Przedszkole integracyjne jako środowisko rozwoju każdego dziecka

„PRZEDSZKOLE INTEGRACYJNE JAKO ŚRODOWISKO ROZWOJU KAŻDEGO DZIECKA”.

Publikacja dla nauczycieli i rodziców

Wrzesień 2022r.
Autor: mgr Lidia Owczarek

Wstęp........................................ 3
I. Integracja jako kategoria pedagogiczna........................................4
1 . Pojęcie i idea integracji........................................5
2. Prawne podstawy integracji........................................7
3. Formy integracji w systemie edukacji........................................8
II. Integracja dzieci przedszkolnych........................................ 9

1. Przedszkole jako miejsce praktyki integracyjnej........................................10

2. Specyficzne potrzeby dzieci niepełnosprawnych........................................11

3. Współpraca rodziców dzieci niepełnosprawnych z przedszkolem integracyjnym .........12

4. Nauka w przedszkolu integracyjnym........................................13

5. Bibliografia........................................17

WSTĘP

Integracja włączanie, współuczestnictwo czy wspólny nurt oznaczający pełne uczestnictwo osób niepełnosprawnych w życiu społecznym. Przez integrację społeczną rozumie się taki kierunek przemian oraz sposób organizowania zajęć i rehabilitacji osób niepełnosprawnych, który ma na celu stworzenie tym osobom możliwość uczestnictwa w normalnym życiu i dostępu do wszystkich instytucji społecznych, a także kształtowanie pozytywnych ustosunkowani i więzi psychospołecznych między pełnosprawnymi i niepełnosprawnymi (integrując społecznie dzieci niepełnosprawne, stwarzamy im warunki do wychowywania się w swojej rodzinie, uczenia się i wzrastania w naturalnym środowisku wśród rówieśników).
Celem integracji jest założenie, że jednostka z zaburzeniami w rozwoju jest osobą normalną, a zaburzenia mają charakter przejściowy (poza przypadkami głębokiego upośledzenia umysłowego). W procesie integracji społecznej osoby niepełnosprawne nie oczekują litości, lecz życzliwości środowiska przy pełnej ich akceptacji. Cechy te należy kształtować już bardzo wcześnie, dlatego powinniśmy zacząć od dzieci przedszkolnych. Wtedy zachodzi większe prawdopodobieństwo rozwijania u osób niepełnosprawnych pozytywnych emocjonalnie form obcowania z pełnosprawnymi, a także kształtowania osobowości otwartej i gotowej do współdziałania.
Program edukacyjny dla dzieci niepełnosprawnych w przedszkolach powinien być modyfikacją obowiązującego programu i uwzględniać indywidualne potrzeby dziecka.
W ostatnich kilkunastu latach nastąpiły zmiany w dziedzinie integracji społecznej w przedszkolu. Powstają nowe placówki przedszkolne, które zapewniają dzieciom niepełnosprawnym (zwłaszcza o prawidłowym lub lekko upośledzonym rozwoju umysłowym) prawidłową opiekę wychowawczą w normalnej grupie rówieśniczej. Placówki te, zwane integracyjnymi, przyjmują na siebie zarówno zadania, jakie stoją przed przedszkolami masowymi, jak i te, które mają zapewnić specjalistyczną pomoc dzieciom niepełnosprawnym.
Celem mojej publikacji jest pokazanie jak przedszkole integracyjne wpływa na rozwój dziecka. W pierwszym rozdziale opisałam idee integracji, jej formy oraz podstawy prawne. Rozdział drugi przedstawia jak funkcjonują przedszkola integracyjne i jak rodzice współpracują z placówką.

I. Integracja jako kategoria pedagogiczna

Integracja jest jedną z dziedzin oświaty, która jest przeciwieństwem segregacji. Łączy ona dzieci niepełnosprawne z dziećmi zdrowymi. Chodzi tu o tworzenie środowisk ( przedszkolnych i szkolnych), w których mogą wspólnie bawić się i uczyć dzieci o różnym poziomie rozwoju i stopniu sprawności psychofizycznej.
Od początku powstania integracji wypracowano bardzo wiele specyficznych metod nauczania, dostosowanych do potrzeb dzieci niepełnosprawnych. Duża ilość wychowanków szkół specjalnych osiągnęła podstawowy poziom wykształcenia, który pozwolił podjąć pracę zawodową. Jednak stworzenie edukacji specjalnej miało również swoje negatywne strony. Pokolenie dzieci zdrowych (psychicznie i fizycznie) dorastało bez świadomości istnienie rówieśników z różnego rodzaju trudnościami w rozwoju. Dzieci ograniczone w swych codziennych kontaktach do obcowania z rówieśnikami o podobnych możliwościach uczenia się, wyrosły w przeświadczeniu o normalności świata, w którym nie ma ludzi niepełnosprawnych. W tym świecie powszechne są: lęk przed innością, tłumienie różnorodności, brak zrozumienia i poszanowania dla słabszych jednostek: dzieci, ludzi starszych, chorych i niepełnosprawnych.
Obecnie oświata integracyjna jest ogromną szansą nowego wychowania młodego pokolenia, bardziej tolerancyjnego i służącego swoja pomocą.
W Polsce doświadczenia integracyjne są praktykowane od wielu lat. Integracja polega na włączeniu do przedszkoli, szkół podstawowych i średnich dzieci niepełnosprawnych i zapewnieniu im tam opieki, edukacji, pomocy, bezpieczeństwa. Integracja jest systemem pedagogicznym, wymagającym daleko idącej reformy organizacji warunków nauczania, zmian w metodyce prowadzenia zajęć, we współżyciu, współpracy z rodziną i relacjach między nauczycielami. Jest to pedagogika, o odmiennej ideologii, nowych celach kształcenia i wychowania.
W tradycyjnym systemie szkolnym podstawowe zadania nauczycieli kiedyś polegało na zrealizowaniu programu nauczania, obowiązującego dla wszystkich dzieci. Dlatego dzieci, które nie mogły opanować materiału musiały być wyłączone ze szkoły.
Planami oświaty integracyjnej nie jest realizowanie tylko programu, ale stworzenie dzieciom możliwie jak najbardziej korzystnych warunków uczenia się. Do takiej szkoły i przedszkola mogą uczęszczać wszystkie dzieci, z wyłączeniem nielicznych, których aktualny stan zdrowotnych i psychiczny uniemożliwia korzystanie ze zorganizowanego nauczania. Zadaniem specjalistów, którzy przyjmują dzieci do przedszkola lub szkoły jest rozpoznanie ich specyficznych potrzeb edukacyjnych, co dotyczy dzieci z zaburzeniami i defektami rozwojowymi oraz dzieci wybitnie zdolnych i przeciętnych, wśród których panuje ogromne zróżnicowanie cech, upodobań i zdolności. Rozpoznanie to ma na celu stworzenia dzieciom maksymalnie korzystnych warunków edukacyjnych, zmierzających do indywidualizacji i kooperacji. Jest to zadanie trudne i kosztowne, wymagające zmniejszenia ilości dzieci w grupach, liczniejszej kadry pedagogicznej, wzmocnienia pracy przedszkoli i szkół przez różnych specjalistów, lepszego zaopatrzenia w pomoce dydaktyczne i rehabilitacyjne. Tworzenie przedszkoli i szkół integracyjnych jest bardzo ważne, ponieważ daje korzyści społeczne i psychologiczne.
System edukacji specjalnej obecnie funkcjonujący nie jest tanim przedsięwzięciem, a jednocześnie jest mało wydolny tzn. nie stwarza właściwych warunków do rozwoju dzieci niepełnosprawnych, a ponadto jest źródłem poczucia izolacji społecznej i upośledzenia dużej ilości uczniów kształcących się w tym systemie.
Wadą systemu szkolnictwa specjalnego jest schematyczność. Funkcjonuje kilka podstawowych typów tych szkół, które są dostosowane do określonego rodzaju niepełnosprawności. W rzeczywistości liczba dzieci z nieprawidłowym rozwojem, nie radzi sobie z wymaganiami przedszkola i szkoły masowej. Dlatego komisje kwalifikacyjne oraz rodzice cały czas stają przed trudnościami znalezienia odpowiedniego i prawidłowego miejsca edukacji dla dzieci z tzw. dolną normą intelektualną, nieharmonijnie rozwiniętych, powoli uczących się, lękowych, nadpobudliwych, nerwicowych, agresywnych itp. Rodzice tych dzieci, a także one przeżywają ogromne cierpienia z powodu tego, iż nie mogą spełnić określonych wymagań jakie narzucają przedszkola i szkoły masowe. Część tych dzieci czuje się odepchnięta przez społeczeństwo, co doprowadza do nieprzewidywanych zachowań. Kierowanie tych dzieci do szkół specjalnych dla upośledzonych umysłowo jest nieprawidłowe, ale w wielu przypadkach stanowi realną konieczność wobec trudności w nauce, frustracji nauczycieli i psychologów.
Dzieci z defektem, do którego dostosowane są profile nauczania w szkolnictwie specjalnym tzw. dzieci z upośledzeniem umysłowym, niewidome i niedowidzące, głuche i niedosłyszące oraz z niedowładem kończyn górnych lub dolnych są w lepszej sytuacji edukacyjnej niż dzieci z innymi problemami rozwojowymi, ale tylko pozornie ponieważ wśród tych dzieci także istnieje ogromne zróżnicowanie możliwości uczenia się.

