X Używamy plików cookie i zbieramy dane m.in. w celach statystycznych i personalizacji reklam. Jeśli nie wyrażasz na to zgody, więcej informacji i instrukcje znajdziesz » tutaj «.

Numer: 48777
Przesłano:
Dział: Artykuły

Praktyczne sposoby rozwijania kompetencji społecznych u dzieci

Wprowadzenie

W literaturze nauk społecznych istnieje wiele definicji tego samego terminu lub wiele innych nazw na określenie tego samego zjawiska. Natomiast w odniesieniu do kompetencji społecznych jest sporo pokrewnych pojęć zasługujących na analizę.
Zgodnie z definicją Judith C. Conger i Anthony’ego J. Congera „kompetencja społeczna to poziom sukcesów jaki osiąga osoba w interakcjach lub transakcjach, które zachodzą w życiu społecznym (...), natomiast zdaniem Stevego Ducka jest to „umiejętność” osiągania pożądanych rezultatów i przystosowywania się do różnych okoliczności” . Dwie przytoczone definicje, choć zwięzłe, wciąż pozostają mało precyzyjne. Ukazują kompetencje społeczne jako zdolność odnoszenia sukcesów w sytuacjach społecznych. Mimo podobieństw brzmienia prezentuje szerszy, dość powszechny trend i nie wykluczają istnienia poważnych różnic sposobie rozumienia kompetencji społecznych, które są następstwem złożoności samego zjawiska. Te definicje jednak koncentrują się na następstwie zachowań ludzkich, które przynoszą pożądany skutek, nie mówiąc o tym jakie działania lub cechy i umiejętności pozwolą osiągnąć zamierzony cel, by odnieść ten sukces.
Jednakże wielu autorów podkreśla, że „cechy i zachowania ważne w kontaktach z innymi ludźmi nie powinny być utożsamiane z kompetencjami społecznymi, gdyż stanowią tylko jeden z czynników decydujących o efektach zachowań społecznych ludzi. W celu odróżnienia tych sfer rzeczywistości proponuje się, aby obok terminu „kompetencje społeczne” używać określenia „umiejętności społeczne” (...). Mianem umiejętności społecznych określa się specyficzne uzdolnienia lub zachowania, które są ważne dla skutecznego wykonywania zadań społecznych. Natomiast termin „kompetencje społeczne” rezerwuje się dla rezultatów sądów wartościujących wydawanych przez zewnętrznych obserwatorów na temat adekwatności zachowań w sytuacjach społecznych” . Zatem ten podział sugeruje, że w realizacji zadań społecznych ważny jest bezpośredni efekt działania, a także styl, w jakim został osiągnięty.
Jedną z najbardziej złożonych definicji, jest ta zaproponowana przez Kelly K. Bost i współpracowników „ich zdaniem kompetencje społeczne są umiejętnością elastycznego wykorzystywania zasobów behawioralnych, emocjonalnych i poznawczych do realizacji celów rówieśników i bez wkraczania na trajektorie rozwojowe, które utrudniają dziecku realizację jego przyszłych, często nieznanych mu jeszcze celów” . W tej definicji należy zwrócić uwagę, na możliwość kompetentnego zachowania się w sytuacjach społecznych zależących od kilku czynników. Są to czynniki behawioralne, emocjonalne i poznawcze. Dlatego też, żeby osoba podjęła jakiekolwiek działania potrzebuje aspektu motywacyjnego, jak również musi rozumieć sytuację, aby móc zachować się adekwatnie.
Behawioralny wymiar kompetencji społecznych sprowadza się do zachowań, które są dostateczne ze względu na społeczny kontekst działania i może doprowadzić do wymaganego rezultatu. Przykładami takich zachowań może być rozwiązywanie sporów, dzielenie się, wyrażanie uczuć. Te działania sprzyjają zyskaniu akceptacji przez społeczeństwo i pomagają realizować cele indywidualne.

