Słuch muzyczny

Słuch muzyczny
Słuch muzyczny to zdolność do różnicowania i powtórzenia wysokości, barwy ,siły i ilości dźwięku. Tą umiejętność warunkuje rozwój słuchu fonematycznego i jest niezbędna do odróżniania m. in. cech prozodycznych mowy.
Dzieci z zaburzanym słuchem muzycznym maja trudności z odtwarzaniem i zapamiętywaniem melodii oraz rytmicznym tańcem. Nie potrafią się też nauczyć modulowania głosu podczas czytania i recytowania. Mogą mieć również trudności z opanowaniem akcentu i intonacji.
Kształcenie słuchu muzycznego jest jedna z pedagogicznych metod stosowanych w logopedii.
W tym rozdzale przybliżę podstawowe pojęcia dot. Słuchu muzycznego oraz zapozna nas z etapami rozwoju muzycznego dzieci, co uważam za niezbędną wiedzę nauczyciela , wychowawcy czy terapeuty.
Słuch muzyczny to umiejętność postrzegania , wyobrażenia i wiernego odwzorowywania muzycznych zjawisk dźwiękowych. wraz z poczuciem rytmu i pamięcią muzyczną uznawane są w pedagogicznej praktyce za podstawowe zdolności tworzące rdzeń muzykalności. .
Każde wrażenie dźwiękowe można rozpatrywać w czterech aspektach: wysokości, barwy, głośności, czasu trwania i harmonii. Na tej podstawie można wyróżnić podstawowe rodzaje słuchu: słuch wysokościowy, słuch tembrowy, słuch dynamiczny i słuch rytmiczny i słuch harmoniczny.

Słuch wysokościowy (melodyczny) to zdolność różnicowania dźwięków muzycznych w zakresie wysokości formie czynnej czyli w śpiewie, grze na instrumencie czy zapisie lub w formie biernej. słuch wysokościowy to również tzw. „poczucie tonalności” czyli umiejętność dostrzegania centrum tonalnego (dźwięku lub akordu) regulującego przebieg muz. oraz zdolność wyobrażania sobie, tworzenia, wykonywania i emocjonalnego przeżywania różnych struktur tonalnych. Badania dowodzą temu, że poprzez określone ćwiczenia możemy nasz słuch wysokościowy kształcić. Dzięki takim ćwiczeniom staje się on bardziej wrażliwy na rozpoznawanie różnic pomiędzy dźwiękami.
Słuch wysokościowy, czyli taki który pozwala nam określić czystość brzmienia dźwięków możemy podzielić na absolutny i relatywny.
Posiadanie słuchu relatywnego relatywnego pozwala rozpoznać wysokość dźwięku na podstawie określenia odległości dzielącego go od dźwięku wzorcowego (taki rodzaj słuchu ma ok.95% populacji). Natomiast szczęśliwy posiadacz słuchu absolutnego potrafi rozróżnić i nazwać każdy dźwięk, nawet wystukany na szklance napełnionej częściowo wodą (5%populacji). Słuch absolutny jest zdolnością wrodzoną i niestety nie da się go uzyskać poprzez ćwiczenia. Nawet jeśli osiągnie się określony pułap, to po zaprzestaniu ćwiczeń zdolność ta zanika. Źródła historyczne podają, że Amadeusz Mozart miał słuch absolutny i świetną pamięć muzyczną. W wieku ośmiu lat po jednorazowym wysłuchaniu utworu umiał go w całości w formie nutowej zapisać. Słuch relatywny natomiast można kształcić. W szkołach muzycznych w pakiecie zajęć obowiązkowych jest taki przedmiot jak kształcenie słuchu.

Słuch tembrowy to zdolność różnicowania dźwięków muzycznych w zakresie barwy, to umiejętność rozróżniania pojedynczych jakości barwy ora kompleksów barw;
Słuch dynamiczny ( poczucie głośności) to zdolność różnicowania dźwięków muzycznych w zakresie intensywności;
Słuch rytmiczny ( poczucie czasu w muzyce) to zdolność różnicowania dźwięków muzycznych w zakresie czasu ich trwania. To umiejętność różnicowania czasu trwania sygnałów dźwiękowych i określania stosunków czasowych zachodzących między nimi.
Słuch harmoniczny zwany także analitycznym - to zdolność wyróżniania poszczególnych dźwięków we współbrzmieniu, zdolność różnicowania jednodźwięków od wielodźwięków oraz ilości dźwięków w wielodźwięku.

Ćwiczenia słuchu muzycznego polegają na kształceniu wymienionych zdolności poprzez min. rozpoznawaniu dźwięków wysokich i niskich, różnicowaniu liczby dźwięków , różnicowaniu barwy głosu, kierowaniu uwagi na dźwięki oraz rozpoznawaniu znaczenia dźwięków czyli wartości symbolicznej muzyki.

