Neurofeedback dla ucznia- o czym warto wiedzieć stosując tę nieinwazyjną formę terapii?

Neurofeedback dla ucznia- o czym warto wiedzieć stosując tę nieinwazyjną formę terapii?
Mimo ogromnej wiedzy publikowanej w książkach, artykułach, internecie, a także przełomów w fizyce kwantowej, medycynie, psychologii- wiedzę o mózgu ciągle można porównać do tego, co Galileusz wiedział o astronomii.
,,Dekada Mózgu’’ zapoczątkowana w latach 90 dwudziestego wieku trwa nadal, a to, co zaczynamy rozumieć o neuroplastyczności mózgu jest niezwykle fascynujące.
Rozpoczynamy życie z miliardami neuronów, które w różnych okresach powoli obumierają. Wiemy już jednak, że nasze mózgi mogą wytwarzać nowe neurony oraz tworzyć nowe połączenia (i to przez całe życie! ).
Co to jest neurofeeback?
Elektroencefalograf to urządzenie, które wykrywa i wzmacnia aktywność elektryczną mózgu. Mierzy różnicę potencjałów między dwoma małymi elektrodami umieszczonymi na skórze głowy. Elektrody rejestrują czynność wytworzoną przez neurony ( komórki nerwowe). Powstały zapis to elektroencefalogram ( EEG), elektro -ponieważ mierzy się napięcie elektryczne, encefalo- odnosi się do mózgu, a gram- oznacza zapis.
Urządzenie wykorzystywane do neurofeedbacku wyświetla wykresy na ekranie monitora. Falująca linia obrazuje zmiany różnych częstotliwości ( liczba cykli na 1 sekundę, czyli herc(Hz) )oraz amplitudy (największe wychylenie, podawane w mikrowoltach, czyli w milionowych częściach wolta) aktywności elektrycznej w danym przedziale czasu.
Różne przedziały częstotliwości odpowiadają różnym stanom psychicznym- na przykład alfa ( aktywność o częstotliwości 8-12Hz) to stan spoczynku.
Neurofeedback opiera się na dwóch założeniach:
1. Stan psychiczny, aktywność( bądź jej brak) oraz czynność mózgu odzwierciedla zapis EEG.
2. Aktywność elektryczną mózgu możemy trenować.
Monitorowana i trenowania czynność bioelektryczna mózgu, jako cyfrowy zapis fal mózgowych podlega wzmocnieniu i przetworzeniu przez wysokiej jakości sprzęt. Wyniki są interpretowane przez terapeutę, który ustala możliwy, najbardziej efektywny sposób działania.
Cztery przesłanki do stosowania neurofeebacku.
1.Stany psychiczne mogą być definiowane przez EEG. Ustalone szerokości pasm częstotliwości odpowiadają określonym stanom psychicznym. Na przykład:
-Theta - senność,
-Alfa - stan kreatywności, cichej, wenętrznej radości,
-Smr - spokój, namysł, rozwaga,
Beta-rozwiązywanie skomplikowanych zagadnień, ukierunkowana uwaga na zewnatrz,
Beta2- stany napięcia, lęku, agresji.
2.Wzorce fal mózgowych korespondują z powszechnymi zaburzeniami, zespołami, nieprawidłowościami, na przykład wysoki współczynnik Theta/Beta występuje wśród zdiagnozowanych osób z zaburzeniami uwagi.
3. Zarówno zwierzęta, jak i ludzie mogą nauczyć się wpływać na wzorzec swoich fal mózgowych za pomocą EEG-biofeedback, przy czym ludzie mogą robić to również za pomocą innych technik.
Najwcześniejsza praca na ten temat pochodzi z lat 60 XXwieku, kiedy to Sterman udowodnił , że koty potrafią zwiększyć określony, rytmiczny wzorzec z zakresu 12-15 Hz, co powodowało u nich zmniejszenie ilości przekazywanych informacji sensomotorycznych i motorycznych do kory mózgowej eliminując u nich objawy padaczki.
4.Zarówno u ludzi , jak i u zwierząt występują zmian w zachowaniu spowodowane przekształceniem wzorców fal mózgowych poprzez warunkowanie instrumentalne.
Przy zwiększaniu ilości fal Smr koty były nagradzane mlekiem i rosołem z kurczaka. Stawały się poprzez to spokojne i czujne, a nawet odporne na padaczkowe napady . Dla badań uczono je następnie zmniejszania ilości Smr, wówczas zaczynały się trząść, ruszać ogonami, uszami. Wyniki tych badań dały możliwość zastosowania ich u ludzi przy padaczkach, obniżaniu impulsywności, nadpobudliwości, stresu.
5. Modyfikowanie wzoru fal mózgowych powoduje zwiększenie komfortu życia poprzez zwiększenie samoświadomości oraz poprawę wyników w tradycyjnych testach inteligencji ( m.inn. skala inteligencji Wechslera), eliminowanie lub zmniejszenie wielu objawów chorobowych, a wśród sportowców przechodzenie z poziomu średniozaawansowanego do zaawansowanego.
Co to jest neurofeedback?
EEG-biofeedback jest przykładem procesu uczenia się. Jest terapią. Przyjęcie lekarstwa, poddanie się operacji chirurgicznej, to przykłady biernego udziału w leczeniu, tutaj zakładamy aktywny proces, który wymaga motywacji i powtórek( jak każdy trening, w tym np. judo, czy piłki nożnej).
Poprzez powtarzanie ćwiczeń dochodzi do zmiany. Jest ona tym trwalsza, im częściej powtarzana jest czynność, tak, jak każde ćwiczenie, gdy wyuczany jest nowy wzorzec, np. ruchowy przy rzucie piłką do kosza, bądź układzie tanecznym, czy treningu pamięci z zapamiętywaniem i odtwarzaniem, a także przy świadomym zmienianiu stanów umysłu.
Wskutek wielokrotnego powtarzania, dochodzi do wyrobienia nowego nawyku, który ma zastąpić dotychczasowe zachowanie i w procesie tzw. generalizacji będzie prawdopodobnie wykorzystywany także w innym czasie, miejscu, wśród innych ludzi,
Nowy, wytworzony i utrwalony nawyk w terapii EEG-biofeedback wpływa korzystnie na zmiany
-zachowania,
-emocji,
-funkcji poznawczych,
-reakcji fizjologicznych, a więc do zmiany neuronalnej, stąd nazwa neurofeedback.
Historia
Kultury dalekowschodnie od tysiącleci potwierdzały możliwość świadomej kontroli większości aspektów układu nerwowego poprzez treningi umysłu i ciała, pozazmysłowego odbierania sygnałów z otoczenia. Badacze zachodni dopiero, gdy mogli dokonać pomiarów wartości określających funkcjonowanie narządów wewnętrznych (mózgu, serca, naczyń krwionośnych, płuc, układu trawiennego, pęcherza)odkryli, że ludzie maja zdolność do świadomego uczenia się samoregulowania dużej części własnej fizjologii, poprzez odpowiednie treningi. Obecnie na wykresie możemy oglądać, badać, ćwiczyć z wykorzystaniem nowoczesnej technologii różne przedziały częstotliwości pracy mózgu, które odpowiadają różnym stanom psychicznym.
Dynamiczny rozwój nauki o czynnościach mózgu nastąpił w latach 60 XX wieku, ale to już w latach 20 niemiecki psychiatra Hans Berger przeprowadził obserwacje na swoim synu, wykonał szczegółowy zapis elektrycznej aktywności jego mózgu identyfikując fale alfa, które dominowały przy oczach zamkniętych oraz fale beta związane z koncentracją uwagi.
Kilkanaście lat później, gdy odkryto fale delta oraz theta zapoczątkowany został dalszy proces zgłębiania potencjału ludzkiego kryjącego się w falach mózgowych.
W roku 1958 Joe Kamiya używając ściśle naukowych metod dowiódł, że człowiek za pomocą siły własnej woli jest w stanie zmieniać stan fizjologiczny w jakim się znajduje, dzięki stosowaniu się do poleceń, wskazówek, informacji zwrotnej, metodą prób i błędów. Wśród uczestników jego eksperymentów był młody wówczas student fizyki, obecnie znany, jako prof. Hardt James Hardt, PhD – Founder – Biocybernaut Institute | LinkedIn ), który zafascynowany metodą eeg-biofeedback kontynuował badania nad zapisem eeg-mózgu, m.inn. prowadząc je wśród mnichów buddyjskich.
Badania nad możliwościami treningów SMR w rejonie kory czuciowo-ruchowej najpierw na kotach, potem na lotnikach, zapoczątkowane przez M. Barry’ego Stermana ze współpracownikami, stworzyły możliwości używania terapii eeg -biofeedback w neurologii, gdy okazało się, że można w ten sposób eliminować objawy padaczki.
Eugene Peniston i Paul Kulkosky, od roku 1989 upowszechnili wykorzystanie tej metody w psychiatrii i psychologii.
Pionierem popularyzowania skuteczności EEG-biofeedback w dziedzinie uwagi i uczenia jest Joel Lubar wykorzystując ją w psychiatrii, psychologii, neurologii dziecięcej, młodzieżowej, a także szeroko pojętej edukacji.
Popularyzowanie wiedzy do celów dydaktycznych, będącej zestawem wskazówek, badań na temat neurobiologicznych i praktycznych podstaw neurofeedbacku opartej na ówczesnej, dostępnej wiedzy zawdzięczamy Michaelowi Lindzie Thomson, prof. Hardtowi, a na gruncie polskim głównie neurologowi, dr. Kazimierzowi Smykowi, Centrum Biomed Neurotechnologie, Oddziałowi Fundacji ,,Promyk Słońca’’ we Wrocławiu.
EEG-biofeedback obecnie stosuje się między innymi w medycynie, sporcie (korzystał z niej między innymi Adam Małysz), biznesie, wojsku, policji, pedagogice, edukacji, psychologii, psychiatrii. Sprzyja zwiększaniu kreatywności, wyciszaniu, nauce, osiąganiu relaksu, poprawia kondycję umysłową, doskonali koncentrację, pamięć. Stosowany w terapiach depresji, bezsenności, niskiej odporności na stres, w zaburzeniach samooceny, lęku, tremie, agresji, apatii, zaburzeniach zachowania, koncentracji, ADHD, nadpobudliwościach, dysleksji, trudnościach mowy, pisma, osiąganiu relaksu, w spektrum autystycznym, padaczkach, tikach, migrenach, wylewach, udarach, nadciśnieniu, wypadkach, Parkinsoniźmie, Alzheimerze, itp.

Fale mózgowe

Fale Gamma o częstotliwości 36-44 Hz. Te fale są jedyną grupą częstotliwości występującą w każdej części mózgu. Przyjmuje się, że 40 Hz mózg używa do przetwarzania myśli. Towarzyszy integracyjnemu myśleniu, procesom skojarzeniowym, przetwarzaniu informacji o najwyższym stopniu trudności, wiążącym różne modalności i skojarzenia. Są ciągle przedmiotem badań.
Fale Beta -częstotliwość15-18 Hz – jesteśmy skoncentrowani, szybko znajdujemy rozwiązania. Jest to skupiona uwaga skierowana na zewnątrz, towarzyszy czujnośći.
Fale Beta 2 o częstotliwości 19-35 Hz – pojawią się w stanach zdenerwowania, irytacji, lęku, nadmiernego rozbudzenia neuronalnego. Towarzyszą nadruchliwości, agresywności, impulsywności, silnym emocjom. Hamujemy je w czasie większości treningów.
Fale Theta – mają częstotliwość 4–7 Hz. Występują podczas głębszej medytacji, hipnozy. Płynność myślenia jest wówczas niezborna, zanikają związki logiczne, jak podczas marzeń sennych, wizualizacjach; mówi się o wrotach podświadomości.
Fale Delta – mają od ok. 0,5 do 3,9 Hz, występują w stanie głębokiego snu, medytacji, u małych dzieci, nadmiary widoczne są w przypadku uszkodzeń mózgu.
Fale Alfa mają częstotliwość od 8 do 12 Hz, zmienną amplitudę. Charakteryzują stan czujnego relaksu, odprężenia, np. w czasie leżenia z zamkniętymi oczami, rano po przebudzeniu. Stan alfa wykorzystywany jest w technikach szybkiego uczenia się. To szczególny rodzaj odprężenia ciała i uspokojenia umysłu, wewnętrzne ukierunkowanie, kontemplacja, sen na jawie, stany medytacyjne. Nadmiar w płatach czołowych wiąże się z problemami z koncentracją, zniechęceniem. Nadmiar w lewej skroni - trendy depresyjne.
Fale Smr ( niska Beta) mają częstotliwość od 12 do 15 Hz, służą nam do odbioru informacji z pięciu zmysłów: wzroku, słuchu, smaku, węchu, dotyku. Odpowiadają za relaks z zewnętrzną uwagą. Dominuje w stanie spokoju, w którym działanie poprzedzone jest namysłem.

Jak wygląda trening?
1.Wytłumaczenie na czym będzie polegał trening, jakie czynności i działania w kolejności będą podejmowane.
2.Umocowanie przyrządów służących do odczytania zmian zachodzących w ramach danego procesu fizjologicznego.

3.Omawianie zasad działania danego programu, najczęściej badania wstępnego w 3 aktywnościach oraz doboru rodzaju gry komputerowej polegającej np. na wprawianiu w ruch obiektu na monitorze lub usłyszeniu danego dźwięku, uzyskania odpowiedniej wielkości ekranu, ostrości obrazu, ale możliwej tylko przy wykonaniu samodzielnej pracy ( treningu) nad zmianą swojego eeg.
Postępy.
Uzależnione są od właściwej współpracy z terapeutą, motywacji, ilości i jakości treningów.
Przeciwskazania.
Raczej brak.
Bibliografia:
1.Neurofeedback. Wprowadzenie do podstawowych koncepcji psychofizjologii stosowanej, Michael Thompson, Lynda Thompson, wyd. Biomed Neurotechnologie,
2.materiały szkoleniowe, warsztatowe, w tym Oddziału Fundacji ,,Promyk Słońca’’ we Wrocławiu: EEG-Biofeedback, Biomed Neurotechnologie spółka z o.o. ,
3.Internet.
Krystyna Gosztyła Pabian
Pedagog specjalny,
Terapeuta Integracji Sensorycznej, Terapeuta EEG-biofeedback