1. Pojęcie i idea integracji.

Każdy człowiek ma prawo do pełnego rozwoju potencjału psychicznego i duchowego. Pełnym rozwojem nazywamy w człowieku to, co jest najbardziej twórcze i plastyczne. Skuteczna realizacja idei integracji wymaga przygotowania środowiska społecznego: rodziców, wychowanków oraz samych dzieci. Chodzi o dzieci zdrowe, które stanowią większość. Integracja ma na celu umożliwienie dzieciom zdrowym i niepełnosprawnym nawiązania wzajemnych kontaktów oraz stworzenie jednej szanującej i rozumiejącej się nawzajem grupy. Jest to proces obustronny, który pozwala uczyć się różnych zachowań. Dzieci o specyficznych potrzebach pedagogicznych potrzebują szczególnie akceptacji i poczucia bezpieczeństwa, z strony dzieci zdrowych. Dążenie do kontaktu i porozumienia powinno być dominującym działaniem wychowawczym.
W przedszkolu integracyjnym zaczynając od akceptacji niepełnosprawności przez grupę rówieśniczą, środowisko lokalne i społeczne, powinien rozpocząć się proces harmonijnego rozwoju człowieka. Ważne jest, aby nauczyć każde dziecko podejmowania działań na miarę własnych możliwości, wiary we własne siły, a w konsekwencji przygotować do życia w społeczeństwie. Główną ideą integracji społecznej realizowanej w przedszkolu, a potem w szkole jest pełna akceptacja, współdziałanie i prawo każdego człowieka do godnego, pełnego i satysfakcjonującego życia.
Wymiar i kształt polskiej integracji tworzą wszyscy, którym przyświeca idea niezaprzeczalnego prawa każdego do wychowania, edukacji i pełnego rozwoju w naturalnym środowisku.
Artykuł 23 Konwencji Praw Dziecka mówi: „Dziecko psychicznie lub fizycznie niepełnosprawne powinno mieć zapewnioną pełnię normalnego życia w warunkach gwarantujących mu godność, umożliwiających osiągnięcie niezależności oraz ułatwiających aktywne uczestnictwo dziecka w życiu społeczeństwa”.
Każde dziecko ma prawo do szczęścia, które polega na aktywności – bawieniu się i poznawaniu świata. Dzieci niepełnosprawnie nie muszą przebywać w odrębnych przedszkolach, szkołach i być izolowane od prawidłowo rozwijających się rówieśników. Mogą i powinny być razem ze wszystkimi. Dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych, poprzez naśladownictwo, uczą się współżycia w grupie, zaufania do drugiego człowieka i w miarę możliwości realizują zadania edukacyjne.

Definicje integracji

Integracja – „scalanie, proces tworzenia całości z części, włączenie jakiegoś elementu w całość; zespolenie i zharmonizowanie składników zbiorowości społecznej”(W. Karpiński: Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych, Wiedza Powszechna, Warszawa 1989r,s.321).
„Integracja to akceptowanie i stwarzanie niepełnosprawnym warunków do uczestnictwa w korzystnym, motywującym i stymulującym możliwości środowisku, co przyczynia się do ich aktywnego udziału w różnych dziedzinach życia” (A. Hulek (red.): Integracja społeczna ludzi niepełnosprawnych – zadania pedagoga, PAN, Warszawa 1987,s.12).
„Integracja społeczna” – termin używany w dwóch nieznacznie różniących się znaczeniach:
- proces jednoczenia całkowicie różnych elementów lub grup w jedną spójną całość;
- przyjęcie przez jednostkę standardów danej grupy.
W pierwszym wypadku może się zupełnie zmienić w wyniku tego procesu w drugim – wzorce grupy pozostają nie zmienione” (A.S. Reber: Słownik psychologii, SCHOLAR, Warszawa 2000,s. 229).
„Integracja społeczna – zawartość społeczna, zespolenie i zharmonizowanie elementów zbiorowości społ. wyrażające się częstością kontaktów, ich intensywnością oraz wspólnotą ideową”( Encyklopedia Powszechna, PWN, Warszawa 1982, s. 296).
„Integracja społeczna, to taki kierunek przemian oraz sposobów organizowania zajęć i rehabilitacji osób niepełnosprawnych, który ma na celu:
- stworzenie tym osobom możliwości uczestnictwa w normalny życiu i dostępu do wszystkich instytucji i sytuacji społecznych;
- kształtowanie pozytywnych ustosunkowani i więzi psychospołecznych między pełnosprawnymi i niepełnosprawnymi. Integrując społecznie dzieci niepełnosprawne, stwarzamy im warunki, aby mogły one wychowywać się w swojej rodzinie, uczyć się i wzrastać w naturalnym środowisku wśród rówieśników”(D. AL. – Khamisy: Wychowanie w przedszkolu, WSiP, Warszawa 19995,nr.4,s.195).
„W przypadku osób niepełnosprawnych integracja społeczna to wdrażanie ich do życia, zespalanie przy pełnej akceptacji w rodzinie, najbliższym środowisku społecznym” (K. Szać: Wychowanie w przedszkolu, PWN, Warszawa 2001,nr.2s.96).
„System integracyjnego kształcenia i wychowania polega na maksymalnym włączeniu dzieci i młodzieży z odchyleniami od normy do zwykłych szkół i innych placówek oświatowych, umożliwiających im – w miarę możliwości wzrastanie w gronie zdrowych rówieśników. W przypadku zaś jednostek przebywających w zakładach opiekuńczych - troska o zapewnienie jak najczęstszych kontaktów z zewnętrznym środowiskiem społecznym”(A. Hulek(red):Pedagogika rewalidacyjna, PWN, Warszawa 1988s.492).
„Celem szeroko rozumianej integracji jest umożliwienie osobom poszkodowanym na zdrowiu prowadzenie normalnego życia, możliwie w tych samych warunkach i w oparciu o te same prawa, wartości co osobom pełnosprawnym. Innymi słowy integracja pozwala człowiekowi niepełnosprawnemu być sobą wśród innych. Osiągnięcie owego celu jest możliwe jedynie wówczas, gdy cały jej proces będzie miał swój początek we wczesnych fazach rozwoju człowieka, gdy owe grupy będą „uczyły się żyć” razem, a nie w izolacji od siebie” (M. Apolińska: Integracja dzieci niepełnosprawnych w przedszkolu i szkole, PAN, Warszawa 19994,s.131).
Podstawowym celem integracji jest tworzenie takich warunków w których mogły by funkcjonować dzieci o różnym stopniu sprawności fizycznej i psychicznej. Integracja odbywa się w każdym momencie przebywania dzieci ze sobą, podczas wycieczek, wspólnej zabawy nauki czy imprez klasowych bądź różnych aktywności przedszkolnych.
Przedszkole lub szkoła to miejsca w których spotykają się dzieci, aby wejść w swobodne relacje z innymi osobami. Odnajdują one wówczas swoje miejsce w grupie, co przekłada się na dalsze ich życie.
Dzieci pełnosprawne w obcowaniu z niepełnosprawnymi rówieśnikami uczą się:
- większej tolerancji wobec innych;
- akceptowania niepełnosprawności;
- większej otwartości na innych;
- odpowiedzialności i życzliwości wobec dzieci niepełnosprawnych;
- mają większą świadomość tego, że nie wszyscy są jednakowi, co nie oznacza, że są przez to gorsi;
- uczą się większej wytrwałości i cierpliwości w pokonywaniu własnych trudności;
- uczą się samodzielności w pomaganiu dzieciom niepełnosprawnym.
Dzieci niepełnosprawne obserwując na co dzień pełnosprawnych rówieśników:
- zapominają o swoich ułomnościach;
- nabierają większej pewności siebie;
- odnajdują swoje miejsce w środowisku, co w przyszłości umożliwi im odważniej patrzeć w świat;
- starają się im dorównać, mobilizując się do większego wysiłku, a jednocześnie lepiej się rozwijają psychicznie i fizycznie.

