Rola nauczyciela przedszkola w stymulowaniu ekspresji twórczej dzieci

Rola nauczyciela przedszkola w stymulowaniu ekspresji twórczej
dzieci

Rozważania na temat możliwości organizowania przez nauczyciela katalizatorów ekspresji dziecięcej małego dziecka należy rozpocząć od wyjaśnienia terminu „ekspresja dziecięca”.
Dziecko cechuje się twórczością ekspresyjną, co oznacza, że dziecko w procesie tworzenia świadome jest głównie własnej działalności, a znacznie mniej istotne są dla niego sam zamysł twórczy, a nawet rezultat owej twórczości. Ekspresja dziecka jest po prostu odbiciem jego sposobu rozumienia świata, sposobem wyrażania siebie. Jest naturalną potrzebą i koniecznością zapewniającą pełny rozwój dziecka. Dziecko jest po prostu z natury osobą ekspresywną: czerpie przyjemność z odkrywania samego siebie.
K.J. Szmidt określa twórczość dzieci mianem twórczości codziennej i zakłada, że można ją inspirować, diagnozować i nauczać jej. Najbardziej pożądaną formą twórczej aktywności dziecka jest ekspresyjna twórczość zabawowa, która jest syntezą ekspresji plastycznej, muzycznej, słownej czy muzyczno-ruchowej. Wyraża się zatem w takich formach jak: śpiew, taniec, rysowanie, malowanie, gra na instrumentach, zabawa słowami, fantazjowanie.
Badania w ostatnich latach pokazały, że wskazane jest stymulowanie ekspresji jednostek od najmłodszych lat. Jednym z nadrzędnych zadań przedszkola jest: „tworzenie sytuacji edukacyjnych budujących wrażliwość dziecka, w tym wrażliwość estetyczną, w odniesieniu do wielu sfer aktywności człowieka: mowy, zachowania, ruchu, środowiska, ubioru, muzyki, tańca, śpiewu, teatru, plastyki”. Rola samego nauczyciela, który przecież projektuje rzeczywistość przedszkolną, jest tutaj zatem ogromna.
Jakie warunki stymulowanie ekspresji kilkulatków powinno spełniać? Przede wszystkim należy sobie uświadomić fakt, że potencjalna zdolność dziecka do rozwoju swojej osobowości samo przez się nie powoduje jeszcze jej rozwoju. To nauczyciel ma stwarzać możliwości do uzewnętrzniania tego, co dziecko chce wyrazić poprzez wprowadzanie odpowiedniej atmosfery (bezpieczeństwa i akceptacji), stosowanie innowacji, metod aktywizujących, dostarczanie okazji do swobodnych zabaw różnymi materiałami, angażowanie fantazji, a przede wszystkim – samemu będąc osobą ekspresyjną. Należy także pamiętać, że rezultat ekspresji dziecka nie powinien podlegać ocenie, krytyce i rywalizacji.
Ekspresję dziecięcą należy kształtować poprzez łączenie różnych dziedzin twórczości artystycznej, aby wywoływać w wyobraźni nowe skojarzenia. Stosowanie różnorakich technik plastycznych i odpowiedni ich dobór pozwala przykładowo dziecku wypowiedzieć się w formie plastycznej. Malowanie nietypowymi przyborami malarskimi – balonem, gąbką, widelcem czy korkiem, daje dziecku okazję do wypowiedzenia się za pomocą różnych środków. Można to porównać do wyboru pomiędzy wypowiadaniem się za pomocą stałej, bardzo ograniczonej liczby wyrazów, a możliwością nieograniczonej ekspresji słownej. Im bogatszy zasób słownictwa i sprawność w posługiwaniu się językiem, tym większe możliwości wyrazu. To samo odnosi się do możliwości wyrażania się w plastyce: im szerszy wachlarz środków plastycznych, tym większa gama odciśniętych kolorów swojego wnętrza, przeżyć i myśli. Uzyskany rezultat zależy od wyobraźni dziecka i sposobu jego interpretacji: nabywanie umiejętności manualnych nie jest tutaj głównym celem całego procesu.
Z ekspresją plastyczną nierozerwalnie związana jest ekspresja muzyczna i muzyczno-ruchowa. Dziecko może „opowiadać” swoje wyobrażenia ruchem, improwizując do muzyki gesty, a następnie zainspirowane utworem muzycznym przelać swoją opowieść na papier. Tutaj szczególne znaczenie mają zaproponowane dziecku przez nauczyciela aktywności. Jeśli dziecko swobodnie eksperymentuje z dźwiękiem i ma możliwość twórczej gry na instrumentach, niech spróbuje rożnych instrumentów i dokona własnego wyboru instrumentu. Oczywiście wyposażenie przedszkola może w tym przypadku stanowić hamulec ekspresji dziecka, jednak można dziecku zaproponować grę na nietypowych instrumentach: kubeczkach, szklanych butelkach czy uderzanie patykiem w przedmioty użytku codziennego. Dużą wartość mają także wprowadzane przez nauczyciela piosenki: należy dziecku dać dowolność dopasowania gestu do słów piosenki, interpretacji ruchowych utworów klasycznych czy kreować okazję do wymyślania własnych piosenek.
Piosenki są oparte na słowie, a słowo jest obok obrazu, muzyki i ruchu kolejnym kodem wypowiedzi dziecka. Język jest właściwie narzędziem ekspresji, a wypowiedzi dzieci są bardzo bogate w ekspresję twórczą. To dzieci są mistrzami w tworzeniu neologizmów, wymyślaniu dialogów podczas pełnienia ról w zabawach tematycznych czy rytmicznym odtwarzaniu wyliczanek dziecięcych. Dlatego należy dzieciom umożliwić przenikanie się dominujących sposobów ekspresji dziecięcej, inicjując opowiadanie historyjek, ilustrowanie opowiadania rysunkiem, nadawanie tytułów obrazkom czy układanie melodii do tekstu. Takie działania wyzwalają radość mówienia.
Podsumowując zebrane informacje, należy jeszcze raz podkreślić jak istotne jest umożliwianie dziecku przekodowywania zebranych informacji o świecie i o sobie samym poprzez łączenie obrazu-słowa- ruchu i muzyki podczas zajęć w przedszkolu. Nauczyciel, który dąży do wyzwolenia ekspresji dzieci najmłodszych, sam powinien twórczo spojrzeć na swoją rolę w kształtowaniu osobowości wychowanków.

Bibliografia:
1. K. Krasoń, B. Mazepa-Domagała (red.)Ekspresja twórcza dziecka. Konteksty inspiracje, obszary, Mysłowice 2004.
2. K. Krasoń, B. Mazepa-Domagała (red.),W kręgu sztuki i ekspresji dziecka: rozważania inspirujące, Mysłowice 2006.
3. K. Krasoń, B. Mazepa-Domagała (red.),Wymiary ekspresji dziecięcej, Katowice 2005.
4. K.J. Szmidt, Pedagogika twórczości, Sopot 2013.
5. W. Puślecki, Wspieranie elementarnych zdolności twórczych, Opole 1994.
6. J. Zborowski, Rozwijanie aktywności twórczej dzieci, Warszawa 1986.
7. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 lutego 2017r w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego