, że ma wielkie oczy, gdy się do umysłu wtoczy. Trzęsie nami śmiało
i paraliżuje całe ciało -
19.Oblicz i zaznacz poprawne wyniki. Z otrzymanych liter ułóż hasło. Str. 84

TEST SPRAWDZAJĄCY WIEDZĘ I UMIEJĘTNOŚCI DOTYCZĄCY KSZTAŁCENIA EMOCJONALNEGO KLAS III

1.Co to jest empatia?
G) agresja wobec kolegów
H) przezywanie kogoś
I) umiejętność rozpoznawania i zrozumienia uczuć innych
2.Które z zachowań jest empatyczne?
G) uważne słuchanie drugiej osoby
H) wyśmiewanie problemów
I) brak reakcji na płacz kolegi
3.Jak można okazać empatię w sytuacji, kiedy twoja koleżanka płacze?
D) podejść do niej , przytulić ją
E) zapytać, czy coś się stało i czy można jej jakoś pomóc
F) obie odpowiedzi są poprawne
4.Czy to buduje dobre samopoczucie? Prawda czy fałsz?
- uprzejmość P F
- zadbanie P F
- osiąganie celu P F
- poczucie winy P F
- spędzanie czasu z bliskim P F
- kłótnia z rodzicami P F
- porażka P F
- miła rozmowa z przyjacielem P F
- kiedy ktoś nas obrazi P F
5.Wypisz emocje (po 2) zaczynające się na literę
R........................................
Z........................................
S........................................
W........................................
E........................................

6.Co może czuć osoba, która wygrała ważny konkurs?
D) smutek, złość
E) radość, duma
F) rozczarowanie, zaskoczenie
7.Ktoś dokucza Twojemu koledze. Widzisz, że jest mu przykro. Co możesz zrobić?
19. okazać mu wsparcie, zainteresowanie, porozmawiać z nim
20. zgłosić ten fakt do wychowawcy, pedagoga lub psychologa
21. obie odpowiedzi są poprawne

8.Uporządkuj emocje: obrażanie, szturchanie, bicie, ośmieszanie, wyzywanie, kopanie, przezywanie, uderzanie wg podanego podziału:
C) agresja słowna:........................................
D) agresja fizyczna........................................
9.Dokończ zdanie
Tęsknię za........................................
Denerwuje mnie........................................
Chce mi się śmiać, kiedy........................................
Radość sprawia mi........................................
Brakuje mi........................................
Kiedy czuję złość........................................
Chciałbym, żeby........................................
Gdybym mógł (a) pojechać gdzie zechcę, wybrałbym ........................................
Moje ulubione zajęcie to........................................
Lubię........................................
Miłe słowo, które ostatnio usłyszałem (am) to........................................
Kiedy jestem zmęczony (a) ........................................
10.Rozpoznaj emocje. Zaznacz prawda, czy fałsz.
Radość oznacza, że człowiek się cieszy P czy F
Euforia oznacza, że człowiek jest zły P czy F
Ból oznacza, ze jest nam przyjemnie P czy F
Wstręt oznacza, że się czegoś brzydzimy P czy F
Ulga oznacza, ze jest nam lżej na sercu P czy F
Złość oznacza, że człowiek jest zadowolony P czy F
11.Znajdź ukryte emocje
R A D O Ś Ć T Z
S X F Ł L Ę B Ł
T S Ł M R K D O
R Ę M T H Y I Ś
A C S U T L N Ć
C W Q S T C X Y
H O W J M E A O
T Ę G M Q S H K
12.Dokończ zdanie- wymień 3 emocje
Gdy mi się coś nie udaje, to czuję........................................
Gdy radzę sobie z trudnościami czuję........................................
13.Napisz, co czujesz, gdy zdarzy Ci się określona sytuacja?
Co czujesz, gdy dostaniesz piątkę z dyktanda?
Jestem......................................
Co czujesz, gdy pokłócisz się z kolegą, koleżanką?
Jestem........................................
Co czujesz, gdy spóźnisz się do szkoły?
Jestem........................................

14.Utwórz wyrazy z rozsypanki wyrazowej
KĘL –
TROWAG-
UŚMEHCI-
SMTKUE-
ROZCZRAOWNIAE-
ZŚĆOŁ-
15.Dokończ zdania
Czego się boisz?........................................
Jak reagujesz na strach?........................................
Co czujesz, gdy ktoś Cię okłamał?........................................
14. Podkreśl pozytywne postawy
mówię źle o innych, służę pomocą w nauce, skarżę, nie mówię brzydkich słów, jestem empatyczny, nie pomagam w potrzebie, wyśmiewam się z kolegów, zwracam się do kolegów, koleżanek po imieniu

16.Oblicz iloraz. Wpisz poprawne hasło. W ostatnią rubrykę wpisz tę literę, którą wskazuje wynik. Otrzymasz pionowo hasło.

100 : 1 =
Ma każdy telewizor

20 : 10 =
Inaczej karetka

15 : 5 =
Inaczej aligator

16 : 4 =
Pomarańczowe warzywo

25 : 5 =
Ma ją każda magia

49 :7 =
Inaczej uczucia

17.Czy znasz zasady przyjaźni? Zaznacz prawda czy fałsz.
Przyjaciel musi mówić tylko to co ja chcę . P F
Przyjaciel musi być zawsze w dobrym humorze. P F
Przyjaciele wspierają się w trudnych chwilach. P F
Przyjaciel myśli tak jak ja. P F
Mój przyjaciel może mieć innych przyjaciół P F
Przyjaciel może mieć inne zdanie niż ja. P F
18.Ułóż i zapisz zdania z rozsypanki wyrazowej.
czujemy Każdego emocje. dnia
nazwać Emocje uczuciami. inaczej możemy
osób. innych emocje nam Empatia pomaga rozumieć
emocjami. Warto się dzielić
jest pozytywnym uczuciem. Radość
zmieniamy w radość. Smutek
trzeba Emocji ukrywać. nie
19.Wymień po 3 rzeczy, które :
* sprawiają Ci radość -
* w sobie lubisz –
* ostatnio wykonałeś dla kogoś innego –
21.Rozwiąż krzyżówkę
Wszystkich was zapytuję jaką emocję buźka ta wskazuje. Usta długie "o" wypowiadają, a oczka się zazwyczaj zaokrąglają -
22.Oblicz i zaznacz poprawne wyniki. Z otrzymanych liter ułóż hasło. (ksero do wklejenia)