2. Prawnie podstawy integracji.
Proces integracji społecznej powinien zachodzić przy maksymalnej niezależności osobistej, a więcej troszcząc się o godność dziecka, podmiotowy sposób traktowania osoby niepełnosprawnej. Nie należy koncentrować się na jego upośledzeniu czy brakach, ale opierać się na tym, co potrafi, czyli na jego umiejętnościach.
Założeniem integracji jest to, iż jednostka z zaburzeniami w rozwoju jest osobą normalną, a zaburzenia mają charakter przejściowy (poza wypadkami głębokiego upośledzenia umysłowego). W procesie integracji społecznej osoby niepełnosprawne nie oczekują współczucia i litości, lecz życzliwości środowiska i pełnej ich akceptacji. Cechy te należy kształtować bardzo wcześnie, dlatego powinno się zacząć od dzieci przedszkolnych. Zachodzi wówczas większe prawdopodobieństwo rozwijania u osób niepełnosprawnych pozytywnych emocjonalnie zachowań w czasie przebywania z pełnosprawnymi, a także kształtowania osobowości otwartej i gotowej do współdziałania.
Integracja społeczna w przedszkolu problemem nowym. W latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych stworzono już prawne podstawy do działań integracyjnych. W 1973 roku ukazały się „Wytyczne w sprawie kształcenia specjalnego i pomocy dzieciom z odchyleniami i zaburzeniami rozwojowymi” Ministerstwa Oświaty i Wychowania. Uzupełnieniem są wytyczne z roku 1974 „W sprawie kształcenia specjalnego i pomocy dzieciom z odchyleniami i zaburzeniami rozwojowymi”. Znajdują się tam między innymi zdania: „dążyć należy, aby wychowanie dziecka upośledzonego fizycznie lub umysłowo we wszystkich uzasadnionych przypadkach odbywały się w miarę możliwości w grupie rówieśniczej. Dzieci z wadą słuchu i wzroku należ kierować do przedszkoli specjalnych lub według możliwości do przedszkoli normalnych”(Dziennik Urzędowy Ministerstwa Oświaty i Wychowania z 1976r.)
Proces integracji przedszkolnej został jednak zachwiany przez opublikowanie w 1983 roku w Dzienniku Urzędowym Ministerstwa Oświaty i Wychowania statut placówki wychowania przedszkolnego. W zamieszczonym tam sformułowaniu skierowanym do przedszkoli znajdują się: „(...) do przedszkoli masowych nie mogą być przyjmowane dzieci wymagające odrębnego trybu życia lub specjalnej indywidualnej opieki (poważne wady fizyczne lub upośledzenie umysłowe)”(Dziennik Urzędowy Ministerstwa Oświaty i Wychowania z 1983r.) W tym też czasie wiele przedszkoli przestało przyjmować dzieci niepełnosprawne, co negatywnie odbiło się na dzieciach i rodzicach.
Narastające potrzeby społeczne, których były liczne interwencje rodziców dzieci niepełnosprawnych stanowiły podstawę wydania statutu przedszkola, który wyjaśnia: „Należy przyjmować do przedszkola masowego dzieci niedowidzące, niedosłyszące, upośledzone umysłowo w stopniu lekkim, jeżeli nie wymagają odrębnego trybu życia i systematycznej, specjalnej, indywidualnej opieki, ograniczającej bezpieczeństwo pozostałych wychowanków”.(Statut z dnia 18.07.1984 wydany przez Ministerstwo Oświaty i Wychowania). Istotną kontynuacją tego zapisu jest jedno z założeń ogólnych, które informuje „Nauczyciel w swojej pracy powinien(...) otaczać szczególną troską dzieci niepełnosprawne, wymagające oddziaływania stymulacyjno – kompensacyjnego (...).(„Minimum programu wychowania w przedszkolu dla dzieci 3 – 6 lEtnich z 1992r.).
Wydana przez UNESCO rezolucja zawarta w Karcie Praw Dziecka (art.23) mówi o zrównaniu osób niepełnosprawnych w różnych sprawach, w tym o zagwarantowaniu prawa do pełnego uczestnictwa w edukacji. Rezolucja ta została ratyfikowana przez poszczególne państwa, w tym również prze władze polski. Oznacza to możliwość uczestnictwa w edukacji wszystkich dzieci w przedszkolach i szkołach masowych. Program edukacyjny dla dzieci niepełnosprawnych w przedszkolach powinien być modyfikacją obowiązującego programu i uwzględniać indywidualne potrzeby dziecka.