Klasyfikacja programów rozwijania kompetencji społecznych u dzieci

Istotną cechą programu, niezależnie od podstaw teoretycznych, wykorzystywanych metod czy grupy odbiorców, jest siła jego działania. Każda interwencja powinna cechować się efektywnością i skutecznością. Wymaga się więc, by każdy program spełniał takie warunki jak:
•dokładna charakterystyka próby,
•losowy przydział do grupy eksperymentalnej bądź kontrolnej,
•szczegółowy opis interwencji,
•potwierdzenie zgodności wdrażania treningu z jego założeniami,
•badanie efektów stosowania programu z wykorzystaniem wielu różnych metod badawczych,
•raportowanie uzyskanej siły efektu.
Najważniejszym krokiem przed rozpoczęciem zajęć jest zidentyfikowanie potrzeb uczestnika/uczestników, a co za tym idzie określenie sfer funkcjonowania, które wymagają szczególnego wsparcia. Ten aspekt jest indywidualny dla każdej osoby biorącej udział w treningu i powinien być określony z należytą uwagą, podobnie jak monitorowanie postępów. Osoba ta, powinna wyrazić chęć na udział w zajęciach i chcieć zmienić zwoje nieprawidłowe nawyki i uczyć się nowych rzeczy. W wypadku najmłodszych dzieci taki poziom świadomości jest niemożliwy do uzyskania, niemniej jednak ważne jest, aby uczestnik akceptował zajęcia, dobrze się na nich czuł i aktywnie w nich uczestniczył. Zaangażowanie można oceniać, obserwując reakcję dziecka w odniesieniu do proponowanych mu zajęć.
W przeciwieństwie do zindywidualizowanych celów stosowania programów, ich części są także cechy uniwersalne. Wśród nich można wymienić:
•instrukcję i uzasadnienie wagi danej umiejętności,
•uczenie prawidłowych zachowań,
•aktywne uczestnictwo w zajęciach (próba wykorzystania przyswajanych treści w praktyce),
•informację zwrotną oraz wzmocnienie.
Pierwszym elementem zajęć jest zdefiniowanie zachowania, wyodrębnienie jego części, a następnie podkreślenie, jakie ono ma znaczenie w codziennym funkcjonowaniu.
Drugi element zajęć to modelowanie prawidłowych zachowań. Uczenie się może odbywać się bezpośrednio lub pośrednio. Oznacza to odgrywanie i obserwację scenek, lub na dyskusji nad konkretną sytuacją i wspólnym wyborze najwłaściwszego rozwiązania. Może to być również video-modelowanie, które polega na oglądaniu nagranych filmów, prezentujących interakcję między ludźmi. W tej metodzie brakuje osobistego zaangażowania, ale nadal pozostaje skuteczna.
Kolejnym komponentem jest obserwacja umiejętności w praktyce. Niekiedy etap ten odbywa się jednocześnie z modelowaniem. Dzieje się tak, kiedy prowadzący sesję zaprasza uczestnika/uczestników do odegrania scenki, a zadaniem pozostałych osób jest ocena, czy i z jakiego powodu prezentowane zachowania są właściwe, czy też nie. Zasadniczo zastosowanie w praktyce wiedzy teoretycznej daje lepsze efekty.
Wyróżniono również trzy możliwe sposoby reagowania na prezentowane treści: werbalny, zakryty i odkryty. Wykorzystując pierwszy z nich, osoba ćwiczy jedynie niektóre aspekty zachowania (ton głosu, intonację), w drugim analizuje całą sytuację we własnej głowie i wyobraża sobie siebie na miejscu modela. Sposób odkryty to bezpośrednie zastosowanie umiejętności w praktyce. Odgrywanie scenek ma tę zaletę, że umożliwia szybkie uzyskanie informacji zwrotnej, i w razie potrzeby, ponowne wypróbowanie umiejętności w stosunkowo krótkim czasie.
Ostatnimi komponentami zajęć są: informacja zwrotna i wzmacnianie pozytywnych zachowań. Informacja udzielana jest na podstawie porównania przejawianego przez osobę zachowanie z powszechnie obowiązującym standardem w tym zakresie. Pozytywne wzmacnianie podnosi prawdopodobieństwo, że dane zachowanie utrwali się.
W programie, jednym z kluczowych aspektów treningu ważna jest generalizacja- bez niej program nie powinien być zakończony. Niemniej, generalizacja nie pojawia się samoistnie, dlatego też potrzebne są dodatkowe działania, których głównym celem jest właśnie przeniesienie nabywanych umiejętności na różne sfery życia. Wśród nich można wymienić:
•prowadzenie ćwiczeń w zróżnicowanych grupach, co pomaga uczyć się używania zróżnicowanych reakcji w kontakcie z innymi ludźmi,
•wykorzystywanie takich zadań, które są najbardziej zbliżone do naturalnego kontekstu funkcjonowania uczestników zajęć,
•kładzenie nacisku na obecność i odrabianie pracy domowej,
•włączanie w realizację programu osób ważnych dla poszczególnych uczestników, na przykład rodziców, rodzeństwa, nauczycieli,
•kształtowanie w czasie treningu bardziej ogólnych umiejętności, na przykład rozwiązywania problemów, a nie tylko sztywnych skryptów zachowań, co wpływa na restrukturyzację poznawczą, czyli ogólną zmianę w sposobie myślenia o sobie i otaczającym świecie.

