Efektywność kształcenia zawodowego uczniów z niepełnosprawnością intelektualną

EFEKTYWNOŚĆ KSZTAŁCENIA ZAWODOWEGO UCZNIÓW
Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ INTELEKTUALNĄ

Celem mojej pracy jest przedstawienie efektów kształcenia zawodowego w ZSZ-stolarz przy SOSW w Nowym Mieście nad Pilicą. W związku z tym przeprowadziłem badania wśród absolwentów naszej szkoły, a także rozmowę i wywiad z obecną kadrą kierowniczą ośrodka.
Praca ma charakter teoretyczno- empiryczny. Składa się z czterech rozdziałów.
Rozdział I prezentuje problem niepełnosprawności intelektualnej w świetle literatury, przytaczam definicje, przyczyny niepełnosprawności, szczególnie charakteryzuję osoby z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim i problematykę ich przygotowania zawodowego.

Rozdział II przedstawia część metodologiczną: cele i problemy badawcze. Określone w nim zostały: metody, techniki i narzędzia badawcze.

Rozdział III zawiera przygotowanie wychowanków do pracy zawodowej jak również charakterystykę badanej grupy i organizację badań.
Rozdział IV dotyczy przedstawienia wyników i analizę badań ankietowych absolwentów ZSZ w zakresie wyboru zawodu, efektów kształcenia zawodowego, pracy, warunków materialnych i mieszkaniowych oraz dalszego kształcenia i doskonalenia zawodowego.

Zakończenie

ROZDZIAŁ I

NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ INTELEKTUALNA – PRZEGLĄD PROBLEMATYKI W ŚWIETLE LITERATURY PRZEDMIOTU

1.1.Niepełnosprawność intelektualna – wybrane definicje

Obecnie jest wiele definicji osób niepełnosprawnych. Najściślejsza jest definicja medyczna osoby niepełnosprawnej, ponieważ na jej podstawie są formułowane orzeczenia o niepełnosprawności. Niemniej większą uwagę w definicjach o niepełnosprawności zwraca się na aspekt społeczny w postaci usamodzielnienia się osoby niepełnosprawnej i jej integracji ze społeczeństwem. Następuje odejście od medycznego spojrzenia na niepełnosprawność, a większą uwagę zwraca się na potrzebę działania w kierunku wyrównywania szans i stwarzania warunków do samodzielnego radzenia sobie w życiu przez osobę z niepełnosprawnością.
,,Pedagogika specjalna jest nauką szczegółową pedagogiki, a jej przedmiotem jest opieka, terapia, kształcenie i wychowanie osób z odchyleniami od normy, najczęściej jednak mniej sprawnych lub niepełnosprawnych, bez względu na rodzaj, stopień i złożoność objawów oraz przyczyn i skutków zaistniałych anomalii, zaburzeń, trudności lub ograniczeń” .
Zdaniem J. Kostrzewskiego ,, upośledzenie umysłowe jest to stan charakteryzujący się istotnie niższym od przeciętnego ogólnym poziomem funkcjonowania intelektualnego i zaburzeniami w zakresie przystosowania się” .
W encyklopedii PWN niepełnosprawność intelektualną określa się jako ,,Upośledzenie umysłowe, oligofrenia, stan wyrażający się nieosiągnięciem typowej dla wieku sprawności umysłowej; może być lekkie, umiarkowane, znaczne i głębokie; wynik zaburzeń genetycznych, uszkodzeń powstałych w okresie rozwoju, niektórych chorób metabolicznych, w 50% przyczyny są nie ustalone” .
Wcześniejsze definicje niepełnosprawności intelektualnej uwypuklały deficyty i ograniczenia jednostki. ,,Najnowsza koncepcja niepełnosprawności opiera się na prawach człowieka. Niepełnosprawność postrzegana jest jako normalny aspekt życia człowieka i definiowana w kontekście praw człowieka”
W literaturze naukowej istnieje wiele określeń pojęcia osoba niepełnosprawna. Według A. Hulka za osobę niepełnosprawną ,, uważa się jednostkę, która z powodu fizycznych, somatycznych, umysłowych lub psychicznych właściwości i warunków napotyka na poważne trudności w życiu osobistym, w rodzinie, w szkole, w zakładzie pracy i w czasie wolnym” . Zwraca się uwagę na bariery środowiskowe i konieczność ich usuwania. W tym modelu niepełnosprawność traktowana jest jako interakcja pomiędzy człowiekiem niepełnosprawnym a środowiskiem. Centralnym pojęciem jest idea wyrównywania szans stworzenia środowiska przyjaznego, pozbawionego barier. Tak pojmowana niepełnosprawność jest kluczem do pełnego i twórczego udziału osób niepełnosprawnych w życiu społecznym i zawodowym na równych prawach ze wszystkimi.
Obecnie niepełnosprawność intelektualną definiuje się w kategoriach wspierania jednostki, aby mogła w możliwie samodzielny sposób funkcjonować w społeczeństwie .
W Polsce wśród wszystkich niepełnosprawnych najliczniejszą grupę stanowią niepełnosprawni intelektualnie- ok. 60-70% wśród dzieci i młodzieży.