3. Formy integracji w systemie edukacji.

Integracja dzieci niepełnosprawnych dokonuje się w rodzinie, w przedszkolu, w szkole oraz w środowisku lokalnym. Obejmuje proces socjalizacji dziecka w społeczeństwie oraz osób dorosłych. Duże znaczenie odgrywają w niej grupy rówieśnicze. W dziecięcych grupach dziecko może najpełniej realizować się w różnych rodzajach aktywności, zaspokajać swoje potrzeby psychiczne, nabywać społeczne umiejętności i uczyć się pełnienia ról społecznych. Poprzez uczestnictwo w dziecięcych grupach dziecko osiąga coraz wyższy poziom dojrzałości społecznej i emocjonalnej.
Przedszkolne oddziały integracyjne dały dzieciom niepełnosprawnym szanse wzrastania wśród zdrowych rówieśników, a dzieciom zdrowym – szanse poznania swoich niepełnosprawnych kolegów, nawiązania z nimi kontaktów i więzi koleżeńskich oraz uczenia się udzielania im pomocy. „Wczesna integracja społeczna dzieci niepełnosprawnych z dziećmi pełnosprawnymi stwarza dla rozwoju dzieci obu tych grup korzystne sytuacje wspierające ich wzajemne ustosunkowania i umiejętności zgodnego współżycia i współdziałania”.(E. Janison: Stosunki emocjonalno – społeczne między dziećmi pełnosprawnymi i niepełnosprawnymi w grupie integracyjnej, w: A. Maciarz: Z teorii badań społecznej integracji dzieci niepełnosprawnych, IMPULS, Kraków 1999,s.53).
Integracja społeczna dziecka przejawia się jego poczuciem więzi z innymi dziećmi, akceptacją emocjonalną jego osoby przez inne dzieci, korzystną pozycją zajmowana wśród nich i podmiotowym uczestnictwem w dziecięcych działaniach i decyzjach.
Są różne formy integracji przedszkolnej. Można wyróżnić integrację indywidualną, grupową, rzeczywistą.
1. Integracja indywidualna występuje wówczas, kiedy dziecko niepełnosprawne wychowuje się i uczy w przedszkolu masowym i jest traktowane na równi z innymi dziećmi. Ta forma integracji jest niekorzystna, ponieważ dzieci napotykają wiele sytuacji trudnych. Głównym problemem dla dzieci niepełnosprawnych są wymagania, które są stawiane na równi z dziećmi zdrowymi, czego efektem jest niemożność ich zrealizowania przez dzieci niepełnosprawne. Tę formę integracji określ się często mianem integracji ukrytej, wymuszonej, która może dać negatywne efekty, zwłaszcza gdy brakuje specjalistycznej pomocy.
2. Integracja grupowa - występuje wtedy, gdy dzieci niepełnosprawne tworzą klasę specjalną w szkole masowej, lub grupę wychowawczą w przedszkolu lub instytucjach opiekuńczych. Mają one do dyspozycji własne pomieszczenia oraz nauczycieli przygotowanych w zakresie pedagogiki specjalnej. Dzieci pełnosprawne i te z zaburzeniami umysłowymi odwiedzają się lub uczestniczą we wspólnych zabawach lub wycieczkach.
3. Integracja formalna – to taka, gdy dzieci z odchyleniami od normy rozwojowej przebywają w jednej grupie społecznej z dziećmi pełnosprawnymi, ale jest to jedynie wspólnota miejsca bez bliższych kontaktów społecznych i więzi emocjonalnych.
4. Integracja rzeczywista – występuje wówczas, gdy „zachodzi pełna łączność dzieci niezależnie od stopnia ich sprawności i możliwości rozwojowych”(D. Al. – Khamisy: Wychowanie w przedszkolu, WSiP, Warszawa 1995,nr4,s.197). jest to zatem forma integracji, w której łączy się dzieci zdrowe z niepełnosprawnymi na każdej płaszczyźnie (emocjonalnej, fizycznej, społecznej i psychicznej). Ta forma często określana jest mianem integracji pełnej lub całkowitej. Jest ona najczęściej stosowana w przedszkolach integracyjnych oraz klasach integracyjnych w szkołach.
Wszystkie przedszkola wprowadzające integrację rzeczywistą mają podobną strukturę organizacyjną:
- podczas rekrutacji pierwszeństwo mają dzieci mieszkające blisko przedszkola;
- w grupie jest przeważnie do 20 dzieci w tym 4 – 5 dzieci z orzeczeniem o niepełnosprawności;
- wśród niepełnosprawnych są dzieci z różnymi zaburzeniami rozwoju; z opóźnieniem rozwojowym w zakresie percepcji, motoryki, mowy, z mikro defektami rozwojowymi, z wadami narządu ruchu, z problemami emocjonalnymi, a także dzieci upośledzone w stopniu lekkim;
- przy doborze dzieci z takimi odchyleniami rozwojowymi, placówki kierują się zróżnicowanym stopniem nasilenia tych odchyleń;
- do integracji kwalifikują się dzieci od 3 roku życia;
- do pracy z dziećmi zdrowymi i niepełnosprawnymi zatrudnia się nauczycieli z przygotowaniem do wychowania przedszkolnego, pedagogów specjalnych „wspomagających”, psychologów, rehabilitantów ruchowych, specjalistów SI, logopedów.

II. Integracja dzieci przedszkolnych.

Problem niepełnosprawności umysłowej lub ruchowej dotyczy dużej ilości dzieci w naszym społeczeństwie. Przez wiele lat niepełnosprawność dziecka była zmartwieniem tylko najbliższej rodziny, dopiero w ostatnich dziesięcioleciach kłopoty i problemy, z jakimi borykają się osoby niepełnosprawne i ich rodziny, zostały dostrzeżone przez społeczność. Zaczęto burzyć bariery architektoniczne umożliwiające niepełnosprawnym samodzielne poruszania się po ulicach naszych miast. Rzesze specjalistów – logopedów, pedagogów, rehabilitantów ruchowych i wielu innych, którzy mają za zadanie wspomagać rozwój dziecka niepełnosprawnego. Cora częściej słyszy się o konieczności integracji, a wiec łączenia środowiska dzieci zdrowych ze środowiskiem dzieci upośledzonych ruchowo czy umysłowo, już od najmłodszych lat.
Dlatego też powstaje coraz więcej przedszkoli integracyjnych lub z oddziałami integracyjnymi, dających możliwości rozwijania się dzieci niepełnosprawnych w normalnych warunkach z dziećmi pełnosprawnymi. Integracja w przedszkolach integracyjnych obejmuje grupy dzieci najmłodszych i jest możliwa dzięki tworzeniu warunków zgodnego, społecznego, poznawczego i emocjonalnego rozwoju dzieci o zróżnicowanych możliwościach i umiejętnościach. „Tak rozumieją integrację dorośli, a czym jest ona dla samych niepełnosprawnych przedszkolaków?. Z całą pewnością jest ona dla nich możliwością poznania nowego otoczenia, pozytywnego rozwijania swoich możliwości dzięki pomocy specjalistów i odpowiednio przygotowanych nauczycieli, jest to także nawiązania nowych znajomości, odnalezienia się wśród rówieśników i kształtowania swojej tożsamości pośród ludzi życzliwych, wspierających i pomocnych”(R. Przystojko: Nowe w szkole, WSiP, Zielona Góra 2002,nr.10,s.6). Jest to również szansa na samodzielne zaistnienie, sprawdzenie się i przystosowanie do życia w społeczeństwie.
„Dzieci niepełnosprawne w sposób mniej lub bardziej widoczny odstają od swoich rówieśników, są nieco „inne”, co - należy podkreślić – nie znaczy gorsze (R. Przystojko: Nowe w szkole, WSiP, Zielona Góra 2002,nr.10,s.7). Ich rozwój poznawczy, czy społeczny przebiegać może wolniej, jednak w sferze emocji dzieci te mają takie same potrzeby jak ich zdrowi rówieśnicy: chcą być akceptowane, lubiane, doceniane i kochane. Często opóźnienia w rozwoju dzieci niepełnosprawnych sprawiają, że nie są one w stanie wykonać pewnych poleceń, zadań czy zachować się zgodnie z obowiązującymi normami społecznymi, co wymaga dużej wyrozumiałości i tolerancji ze strony otoczenia. Na tym właśnie polega rola nauczycieli grup integracyjnych w przedszkolach, by swym zachowaniem, cierpliwością i wyrozumiałością uczyć swych wychowanków tych niezmiernie ważnych i trudnych cech. Korzyści z uczęszczania do grup integracyjnych mają również dzieci zdrowe, ponieważ mają one szanse na kształtowanie w sobie już od najmłodszych lat wrażliwości na potrzeby i problemy drugiego człowieka, umiejętności wspierania słabszych, oraz mają możliwość rozwijania w sobie zdolności empatii, czyli współodczuwania i rozumienia uczuć innych osób.
„ Korzyści ingerowania środowiska dzieci zdrowych i niepełnosprawnych wydają się obopólne, co więc – nie dotyczą jedynie czasu, w którym dzieci przebywają w przedszkolu, lecz mają dużo bazę dal dalszego rozwoju ich postaw wobec zjawiska „inności”, czy to dotyczącej możliwości drugiego człowieka, koloru jego skóry, czy też przekonań religijnych i politycznych (R. Przystojko: Nowe w szkole, WSiP, Zielona Góra 2002,nr 10,s.7). Dzieci niepełnosprawne mino swych problemów mają szansę na przystosowanie się do pełnego uczestnictwa w życiu społecznym, z daleka od poczucia wyobcowania, smutku i samotności.