Programy rozwijające umiejętności społeczne można klasyfikować według następujących cech:
1.Cel interwencji- biorąc pod uwagę przeprowadzone analizy można stwierdzić, że jest on pochodną:
deficytów widocznych w funkcjonowaniu dziecka;
•przyjętej orientacji teoretycznej oraz definicji umiejętności i kompetencji społecznej;
•danych pochodzących ze środowiska, dotyczących zachowań akceptowanych i pożądanych przez otoczenie.
2.Podejście, tutaj warto wspomnieć o dwóch kwestiach. Pierwsza dotyczy orientacji teoretycznej: behawiorystycznej lub poznawczej. W myśl behawioryzmu właściwe zachowania można kształtować, stosując modelowanie oraz pozytywne lub negatywne wzmocnienia. Po osiągnięciu zakładanego celu wzmocnienia stopniowo się wycofuje, lecz pożądane zachowania są już wtedy utrwalone, co sprawia, że rezultaty powinny się utrzymać. Podejście poznawcze zakłada zmianę zachowania dzięki lepszemu zrozumieniu uczuć, myśli oraz postępowania swojego i innych osób.
Druga kwestia dotyczy faktu, że program może mieć ukierunkowanie bardziej psychologiczne lub bardziej pedagogiczne (wychowawcze). Treningi o podłożu psychologicznym częściej są realizowane z osobami z głębszymi problemami, na ogół prowadzą je profesjonalnie przygotowani terapeuci. Natomiast wychowawcze częściej stosuje się w odniesieniu do dzieci z mniej poważnymi zaburzeniami, w grupie przedszkolnej lub szkolnej, według mniej rygorystycznych założeń. Służą one m.in. integracji grupy, polepszeniu stosunków między dziećmi. Mogą je wykorzystywać osoby, które nie są psychoterapeutami, np. pedagodzy czy wychowawcy grupy.
3.Wiek uczestników- programy rozwijania umiejętności społecznych są zazwyczaj dedykowane konkretnym grupom wiekowym: dzieciom w wieku przedszkolnym, wczesnoszkolnym, w starszym wieku szkolnym, niekiedy także dorosłym. W niektórych przypadkach programy na ten sam temat, lub nawet o tym samym tytule, mają kilka wariantów skierowanych do osób w różnym wieku.
4.Odbiorcy- możliwe jest wyodrębnienie trzech podziałów, które mogą nakładać się na siebie: dzieci lub dorośli, grupa jednolita pod względem poziomu rozwoju i funkcjonowania lub integracyjna, a także jednostka lub grupa.
5.Prowadzący interwencję- w zależności od rodzaju problemów występujących w grupie prowadzić ją może terapeuta lub osoba ze specjalistycznym wykształceniem lub wychowawca.
6.Stosowane metody- ważne, aby zapamiętać, że wszystkie metody mają służyć dobru dziecka. Najczęściej są one skoncentrowane wokół zabawy. Może ona przybierać różne formy- zabawy zespołowe, w parach, tematyczne, czy polegające na odgrywaniu ról. Należy pamiętać o zróżnicowaniu zabaw i wieku dzieci, a także dopasowaniu do ich potrzeb.
Niestety, w Polsce nadal brakuje odpowiednich narzędzi do wyrównywania braków kompetencji społecznych u dzieci. Istnieje bardzo mało pomocy, które służą do nazywania stanów emocjonalnych. Jednym z nich są karty „Emocje” i książki z serii „Poznajemy emocje”, nie są to jednak programy a jedynie pomoce ułatwiające naukę.
Wśród pozycji istnieją trzy programy warte omówienia.
Pierwszym z nich jest rozpowszechniony w placówkach przedszkolnych program Przyjaciele Zippiego. Posiada dobrze skomponowaną i ciekawą treść. Niestety, aby w pełni korzystać z programu należy wziąć udział w szkoleniu. Natomiast żeby wziąć udział w szkoleniu wymagane jest zgłoszenie całej placówki przedszkolnej.
Program opiera się na cyklu 24 spotkań realizowanych w najstarszych grupach przedszkolnych oraz w pierwszych klasach szkół podstawowych.
Pierwszą część spotkań nazwano Uczucia. Dotyczy ona takich uczuć jak: smutek, szczęście, złość, irytacja, zdenerwowanie i zazdrość. „Dzieci uczą się mówić o tym, jak czują się w różnych sytuacjach i co zrobić, by poczuć się lepiej. Celem tej części jest pomoc dzieciom w rozpoznawaniu pozytywnych i negatywnych emocji, uczenie jak poczuć się lepiej w momentach, kiedy doświadczają trudnych emocji” .
Druga część to Komunikacja. Dzieci uczą się, jak skutecznie się porozumiewać: mówić jak się czują, jak prosić o pomoc i jak powiedzieć to, co chcą wyrazić, nawet w trudnej sytuacji. Program uczy również jak słuchać innych i nie przerywać, kiedy ktoś mówi. Warto zachęcać rodziców, aby wspierali dziecko i zachęcali do proszenia o pomoc, jak również oferowania im swojej pomocy, a także znajdowania czasu i chęci do wysłuchania dziecka, kiedy czuje potrzebę, aby coś powiedzieć.
Trzecia część to Przyjaźń. Jej celem jest zdobycie przez dzieci umiejętności zawierania i podtrzymywania przyjaźni oraz radzenia sobie z odrzuceniem i samotnością.
Część czwarta to Rozwiązywanie konfliktów. „Tu dzieci uczą się czterech kroków służących rozwiązaniu konfliktu: określenie problemu, znalezienie możliwych rozwiązań, wybranie najlepszego rozwiązania, oraz wypróbowanie wybranego sposobu w celu rozwiązania problemu” . Dzieci uczą się, że dobre rozwiązanie to takie, które zapewni im lepsze samopoczucie bez krzywdzenia nikogo.