1.2. Charakterystyka osób z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim.

Osoby z niepełnosprawnością intelektualną stanowią najliczniejszą grupę w stopniu lekkim. Ich niedorozwój umysłowy charakteryzuje się najłagodniejszą formą. ,,Niedorozwojowi ulegają u nich przede wszystkim czynności poznawcze, takie jak: spostrzeganie, wyobrażenia, pamięć, uwaga, myślenie i orientacja społeczna” . Ich spostrzeżenia i wyobrażenia są wolniejsze, mniej dokładne i w mniejszym zakresie. Mają także słabszą pamięć. Nie potrafią zrozumieć wielu słów, zwłaszcza symbolizujących przedmioty oraz bardzo złożonych i skomplikowanych zjawisk. W wyrażaniu swoich myśli i zrozumieniu wypowiedzi innych osób napotykają często na trudności. Mają trudności w wydawaniu sądów i wyciąganiu wniosków, ponieważ nie potrafią wykryć istotnych różnic i podobieństw między przedmiotami.
Często nie rozumieją i nie potrafią rozwiązać bardziej skomplikowanych zjawisk i trudnych sytuacji. Mają trudności w podejmowaniu działań z własnej inicjatywy i często naśladują innych. Nie potrafią wykorzystać własnego doświadczenia w rozwiązywaniu swoich problemów, stosują metodę prób i błędów. Brak im w ich działaniu planowości, inwencji i samodzielności. Nie przewidują dokładnie skutków swoich decyzji, często działają pod wpływem nastroju i emocji. W sferze emocji ,,charakteryzują się niezrównoważeniem emocjonalnym” .
Charakterystycznym odchyleniem od norm rozwoju umysłowego u osób z lekką niepełnosprawnością intelektualną są funkcje w zakresie spostrzegania, myślenia, pamięci, orientacji społecznej i uczeniu się. U tych osób można zauważyć tzw. dyfuzyjny, charakter niedorozwoju. Obejmuje on wszystkie funkcje osobowości: zachowanie, myślenie, mowę i motorykę. Szczególnie zaburzona jest funkcja myślenia abstrakcyjnego; procesy analizy, syntezy i uogólnienia. Schematyczne myślenie i obniżony krytycyzm to typowe objawy upośledzenia umysłowego. W tych rozwojowych zaburzeniach mogą występować anomalie w budowie głowy, twarzy, a także w dysproporcji ciała. Mogą mieć również zaburzenia wzroku, słuchu i innych zmysłów. Osoby z lekką niepełnosprawnością umysłową mogą być również
upośledzone w aspekcie przeżywania uczuć wyższych – społecznych, moralnych i estetycznych.
,,Wśród populacji generalnej upośledzenie objawia się u 2,5-3% ogólnej liczby przypadków, przy czym około 3/4 całości stanowią jednostki upośledzone umysłowo w stopniu lekkim” .
Osoby upośledzone umysłowo różnią się w zakresie rozwoju procesów poznawczych, percepcyjnych i emocjonalnych. Często występują u nich różne wady wzroku i słuchu, upośledzenie narządu ruchu, zaburzenia mowy oraz niektóre choroby, np. padaczka. Mają ograniczenia w myśleniu abstrakcyjnym, obniżenie ciekawości, dociekliwości i zdolności koncentrowania uwagi na jednym przedmiocie przez dłuższy czas. Utrudniają realizację dłuższych czasowo zadań i osiąganie sukcesów. Ich myślenie zawsze nawiązuje do konkretnych sytuacji dostępnych we własnym doświadczeniu. Ich deficyty rozwojowe i zaburzenia procesów psychicznych powodują trudności w uczeniu się. Mają trudności w zapamiętywaniu i wymagają więcej powtórzeń z urozmaiconym materiałem poglądowym. ,,Potrzebują częstego wzmacniania poprzez zachętę, pochwałę oraz odpowiedniego rozłożenia materiału w czasie” .
U dzieci z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim podkreśla się ich niedorozwój w sferze uczuć wyższych, mniejszą wrażliwość i powinność moralną. Często w ich reakcjach daje się zaobserwować niestałość emocjonalną, impulsywność, agresywność, niepokój i braki w zakresie samokontroli.
W porównaniu z dziećmi normalnymi obserwujemy u nich zwolnioną pamięć, zwolnione tempo przypominania. Niewspółmierny jest u nich również rozwój pamięci mechanicznej w stosunku o pamięci logicznej. Uczą się często bez większych trudności na pamięć długich wierszy, dużej ilości dat historycznych, tabliczki mnożenia. Może to sprawiać takie wrażenie, że mamy do czynienia z dziećmi w normie intelektualnej. Niestety, mają one trudności w powiązaniu logicznym poszczególnych zjawisk i w wyciąganiu z nich właściwych wniosków, co w konsekwencji powoduje trudności w zrozumieniu świata i w poprawności ich postępowaniu.
Ich mniejsza sprawność umysłowa, stosunek społecznego otoczenia do dziecka, a także ich stosunek dla samego siebie i niewiara w swoje umiejętności zwiększa ich zależność od innych ludzi. Ta zależność jest dla tych dzieci bardzo dużym obciążeniem psychicznym. ,,Dziecko upośledzone w stopniu lekkim jest zdolne do zrozumienia i odczucia swej ,,inności”, która wynika z zahamowania lub z zubożenia możliwości realizowania potrzeby w dziedzinie potrzeby ruchu, perspektyw rozwojowych, moralnych, społecznych. Przez porównanie siebie z rówieśnikami odczuwa ono pewną odmienność, a nawet niższość, i tak budzi się u niego i rozwija zjawisko frustracji” . Aby podnieść jakość życia osób niepełnosprawnych intelektualnie, pedagogika specjalna w sposób najogólniejszy precyzuje podstawowe cele: szczególne prawo do pomocy w uzyskaniu pełnego rozwoju i uznania w środowisku społecznym, przygotowanie jak najlepiej do przyszłych zadań, wszechstronnego kształcenia i umożliwiać jej optymalny rozwój, aby jak najlepiej mogła radzić sobie w życiu prywatnym i społecznym.
W większości uczniowie z lekką niepełnosprawnością intelektualną kończą szkoły zawodowe w Specjalnych Ośrodkach Szkolno-Wychowawczych. W szkołach zawodowych specjalnych dzieci rozwijają swe zainteresowania określonym zawodem i utrwalają swoje przekonania, że mogą go opanować i przez to radzić sobie samodzielnie w życiu w niezbyt skomplikowanych sytuacjach. Jakość i wydajność w pracy zawodowej absolwentów specjalnej BSIS przy właściwie dobranej do ich możliwości, w większości nie ustępuje wydajności osób w normie intelektualnej. W znacznej większości zakładają rodziny, wychowują dzieci które przeważnie uczą się w szkołach normalnych, pracują na ich utrzymanie i są aktywnymi osobami w społeczeństwie.

1.3. Przygotowanie do pracy zawodowej osób z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim w świetle literatury

,,Jednym z podstawowych celów rehabilitacji osób z odchyleniami od normy jest przygotowanie ich, w miarę możliwości, do podjęcia pracy zarobkowej w warunkach normalnych bądź specjalnych, chronionych”.
Badania dowiodły, że większość osób z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim po zdobyciu zawodu w specjalnej Branżowej Szkole I Stopnia podejmuje pracę na równi z osobami z normą intelektualną w różnych zakładach pracy.
Elementy przygotowania zawodowego zawiera program szkół specjalnych. Do tych szkół uczęszczają dzieci i młodzież z wrodzonymi odchyleniami od normy.
Ukierunkowanie na problematykę wyboru zawodu rozpoczyna się już w szkole podstawowej. Zaznajamia się je systematycznie i planowo z zawodami. W ostatnich klasach Szkoły Podstawowej uczniowie w większości sami decyzję co do dalszego kierunku kształcenia zawodowego.
E. Ginzberg wyróżnił trzy główne okresy wyboru zawodu:
- wyboru na podstawie fantazji (od 11 rok życia);
- wyboru próbnego (od 12 do 17 roku życia);
- realistycznego wyboru (od 18 roku życia do dojrzałości).
Podział zaproponowany przez K. Czarneckiego (1985), a dotyczący również rozwoju zawodowego – uwzględnia nie tylko kryterium wiekowe, ale także kryterium zmian jakościowych w całożyciowym rozwoju człowieka . Wyróżnia on:
Okres preorientacji zawodowej dzieci (od urodzenia do 11 roku życia):
- obserwacja i naśladownictwo czynności zawodowych;
- gromadzenie wiedzy o zawodach i czynnościach zawodowych;
- korzystanie ze źródeł wiedzy o zawodach i czynnościach;
- pojawianie się zawodowych marzeń dziecięcych.
Okres orientacji zawodowej młodzieży (od 12 do 15 roku życia):
- dojrzewanie decyzji wyboru zawodu i szkoły;
- realizacja decyzji wyboru zawodu i szkoły.
Okres uczenia się zawodu przez młodzież (od 16 do 25 roku życia)
- adaptacja szkolno – zawodowa;
- identyfikacja szkolno – zawodowa;
- recepcja treści kształcenia zawodowego;
- osiągnięcia szkolno – zawodowe;
- plan dalszego rozwoju społeczno – zawodowego.
,,W odniesieniu do rozwoju człowieka najczęściej wyodrębniają się aspekty: biologiczny, fizyczny, psychiczny, intelektualny, uczuciowy, zawodowy, społeczny, kulturowy, moralny, erotyczny itd.” .
Proces rozwoju zawodowego osób niepełnosprawnych przebiega przez całe życie. Jakość kształcenia zawodowego i rozwój zawodowy dzieci i młodzieży niepełnosprawnej zależy w istotny sposób od poziomu kształcenia ogólnego.
Nowy program kształcenia ogólnego i zawodowego specjalnego ukierunkowuje się na wyposażanie jednostki niepełnosprawnej na dalsze życie w aktywność zawodową.
Kształceniem zawodowym dzieci i młodzieży z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim zajmują się Szkoły Branżowe przy Specjalnych Ośrodkach Szkolno-Wychowawczych.
,,Najważniejszym zadaniem szkoły specjalnej dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną jest prowadzenie procesu rehabilitacji wychowanków tak, by osiągnęli możliwie najpełniejszy stopień przystosowania do pracy i życia w społeczeństwie” .
Dziecko z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim rozumie i odczuwa swoją ,,inność”, odmienność, ale i także niższość, która budzi i rozwija u niego zjawisko frustracji. Temu zjawisku przeciwdziała podejmowanie pracy. Przekonano się, że w szkoleniu zawodowym dobre efekty kształcenia daje ograniczenie teoretyczne na rzecz nauczania praktycznego.
Metoda czynnościowa przynosi najlepsze efektu kształcenia zawodowego w szkole specjalnej. Jej treść nauczania jest analogicznie powiązana z życiem. Uczeń poznaje najpierw zjawiska najbliższe i proste, a następnie przechodzi do coraz bardziej skomplikowanych czynności zawodowych.
Metody nauczania zawodu w szkole specjalnej powinny być tak dobrane, aby wiązać nierozerwalnie materiał nauczania z praktyką. Dzięki tak dobranym metodom uczniowie poznają swoje przyszłe zadania życiowe i się do ich przygotowują. Ważne jest, aby praca była podejmowana zbiorowo, a każda jednostka miała określone granice swojej pracy. Każdą pracę ocenia się indywidualnie. W ocenianiu bierze się pod uwagę trud włożony w wykonywaną pracę i porównuje się osiągnięcia z innymi wyrobami. Przyczynia się to do kształtowania u uczniów postawy społecznej. Wyzwala się w nich aktywność i efektywność kształcenia. Przyczynia się to wytwarzania wyrobów bardziej estetycznych i funkcjonalnych w dostosowaniu do współczesnych wymogów społecznych.
Zdyscyplinowanie i praca w zespole kształtuje u uczniów cenne wartości: koleżeńskość, obowiązkowość, dokładność, wytrwałość. Kształtuje całokształt postawy wobec przyszłych obowiązków zawodowych.
W zawodowych szkołach specjalnych rozwija się zainteresowanie pracami technicznymi i pracą. Temu rozwojowi służy realizowany program zajęć warsztatowych. Zajęcia odbywają się w odpowiednio urządzonych pracowniach. Pracownie te wyposażone są w odpowiednie do danego zawodu narzędzia, maszyny i urządzenia. Uczniowie opanowują technikę każdej operacji procesu technologicznego wymaganą przy wykonywaniu różnych prac i wyrobów. Poznają różne właściwości materiałów. Zapoznają się praktycznie z podstawowymi narzędziami i materiałami. Przy pracach seryjnych uczą pracować się w zespole. Zagadnienia bezpieczeństwa i higieny pracy zajmują czołowe miejsce w programie nauki zawodu i są przedstawiane przy każdym temacie zajęć. Uczniowie sami uczą się ładu i porządku na swoim stanowisku pracy i w pracowni.
Tak realizowany program nauki zawodu w szkole specjalnej rozwija u ucznia zainteresowanie określonym zawodem i utwierdza go w przekonaniu, że może się go nauczyć i być pożytecznym dla siebie, rodziny i społeczeństwa.
,,Kształcenie zawodowe obejmuje wszechstronny program nauczania w danym zawodzie lub dziedzinie, dający pełne kwalifikacje” .
,, Przez specjalne kształcenie zawodowe rozumie się programy przygotowania zawodowego realizowane w specjalnych szkołach zawodowych, których głównym celem jest przygotowanie do pracy młodzieży niepełnosprawnej. Są to szkoły dla młodzieży niepełnosprawnej. Są to szkoły dla młodzieży niewidomej i słabo widzącej, dla słyszącej i słabo słyszącej, umysłowo upośledzonej itp.” .
Kształcenie zawodowe specjalne ,,Jest to zespół oddziaływań rewalidacyjno-rehabilitacyjnych i resocjalizacyjnych, polegających na celowo organizowanych procesach i czynnościach edukacyjnych, których celem jest przystosowanie młodzieży z odchyleniami lub z zaburzeniami rozwojowymi do życia społecznego, w tym zawodowego, a więc do wypełniania wielorakich funkcji społecznych a w szczególności przygotowanie do pracy w określonym zawodzie i specjalności zawodowej. Organizowane jest ono dla młodzieży: upośledzonej umysłowo w stopniu lekkim, głuchej, niewidomej, przewlekle chorej , nie dostosowanej społecznie. Efektem kształcenia zawodowego specjalnego jest uzyskanie przez młodzież niepełnosprawną kwalifikacji zawodowych uprawniających do zatrudnienia zgodnie z taryfikatorem obowiązującym w poszczególnych gałęziach gospodarki narodowej, włączenie młodzieży niepełnosprawnej do życia społecznego ludzi pełnosprawnych .
Umożliwienie zatrudnienia osób niepełnosprawnych było przez wiele lat jedyną uznawaną formą rehabilitacji zawodowej w celu ich usprawniania. ,,Nadal ten cel ma istotne znaczenie, dlatego w całości działań rehabilitacyjnych kładzie się nacisk , aby mimo ograniczonej sprawności fizycznej lub psychicznej ludzie mogli wytwarzać dobra, które jako produkty pracy mają określoną wartość społeczną” .
Według Stanisława Kowalika ,,Prawidłowo realizowana rehabilitacja zawodowa składa się z pięciu etapów: a) aktywizacja przedprodukcyjna, b) pełna diagnoza zawodowego potencjału rehabilitacyjnego osoby niepełnosprawnej, c) przygotowanie do pracy, d) dostosowanie warunków i stanowiska pracy do możliwości osoby niepełnosprawnej, e) zatrudnienie i doskonalenie zawodowe” .
W Polsce przez wiele lat pedagogikę rewalidacyjną upowszechniał Aleksander Hulek. Obejmowała ona:
- ,,różne formy kształcenia i wychowania ogólnego osób trwale poszkodowanych na zdrowiu;
- ich kształcenie zawodowe;
- różne oddziaływania w procesie rehabilitacji (usprawnienia), w których występuje proces uczenia się (dzieci, młodzieży i dorosłych), dotyczy to zarówno oddziaływań na jednostkę upośledzoną, jak i na jej warunki w środowisku społecznym i otoczeniu fizycznym;
- aktywną opiekę nad pensjonariuszami różnych instytucji opiekuńczych” .
,,Rehabilitacja pedagogiczna jest praktyczną, profesjonalną działalnością wspomagającą i korygującą rozwój osób niepełnosprawnych poprzez włączanie ich w specjalny system kształcenia (nauczania i wychowania)” . Treść tej definicji zawiera zakres przypisywany pedagogice rewalidacyjnej.
Odnosi się ona do oddziaływań wobec niepełnosprawnych dzieci i młodzieży w szczególnym dla nich okresie rozwoju. Działania te ukierunkowują ich do wszechstronnego rozwoju i przygotowania do wejścia w dorosłe życie. Ze względu na swoją niepełnosprawność mogą mieć trudności w spełnianiu wymagań związanych z procesem kształcenia. Należy im tutaj udzielić wsparcia przez dostosowanie programu nauczania do ich możliwości fizycznych i psychicznych. Ich dysfunkcje mogą powodować dodatkowe zaburzenia w zachowaniu, dlatego powinny być one możliwie wcześnie korygowane. Wobec tych ich niepełnosprawności, uważa się, że dzieci i młodzież mają specjalne potrzeby edukacyjne. Trzeba ich wcześnie rozpoznawać i odpowiednio zaspokoić. Takie kształcenie specjalne umożliwiają kompetentni nauczyciele – pedagodzy szkolni.
Współczesna technika umożliwia zatrudnianie nie tylko lekko upośledzonych, ale także upośledzonych umiarkowanie, a niekiedy nawet znacznie. Młody absolwent szkoły specjalnej powinien być do niej przygotowany. Jego przyszła praca jest dalszą kontynuacją procesu rehabilitacji i jej celem.
,,Ogólnie biorąc, praca rehabilitacyjna obejmuje: zdrowie, rozwój fizyczny i psychiczny przez kompensowanie różnego rodzaju braków i uszkodzeń, akcję korygowania i usprawniania, dynamizowania i de frustracji we wszystkich dziedzinach życia jednostki, w jej kształceniu ogólnym i zawodowym, we wprowadzeniu jej w samodzielne życie” .
U wielu osób upośledzonych umysłowo rehabilitacja lecznicza ma znikome potrzeby, natomiast szczególnie ważna jest rehabilitacja zawodowa i społeczna.
,,Najważniejszym zadaniem szkoły specjalnej dla upośledzonych umysłowo jest prowadzenie procesu rehabilitacji wychowanków tak, by osiągnęli możliwie największy stopień przygotowania do pracy i życia społecznego” .

ROZDZIAŁ II

METODOLOGIA BADAŃ WŁASNYCH

2.1. Cele badań

Metodologia to nauka zajmująca się sposobami i metodami przygotowania i prowadzenia badań naukowych oraz opracowaniem jej wyników. Sposoby i metody badań oraz ich wyniki powinny oznaczać drogę dochodzenia do prawdy.
Ważne jest, aby każde badania rozpocząć według ustalonego schematu, czyli celu, problemu i hipotez badawczych. Każde nowe badanie pedagogiczne można określić jako indywidualny rodzaj twórczości. Badania zaczyna się od badającego, następnie poprzez przedmiot badań i interpretację, a kończy na analizie wyników.
,,Zasadniczym celem poznania naukowego jest zdobycie wiedzy maksymalnie ścisłej, maksymalnie pewnej, maksymalnie ogólnej, maksymalnie prostej, o maksymalnej zawartości informacji” . Takie prawa nauki i ich prawidłowości prowadzą do poznania wyższych form funkcjonowania wiedzy.
Celem moich badań jest poznanie efektów kształcenia zawodowego absolwentów Zasadniczej Szkoły Zawodowej – stolarz z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim w Specjalnym Ośrodku Szkolno-Wychowawczym w Nowym Mieście nad Pilicą.
2.2. Problemy badawcze
Pytania są punktem wyjścia wszelkich badań naukowych. Mianem problemu badawczego określa się trudność lub przeszkodę, która wymaga pokonania, aby umożliwić nam poznanie otaczającej rzeczywistości.
Ogólnie można powiedzieć, że problemy badawcze to pytania, na które szukamy odpowiedzi w drodze badań naukowych.
Głównym problemem badawczym mojej pracy jest przedstawienie efektów kształcenia zawodowego absolwentów Zasadniczej Szkoły Zawodowej - stolarz przy Specjalnym Ośrodku Szkolno-Wychowawczym w Nowym Mieście nad Pilicą. Na powyższy problem składa się kolejno cały proces wyboru zawodu, zespół różnych działań w procesie nauczania-uczenia się zawodu, efekty kształcenia, efekty rehabilitacyjne oraz efekty przygotowania do świadomego uczestnictwa w życiu społecznym i zawodowym.
Badania mają udzielić odpowiedzi na podstawowe pytania:
1. Jak jest zorganizowany proces kształcenia zawodowego w Zasadniczej Szkole
Zawodowej przy SOSW?
2. Jakie są uwarunkowania wyboru zawodu przez uczniów z lekką
niepełnosprawnością intelektualną ?
3. Jakie są efekty kształcenia zawodowego w ocenie badanych ?
4. Jak absolwenci ZSZ przystosowują się do roli człowieka dorosłego ?
5. Czy badani absolwenci ZSZ podejmują dalsze kształcenie i doskonalenie
zawodowe ?

2.3.Metody, techniki i narzędzia badawcze

W określaniu metod, technik i narzędzi badawczych w badaniach pedagogicznych spotykamy się z całkowitą swobodą.
Metodologia ma własną dynamikę, kierunek i treści. Jest procesem zmian które trzeba śledzić, poznawać, a co najważniejsze wpisywać się w ich tok poprzez prowadzenie własnych
Właściwie dobrane metody, techniki i narzędzia oraz odpowiednio sformułowane problemy badawcze umożliwiają zdobycie potrzebnych informacji i prowadzą do prawidłowego przeprowadzenia badań.
Badania powinny służyć człowiekowi po to, aby zagwarantować wyższą sprawność mechanizmów jego funkcjonowania i doskonalenia poprzez rozwijanie jego zdolności do samoorganizacji, samoregulacji i samokontroli.
Aby bardziej skonkretyzować sposoby realizacji zamierzonych badań należy zastosować odpowiednie techniki i narzędzia badawcze.
Realizując zamierzone cele badawcze w mojej pracy posłużyłem się następującymi metodami i technikami:
- ankieta anonimowa,
- rozmowa – wywiad,
- metoda sondażu diagnostycznego oparta na analizie dokumentacji.
W moich badaniach posłużyłem się techniką badawczą w formie ankiety, która jest techniką o wysokim stopniu standaryzacji, ale także wywiadem i analizą treści dokumentów.
Narzędziami badawczymi określa się przedmioty stosowane do realizacji wybranej techniki badań. Zgodnie z tym rozumowaniem narzędziem badawczym jest kwestionariusz wywiadu, magnetofon, arkusz obserwacyjny a nawet ołówek.
W celu zebrania materiału badawczego przeprowadziłem: wywiad z wybraną grupą absolwentów posługując się opracowaną wcześniej ankietą, rozmowy i wywiady z dyrekcją ośrodka oraz analizę dokumentów.
Ankietę określa się jako ,,technikę gromadzenia informacji polegającą na wypełnieniu najczęściej samodzielnie przez badanego specjalnych kwestionariuszy na ogół na wysokim stopniu standaryzacji w obecności lub częściej bez obecności ankietera” . Pytania w ankiecie powinny być krótkie, konkretne, ścisłe i jedno problemowe. Najczęściej są pytaniami zamkniętymi i dającymi możliwość wszelkich odpowiedzi. Ankieta może dotyczyć wąskiego zagadnienia, bądź problemu szerszego, ale rozbitego na zagadnienia szczegółowe. Jest ona podstawowym narzędziem kontaktu badanego z ankieterem. Może ją wypełniać sam badany lub badający. Ankietę wypełnia się podkreślając właściwą odpowiedź bądź stawiając odpowiedni znak. Przy wypełnianiu ankiety nie jest wymagany bezpośredni kontakt badanego z badającym.

ROZDZIAŁ IV

WYNIKI I ANALIZA

Przy konstruowaniu pytań ankietowych posłużyłem się kategoriami pytań zamkniętych i półotwartych. Pytania zamknięte ograniczają możliwość odpowiedzi, poza które odpowiadający wyjść nie może. Natomiast pytania półotwarte dają możliwość wyboru odpowiedzi. Te pytania zawierają jeden punkt odpowiedzi oznaczony słowem ,,inne”, które pozwalają na swoją odpowiedź, jeśli nie mieści się ona w żadnej innej. Starałem się tak skonstruować pytania , aby podejmowane w nich problemy dotyczyły wyłącznie istoty sprawy, były dobrze rozumiane przez wszystkich badanych i były wyrażane w formie grzecznościowej. Ankieta była przeprowadzona wśród absolwentów ZSZ i (obecnie Branżowej Szkoły I Stopnia) – stolarz Specjalnego Ośrodka Szkolno-Wychowawczego w Nowym Mieście n/Pilicą. W pierwszej części ankiety pytania dotyczyły wieku i miejsca zamieszkania. Następna część dotyczy wyboru zawodu, nauki w szkole, ocena poziomu przygotowania zawodowego i zadowolenia z wyboru zawodu. Dalsza część pytań dotyczy pracy zawodowej absolwentów, ich warunków materialnych i mieszkaniowych oraz podjęcia dalszego kształcenia i doskonalenia zawodowego.
Wywiad definiuje się jako ,,ukierunkowana rozmowa, której cele jest zbieranie informacji od dobranych odpowiednio osób” . Osoba prowadząca wywiad powinna usuwać czynniki deformujące wypowiedź i dobrać tak pytania, aby zebrać możliwie dokładne informacje i opinie.
Według Tadeusza Pilcha ,, Wywiad jest rozmową badającego z respondentem lub z respondentami według opracowanych wcześniej dyspozycji lub w oparciu o specjalny kwestionariusz” . Poprzez wywiad poznajemy fakty, opinie i postawy danego środowiska. Istotnym warunkiem dobrze przeprowadzonego wywiadu są właściwie przygotowane dyspozycje. Swobodne rozmowy służą wszechstronnemu i dogłębnemu poznaniu istoty zjawisk wychowawczych zachodzących w środowisku.
Pomocne dla moich badań były rozmowy i wywiady z dyrektorem i wicedyrektorem naszego ośrodka, z kierownikiem internatu, z nauczycielami i wychowawcami. Dużo do moich badań wniosły rozmowy z uczniami i absolwentami Zasadniczej Szkoły Zawodowej- stolarz, z których większość uczyłem i znam osobiście ponieważ uczę jedenaście lat w tej szkole przedmiotów teoretycznych zawodowych i zajęć praktycznych.
W mojej pracy rozmowy i wywiady służyły poznaniu szczegółów i faktów z życia ośrodka oraz postaw badanego środowiska.

ROZDZIAŁ III

ANALIZA ŚRODOWISKA BADAWCZEGO

3.1. Przygotowanie wychowanków do pracy zawodowej

Przygotowanie uczniów do pracy zawodowej odbywa się w Zasadniczej Szkole Zawodowej przy SOSW. Do szkoły zawodowej przyjmowani są absolwenci Gimnazjum niepełnosprawnością intelektualną stopniu lekkim posiadający orzeczenie z Poradni Psychologiczno- Pedagogicznej o potrzebie kształcenia specjalnego i skierowanie od Starosty Powiatowego.
W Zasadniczej Szkole Zawodowej o kierunku- stolarz przy Specjalnym Ośrodku Szkolno-Wychowawczym w Nowym Mieście nad Pilicą im. św. Franciszka z Asyżu nauczamy technologii drewna, czyli zajmujemy się sposobami i metodami przetwarzania surowców drzewnych i materiałów w wyroby gotowe.
Rozłożona na trzy lata nauka: materiałoznawstwa, technologii z elementami bhp, rysunku zawodowego, obróbki ręcznej i maszynowej drewna, oraz zdobyte umiejętności praktyczne w warsztatach szkolnych umożliwiają opanowanie podstawowych wiadomości i umiejętności potrzebnych w praktyce zawodowej, zarówno w prowadzeniu własnej działalności, w małych zakładach, jak i w dużych, których produkcja oparta jest na nowoczesnych procesach technologicznych.
W warsztatach szkolnych oprócz ręcznej i maszynowej obróbki drewna, nauczamy praktycznego wykończania powierzchni drewna, wpływającej na estetykę i trwałość wyrobu gotowego, klejenia i montażu, czyli łączenia poszczególnych elementów, podzespołów i zespołów w wyroby gotowe.
Wykaz prac wykonywanych przez uczniów na warsztatach szkolnych w ciągu ostatnich dwóch lat: schody do naszej szkoły z montażem na miejscu przeznaczenia, drzwi, ramki, różnego rodzaju listwy wykończeniowe, galanteria drzewna na kiermasz szkolny w postaci sztućców i toczonych wałków do ciasta, regały do sali fizycznej, stoły z nogami toczonymi na stołówkę szkolną, gablota na sztandar szkolny, wycinanie różnych elementów krzywoliniowych ze sklejki na potrzeby szkoły, naprawa i renowacja wyrobów stolarskich w naszej szkole itp.
Od dwóch lat na warsztatach szkolnych prowadzę koło zainteresowań technicznych. Na tych zajęciach pozalekcyjnych uczę uczniów zdobienia artystycznego wyrobów stolarskich metodami intarsji, inkrustacji, grawerowania, przypalania i wypalania. Dowodem pracy koła zainteresowań technicznych są stopniowo realizowane napisy intarsjowane na drzwiach szkolnych i intarsjowana gablota na sztandar szkolny.
Intarsja to technika zdobienia wyrobów stolarki artystycznej. Polega na wykładaniu powierzchni przedmiotów drewnianych innymi gatunkami drewna, przeważnie o odmiennym zabarwieniu. Powstają wtedy barwne wzory ornamentalne lub obrazy o różnych motywach – geometrycznych, roślinnych, zwierzęcych, ludzkich, architektonicznych. Intarsję stosuje się również do zdobienia wnętrz, różnego rodzaju wyrobów pamiątkarskich itp. Przeważnie ozdabia się nią meble stylowe. Intarsję wykonuje się sposobem ręczno-mechanicznym przy użyciu specjalnych noży lub pił zwanych wyrzynarkami.
Zdobienia wyrobów stolarskich metodą intarsji nauczam na zajęciach koła zainteresowań technicznych w ramach godzin pozalekcyjnych prowadzonych na warsztatach szkolnych.
Powyższe tabliczki z napisami intarsjowanymi wykonane są ze sklejki, okleiny z drewna jaworowego i czarnego dębu. W tle okleiny jaworowej wycinane są literki, a następnie w ich miejsce wstawiane są literki z czarnego dębu. Każdy element intarsji mocowany jest do tła specjalną taśmą papierową z jednej strony. Tak wykonaną intarsję przykleja się na sklejkę, tak aby taśma papierowa była na zewnątrz. Naklejone wzory szlifuje się i następnie wykańcza lakierem bezbarwnym lub politurą.
Zdobienie gabloty na sztandar szkolny to jedna z dłuższych prac w warsztatach szkolnych. Wykonanie gabloty zajęło osiem miesięcy pracy jednej grupy uczniów. Gablotę wykonano z wielu gatunków drewna: sosna, brzoza, dąb, czarny dąb, czeczot, limba wysokogórska, jawor, merbau. Zdobienie gabloty wykonano metodą intarsji i grawerowania. Uczniowie uczą się różnych technik zdobniczych wyrobów stolarskich. Poznają różne gatunki drewna, zarówno ze strefy umiarkowanej, jak i międzyzwrotnikowej. Przyczynia się to jednocześnie do poznawania świata.
Dobre i sprawne narzędzia to podstawa do nauki zawodu. Zdjęcie przedstawia elektronarzędzia, które coraz częściej wypierają ręczne narzędzia i są stosowane już w pierwszym roku nauki zawodu. W drugim i trzecim roku nauki uczniowie uczą się pracować na maszynowni już na obrabiarkach stacjonarnych.
Obecny proces technologiczny wytwarzania wyrobów stolarskich w warsztatach szkolnych oparty jest na zasadach wdrażania produkcji nowoczesnej.
Dzięki staraniom dyrekcji naszej szkoły praca uczniów wykonywana jest przy pomocy coraz bardziej udoskonalanych narzędzi, urządzeń i obrabiarek do obróbki drewna. Nauka stolarstwa nie wymaga już od ucznia tak dużego wysiłku fizycznego jak dawniej. W związku z tym następuje ciągłe ulepszanie metod i sposobów nauczania zawodu. Przyczynia się to do bardziej aktywnego i efektywnego udziału ucznia w procesie nauczania. Zmniejsza się uciążliwość pracy, wytwarzane są wyroby odpowiadające współczesnym wymaganiom użytkowym i estetycznym.
Zdaniem T. Nowackiego ,,Osobowości nie otrzymuje się w postaci gotowego daru. Osobowość jest owocem wielkiego wysiłku i twórczej pracy tych, którzy ją osiągają wykonując zadania dla otoczenia, dla zaspokojenia potrzeb społecznych, a jednocześnie wzbogacania wewnętrznego. Praca nad sobą przez wykonywanie zadań społecznie użytecznych jest drogą rozwijania osobowości. W ten sposób praca jest nie tylko warunkiem społecznego istnienia moralnego i kulturowego, ale i warunkiem rozwoju osobowego każdego członka społeczeństwo” .
Nauczyciel szkoły zawodowej pracuje z młodzieżą, która jest w trakcie intensywnego rozwoju budowania własnej osobowości i może mieć decydujący wpływ na układanie przez młodzież cennych wartości społecznych. Doskonalenie zawodowe jest częścią programu rozwoju osobowości, który to rozwój trwa przez całe życie.
Najbardziej intensywne prace myślowe wywołują problemy powstające w czasie pracy, w czasie działania praktycznego.
Postęp w nauce i technice ulega stałemu przyspieszeniu. Zdobyta wiedza i umiejętności w trakcje nauki w szkole nie starczą na całe życie. Dlatego szkoła kładzie duży nacisk na rozwijanie umiejętności, dzięki którym człowiek mógłby dorównać zadaniom zmieniającej się rzeczywistości jaką nieustannie niesie przyspieszony rozwój nauki i techniki.