1. Przedszkole jako miejsce praktyki integracyjnej.

Idea wychowania dzieci niepełnosprawnych w integracji z grupą rówieśniczą wynika z postępowych przemian dokonujących się od lat w pedagogice specjalnej. Obecnie dostrzega się prawie we wszystkich krajach dążenia do przezwyciężania izolacji w nauczaniu i wychowaniu osób odbiegających od normy (upośledzenie umysłowe i fizyczne). Z doświadczenia możemy zaobserwować, że izolacja społeczna ogranicza możliwości osiągnięcia prawidłowego rozwoju osobowości osób niepełnosprawnych i utrudnia ich akceptację społeczną.
Pojęcie integracji w pedagogice ma wiele znaczeń i podlega różnorodnej interpretacji. Integrację możemy rozpatrywać jako proces lub cel, do którego zmierzamy. Helena Larkowa zwraca uwagę, że „Integracja powinna być środkiem rewalidacji, a nie celem (H. Larkowa „ Psychologiczne podstawy integracji uczniów z odchyleniami od normy”).
Według Ottona Lipkowskiego integracja oznacza „dążenie do zespolenia w procesie kształcenia jednostek upośledzonych wespół z jednostkami normalnymi w naturalnym środowisku ( O. Lipkowski: Problemy integracji, Szkoła specjalna, Warszawa 1976, nr 1, s.6) Wyróżnia on dwie różne koncepcje integracji. Zwolennicy pierwszej dążą do całkowitego włączenia wychowanków odbiegających od normy do systemu kształcenia masowego. W myśl drugiej koncepcji należy stopniowo stwarzać warunki do wychowania dzieci niepełnosprawnych w grupie rówieśniczej lub bliskim w kontakcie z tą grupą.
Polski system oświatowo – wychowawczy traktując kształcenie specjalne jako integralną cześć składową tego systemu daje podstawy do rozwijania koncepcji wychowania dzieci niepełnosprawnych w gronie zdrowych rówieśników. Bardzo dużą szansą dla rozwoju kształcenia specjalnego stwarzają wydane przez MOiW w 1973r. „wytyczne w sprawie rozwoju kształcenia specjalnego i pomocy dzieciom z odchyleniami i zaburzeniami rozwojowymi (Zarządzenie Ministra oświaty i wychowania z dnia 29.11.1973r.). zarządzenie to dawało podstawy do tworzenia zwartego systemu kształcenia specjalnego, który uwzględnia obok tradycyjnych przedszkoli, szkół i zakładów specjalnych wiele innych form organizowania pomocy dzieciom z zaburzeniami i odchyleniami w rozwoju.
Podstawowym założeniem tego systemu ma być pomoc organizowana w miarę możliwości w środowisku bliskim dziecku, a wiec w przedszkolu, rodzinie lub w najbliższym otoczeniu, aby zapewnić dziecku możliwość wzrastania w naturalnych warunkach rodzinnych, rówieśniczych, kulturalnych i społecznych. Najlepsze rezultaty w pracy z dzieckiem niepełnosprawnym osiąga się przy bardzo wczesnej rewalidacji. Należy więc dążyć, by wykrywanie dysfunkcji dziecka następowało w jak najwcześniejszym okresie życia dziecka i aby otrzymywało specjalistyczną pomoc od chwili stwierdzenia niepełnosprawności rozwojowej.
Wczesne zwrócenie uwagi na różnice w indywidualnym poziomie rozwoju dziecka pozwala prawidłowo zaplanować pracę tak, aby różnice te stopniowo niwelować, a jednocześnie dążyć do usunięcia przyczyn hamujących czy opróżniających rozwój dziecka.
Przedszkole jest pierwszym nowym środowiskiem, w którym dziecko spędza bardzo ważny dla jego rozwoju okres życia. To nowe środowisko stanowi pierwszy szczebel zorganizowanego wychowania i nauczania. Głównym celem wychowania przedszkolnego jest przygotowanie dziecka do edukacji w szkole. Obok funkcji kształtujących i edukacyjnych, przedszkole podejmuje wielorakie i równolegle realizowane działania profilaktyczne, stymulujące, kompensacyjne i korektywne.
Dzieci niepełnosprawne wymagają przede wszystkim specjalistycznych i długotrwałych oddziaływań rehabilitacyjnych, a ich rodzice wskazówek wychowawczych oraz rehabilitacyjnych, niekiedy bardzo konkretnych programów pracy z dzieckiem. Natomiast dzieci z orzeczeniami o niepełnosprawności mają zorganizowane w przedszkolach integracyjnych zajęcia wielospecjalistyczne, działania profilaktyczne, stymulujące, kompensacyjne oraz korekcyjne. Przedszkola zmierzają do zapobiegania wszelkiego rodzaju nieprawidłowościom w drodze wczesnego wykrywania i diagnozowania przy współpracy poradni psychologiczno – pedagogicznych. Przedszkola integracyjne prowadzą jednocześnie pracę korekcyjno – wyrównawczą stosowaną indywidualnie w toku zajęć wychowawczych i w pracy zespołowej.
Dzieci, które są włączone do przedszkoli integracyjnych, otrzymują indywidualną pomoc, dlatego przedszkola mają bardzo korzystny wpływ na wszechstronny rozwój dzieci zdrowych oraz dzieci niepełnosprawnych otoczonych specjalistyczna opieką.

2. Specyficzne potrzeby dzieci niepełnosprawnych.

Integracja dzieci zdrowych oraz z orzeczeniem o niepełnosprawności powinna rozpocząć się już od wczesnych lat życia dziecka, czyli już od przedszkola, ponieważ w szkole wymagane jest opanowanie określonej wiedzy i umiejętności. Obecność dzieci niepełnosprawnych w szkole, pomijając uczęszczanie wcześniej do przedszkola integracyjnego, mogłoby utrudnić nauczycielowi realizację programu, a dzieciom sprawnym umysłowo szybkiego nabywania wiedzy. Jednak skuteczne nauczanie nie zależy tylko od doboru dzieci do grupy przedszkolnej, lecz przede wszystkim w doborze metod nauczania. W każdej grupie, również w tej, która nie jest nazwana integracyjną, dzieci wymagają indywidualnej pomocy, ponieważ różnią się między sobą potrzebami i możliwościami.
Nauczyciel pracujący w przedszkolu integracyjnym to osoba, która organizuje dziecku otoczenie, dostarcza mu materiałów i pomocy oraz udziela rzetelnych, jasnych i odpowiednich do jego poziomu rozumienia instrukcji. Dziecko mające w sobie ciekawość świata i potrzebę zdobywania nowych umiejętności, samo w odpowiednim dla niego czasie gromadzi na miarę swoich możliwości wiedzę i umiejętności. Wychowawca, który potrafi rozpoznać potrzeby i możliwości dzieci, będzie umiał im pomóc w uczeniu się i poznawaniu świata. O dobrym funkcjonowaniu dziecka z opóźnionym rozwojem umysłowym lub innymi niepełnosprawnościami w przedszkolu mówi się wtedy, gdy „dziecko chce uczęszczać na zajęcia, wykazuje pozytywny stosunek do nauczyciela, robi postępy, przejawia motywację do wykonywania zadań, nie stroni od rówieśników, wchodząc z nimi w relacje.
Dzieci z orzeczeniami o niepełnosprawności często mają trudności w funkcjonowaniu w społeczeństwie. Zadaniem nauczyciela jest pomoc dziecku w tym, aby w grupie przedszkolnej czuł się dobrze i bezpiecznie, a dzieci go akceptowały.