Część piąta to Radzenie sobie ze zmianą i stratą. Ta część dotyczy radzenia sobie z różnymi zmianami. Warto zachęcić rodziców, aby odpowiadali dziecku na trudne pytania, zachęcali do rozmów na tematy o życiu i śmierci.
Ostatnia, szósta część to Dajemy radę. Przypomina i utwierdza dzieci w przekonaniu, że nauczyły się różnych sposobów radzenia sobie, pomagania innym i znajdowania rozwiązań w różnych sytuacjach. Po zakończeniu programu każdy uczestnik otrzymuje koronę i dyplom.
Kolejnym programem służącym rozwijaniu umiejętności społecznych dzieci w wieku przedszkolnym jest publikacja pt. Kształtowanie umiejętności prospołecznych małego dziecka. Profilaktyka agresji i zaburzeń zachowania w przedszkolu i przygotowaniu do szkoły Ellen McGinnis i Arnolda Goldsteina. Książka jest elementem programu o nazwie Skillstraming. Jego kolejne części są przeznaczone dla starszych dzieci i dla młodzieży. Program ma charakter behawioralny, co oznacza, że dzieci uczą się poprzez odgrywanie różnych scenek i przedstawień, zdarzających się w czasie interakcji z innymi ludźmi. Wśród umiejętności, na które w tym programie zwraca się szczególną uwagę, są:
•podstawowe umiejętności społeczne tj. słuchanie, mówienie dziękuję, proszenie o pomoc, ignorowanie,
•umiejętności przedszkolne- zadawanie pytań, wykonywanie poleceń w grupie,
•nawiązywanie przyjaźni- czekanie na swoją kolej, dzielenie się, oferowanie pomocy, zapraszanie do zabawy,
•radzenie sobie z emocjami- rozpoznawanie swoich uczuć, radzenie sobie z lękiem, rozpoznawanie uczuć innych,
•alternatywy zachowań trudnych- radzenie sobie z dokuczaniem, rozwiązywanie problemu, akceptowanie konsekwencji,
•radzenie sobie ze stresem- radzenie sobie z popełnianymi błędami, z przegrywaniem, pragnieniem bycia pierwszym.
Zawarte w programie metody są szczegółowo opisane, do każdych zajęć dodano scenariusz zajęć, który jest dużym ułatwieniem dla prowadzącego.
Kolejną pozycją dotyczącą rozwijania umiejętności społecznych jest praca Lindy A. Reddy pt. Rozwijanie umiejętności społecznych dziecka. Zawiera ona ogólne wskazówki ułatwiające tworzenie i prowadzenie grupy. Przeznaczona jest dla dzieci w wieku szkolnym. Autorka proponuje rozwijanie w czasie zabawy grupowej. Tematy zawierają:
•podtrzymywanie znajomości,
•rozpoznawanie emocji i odpowiednie ich wyrażanie,
•stosowanie się do poleceń,
•dzielenie się, dołączanie do grupy i współpraca w grupie,
•radzenie sobie ze złością,
•radzenie sobie z lękiem i stresem,
•określanie przestrzeni osobistej,
•skuteczne planowanie i zarządzanie czasem.
Autorka książki nie pomija dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych, uwzględnia je i dodaje propozycje zabaw.
Ważnym jest to, aby dziecko ćwiczyło kompetencje społeczne ze specjalistą, celami tego treningu są:
•optymalizacja zachowań społecznych,
•korygowanie nieprawidłowych nawyków i zastąpienie ich nawykami adekwatnymi do sytuacji,
•uzyskiwanie umiejętności, kompetencji i wiedzy społecznej,
•przełożenie wyuczonych i wyćwiczonych zachowań do rzeczywistości.
Można wyróżnić techniki wykorzystywane w treningu umiejętności społecznych:
•wykonywanie instrukcji- każda z ćwiczonych umiejętności rozpisywana jest w formie instrukcji krok po kroku. Instrukcja musi być napisana prostym i dostępnym językiem, może też mieć formę obrazkową,
•odgrywanie ról- zademonstrowanie instrukcji dziecku, potem rolę odgrywa dziecko naśladując terapeutę,
•modelowanie- terapeuta modeluje instrukcję,
•udzielanie wzmocnień i ich stopniowanie- bazowanie na pozytywnych zachowaniach, skojarzeniach i pozytywnych emocjach. Ustalamy jaka nagroda jest najatrakcyjniejsza dla dziecka i dajemy ją w momencie wystąpienia pożądanego zachowania,
•udzielanie informacji zwrotnych- muszą być nacechowane pozytywnie,
•aktywne podpowiadanie- terapeuta pełni rolę wspierającą, nie powinien wyręczać dziecka. Należy dać mu czas, aby mogło poprosić o pomoc, jeśli jej potrzebuje,
•przydzielenie zadań do wykonania- zadania do przećwiczenia z rodzicami w domu.
Trening TUS (trening umiejętności społecznych) obejmuje 10 podstawowych umiejętności społecznych:
1.Zawieranie i podtrzymywanie znajomości,
2.Aktywne słuchanie,
3.Zadawanie pytań,
4.Mówienie NIE- odmawianie oraz akceptowanie czyjegoś sprzeciwu,
5.Inicjowanie rozmowy, włączanie się i podtrzymywanie rozmowy,
6.Dyskutowanie,
7.Wyrażanie krytyki i reagowanie na krytykę,
8.Proszenie o pomoc i pomaganie innym,
9.Radzenie sobie z emocjami i uczuciami- rozpoznawanie emocji i odpowiednie ich wyrażanie,
10.Mówienie i przyjmowanie komplementów.
Bardzo istotnym jest moment, w którym okazuje się, że dziecko potrzebuje dodatkowych zabaw, które wspomogą je w rozwijaniu kompetencji społecznych. Dlatego też warto pamiętać, że zajęcia te przeznaczone są głównie dla dzieci i młodzieży (rzadko dorosłych) przeżywających trudności w relacjach, ale nie tylko. Trening szczególnie polecany jest dzieciom z autyzmem, zespołem Aspergera, zaburzeniami zachowania oraz z ADHD.