3.2.Charakterystyka badanej grupy i organizacja badań

Badania przeprowadziłem w lutym 2020 roku wśród absolwentów Zasadniczej Szkoły Zawodowej o kierunku stolarz przy Specjalnym Ośrodku Szkolno-Wychowawczym im. św. Franciszka z Asyżu w Nowym Mieście nad Pilicą.
Badaniem objętych było 32 chłopców-absolwentów ZSZ-stolarz w wieku od 20 do 34 lat. Większość tych absolwentów znam osobiście z racji mojej pracy i mojego miejsca zamieszkania. Z ankietą do 22 badanych absolwentów dotarłem osobiście tj. do 69%, natomiast 10 absolwentów tj. 31% spotkałem w szkole z racji mojej pracy.
Zgromadzone dane wynikające z wypełnionych ankiet przez absolwentów zostały opracowane tematycznie w odpowiednich tabelach.
Niektóre różnice wiekowe między badanymi mają 14 lat. Pozwala to na bardziej rzetelną analizę w ocenie przystosowania się do roli człowieka dorosłego. Na ogólną liczbę 32 badanych chłopców, 23 tj. 72% stanowią absolwenci w przedziale wiekowym od 20 do 26 lat, natomiast 9 którzy stanowią 28% są w przedziale wiekowym od 27 do 34 lat.
W miastach zamieszkuje 7 badanych, stanowią oni 28% są to w większości absolwenci ze starszej grupy wiekowej. Większość absolwentów mieszka na wsi, jest ich 25 i stanowią oni 78% całej grupy badanych.

ROZDZIAŁ IV

WYNIKI I ANALIZA BADAŃ ANKIETOWYCH ABSOLWENTÓW ZSZ – stolarz

4.1. Uwarunkowania wyboru zawodu przez uczniów z lekką niepełnosprawnością intelektualną.

Na wybór szkoły i zawodu największy wpływ miały kolejno takie czynniki jak: zdobycie fascynującego zawodu- 14 badanych stanowiących 44%; rodzice, rodzina, znajomi- 7 badanych tj.22%; nauczyciele i wychowawcy- 6 badanych co stanowi 19%. Najmniej bo 5 badanych tj.15% wybrało zawód ze względu na bliskość szkoły. Najwięcej – 44% badanych wybrało sobie zawód jako swoją pasję.

4.2. Efekty kształcenia zawodowego w ocenie badanych

Nauka zawodu sprawiała trudność sześciu uczniom tj. 19% ogółu badanych, natomiast u 26 absolwentów nauka nie sprawiała trudności tj. u 81% ogółu badanych.
Swój poziom przygotowania zawodowego jako bardzo dobry określa 23 absolwentów, stanowi to 72% ogółu badanych. Świadczy to o dobrych efektach kształcenia zawodowego. Jako dobry poziom przygotowania zawodowego zakreśliło 5 absolwentów tj. 16% ankietowanych. Jako słabo przygotowani zawodowo czują się 4 osoby, które stanowią 12% ogółu badanych absolwentów.
Dużą grupę stanowią zadowoleni z wyboru zawodu. Na ogólna grupę 32 absolwentów zdecydowanie zadowolonych było 22 stanowiących 69% ankietowanych. Raczej zadowolonych z wyboru zawodu było 7, którzy stanowią 22% ogółu badanych. Zdecydowanie niezadowolonych z wyboru zawodu było 3 absolwentów tj. 9% badanych.
W podsumowaniu można stwierdzić, że jeżeli o wyborze zawodu decydują świadomie sami uczniowie, którzy swój przyszły zawód określają jako fascynujący, to taka fascynacja przyszłym zawodem przyczynia się do aktywnego udziału ucznia w procesie nauczania.
Dobre efekty kształcenia zawodowego uczniów ZSZ- stolarz z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim mają potwierdzenie w wynikach badań. Nauka zawodu u 81% ogółu badanych nie stwarzała im trudności. Swoje przygotowanie zawodowe jako bardzo dobre określa 72% badanych. Z wyboru zawodu zdecydowanie zadowolonych jest 69% ankietowanych.
Na dobre efekty kształcenia zawodowego uczniów w ZSZ-stolarz przy SOSW w Nowym Mieście nad Pilicą ma nie tylko cały proces wyboru zawodu, ale również dobrze wyposażone warsztaty szkolne w nowoczesne narzędzia, odpowiednio wykształcona kadra pedagogiczna, właściwe treści programowe.
Nauka stolarstwa w ZSZ oparta jest na zasadach wdrażania coraz to bardziej udoskonalonych narzędzi i obrabiarek. W związku z tym następuje ciągłe ulepszanie metod i sposobów nauczania zawodu.

4.3. Praca zawodowa absolwentów ZSZ

W wyuczonym zawodzie pracę podjęło 9 absolwentów, stanowią oni 28% ogółu badanych. Jeden z nich jest bezrobotny, stanowi to 3% ogółu badanych. Piętnastu absolwentów wykonuje Inn zawód, stanowią oni największą grupę badanych wynoszącą 47%. Pięciu z całej grupy ankietowanych pomaga rodzicom, najczęściej w gospodarstwie rolnym, jest ich około 16%. Niezadowoleni z pracy stanowią 6% ogółu badanych.
Z czynników jakie wpłynęły na wybór miejsca pracy, badani wybrali kolejno: bliskość miejsca pracy od miejsca zamieszkania-dziesięciu badanych tj. 31%; rodzina i znajomi-ośmiu badanych tj. 25%; zgodność wykonywanej pracy z wyuczonym zawodem, oraz równorzędnie inne czynniki wybrało po siedmiu badanych i stanowią oni po 22%.
Dziewiętnastu absolwentów nie zmieniało swojego miejsca pracy tj. 59% ankietowanych, natomiast trzynastu tj. 41% ankietowanych zmieniało swoją pracę średnio cztery razy.
Ze względu na zmniejszającą się ilość zakładów pracy jest coraz trudniej znaleźć pracę w wyuczonym zawodzie, szczególnie młodym absolwentom. Pracę w wyuczonym zawodzie znalazło tylko 28% badanych, czyli aż 72% absolwentów znajduje pracę w wyuczonym zawodzie. Najczęściej pracują sezonowo na budowach w Warszawie i w Łodzi. Większość z badanych posiada prawa jazdy tj. 63%. Niewielu z badanych pracuje zawodowo jako kierowcy. Reasumując powyższe wyniki należy powiedzieć, że szkoła dobrze przygotowała byłych uczniów do pracy, ponieważ dobrze radzą sobie na zmiennym rynku pracy mimo dużego bezrobocia w naszym kraju. Badania wykazały, że wśród badanych absolwentów jest 3% bezrobotnych a pracujących 97%.

