Trudności wychowawcze

1. TRUDNOŚCI WYCHOWAWCZE
1.1. Trudności wychowawcze- wyjaśnienie terminu

Trudności wychowawcze pojawiają się w każdej szkole i placówce. Spotyka się z nimi każdy nauczyciel i wychowawca.

Z. Zaborowski przez pojęcie trudności wychowawcze rozumie "takie formy zachowania uczniów, które pozostają w sprzeczności z założeniami wychowawczymi i występują w mniej lub bardziej świadomie zorganizowanym procesie wychowawczym".

O trudnościach wychowawczych mówimy wtedy, gdy określone formy zachowania uczniów utrzymują się przez czas dłuższy i gdy pozostają one
w wyraźnej rozbieżności z założeniami pedagogicznymi, mocno dezorganizują lub hamują oddziaływanie wychowawcze.

M. Łobocki mówi, że trudności wychowawcze obejmują tylko zachowania się dzieci niezgodne z przyjętymi normami życia społecznego, a jednocześnie uporczywe i nie poddające się zwykłym zabiegom wychowawczym.

Podsumowując L. Zarzecki napisał, że " trudności wychowawcze to:
1. Zachowania niezgodne z obowiązującymi powszechnie normami.
2. Trudności tkwiące w dziecku, pewne cechy zachowania, które stwarzają komplikacje.
3. Formy zachowania utrudniające współżycie i współdziałanie– przejawy niedostosowania.
4. Pewne formy zachowania o charakterze uporczywym, nie poddające się zwykłym zabiegom wychowawczym.
5. Nabyte formy zachowania.
6. Jedna z przeszkód w nauczaniu i wychowaniu.
7. Zachowania negatywne, niekorzystne dla dalszego rozwoju wychowanka.
Można zatem przyjąć następującą definicję:
Trudności wychowawcze – to niezgodne z obowiązującymi normami społecznymi i utrudniające współżycie formy zachowań u dzieci i młodzieży, nie poddające się zwykłym zabiegom wychowawczym, a spowodowane najczęściej niekorzystnymi
warunkami życia i niewłaściwym wychowaniem, przy jednoczesnym prawidłowym rozwoju intelektualnym jednostki."

1.2. Przyczyny i przejawy trudności wychowawczych

Specjaliści piszą o różnych rodzajach trudności wychowawczych.
Z. Zaborowski wymienia siedem grup trudności ze względu na ich zewnętrzną formę przejawiania się, oraz ich funkcję społeczną:
- konflikty, agresje, bójki
- zachowania złośliwe, dokuczanie, prześladowanie, bojkot
- zachowania nie lojalne w stosunku do kolegów, kłamstwa, intrygi
- egoizm, zachłanność, konfiskaty
- kradzieże
- zarozumiałość i elitaryzm
- zamykanie się i wycofanie .
L. Zarzecki w swojej pracy za L. Bandurą przedstawia podział trudności na dwa rodzaje:
-Trudności wychowawcze spowodowane przez dzieci o przewadze procesów pobudzania (dzieci agresywne, nadpobudliwe, aroganckie, zuchwałe) naruszanie dyscypliny szkolnej (wyzywające zachowanie, brak obowiązkowości lekceważący stosunek do szkoły i nauczyciela,)
ucieczki, kradzieże.
- Trudności wychowawcze spowodowane przez dzieci o przewadze procesów hamowania (dzieci nieśmiałe, apatyczne, nieufne, bez wiary w siebie, sprawiają wrażenie dzieci o niepełnosprawności intelektualnej, unikanie towarzystwa, brak aktywności).

W swoich badaniach Beata Papuda-Dolińska bazując na typologii trudności wychowawczych N. Haversa wyróżnia następujące kategorie tych trudności:
-Zachowania agresywne (agresja fizyczna i werbalna)
-Zachowania powściągliwe (przesadna lękliwość i zamykanie się w sobie)
-Zachowania niedojrzałe (nieadekwatne do danego okresu rozwojowego)
-Zachowania sprzeczne z obowiązkami ucznia

W pracy ze wszystkimi uczniami bardzo ważne jest poznanie ich środowiska domowego, jak również ich potrzeb i możliwości edukacyjnych. Jest to szczególnie ważne w pracy z uczniami, którzy sprawiają trudności wychowawcze. Poznanie dziecka i przyczyn owych trudności będzie wyznaczało drogę pracy z uczniami
i rodzicami.