U dzieci lękliwych, nieśmiałych i wycofanych również odnotowuje się bardzo dobre efekty. Zdarzają się również dzieci, którym trudno zawierać przyjaźnie, ciężko poradzić sobie z przeżywanymi emocjami. Dla takich dzieci również trening okaże się być pomocny i spowoduje dużą zmianę.
Propozycje zabaw do rozwijania kompetencji społecznych u dziecka dla rodziców i opiekunów:
1.Narysuj palcem- rozsyp mąkę/kaszę/kakao na ciemnym talerzu. Poproś, aby dziecko narysowało palcem swój nastrój (oczy i buźkę). Porozmawiajcie jak się dziś czuje i co jest powodem takiego stanu. Ty również opowiedz dziecku o swoim nastroju. Zachęcaj dziecko do dłuższych wypowiedzi,
2.Balony z emocjami- do kolorowych baloników wsyp mąkę ziemniaczaną. Dobrze je zwiąż, aby mąka nie wypadała. Na każdym z nich narysuj inny nastrój, porozmawiajcie,
3.Kalambury- za pomocą gestów lub rysunku zaprezentuj swój nastrój. Zadaniem członków rodziny jest odgadnąć, co to za emocja,
4.Słoiki emocji- znajdź 4 słoiki. Napisz na nich słowa: złość, smutek, radość i strach. Spróbuj za każdym razem, gdy odczujesz daną emocję wrzucić koralik/kamyczek/fasolkę do danego słoika. Zbieraj je uważnie przez weekend. Dzięki temu dowiesz się jak minął ci weekend i ile sytuacji było wesołych, a ile smutnych,
5.Kolorowe buzie- z kolorowych czasopism wytnij twarze przedstawiające różne emocje. Przyklej je na kolorowe kartki i utwórz z nich tablice emocji. Teraz można porozmawiać jaki macie nastrój, co się wydarzyło i dlaczego się tak czujecie,
6.Historyjki- opowiadajcie sobie historyjki o różnych zachowaniach, wykorzystując przy tym zabawki, np. miś zabrał samochodzik koledze i nie chce oddać. Rozmawianie o tym, jak się czuje kolega i co miś może zrobić, aby było lepiej,
7.Dłoń- na kartce dziecko odrysowuje swoje dłonie. Następnie w miejsce palców wpisuje 5 swoich mocnych stron, co w sobie lubi, z czego jest dumny (młodsze dzieci mogą umieścić tam rysunki). Następnie bierze drugą dorysowaną dłoń mamy/taty/brata i wypisuje mocne strony tej konkretnej osoby. Na koniec zabawy, tak uzupełnione rysunki dłoni można zawiesić w widocznym miejscu, by zawsze można było zerknąć na swoje mocne strony,
8.Worek zadowolenia- do tej zabawy potrzeby będzie worek bądź torba. Należy przygotować również stos małych karteczek. Każdego dnia należy spisać co konkretnie zrobione zostało dobrze. Niech dziecko samo decyduje, ile karteczek wykorzysta danego dnia. Ważne, aby na każdej karteczce była data jej powstania. Po kilku dniach warto sprawdzić jak bardzo możecie być z siebie dumni,
9.Stokrotka- przygotujcie duży szablon stokrotki z zarysowanym środkiem oraz kilkunastoma płatkami wokół. W środku stokrotki dziecko wpisuje swoje imię lub przykleja swoje zdjęcie. Każdy płatek dziecko uzupełnia wpisując swoje charakterystyczne cechy (to w czym jest dobre, wyjątkowe), swoje umiejętności, których się nauczyło. Stokrotkę można ozdobić w dowolny sposób,
10.Moja sylwetka- na kartce papieru dziecko rysuje swoją sylwetkę. Na częściach ciała wpisuje to, z czego są dumne, co czyni je wyjątkowym (noga- świetnie strzelam gole, ręka- pięknie rysuję, głowa- potrafię grać w szachy, super liczę, uśmiechnięte usta- jestem wesoły),
11.Narysuj co mówię- zabawa może odbywać się przy większej ilości uczestników. Jedna osoba ma za zadanie możliwie najwierniej opisać obrazek, a pozostali mają go narysować bez zadawania pytań,
12.Kodowanie- na podłodze ułóż pojemnik na jajka, w którym każde z pól pomalowane jest na inny kolor. Obok pojemnika połóż plastikowe jajka/piłeczki ponumerowane od 1 do 10. Podawaj dziecku instrukcje, w które miejsce mają ułożyć jajko z konkretną cyfrą,
13.Kim jestem?- umiejętność zadawania pytań. Wylosuj kartę i umieść ją na czole. Zadaniem każdego z graczy jest odgadnięcie kim się jest, na podstawie zadawanych pytań i odpowiedzi reszty graczy. Podczas zabawy można udzielać jedynie odpowiedzi tak lub nie,
14.Magiczny telefon- zróbcie wspólnie telefon z kubeczków połączonych sznurkiem. Spróbujcie porozmawiać przez niego o tym, jak minął wam dzień, co lubicie robić w wolnym czasie, gdzie chcielibyście pojechać na wakacje itp.
Warto wspomnieć, że trening umiejętności społecznych niesie za sobą niewiarygodnie duże korzyści, które pozostają z dzieckiem na bardzo długo. Należy więc wspierać je przy każdej okazji. Tłumaczyć na czym polegają emocje, nazywać je, pokazywać jak sobie z nimi radzić. Sposobów na radzenie sobie z emocjami jest bardzo dużo, największym problemem są negatywne emocje, z którymi mały człowiek nie umie sobie poradzić. Jeśli czuje złość może próbować przesunąć rękami ścianę, lub ściskać poduszkę, jeśli czuje strach może się szybko przytulić, lub chwycić misia. Jeśli takie „lekkie” sposoby na negatywne emocje nie pomagają, warto wspomóc dziecko dodatkowymi zajęciami, które pomogą mu rozładować z siebie cały ciężar: judo, boks, tańce, lekcje śpiewu.
Należy pamiętać, że emocje są pozytywne i negatywne ale nie ma złych emocji, są jedynie takie, z którymi sobie nie radzimy.

