Rola nauczyciela - wychowawcy

Rola nauczyciela - wychowawcy

Nauczyciel występuje wobec uczniów w dwóch głównych rolach: jako uczący określonego przedmiotu i jako wychowawca klasy. Pierwsza z tych ról jest doceniana przez większość nauczycieli, druga zdecydowanie mniej. Dzieje się tak dlatego, że szkoła stwarza lepsze warunki do pełnienia przez nauczyciela roli dydaktyka i skupia się na wynikach nauczania. Ta rola sprawia nauczycielom więcej satysfakcji, bo wyniki są widoczne dla innych. Musimy zdać sobie sprawę z tego, że rola wychowawcy jest jednak bardzo ważna. Efekty wychowawcze są wypadkową przede wszystkim osobowości nauczyciela, konkretnych sytuacji w układach interpersonalnych uczniów
i warunków środowiskowych. Dobry nauczyciel – wychowawca powinien posiadać takie cechy osobowości, które wywierają duży wpływ na uczniów. Relacje powinny być oparte na obustronnym zaufaniu i szacunku, na sympatii i przyjaźni rozumnej, życzliwej lecz wymagającej.
Wychowawca klasy jest dzieciom najbliższy spośród wszystkich nauczycieli, jest pośrednikiem między klasą, a nauczycielami, rzecznikiem interesów klasy na terenie szkoły, jest doradcą i opiekunem swoich uczniów. Wychowawca uczy żyć w grupie, uczy kulturalnego zachowania, wyrabia samodzielność i odpowiedzialność.
Wychowawca uruchamia cztery klasy wpływów - zachowania charakterystyczne dla stosunku wychowawczego. Są to: podawanie wzorów, prowokacja sytuacyjna, trening, nadawanie znaczenia.
W przeszłości wychowanie szkolne wyrażało się w przekonaniu, że uczymy się nie dla szkoły, lecz dla życia. Obecnie podchodzi się w podobny sposób do szkoły, która powinna przygotować każdego ucznia do życia zawodowego, do odnalezienia się na rynku pracy, do uczestnictwa w życiu publicznym oraz do odpowiedzialnego korzystania z wolności. O ile dotychczas szkoła, przez nastawienie na przekazywanie maksymalnej ilości informacji, podporządkowywała ucznia rozwojowi wiedzy naukowej, o tyle obecnie przyjmuje się, że nauczyciele winni dążyć do wszechstronnego rozwoju ucznia jako nadrzędnego celu pracy edukacyjnej.
Jeśli rozwój ucznia jest celem, to z konieczności poza przekazem wiedzy w takim samym stopniu muszą się liczyć dwa inne zadania: umiejętność praktycznego wykorzystania tej wiedzy przez ucznia oraz jego postawa moralna.
Usytuowanie ucznia w centrum działalności szkolnej oraz rozszerzenie zadań edukacyjnych nauczyciela powoduje, że odtąd nie szkoła jako instytucja, a nauczyciel i uczeń stają się rzeczywistymi i pierwszoplanowymi podmiotami działalności edukacyjnej. Rodzi to określone konsekwencje. Poprzednio szkoła mogła delegować różne osoby do poszczególnych zadań – dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych, obecnie każdy nauczyciel powinien traktować te zadania jako wymiary własnej pracy. Oznacza to, że nie można mówić o wychowaniu jako o sprawie dodatkowej. Wychowanie stanowi integralną część działalności każdego nauczyciela. Szkoła zredukowana tylko do przekazu wiedzy lub tylko do kształtowania umiejętności, lub tylko do wychowania, byłaby niepełna, a przez to wypaczona. Natomiast naturalna jedność i równowaga tych trzech wymiarów stwarza najlepszą gwarancję dla wszechstronnego rozwoju ucznia.