3. Współpraca rodziców dzieci niepełnosprawnych z przedszkolem integracyjnym.

W każdym społeczeństwie żyje grupa ludzi określanych mianem niepełnosprawni. Ich niepełnosprawność wynika z różnych przyczyn fizycznych, intelektualnych, umysłowych, stanów chorobowych lub chorób psychicznych. Jednak jak zwraca uwagę A. Maciarz „cechami wyróżniającymi osoby niepełnosprawne spośród innych osób nie będzie sama przyczyna niepełnosprawności, ale raczej trudności, jakie są z nią związane i potrzeba specjalnej pomocy (A. Maciarz: Uczniowie niepełnosprawni w szkole powszechnej. Poradnik dla nauczycieli s 10). Pomocy takim osobom powinni udzielać nie tylko specjaliści, ale także ludzie mający przypadkowe kontakty z osobami niepełnosprawnymi, ponieważ to właśnie oni w dużym stopniu kształtują stosunek społeczeństwa wobec osób niepełnosprawnych.
Dzieci niepełnosprawne powinny mieć zapewnione warunki do godnego życia w społeczeństwie oraz takiego samego życia i nauki na równych prawach w pełnej integracji z innymi dziećmi. Integracja to „scalanie; proces tworzenia całości z części albo włączanie jakiegoś elementu w całość; zespolenie i zharmonizowanie składników zbiorowości społecznej”(W. Kopaliński: słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych, MUZA, Warszawa 1999, s. 232). Tak więc integrację społeczna dzieci niepełnosprawnych można zdefiniować jako „ideę, kierunek przemian oraz sposobów organizowania i rehabilitacji osób niepełnosprawnych wyrażające się w dążeniu do stworzenia tym osobom możliwość uczestniczenia w normalnym życiu, dostępu do tych wszystkich instytucji społecznych, w których uczestniczą pełnosprawni oraz do kształtowania pozytywnych ustosunkowani i więzi psychospołecznych między pełnosprawnymi i niepełnosprawnymi”(A. Maciarz: Uczniowie niepełnosprawni. Podręczny słownik terminów, VERBUM, Zielona Góra 1993,s.33). proces integracji jest więc długotrwały i wymaga wielu czynności przygotowawczych, lecz warto podjąć taki trud, by dzieci niepełnosprawne mogły korzystać z przedszkoli integracyjnych już od najmłodszych lat.
W polskim systemie oświatowym organizowane są różne formy wychowania i nauczania integracyjnego. Jedną z takich form są przedszkola integracyjne. Do grupy dzieci pełnosprawnych dołącza się dzieci dotknięte różnymi rodzajami niepełnosprawności. Dzieci te mają trudności w nauce, w przystosowaniu społecznym, z obniżoną sprawnością psychofizyczną. Takim dzieciom zdecydowanie potrzebna jest pomoc ze strony przede wszystkim rodziców, osób z najbliższego otoczenia jak i wychowawcy pracującego w integracyjnym oddziale przedszkolnym, który powinien znaleźć takie rozwiązania, które wzmocnią wzajemną akceptację i współdziałanie pomiędzy dziećmi niepełnosprawnymi i pełnosprawnymi.
Gdy dziecko uczęszcza do przedszkola integracyjnego, to nie tylko nauczyciel jest ważną osobą w procesie integracji, ale również rodzice tych dzieci. Wzajemna akceptacja dzieci zdrowy i niepełnosprawnych nie będzie możliwa bez udziału w niej rodziców, którzy w znacznym stopniu wpływają na poglądy i zachowania swoich dzieci. Rodzice dzieci niepełnosprawnych chętnie oddają dzieci do przedszkoli integracyjnych, gdyż uważają, że jest to ogromna szansa dla nich, aby mogły w miarę swoich możliwości funkcjonować w społeczeństwie i być zaakceptowane przez swoich rówieśników. Rodzice wiedzą, że zaakceptowanie ich dziecka przez inne przedszkolaki dowartościowuje ich dziecko, które czuje się lepiej, jest pogodne, otwarte, wesołe, nie czuje się odosobnione, samotne i odrzucone. Dominująca grupa rodziców rozumie istotę integracji społecznej wszystkich dzieci.
Pierwszy moment wspólnej pracy pedagogów z rodzicami dzieci niepełnosprawnych i zdrowych w przedszkolu pozwala się bliżej poznać. Już wówczas rodzice przekazują między sobą pierwsze informacje o swoich dzieciach. Bardzo ważne dla pedagoga jest poznanie każdego dziecka z osobna.
Współpraca z grupą dzieci w przedszkolu wzbogaca wychowawczą świadomość rodziców i ją poszerza. Wymaga ona również kształtowania postawy wzajemnej otwartości i zrozumienia. Służą temu spotkania organizowane w mniejszych grupach, podczas których rodzice dzieci niepełnosprawnych mogą się podzielić kłopotami i radościami związanymi z wychowywaniem swojego dziecka. Pozostali rodzice również dzielą się spostrzeżeniami, dotyczącymi przemian dokonujących się w zachowaniu ich zdrowych dzieci pod wpływem wzajemnych relacji z dziećmi niepełnosprawnymi w czasie przebywania w grupie integracyjnej. Wszyscy rodzice uczą się lepiej postrzegać swoje dzieci i wspólnie rozwiązywać problemy. Spotkania te cechuje szczerość, a pedagodzy nie boją się krytyki ze strony rodziców. Panuje atmosfera wzajemnego zaufania i każdy swobodnie może wyrazić swoje opinie. Siedzenie w kręgu ułatwia wzajemny kontakt wzrokowy wszystkich zgromadzonych na spotkaniach integracyjnych w przedszkolu.
Często rodzice dzieci niepełnosprawnych niepokoją się, że ich dziecko wolniej osiąga poszczególne stopnie sprawności rozwojowej, jak czytanie, liczenie czy rysowanie. „Powolniejszy przyrost sprawności może być wynikiem uszkodzeń organicznych. I choć ciągle podkreślamy, że nie należy porównywać dziecka z innymi, to zrozumiały jest ból rodziców obserwujących mniejsze postępy swoich dzieci” (J. Bogucka, M. Kościelska: Wychowanie i nauczanie integracyjne. Nowe doświadczenia, CMPP-P MEN, Warszawa 1996, s.67).
Następnym i częstym zjawiskiem jest to, iż rodzice dzieci ze starszych grup przedszkolnych (6-latków), którzy wcześniej zaakceptowali niższy rozwój swojego dziecka, na czas zbliżającego się „obowiązku szkolnego” mają duże obawy i stawiają dziecku nadmierne w stosunku do jego możliwości wymagania. Sytuacje te powinny zmobilizować pedagogów do jeszcze ściślejszej współpracy z obojgiem rodziców. Tacy rodzice są częściej zapraszani na zajęcia, aby nauczyć się właściwego organizowania dziecku pracy dydaktycznej i stawiania mu wymagań na miarę jego możliwości, aby nie zniechęcać, lecz stopniowo kształtować coraz wyższy poziom umiejętności dziecka.
Dzięki współpracy z rodzicami, przedszkola integracyjne organizują pokoje metodyczne z pomocami reedukacyjnymi (do ćwiczeń różnych zmysłów oraz kształtowania pojęć matematycznych). Czas przyprowadzania i odbierania dzieci z przedszkola jest okazją do codziennych rozmów z rodzicami, dzięki którym można od razu wyjaśniać powstające problemy i wątpliwości.
Oprócz pedagogów, rodzice współpracują ze specjalistami takimi jak: logopeda, psycholog, rehabilitant, terapeuta Si, nauczyciel wspomagający, psycholog. Ich praca i efekty są konsultowane z rodzicami dzieci niepełnosprawnych, aby mogli się zorientować na jakim poziomie umysłowym i ruchowym jest dziecko. Specjaliści często rozmawiają z rodzicami i dają wskazówki do dalszej efektywniejszej pracy.