Elementy kompetencji społecznych

Aby odnieść sukces społeczny, należy wiedzieć i umieć robić wiele rzeczy. Proste rzeczy, takie jak powitanie kogoś w odpowiedni sposób, mogą być uważane przez dorosłych za oczywiste, ale małe dzieci muszą zrozumieć i zdobyć te kompetencje społeczne. We wczesnym dzieciństwie kompetencje społeczne zdefiniowano jako „zdolność małych dzieci do skutecznego i odpowiedniego doboru i realizacji swoich celów interpersonalnych”, a społecznie kompetentne małe dzieci zostały opisane jako „te, które angażują się w satysfakcjonujące interakcje i zajęcia z dorosłymi .
Samoregulacja
Samoregulacja obejmuje zdolność kontrolowania impulsów, opóźniania gratyfikacji, opierania się pokusom i naciskom rówieśników, refleksji nad własnymi uczuciami i monitorowania siebie.
Wiedza i umiejętności interpersonalne
Kompetencje społeczne obejmują również rozumienie potrzeb i uczuć innych, artykułowanie własnych pomysłów i potrzeb, rozwiązywanie problemów, współpracę i negocjowanie, wyrażanie emocji, dokładne „czytanie” sytuacji społecznych, dostosowywanie zachowań do wymagań różnych sytuacji społecznych oraz inicjowanie i podtrzymywanie przyjaźni.
Pozytywna tożsamość własna
Jest to intrapersonalna kategoria kompetencji społecznych, obejmuje poczucie kompetencji, moc osobistą, poczucie własnej wartości i poczucie celu. Dzieci, które czują się dobrze ze sobą w tych zdolnościach, mają większe szanse na nawiązanie pozytywnych relacji międzyludzkich i spodziewają się sukcesu w swoich spotkaniach z innymi ludźmi.
Kompetencje kulturowe
Rozwijanie kompetencji kulturowych obejmuje zdobywanie wiedzy o ludziach o różnym pochodzeniu etnicznym lub rasowym, szacunku dla nich oraz umiejętności skutecznego i wygodnego współdziałania z nimi. Obejmuje również uznawanie i kwestionowanie niesprawiedliwego traktowania innych oraz działanie na rzecz sprawiedliwości społecznej. Brak świadomości kulturowej może prowadzić do znacznych nieporozumień, a nawet strachu u małych dzieci. Jeśli dzieci są odpowiednio zachęcane do badania swoich uczuć i postaw, pozostają otwarte na nowe informacje i mają możliwość poznania różnych ludzi, mogą zbudować podstawę kompetencji kulturowych.
Przyjmowanie wartości społecznych
Ten składnik kompetencji społecznych jest opisany jako obejmujący troskę, równość, uczciwość, sprawiedliwość społeczną, odpowiedzialność, zdrowy styl życia i postawy seksualne oraz elastyczność. Wartości społeczne mogą się różnić w zależności od kultury. Niektóre mniej lub bardziej podstawowe wartości mogą istnieć w różnych kulturach, ale mogą być one cenione w różnym stopniu i w różnych proporcjach w różnych kulturach. Wartości społeczne mogą być definiowane i przedstawiane na różne sposoby w zależności od kultury. Jedną z wartości społecznych często wymienianą w literaturze wczesnego dzieciństwa jest wartość wspólnoty. Budowanie poczucia i uznania dla społeczności w klasie wymaga, aby dzieci miały rosnącą świadomość, że są częścią większej grupy, a branie pod uwagę potrzeb innych i współpraca w interakcji z innymi może przynieść korzyści grupie, sobie i innym osobom.
Umiejętności planowania i podejmowania decyzji
Zdolność do działania w sposób celowy, poprzez dokonywanie wyborów, opracowywanie planów, rozwiązywanie problemów i podejmowanie pozytywnych działań na rzecz osiągania celów społecznych została opisana jako kolejny ważny składnik kompetencji społecznych. Uczenie się dokonywania rzeczywistych i znaczących wyborów jest ogólnie uważane za ważny cel wczesnej edukacji. Kiedy dzieci angażują się na przykład w swobodne zabawy, zdobywają ważną praktykę w dokonywaniu wyborów dotyczących tego, gdzie mają się bawić, w co się bawić, jak się bawić i z kim się bawić. Opracowują plany (mniej lub bardziej świadomie) jak wejść w atrakcyjną zabawę już w toku.

Wspierające strategie interwencji - aranżacja środowiskowa

W każdym programie edukacji wczesnoszkolnej dorośli i dzieci wchodzą w interakcję w kontekście środowiskowym. Ogólnie rzecz biorąc, kontekst ten obejmuje fizyczne struktury, przedmioty i organizację klasy, czasowa organizacja rutyn i czynności, emocjonalny klimat otoczenia. Elementami tymi można manipulować, aby stworzyć najbardziej optymalne otoczenie dla rozwoju kompetencji społecznych dzieci.
Uporządkowanie środowiska fizycznego jest podstawowym krokiem ułatwiającym rozwój kompetencji społecznych. Zorganizowanie klasy w dobrze zdefiniowane obszary zainteresowań, które mogą pomieścić małe grupy dzieci, przygotowuje grunt pod rozwój umiejętności i wiedzy interpersonalnej. Gdy dzieci rozchodzą się na mniejsze grupy, wymagania społeczne są łatwiejsze do opanowania dla małych dzieci. Niektóre obszary zainteresowań mają charakter bardziej społeczny (np. bloki i dramatyczna zabawa/gospodarstwo) i zapewniają doskonałe możliwości ćwiczenia umiejętności społecznych poprzez proces zabawy. Inne obszary mogą zapewnić prywatne przestrzenie, które wspierają samoregulację. Przytulna prywatna przestrzeń, w której zasadą jest „jedno dziecko na raz” (krzesło z pufy, lodówka z wyciętymi drzwiczkami, namiot dla szczeniąt) może zapewnić dowolnie wybrany schronienie na odprężające chwile, z którymi dzieci czasem muszą sobie poradzić z nadmierną stymulacją lub frustracją. Staranny dobór rodzajów i ilości materiałów może wpłynąć na pozytywną tożsamość : materiały, które przedstawiają odpowiedni poziom wyzwania i dzięki którym dzieci mogą odnieść sukces, przyczyniają się do poczucia kompetencji u dzieci.
Dowody wskazują, że małe dzieci częściej angażują się w interakcje rówieśnicze w nieformalnym czasie wolnego wyboru niż w innych porach dnia szkolnego , a dla przedszkolaków zaleca się minimum 30 minut. Dobrze zaplanowane codzienne harmonogramy lub rutyny wspierają samoregulację dzieci ,ponieważ zarządzają własnym tempem aktywności. Harmonogram odpowiedni do rozwoju zapewnia dzieciom odpowiednią ilość czasu na ćwiczenie umiejętności planowania i podejmowania decyzji podczas tworzenia i realizacji planów wykorzystania wolnego czasu.