Nauczyciel jest jednocześnie dydaktykiem, swoistym trenerem i wychowawcą. Niewątpliwie atutem polskich nauczycieli są ich umiejętności przekazu wiedzy ogólnej, a więc możliwości dydaktyczne. W zakresie kształtowania umiejętności ucznia nauczyciel winien posiadać kwalifikacje właściwe dla instruktora lub trenera. W przypadku wychowania, odpowiednio do wieku dzieci i młodzieży oraz właściwych im potrzeb edukacyjnych, nauczyciel jest opiekunem, wychowawcą, autorytetem, doradcą, przewodnikiem i mistrzem. Im bardziej wzrośnie autorytet wychowawcy, tym większą szansę będą mieli uczniowie na pełny rozwój osobowościowy i psychiczny.
Jeżeli za nadrzędny cel edukacji uznaje się wszechstronny rozwój ucznia jako człowieka, to w dydaktyce najważniejszym zadaniem nauczycieli powinno być tworzenie u uczniów spójnego i zrozumiałego obrazu świata. Dlatego idea integralności stanowi fundament nowego typu nauczania i wychowania.
Duże znaczenie dla wychowania ma ścieżka edukacyjna, czyli zestaw treści i umiejętności o istotnym znaczeniu wychowawczym, których realizacja może odbywać się w ramach nauczania różnych przedmiotów lub w postaci odrębnych zajęć.
Równocześnie ważna jest zasada swoistej równoległości. Nauczyciel, skupiony na czynności uczenia powinien pamiętać o kształtowaniu umiejętności i wychowaniu.
W szkole uczniowie winni kształcić swoje umiejętności wykorzystywania zdobywanej wiedzy, aby w ten sposób lepiej przygotować się do pracy w warunkach współczesnego świata. Nauczyciele stwarzają uczniom warunki do nabywania następujących umiejętności:
1. Planowania, organizowania i oceniania własnego uczenia się, przyjmowania coraz większej odpowiedzialności za własna naukę.
2. Skutecznego porozumiewania się w różnych sytuacjach, prezentacji własnego punktu widzenia i brania pod uwagę poglądów innych ludzi, poprawnego posługiwania się językiem ojczystym, przygotowania do publicznych wystąpień.
3. Efektywnego współdziałania w zespole i pracy w grupie, budowania więzi międzyludzkich, podejmowania indywidualnych i grupowych decyzji, skutecznego działania na gruncie zachowania obowiązujących norm.
4. Rozwiązywania problemów w twórczy sposób.
5. Poszukiwania, porządkowania i wykorzystywania informacji z różnych źródeł oraz efektywnego posługiwania się technologią informacyjną.
6. Odnoszenie do praktyki zdobytej wiedzy oraz tworzenia potrzebnych doświadczeń i nawyków.
7. Rozwoju sprawności umysłowych oraz osobistych zainteresowań.
8. Przyswajania sobie metod i technik negocjacyjnego rozwiązywania konfliktów i problemów społecznych.
Prawie każdy czynny nauczyciel pełni funkcję wychowawcy klasy. Uczy swego przedmiotu, a oprócz tego zajmuje się najróżniejszymi sprawami dotyczącymi jednej
z klas szkolnych. Zatem powierza się mu zespół składający się z uczniów wzajemnie na siebie oddziaływujących, którzy różnią się zajmowanymi pozycjami i rolami oraz mają wspólny system wartości i norm regulujących ich zachowanie.
Niezależenie od przyjętych założeń odnośnie osoby nauczyciela – wychowawcy, najważniejsza jest dobra komunikacja między ludźmi, w tym przypadku nauczycielem a uczniami. Aby atmosfera w klasie była pozytywna, sprzyjająca powstaniu
i utrzymaniu dobrych relacji nauczyciela z uczniami, istotne są także sygnały wysyłane drogą komunikacji niewerbalnej. Ważne jest właściwe wykorzystanie interpersonalnej przestrzeni i odległości. Najlepiej wpływa na tworzenie dobrych relacji oraz klimatu społecznego sytuacja, kiedy nauczyciel ma możliwość dotarcia do każdego ucznia w klasie. Dzięki odpowiednio bliskiemu dystansowi przestrzennemu możliwy jest właściwy kontakt wzrokowy oraz swobodna komunikacja, a co za tym idzie, pobudzanie i wzmaganie rozwoju pamięci, uwagi, a także myślenia uczniów.