4. Nauka w przedszkolu integracyjnym.

Integracja jest fundamentem uczenia się takiego świata, jakim on rzeczywiście jest. Podstawą kształcenia są więzi pomiędzy wszystkimi osobami, które biorą udział w tym procesie. Więzi i relacje w codziennych zajęciach prowadzonych w przedszkolach pokazują uzdolnienia i możliwości twórcze każdego dziecka. Przedszkola i szkoły integracyjne nastawione są na budowanie i kształtowanie takich relacji u dzieci, które ich do siebie zbliżają i pozwalają razem współdziałać.
Dzieci z orzeczeniem o niepełnosprawności uczęszczające do przedszkola mają swoje specyficzne potrzeby, dlatego zadaniem nauczycieli oraz specjalistów jest zapewnienie im odpowiednich warunków sprzyjających procesowi uczenia się oraz relacji społecznych. W każdej grupie dzieci wymagają indywidualnego traktowania, ponieważ różnią się między sobą potrzebami i możliwościami. Zadaniem przedszkoli jest kształtowanie osobowości dziecka oraz dostarczaniu mu odpowiedniego zasobu wiadomości.
Wprowadzając system nauczania integracyjnego, który oznacza nowy model oświaty, wymagane jest wprowadzenie i przestrzeganie następujących założeń:
- Humanizacja edukacji – każde dziecko jest inne i ma swoją indywidualną drogę rozwoju. Ma również „swoją historię”, którą trzeba wziąć pod uwagę i z którą trzeba się liczyć. Wychowanie i nauczanie nie tworzy dziecka, ale pomaga w tworzeniu samego siebie. Proces rozwoju polega na „przetwarzaniu przez dziecko napływających doń informacji w najszerszym tego słowa znaczeniu. Owo „przetwarzanie” ma charakter indywidualny i nawet w „przypadku względnej jednostki”, efekty rozwoju są zróżnicowane. Liczenie się z tą różnorodnością i jej uwzględnianie jest swoistym systemem humanizacji procesów edukacyjnych.
- Humanizacja edukacji oznacza również możliwie pełne poznanie potrzeb i aspiracji edukacyjnych dzieci, stymulowanie ich rozwoju, a nade wszystko ich zaspokojenie. Brak zaspokojenia potrzeb i oczekiwań edukacyjnych i innych wywołuje u dzieci zachowanie obronne: bierność, apatię, agresję, frustracje.
- Zmiana metod i sposobów nauczania (K.J. Zabłocki: Integracja szansą wychowania nowego pokolenia, NOVUM, Płock 2002, s.105-106).
Idea integracji rozumiana jest przez pedagogów różnie, natomiast większość z nich, jako warunek prowadzenia grup integracyjnych w przedszkolach kieruje się przekonaniem, że wszystkie dzieci można integrować ze sobą. Do takich grup przedszkolnych przyjmuje się obok dzieci zdrowych, dzieci niepełnosprawne ruchowo, z lekkim upośledzeniem umysłowym, z autystyczne, z epilepsją, z zespołem Aspergera, zespół Downa, z dysfunkcjami ruchowymi, a także z dysfunkcjami sensorycznymi: niedosłyszące i niedowidzące. W takiej integracji duży nacisk kładzie się na zaspokojenie indywidualnych potrzeb każdego dziecka: społecznych, dydaktycznych, emocjonalnych.
Łączenie w jednej grupie przedszkolnej tak różnych dzieci wymaga wprowadzenia nowych zasad funkcjonowania grupy integracyjnej i nowych form procesu dydaktyczno-wychowawczego, a przede wszystkim stałej obecności dwóch osób: wychowawcy przedszkolnego i pedagoga specjalnego. Są oni odpowiedzialni w równym stopniu za postępy dzieci. Dzięki ich pracy i małej liczebności dzieci w grupie, podczas każdych zajęć występuje indywidualizacja w procesie uczenia każdego, zarówno niepełnosprawnego jak i zdrowego dziecka, co zapewnia optymalny rozwój.
Koncepcja nauczania i wychowania w przedszkolu integracyjnym jest zmieniona w stosunku do tradycyjnego systemu. To nie program i jego zakres, ale dziecko jako człowiek z całym bogactwem swojej natury jest zasadniczym punktem odniesienia przy tworzeniu programu. Nauczanie w tak zróżnicowanej grupie przedszkolnej jest możliwe, jeśli nie oczekuje się od dzieci i nauczycieli tego, że będą robili to samo, tak samo i w jednakowym czasie. Przyświeca temu motto Pestalozziego z 1790 roku: „nie porównuje dziecka z innym dzieckiem, ale każde dziecko z nim samym”(J. Bogucka, A. Brzozowska: Integracja jako innowacyjna forma wychowania i nauczania w szkole, CMPP-P MEN< Warszawa 2000, s. 34.)
W przedszkolach szczególny nacisk kładzie się na:

- podmiotowe traktowanie dziecka i jego potrzeb;
- wyzwalanie własnej aktywności dziecka;
- indywidualne traktowanie dzieci zdrowych i niepełnosprawnych;
- dążenie do maksymalnego rozwoju dziecka we wszystkich strefach poznawczych i emocjonalnych;
- umożliwienie wspólnej nauki i zabawy dzieci o różnym poziomie i stopniu sprawności psychicznej;
- rozwijanie tolerancji, odpowiedzialności, wyrozumiałości oraz wzajemnej pomocy;
- uczenia dzieci rozumienia i akceptowania różnic między ludźmi.