Strategie naturalistyczne

Strategie naturalistyczne można zdefiniować jako te techniki wspierające, które są zintegrowane z naturalnym przepływem interakcji w klasie. Wymagają świadomości nauczycieli, szybkiego myślenia i przemyślanego, celowego użycia, ale wymagają minimalnego czasu i wysiłku w użyciu. Strategie naturalistyczne obejmują „wsparcie na miejscu” i „mediację w konfliktach”.
Wsparcie na miejscu odnosi się do mniej lub bardziej spontanicznego coachingu i modelowania, które wielu nauczycieli wykonuje niemal nieprzerwanie w naturalnym kontekście zajęć i rutynowych zajęć szkolnych.
Mediacja w konflikcie to proces budowania zdolności małych dzieci do rozwiązywania konfliktów poprzez dyskusję i bez uciekania się do agresji. Mediacja w konfliktach jest szczególnym przypadkiem nauczania naturalistycznego, które wymaga znajomości sekwencji kilku kroków. Proces ten ma na celu wzmocnienie pojawiającej się zdolności dzieci do identyfikowania konfliktów, dzielenia się punktami widzenia, generowania potencjalnych rozwiązań, dochodzenia do porozumienia w sprawie rozwiązania, które można wypróbować, przeprowadzić i ocenić jego sukces.

Planowane rutynowe czynności
Zaplanowane rutynowe czynności są bardziej ustrukturyzowane i poddane wstępnej medytacji niż opisane powyżej strategie na miejscu. Podobnie jak w przypadku ogólnego planowania zajęć, nauczyciel, który zamierza wykorzystać te strategie, zaczyna od określonych celów. Działania są następnie projektowane w celu maksymalizacji prawdopodobieństwa, że dzieci osiągną cele. Planowane rutynowe działania wspierające kompetencje społeczne można podzielić na następujące kategorie: wspólne działania edukacyjne, wymiana literatury i dyskusja, lalkarstwo, grupowe zajęcia uczuciowe, śpiewanie, słuchanie i zastanawianie się nad piosenkami a także grupowa dyskusja na temat rzeczywistych problemów społecznych w klasie.

Grupowe działania uczuciowe

Grupowe czynności uczuciowe zostały zdefiniowane jako typowe gry, piosenki i zajęcia przedszkolne, które zostały zmodyfikowane tak, aby zawierały podpowiedzi nauczyciela dla różnych typów reakcji uczuciowych.
Ta strategia zwiększa interakcję, pozwalając wszystkim dzieciom na nawiązanie kontaktu i wymianę przyjaznych zachowań poprzez niezagrażające i zabawne zajęcia. Grupowe zajęcia uczuciowe można łatwo zastosować w celu zwiększenia wykorzystania umiejętności interpersonalnych, takich jak wyrażanie uczuć, nawiązywanie przyjaznych kontaktów z innymi i utrzymywanie przyjaznych relacji. Ta strategia ma również ogromny potencjał w zakresie podnoszenia kompetencji kulturowych poprzez zachęcanie dzieci do nawiązywania przyjaznych i serdecznych kontaktów z rówieśnikami o różnej kulturze, rasie czy niepełnosprawności. Ta zabawna praktyka „przełamywania lodów” może zwiększyć komfort dzieci i szacunek dla osób, które różnią się od nich samych.

Kształtowanie kompetencji społecznych w procesie dydaktyczno- wychowawczym

Szkoła to miejsce, w którym dzieci i młodzież przebywają w celu zdobycia wykształcenia, nauki i przygotowania do życia w społeczeństwie.
Uczenie się interakcji z innymi ludźmi, nawiązywania przyjaźni i rozwijania współpracy to umiejętności społeczne, których uczy się poprzez ułatwianie wzajemnego interakcji uczniów.
Mimo że dzieci zdobywają umiejętności społeczne poprzez naturalne interakcje z innymi, ponieważ większość tych interakcji ma miejsce w szkole, ważne jest, aby nauczyciele opanowali elementy treningu umiejętności społecznych, aby ułatwić rozwój społeczny ich uczniów.
Według Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) „Zdolność dzieci do osiągania celów, efektywnej współpracy z innymi i zarządzania emocjami będzie niezbędna do sprostania wyzwaniom XXI wieku” . Umiejętności społeczne mające zastosowanie do osiągania celów, współpracy i świadomości emocjonalnej obejmują:
Aktywne słuchanie to rodzaj słuchania, który koncentruje się na słuchaniu słów wypowiadanych przez inną osobę, a także na rozpoznawaniu emocji wynikających z jej niewerbalnych zachowań.
Dobrym zajęciem do ćwiczenia aktywnego słuchania z uczniami jest poproszenie wszystkich uczestników, aby usiedli w kręgu. Facylitator następnie wybiera jednego uczestnika, który opowiada historię. Po trzech do pięciu zdaniach nauczyciel mówi „stop” i wybiera innego ucznia, aby kontynuować opowieść. Ta osoba musi teraz powtórzyć ostatnie zdanie wypowiedziane przez poprzednią osobę i kontynuować wymyślanie historii.
Asertywna komunikacja charakteryzuje się zdolnością do wyrażania własnych opinii, uczuć lub postaw przy jednoczesnym poszanowaniu perspektyw innych.
Najważniejszym elementem nauczania asertywności jest zapewnienie, że dochodzenie swoich praw i wyrażanie swoich opinii i uczuć jest w porządku, zwłaszcza gdy mówi się „nie” z szacunkiem.
Samoświadomość
Świadomość własnych emocji jest ważnym elementem samoświadomości. Zrozumienie, dlaczego czują się w określony sposób i jakie mają emocje w określonych sytuacjach, jest istotną częścią rozwoju empatii nastolatków.
Empatia nie tylko pomaga nastolatkom zrozumieć emocje, które odczuwają inni, ale także pozwala im zrozumieć, kiedy odczuwają określone emocje i wdrażać konkretne strategie radzenia sobie, aby im pomóc.