4.4. Warunki materialne i mieszkaniowe absolwentów ZSZ-stolarz

Z pomocy materialnej Ośrodka Pomocy Społecznej korzysta 22% badanych. W większości są to absolwenci zamieszkali na wsi. Pomagają rodzicom w małych i biednych gospodarstwach rolnych. Często opiekują się schorowanymi rodzicami i dziadkami, a bywa, że opiekują się też swoim rodzeństwem. Rodziny takie utrzymują się z emerytur, rent i zasiłków.
Kawalerów z całej grupy badawczej jest dwudziestu tj.63%, żonatych jest dziewięciu tj. 28%. Najmniejszą grupę stanu cywilnego stanowią związki nieformalne. W tych związkach żyje trzech badanych, stanowi to 9% ogółu badanych.
Własne mieszkania posiada 28% ankietowanych, w większości jest to grupa w starszym przedziale wiekowym między 27 a 34 rokiem życia. Własnego mieszkania nie posiada 72% ankietowanych.
O jakości życia absolwentów świadczą też posiadane przyłącza w ich miejscu zamieszkania: przyłącze elektryczne posiada 100% badanych, wodciągow-81%, grzewcze-34%, gazowe-25%, kanalizacyjne-34%, telefoniczne-81%, internetowe-72% ogółu badanych.
Największa grupa badanych-59% mieszka razem z rodzicami. Z małżonką i dziećmi mieszka 22% badanych, stanowią oni starszą grupę ankietowanych.
Razem z rodzeństwem zamieszkuje 3% badanych, tyleż samo ankietowanych mieszka samych.

4.5. Dalsze kształcenie i doskonalenie zawodowe absolwentów ZSZ-stolarz

Absolwenci ZSZ-stolarz pogłębiają swoją ogólną wiedzę w Liceum Ogólnokształcącym. Wykształcenie średnie posiada 22% ogółu badanych, natomiast pozostała część badanych tj.78% posiada wykształcenie zasadnicze zawodowe.
Prawa jazdy samochodowe posiada 62% badanych, natomiast 38% ogółu badanych nie posiada prawa jazdy.
W związku z przekwalifikowaniem się do pracy w innym zawodzie duża grupa absolwentów ukończyła różne kursy i szkolenia. Dotyczyło to 81% ankietowanych. Około 19% badanych nie ukończyło żadnego kursu i szkolenia, jest to w większości ta najbiedniejsza grupa pomagająca rodzicom w małych gospodarstwach rolnych.
Należy podkreślić, że zdecydowana większość absolwentów dobrze przystosowuje się do nowych wezwań jakie stawia przed nimi życie. Podejmują dalsze kształcenie i doskonalenie zawodowe i umiejętnie przekwalifikują się do pracy w innym zawodzie. Podstawą tego jest dobra efektywność kształcenia zawodowego.

ZAKOŃCZENIE

Celem mojej pracy było przedstawienie efektów kształcenia zawodowego uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim. W tym celu badaniami objąłem 32 chłopców, absolwentów Zasadniczej Szkoły Zawodowej o kierunku stolarskim przy Specjalnym Ośrodku Szkolno-Wychowawczym im. św. Franciszka z Asyżu w Nowym Mieście nad Pilicą. Badania wykazały dobre efekty kształcenia zawodowego absolwentów ZSZ w przygotowaniu ich do pracy i przystosowania się do roli człowieka dorosłego.
Dobre efekty kształcenia zawodowego zaczęły się od samego początku tj. od wyboru zawodu. Zdobycie fascynującego zawodu – jako główny czynnik wyboru zawodu zakreśliło 44% badanych absolwentów. Jest to pierwszy i bardzo ważny aspekt w efektywności kształcenia zawodowego. Ta fascynacja zawodem otworzyła niepełnosprawnym intelektualnie w stopniu lekkim wiele możliwości pełnego i aktywnego włączenia się w proces kształcenia zawodowego, przygotowania do całożyciowego rozwoju i stałego uczestnictwa w doskonaleniu własnej osobowości.
Nauka zawodu u większości badanych tj. 81% nie sprawiała trudności. Z wyboru fascynującego zawodu zadowolonych jest 68% absolwentów. Gorzej przedstawia się sytuacja znalezienia pracy w wyuczonym zawodzie. Zmiany jakie zachodzą w rozwijającej się polskiej gospodarce powodują niekorzystne konsekwencje w sektorze zatrudnienia. Pracę w wyuczonym zawodzie znalazło tylko 28% absolwentów. Prawie połowa badanych przekwalifikowała się i wykonuje inny zawód. Można powiedzieć że szkoła zawodowa kładzie duży nacisk na rozwój ich umiejętności radzenia sobie w życiu i przystosowania ich do dzisiejszych zmian, aby mogli sprostać nowym wymaganym zadaniom w czasie zmieniającej się rzeczywistości jaką nieustannie niesie nam integracja europejska i w związku z tym ciągły i przyspieszający rozwój nauki i techniki.
Pozytywne efekty kształcenia zawodowego uzyskiwane w ZSZ przy SOSW w Nowym Mieście nad Pilica są podstawowym warunkiem pozytywnych skutków w gospodarce, społeczeństwie i jednostce.
Jak wykazują badania jakość życia absolwentów ZSZ jest niezależna od stopnia niepełnosprawności, ale osiągnięcie jej wymaga aktywności w kształceniu zawodowym i w pracy.
Ważne jest, aby otwierać przed niepełnosprawnymi intelektualnie dobra drogę i stwarzać szansę do ich własnego rozwoju przez rozwijanie u nich inwencji twórczej, aktywności, modyfikowania ich zachowań stosownie do zamierzeń i planów na przyszłość.