Nauczyciele starają się stworzyć jak najlepsze warunki rozwoju, indywidualizację programu wymagań i oceniają je stosownie do włożonej pracy i możliwości, nie zaś na podstawie uzyskanych efektów, oceniając indywidualne osiągnięcia dziecka.
Integracyjne przedszkola i szkoły powstają na zapotrzebowanie lokalnego środowiska i działają w oparciu o programy autorskie, obejmujące organizację i koncepcję merytoryczną pracy z dziećmi, oraz zatrudnienie kadry specjalistów, którzy wspierają rozwój dziecka we wszystkich sferach: fizycznej, emocjonalnej, poznawczej i duchowej. W centrum uwagi programów integracyjnych pozostaje zawsze dziecko i jego potrzeby, a nie tylko programy szkolne lub przedszkolne. Dużą wagę przywiązuje się do tworzenia w przedszkolu właściwego klimatu emocjonalnego, który sprzyja rozwijaniu tożsamości dziecka i wyzwalaniu aktywności.
Nauka w grupie integracyjnej jest często dla wielu dzieci pierwszym kontaktem z dziećmi niepełnosprawnymi. Dlatego trzeba im wszystkim ułatwić wzajemne porozumiewanie się i zrozumienie indywidualnych różnic. Trzeba ciągle uświadamiać dzieciom, że każdy człowiek jest „inny” i każdy ma prawo być „inny”. „Należy mówić i przekazywać dzieciom, że nikt nie jest wolny od trudności, ograniczeń i niepowodzeń, ale jednocześnie powinno pokazywać się mocne strony każdego dziecka i doceniać najmniejszy choćby postęp czy sukces” (J. Bogucka, M. Kościelska: wychowanie i nauczanie integracyjne. Nowe doświadczenia, CMPP-P MEN, Warszawa 1996,s.124).
Bardzo ważne jest przyjęcie przez wychowawcę odpowiedniej postawy w stosunku do dzieci. Wychowawca nie może dzieciom zbyt wiele narzucać, musi zrozumieć, że uczą się one przede wszystkim wzajemnie od siebie, a on jedynie powinien wspierać i wspomagać dziecko w jego naturalnym rozwoju.
W przedszkolach integracyjnych oprócz wspólnego uczenia się bycia razem (dzieci niepełnosprawnych i zdrowych), oraz pomagania sobie nawzajem, dzieci rozpoczynają naukę edukacyjną, która przygotowuje do dalszego życia.
Nauka w przedszkolach integracyjnych dla dzieci zdrowych oraz niepełnosprawnych jest pierwszym zetknięciem z edukacją. To wprowadzenie do poznawania świata i prawidłowego funkcjonowania dziecka w społeczeństwie. Wszystkie dzieci rozpoczynają naukę od podstaw, co daje im równe szanse. Dlatego też edukacja jest bardzo ważna dla dzieci zdrowych i niepełnosprawnych, ponieważ uczy i przygotowuje do dalszej nauki w szkołach masowych, szkołach z oddziałami integracyjnymi lub specjalnych. Dzieci, które idą do klasy pierwszej, a wcześniej uczęszczały do przedszkoli integracyjnych, maja większą wiedzę o otaczających ich świecie, są bardziej samodzielne, a przede wszystkim potrafią bardziej zrozumieć dziecko niepełnosprawne, które też potrzebuje pomocy, wsparcia i zrozumienia.

Za najważniejsze cele w pracy z dziećmi należą:

- kształtowanie i rozwijanie otwartości dziecka;
- ukierunkowanie i wspomaganie rozwoju dziecka z wykorzystaniem jego wrodzonego potencjału i możliwości;
- doprowadzenie dziecka do poziomu psychofizycznego, jaki jest niezbędny do podjęcia nauki w szkole;
- pomoc rodzinie w opiece nad dzieckiem i w jego wychowaniu.

Bardzo ważne w pracy z dziećmi jest organizowanie różnorodnych sytuacji edukacyjnych sprzyjających nawiązaniu przez dziecko wielorakich kontaktów społecznych i wchodzeniu w różne osobowe interakcje, realizowaniu dążenia dziecka do wypowiadania swoich myśli i uczuć w twórczości plastycznej, muzycznej, ruchowej i werbalnej. Praca z dziećmi w grupach integracyjnych wymaga stosowania specjalnych metod dostosowanych do możliwości i rozwoju każdego dziecka.
Poprzez uczestnictwo w różnych formach doskonalenia zawodowego i korzystając z doświadczenia zdobytego na kursach, szkoleniach, proponowanych przez instytucje oświatowe oraz firmy szkoleniowe, dodając nowe doświadczenia i pomysły, kadra pedagogiczna cały czas wzbogaca warsztat swojej pracy aby efektywniej pracować z dziećmi i im pomagać.

Ciekawe metody nauczania i terapii stwarzają nowe szanse i możliwości dla prawidłowego rozwoju dziecka w każdym okresie jego życia, wzbogacając pracę o nowe treści, formy (np. „Metoda Dobrego Startu”, „Terapia Baśnią”, „Pedagogika Zabawy”, „Muzyka w nauczaniu zintegrowanym”, „Origami”, „Terapia zabawą”, „Sesja ruchowa W. Sherborne”, „Matematyka wg Gruszczyk – Kolczyńskiej”, „Original Play”, „Trening Umiejętności Społecznych” i wiele innych programów i innowacji tworzonych na potrzeby pracy z dziećmi w przedszkolach).

Wiek przedszkolny to okres wzmożonej aktywności poznawczej, wyrażającej się silną potrzebą intelektualnych wrażeń, dużym napięciem emocjonalnym, potrzebą działania jako narzędziem służącym poznawaniu otaczającej rzeczywistości. Aktywność dziecka sprzyja wszystkim działaniom wychowawczym, dąży do pobudzania i wspomagania indywidualnego rozwoju. Jednym z głównych celów wychowania jest wykształcenie człowieka sprawnie funkcjonującego w określonym systemie wartości oraz zdolnego do aktywnego życia w środowisku.
Przedszkole integracyjne wspomaga rozwój dziecka w wieku przedszkolnym, dąży do kreowania człowieka rozumiejącego innych, szanującego ich.

BIBLIOGRAFIA

1. W. Karpiński: Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych, Wiedza Powszechna, Warszawa 1989r,s.321
2. A. Hulek (red.): Integracja społeczna ludzi niepełnosprawnych – zadania pedagoga, PAN, Warszawa 1987,s.12
3. A.S. Reber: Słownik psychologii, SCHOLAR, Warszawa 2000,s. 229
4. Encyklopedia Powszechna, PWN, Warszawa 1982, s. 296
5. D. AL. – Khamisy: Wychowanie w przedszkolu, WSiP, Warszawa 19995,nr.4,s.195 i 197
6. K. Szać: Wychowanie w przedszkolu, PWN, Warszawa 2001,nr.2s.96
7. A. Hulek(red):Pedagogika rewalidacyjna, PWN, Warszawa 1988s.492
8. M. Apolińska: Integracja dzieci niepełnosprawnych w przedszkolu i szkole, PAN, Warszawa 19994,s.131
9. Dziennik Urzędowy Ministerstwa Oświaty i Wychowania z 1976r.
10. Dziennik Urzędowy Ministerstwa Oświaty i Wychowania z 1983r
11. Statut z dnia 18.07.1984 wydany przez Ministerstwo Oświaty i Wychowania
12. E. Janison: Stosunki emocjonalno – społeczne między dziećmi pełnosprawnymi i niepełnosprawnymi w grupie integracyjnej, w: A. Maciarz: Z teorii badań społecznej integracji dzieci niepełnosprawnych, IMPULS, Kraków 1999,s.53
13. R. Przystojko: Nowe w szkole, WSiP, Zielona Góra 2002,nr.10,s.6,7
14. H. Larkowa „ Psychologiczne podstawy integracji uczniów z odchyleniami od normy”
15. O. Lipkowski: Problemy integracji, Szkoła specjalna, Warszawa 1976, nr 1, s.6
16. A. Maciarz: Uczniowie niepełnosprawni w szkole powszechnej. Poradnik dla nauczycieli s 10
17. W. Kopaliński: słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych, MUZA, Warszawa 1999, s. 232
18. A. Maciarz: Uczniowie niepełnosprawni. Podręczny słownik terminów, VERBUM, Zielona Góra 1993,s.33
19. J. Bogucka, M. Kościelska: Wychowanie i nauczanie integracyjne. Nowe doświadczenia, CMPP-P MEN, Warszawa 1996, s.67 i 124
20. K.J. Zabłocki: Integracja szansą wychowania nowego pokolenia, NOVUM, Płock 2002, s.105-106 i 124
21. J. Bogucka, A. Brzozowska: Integracja jako innowacyjna forma wychowania i nauczania w szkole, CMPP-P MEN< Warszawa 2000, s. 34