Kształcenie nauczycieli w ramach wspomagania szkół

Michael Argyle rozpatruje kompetencje społeczne jako: „(...) zdolność, posiadanie niezbędnych umiejętności do tego, by wywrzeć pożądany wpływ na innych ludzi w sytuacjach społecznych”. Kompetencja społeczna składa się z wielu składników, wśród których można wymienić: empatię, asertywność, komunikowanie się werbalne i niewerbalne, autoprezentację, a nawet niektóre cechy osobowości, np. ekstrawersję. Model umiejętności społecznych zaproponowany przez Argyle’a został przezeń porównany przez analogię z umiejętnościami motorycznymi, ponieważ w obu przypadkach jednostka najpierw formułuje cele, wykonuje wyuczone działania, obserwuje konsekwencje i w efekcie koryguje zachowanie. W procesie socjalizacji człowiek uczy się, co skutkuje w codziennych interakcjach.
Jednym z działań, które wynikało z potrzeb szkół, były warsztaty i lekcje otwarte, podczas których zostały zaprezentowane ćwiczenia doskonalące umiejętność pracy zespołowej i kreatywnego myślenia oraz metody identyfikacji czynników sprzyjających komunikacji werbalnej i niewerbalnej.

Metody aktywizujące
Metody aktywizujące mają znaczny udział w kształtowaniu kompetencji społecznych dzieci i sprzyjają ogólnemu procesowi uspołecznienia. Metody aktywizujące umożliwiają uczącym się nie tylko przyswoić nowe wiadomości na drodze samodzielnego dochodzenia do wiedzy, ale przede wszystkim nabyć umiejętność współpracy, zadawania pytań, dyskutowania, negocjowania i komunikowania się z innymi.
metody aktywizujące warto wykorzystywać na każdym etapie edukacji, zarówno w pracy z dziećmi, młodzieżą, jak i z osobami dorosłymi, bowiem ich wartość jest nie do przecenienia. Poza tym, że w znacznym stopniu przyczyniaj się do rozwoju kompetencji społecznych, to także pozytywnie wpływają na osiągane efekty kształcenia.

Podsumowanie
Dzięki treningom dzieci uczą się prawidłowych zachowań społecznych, które mogą potem przełożyć na sytuacje występujące w ich codziennym życiu. Dzieci uczą się prawidłowej komunikacji, zasad przyjmowania krytyki oraz jej tworzenia, trenują rozpoznawanie i kontrolowanie emocji oraz współpracę we wzajemnym szacunku, a także nabierają wiary we własne możliwości. Uczą się wszystkiego tego, czego rodzice pragną, aby miały – dla swojego dobra i możliwości cieszenia się życiem
Przez wiele lat dzieci nieśmiałe albo przejawiające zachowania buntownicze pozostawiano samym sobie, przyczyny ich zachowania upatrując w ich charakterze. Dzisiaj wiemy, że może być to efekt zwykłej niewiedzy i braku umiejętności, nad którymi można popracować. Warto to zrobić właśnie na treningu umiejętności społecznych.
Trening umiejętności społecznych niesie za sobą niewiarygodnie duże korzyści, które pozostają z dzieckiem na bardzo długo. Należy więc wspierać je przy każdej okazji. Tłumaczyć na czym polegają emocje, nazywać je, pokazywać jak sobie z nimi radzić. Sposobów na radzenie sobie z emocjami jest bardzo dużo, największym problemem są negatywne emocje, z którymi mały człowiek nie umie sobie poradzić. Jeśli czuje złość- może próbować przesunąć rękami ścianę, lub ściskać poduszkę, jeśli czuje strach- może się szybko przytulić, lub chwycić misia. Jeśli takie „lekkie” sposoby na negatywne emocje nie pomagają, warto wspomóc dziecko dodatkowymi zajęciami, które pomogą mu rozładować z siebie cały ciężar: judo, boks, tańce, lekcje śpiewu. Emocje są pozytywne i negatywne ale nie ma złych emocji, są jedynie takie, z którymi sobie nie radzimy.

Literatura

1. Argyle M., Psychologia stosunków międzyludzkich, PWN, Warszawa, 2002
2. Brudnik E., Przewodnik po metodach aktywizujących, Zakład Wydawniczy SFS, Kielce, 2000
3. Carta, J.J. , Sainato, D.M, Influences on the development of social competence in young children with disabilities, In S. L. Odom , S. R. McConnell , & M. A. McEvoy (Eds.), Social competence of young children with disabilities: Issues and strategies for intervention
4. Christie J.F., Wardle F. Young Children, ERIC 1992
5. Desforges, D. M., Lord, C. G., Ramsey, S. L., Mason, J. A., Van Leeuwen, M. D., West, S. C., & Lepper, M. R., Effects of structured cooperative contact on changing negative attitudes toward stigmatized social groups, 1991, Journal of Personality and Social Psychology, 60(4)
6. Heejeong Sophia Han i Kristen Mary Kemple , Dziennik edukacji wczesnoszkolnej Tom 34, 2006
7. Jegier A., Szurowska B., Umiejętności społeczne dzieci. Kształtowanie rozwoju emocjonalno-społecznego dzieci w normie rozwojowej i dzieci ze specjalnymi potrzebami, wydawnictwo Difin, Warszawa, 2017
8. Katz, L. G., & McClellan, D. E., Fostering children's social competence: The teacher's role,. National Association for the Education of Young Children, 1997
9. Lasota A., Trening umiejętności emocjonalnych i społecznych dzieci, Wydawnictwo Difin, Warszawa 2020
10. Przegląd Pedagogiczny 2017 | 2 | 136-149
11. Smogorzewska J., Szumski G., Rozwijanie kompetencji społecznych dzieci przedszkolnych. Teoria, metodyka, efekty, Wyd. PWN, Warszawa, 2015

Źródła internetowe

1. https://positivepsychology.com/social-skills-for-kids
2. https://read.oecd-ilibrary.org/education/education-at-a-glance-2015/poland

O nas | Reklama | Kontakt
Redakcja serwisu nie ponosi odpowiedzialności za treść publikacji, ogłoszeń oraz reklam.
Copyright © 2002-2024 Edux.pl
| Polityka prywatności | Wszystkie prawa zastrzeżone.
Prawa autorskie do publikacji posiadają autorzy tekstów.