Przed zastosowaniem metody kształcenia słuchu muzycznego jak i przed wprowadzeniem go jako elementu programu edukacyjnego czy terapeutycznego należy zapoznać się z etapami rozwoju muzycznego dzieci
Psychologowie muzyki przesuwają okres rozwojowy determinujący przyszłość
muzyczną dziecka do okresu wczesnego dzieciństwa, a nawet do fazy prenatalnej. Jest to bowiem czas intensywnego tworzenia się połączeń nerwowych w mózgu. Brak aktywności w tym okresie może przesądzić o nie wykształceniu się pewnych sprawności sensorycznych i motorycznych. Jeśli nowo narodzonemu kotkowi zasłonimy jedno oko na okres trzech tygodni, to po zdjęciu zasłony kot będzie ślepy na jedno oko przez całe swoje życie. W przypadku nowonarodzonego dziecka brak pobudzania receptora słuchowego powoduje, że synapsy, które zwykle formowałyby połączenia słuchowe, nie będą wykorzystane, lecz będą jakby przesunięte w mózgu do wykorzystania dla innego zmysłu(Edwina E.Gordon 1995 s. 25.).
Niepokojąca jest w tej sytuacji nieodwracalność degradacji niektórych funkcji. W skutek czego dziecko nigdy nie osiągnie pewnych umiejętności, a inne rozwinie tylko w ograniczonym zakresie, nie wykorzystując swojego pierwotnego potencjału. Zwłaszcza zaniedbanie w dzieciństwie kształtowania się wrażliwości na muzykę i sprawności motorycznej potrzebnej do gry na instrumencie, może
być - w okresie późniejszym – utrudnieniem w realizacji celów muzycznych.
Gordon określa umowna granice wieku do rozpoczęcia nauki gry na instrumencie na 9
lat. Po tym okresie dziecko nie przekroczy już pewnych barier w rozwoju techniki gry.
Twierdzi wręcz, że dla tych dzieci, które ukończyły już 10 lat niewiele można
zrobić.(Ibidem s. 27)
Przy ogromnych różnicach indywidualnych w przebiegu rozwoju muzycznego,
wyodrębnić można jednak kilka faz charakterystycznych dla wszystkich.
Maria Manturzewska badając przebieg życia muzyka wyróżniła sześć okresów(M. Manturzewska s.318-319) z których trzy pierwsze można nazwać fazami intensywnego rozwoju muzycznego.
Faza I – trwająca już od okresu płodowego do 5-6 roku życia to okres, w którym
większość wybitnych muzyków rozpoczęła systematyczna naukę muzyki. W tym czasie następuje intensywny rozwój wrażliwości sensoryczno-emocjonalnej na muzykę i spontanicznej aktywności muzycznej. Wyróżnić w niej można 3 podokresy:
1. okres kształtowania się i rozwoju wrażliwości sensoryczno-emocjonalnej na muzykę, obejmujący pierwszych 15 miesięcy życia.
2. okres rozwoju wrażliwości poznawczej na bodźce akustyczno-muzyczne i kształtowania się kategorialnej percepcji wysokości dźwięków (od 1,5 do 3 r.ż.) i
3. okres rozwoju pamięci i wyobraźni muzycznej oraz spontanicznej aktywności i ekspresji muzycznej, wokalnej i instrumentalnej (od 3 do 5 r.ż.).(Ibidem s.320).
W fazie II (6-14 r.ż.) kształtuje się aparat gry instrumentalisty, czyli rozwija się sprawność techniczno-wykonawcza. Wówczas również dziecko przyswaja wiedzę z zakresu muzyki i towarzyszący jej zakres pojęciowy. Również u Manturzewskiej pojawia sie wiek 9 lat jako krytyczny dla rozwoju techniki wykonawczej. Strata nie do odrobienia jest zarówno zbyt późne rozpoczęcie nauki gry, jak i złe jej prowadzenie.(Ibidem s 319-323)
Pod koniec okresu dojrzewania rozpoczyna się trzecia III rozwojowa – od 15 do 24 roku życia. W tych latach budzi się samoświadomość artystyczna młodego muzyka. Pojawia się pierwsza refleksja nad otaczającą rzeczywistością i własnym miejscem w strukturach tego świata. Tu najczęściej następuje świadomy wybór drogi życiowej, odkrywanie własnych koncepcji artystycznych, a także często wkraczanie w środowisko muzyków profesjonalistów.
Każda faza rozwojowa muzyka jest okresem krytycznym kształtowania się pewnychcech, sprawności, dyspozycji osobowościowych i artystycznych, których pominiecie lubzaniedbanie może odbić się niekorzystnie na przebiegu kariery zawodowej, niekiedycałkowicie ja uniemożliwiając. Również okresy graniczne miedzy poszczególnymi fazami są momentami kryzysów emocjonalnych. Uwzględnić należy fakt, że artyści - w tym muzycy –jako osoby o podwyższonej neurotyczności, są szczególnie wrażliwi na takie stany kryzysowe. Stad szczególna rola otoczenia (nauczyciela-mistrza, rodziny, przyjaciół) we wspieraniu młodego artysty, aby problemy emocjonalne nie przekreśliły jego przyszłości.
Mając za sobą ogólną charakterystykę kolejnych faz rozwoju umiejętności muzycznych, w kolejnej pracy zajmę się opisem zastosowania kształcenia muzycznego w pracy z małym dzieckiem oraz siły terapeutycznej opisywanej metody.

Opracowała
Ewa Syjud-Onacka