M. Łobocki przedstawia podział przyczyn trudności wychowawczych
w następujący sposób:
1) przyczyny endogenne tkwiące w dziecku (czynniki biologiczne i źle ukierunkowana aktywność dziecka)
2) czynniki tkwiące w środowisku, w którym dziecko żyje (czynniki w środowisku rodzinnym, szkolny, błędy wychowawcze). Patrząc na przyczyny tkwiące
w środowisku rodzinnym należy uwzględnić wiele aspektów np.;
- sytuacja materialna rodziny, której wskaźnikiem są między innymi: posiadanie stałej pracy przez rodziców, wysokość zarobków, wielkość mieszkania, jego urządzenie, wyposażenie. Warunki materialne mogą wywoływać niekorzystny wpływ na dziecko tylko, gdy są źródłem nerwowej i napiętej atmosfery w domu oraz sprawiają dziecku przykrość.
- sytuacja życiowa rodziny (skład rodziny, wydarzenia w życiu rodzinnym, śmierć, choroba kogoś bliskiego).

L. Zarzecki przedstawia za J. Konopnickim następujące przyczyny trudności wychowawczych:
1. Tkwiące w środowisku rodzinnym i szkolnym:
– warunki materialne rodziny,
– sytuacja życiowa dziecka w rodzinie,
– dezintegracja życia rodzinnego (niezgodne konfliktowe współżycie rodziców),
– nieprawidłowe postawy rodziców,
– przyczyny organizacyjne (przeładowanie programów, złe podręczniki),
– przyczyny psychologiczno-społeczne (nieznajomość ucznia przez, nauczyciela),
– przyczyny pedagogiczne i dydaktyczne (błędy wychowawcze, i pedagogiczne, postawa nauczyciela)
2. Postawy rodziców:
-unikająca
-odtrącająca
-nadmiernie wymagająca
-nadmiernie chroniąca
-postawa niezdecydowania
3. Tkwiące w samym uczniu
-czynniki genetyczne
-uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego
-obniżony poziom sprawności umysłowej
-zaburzenia somatyczne.

H. Spionek pisząc o trudnościach wychowawczych dokonuje podziału na podstawie stopnia ich nasilenia. Wymienia grupy dzieci:
-łatwe do prowadzenia wychowawczego
-dość łatwe
-przeciętnie trudne do prowadzenia
-bardzo trudne

Ważną rolę w powstawaniu trudności wychowawczych odgrywa środowisko rodzinne i równie ważną rolę pełni to środowisko w niwelowaniu tych trudności. Wychowawcy we współpracy z rodzicami są w stanie pomóc dziecku w pokonywaniu trudności.

1.3 Sposoby przeciwdziałania trudnościom wychowawczym

M. Ciecierska w swoim referacie zwraca uwagę na istotną rolę atmosfery w domu i w szkole, oraz na współpracę między nauczycielami a rodzicami, aby przeciwdziałać trudnościom wychowawczym. Pisze: ”Rodzina, która ma za zadanie eliminować trudności wychowawcze odgrywa wyjątkową rolę w rozwoju dziecka. Tu zdobywa ono pierwsze doświadczenia życiowe, doznaje uczucia miłości i przywiązania. Niestety, dziecko wychowywane w atmosferze konfliktów, wzajemnego niedoceniania się dorosłych, pretensji i oskarżeń, wzajemnej niechęci przejmuje z tego klimatu wiele wzorów społecznego zachowania się. Przenosi je następnie do środowisk pozarodzinnych, przede wszystkim na teren szkoły. Jeżeli
i tutaj panuje atmosfera napięcia, wzmożonego krytycyzmu i niezadowolenia, negatywne elementy postawy życiowej dziecka utrwalają się. Dlatego bardzo ważne są wspólne rozmowy nauczycieli z rodzicami i uczniami, dążenie do wyjaśnienia przyczyn kłopotów i poszukiwanie środków zaradczych."
L. Zarzecki pisze natomiast o skuteczności działań w przezwyciężaniu trudności wychowawczych. Pisze: "Skuteczne przezwyciężanie trudności wychowawczych wymaga nie tylko określonych działań wobec danego wychowanka czy grupy wychowanków, ale stworzenie warunków, w których poszczególne działania mogą być skuteczne. Pierwszym z tych warunków jest przygotowanie nauczycieli-wychowawców, którzy są dojrzali osobowościowo oraz posiadający kompetencje psychopedagogiczne. Dojrzałość oznacza tu przede wszystkim zdolność wychowawców do zrozumienia swoich podopiecznych. Pedagog to empatyczny wychowawca, potrafiący towarzyszyć wychowankowi
w jego rozwoju."
Zarzecki wyznacza główne kierunki działań wychowawców, nauczycieli. Są nimi:
1. Podmiotowe traktowanie wychowanków – każdy wychowanek jest autonomiczną jednostką należy okazywać mu szacunek, akceptacje i zaufanie. Ważna też jest autentyczna, otwarta, cierpliwa postawa wychowawcy. "Autentyczność i otwartość charakteryzuje się prostolinijnym zachowaniem nauczycieli-wychowawców"- pisze Zarzecki.
2. Utrzymanie karności wychowanków – karności świadomej z poszanowaniem wychowanka . "Uszanowanie podmiotowości wychowanków i zapewnienie im szerszego zakresu swobody nie jest możliwe w sytuacji kompletnej bezkarności"- pisze Zarzecki. Dzięki świadomej karność wychowanek rozumie konieczność podporządkowania się określonym regułom dla swojego i ogólnego dobra.
3. Styl kierowania uczniem powinien być oparty na ukazywaniu wychowankom życzliwości i zrozumienia. Powinien stwarzać możliwości podejmowania wspólnych decyzji, oraz umożliwiać im samodzielność i twórczą aktywność. Zarzecki nazywa ten styl demokratycznym.
4. Aby skutecznie kierować procesem nauczania i wychowania pomóc może przestrzeganie takich zasad jak:
-zasada humanizacji- wychowanek powinien wiedzieć że wykonywane przez niego zadania mają sens
-zasada kooperacji i harmonii- wdrożenie uczniów do pracy zespołowej i odpowiedzialności za efekt tej pracy
-zasada karności ładu i porządku- dbanie by praca została wykonana rzetelnie i dokładnie z dotrzymaniem zobowiązań i terminów
5. Porozumiewanie się wychowawców/ nauczycieli i uczniów - dzięki porozumiewaniu się wychowawcy poznają swoich wychowanków, budują
i pogłębiają więzi emocjonalne.
Zarzecki wymienia jeszcze inne ważne zasady które sprzyjają przezwyciężaniu trudności wychowawczych:
- spójność oddziaływań wychowawczych nauczyciela-wychowawcy i innych nauczycieli
- promowanie w szkole zachowań poprawnych
- czytelnie i zrozumiale opracowany regulamin szkoły, przestrzeganie tego regulaminu, brak tolerancji dla naruszania regulaminu
-udzielanie pomocy uczniom, którzy sprawiają trudności wychowawcze.

Podsumowując uważam, że aby skutecznie zapobiegać trudnościom wychowawczym należy poznać swoich uczniów i ich sytuację domową. Trzeba do każdego wychowanka podchodzić indywidualnie. Jeśli znamy ucznia możemy wcześnie rozpoznać sytuację trudną i pomóc w jej rozwiązaniu zanim nastąpi eskalacja niewłaściwych zachowań. Bardzo ważnym jest, aby uczeń znał
i przestrzegał zasad panujących w szkole i tego trzeba od uczniów wymagać.

BIBLIOGRAFIA:
1. Bandura L., Trudności wychowawcze - Kwartalnik Pedagogiczny nr.4/10 [w;] Zarzecki L., Teoretyczne podstawy wychowania- teoria i praktyka w zarysie, Jelenia Góra, Karkonoska Państwowa Szkoła Wyższa, 2012
2. Ciecierska M. Trudności wychowawcze
(pojęcie, przyczyny powstawania, rodzaje, zapobieganie) [dostęp: 20.09.2018] https://szkolnictwo.pl/index.php?id=PU4031
3. Konopnicki J., Niedostosowanie społeczne, Warszawa, PWN, 1998, [w;] Zarzecki L., Teoretyczne podstawy wychowania- teoria i praktyka w zarysie, Jelenia Góra, Karkonoska Państwowa Szkoła Wyższa, 2012
4. Łobocki M., Trudności wychowawcze w szkole, Warszawa, WSiP, 1989
5. Papuda-Dolińska B., Trudności wychowawcze w przypadku uczniów z niepełnosprawnością wzroku w szkołach ogólnodostępnych, integracyjnych i specjalnych, Lublin, Lubelski Rocznik Pedagogiczny, z. 2-2017, str. 79.
6. Spionek H., Zaburzenia rozwojowe uczniów a niepowodzenia szkolne. Warszawa, PWN, 1997
7. Zaborowski Z., Problemy wychowania społecznego w szkole, Warszawa, Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, 1960
8. Zarzecki L., Teoretyczne podstawy wychowania- teoria i praktyka w zarysie, Jelenia Góra, Karkonoska Państwowa Szkoła Wyższa, 2012