Praktyczne wskazówki do pracy dla nauczycieli z uczniami z zaburzeniami integracji sensorycznej. Organizacja bodźców sensorycznych i aktywności w klasie

Praktyczne wskazówki do pracy dla nauczycieli z uczniami z zaburzeniami integracji sensorycznej. Organizacja bodźców sensorycznych i aktywności w klasie
Zewnętrzne bodźce wzrokowe i słuchowe mogą łatwo przytłoczyć dzieci, których integracja sensoryczna jest zaburzona. Kontrolowanie otoczenia w klasie w prosty sposób pozwala zmaksymalizować zdolność utrzymania koncentracji i zorganizowania przez dziecko.
-Najbardziej, jak to możliwe, ogranicz liczbę zbędnych materiałów, które zawieszone są na suficie lub ścianach.
-Przechowuj przyrządy i materiały pomocnicze w plastikowych pojemnikach lub w osobnym pomieszczeniu.
-Zamknij drzwi do sali lekcyjnej, aby ograniczyć liczbę impulsów słuchowych dobiegających z korytarza. Posadź dzieci, które cierpią na nadwrażliwość sensoryczną lub łatwo się rozpraszają z dala od otwartych okien i drzwi.
-Tak dobrze jak to tylko możliwe przygotuj dziecko wrażliwe na hałas, zanim usłyszy dzwonki, alarmy pożarowe i poranne ogłoszenia.
-Jeżeli w pomieszczeniu jest duże natężenie hałasu wywoływane przez obecność dużej ilości osób, można zastosować regulator hałasu ( określenie zasad używania oraz konsekwencji uruchamiania sygnału alarmującego).
Harmonogram:
-Co rano przedstaw klasie plan na cały dzień.
-Porozmawiaj z dziećmi o nieoczekiwanych wydarzeniach, zanim one nastąpią (np. alarmy pożarowe lub apele) lub stwórz historię na ten temat, aby przygotować dzieci na te potencjalne przytłaczające sytuacje.
- Pomóż młodszym dzieciom przejść od jednego zadania do drugiego za pomocą specjalnie ułożonej do tego piosenki , rymowanki.
-Pomóż starszym dzieciom prowadzić plan zadań domowych dopasowany do ich harmonogramu i prac w domu. Sprawdzaj po każdej lekcji, czy zadanie domowe zostało dobrze zapisane i czy dziecko rozumie, na czym ono polega.
-Oznacz kolorami zeszyty i okładki książek, aby dziecku łatwiej było zabierać odpowiednie materiały na każdą lekcję (np. czerwony dla matematyki, niebieski dla przyrody).
CZYNNOŚCI SENSORYCZNE O CHARAKTERZE OGÓLNIE ORGANIZUJĄCYM
Bodźce sensoryczne, które można nazwać „organizującymi”, to między innymi nacisk, rytm, informacje głosowo-ruchowe i ćwiczenia.
-Położenie dłoni na ramieniu lub głowie dziecka z bezpiecznym, ale mocnym naciskiem może pomóc mu się uspokoić.
-Kiedy dzieci pracują indywidualnie, włącz muzykę klasyczną, by grała w tle. Muzyka Mozarta lub Vivaldiego uznawana jest za sprzyjającą nauce. Muzyka o stałym rytmie, jak marsze, folk, większość popu pobudza i poprawia koncentrację, o stałym rytmie wycisza i uspokaja.
-Naucz dzieci, aby wzięły kilka głębokich wdechów, zanim zmienią otoczenie na bardzo głośne i ruchliwe lub zanim zaczną pracę nad trudnym zadaniem.
-Naucz dzieci „maszerować” od jednego zadania do drugiego. Rytmiczny ruch ciała i nacisk na stopy może pomóc dzieciom się zorganizować.
-Informacje przekazywane ustom za pomocą picia, żucia lub chrupania mogą ułatwić dziecku skupienie się i zorganizowanie. Pozwól, aby dzieci miały na ławkach butelki z wodą lub chrupiące przekąski, jeżeli tego potrzebują ( korzystanie z tego przywileju wg określ. zasad przez nauczyciela).
-Każ młodszym dzieciom „podtrzymywać ściany” lub „obalać ściany”, kiedy na przykład czekają długo w kolejce , np. do toalety. Starsze dzieci naucz, aby siedząc, jednocześnie unosiły ciało na rękach.
-Aby utrzymać uwagę, ludzie często bawią się małymi przedmiotami, takimi jak gumka do mazania lub spinacze. Jeżeli nie zakłóca to nauki i jest bezpieczne, pozwól dziecku bawić się takimi przedmiotami podczas ćwiczeń wymagających słuchania. Można też zastosować „gniotki” ( wg określ. przez nauczyciela zasad).
-Wykorzystuj przerwy między jednym a drugim ćwiczeniem na ruch – każ dzieciom wstać i się rozprostować.
-Uczniowi, który jest nadmiernie pobudzony przez otoczenie, zapewnij ciche miejsce, w którym będzie mógł odsapnąć (np. cichy kącik, może być czytelniczy za regałem, poduszki wyłożone pod stołem, miękki worek do siedzenia w cichym kącie, itp. ). W ten sposób pomożesz dziecku przegrupować informacje i się zorganizować.
-Uczniowi, który jest wrażliwy na dotyk (nadwrażliwość sensoryczna), pozwól stać na końcu kolejki, a ławki w klasie ustaw w taki sposób, aby ryzyko, że inni uczniowie wpadną na niego lub go potrącą, było jak najmniejsze (np. ustaw ławkę tego dziecka albo w pobliżu nauczyciela, albo na końcu sali).
-Kiedy planujesz zadanie plastyczne, pamiętaj o dziecku wrażliwym na dotyk i wprowadź odpowiednie modyfikacje (pamiętaj, że materiały takie jak klej, farby do malowania rękami, glina i inne mogą wywołać u dziecka awersję). Dziecku może być łatwiej uczestniczyć w zadaniu, jeżeli będzie korzystało z narzędzi (młotka, pędzla itp.).
-Ostrzegaj dzieci, że za moment usłyszą hałas (np. rodzaj dzwonka lub alarm).
-Wykładzina lub dywan na podłodze pomogą wytłumić hałasy z zewnątrz, a tym samym zmniejszyć rozproszenie uwagi u dziecka wywołane bodźcami słuchowymi.
-Aby ograniczyć wiercenie się ucznia w ławce i sprzyjać lepszemu ułożeniu ciała, pozwól mu stać przy ławce lub pracować na podłodze w pozycji podpartej łokciami (na brzuchu), pozwolić zmienić pozycję, miejsce, przeorganizować charakter pracy (zamiana pracy indywidualnej na pracę w kolcami lub buty tzw „fakirki”. Kamizelki obciążeniowe lub kocyki wymagają konsultacji fizjoterapeuty lub terapeuty SI ( zwykle do 10 % wagi dziecka nie dłużej , niż kilkanaście minut ewentualnie kilka razy dziennie 10 do 15 min) . Dostarczają bodźców sensorycznych, dzięki którym dziecku łatwiej jest usiedzieć w miejscu ( zasady korzystania z tego).
-Pozwól, aby dziecko było Twoim asystentem i rozdawało materiały. Dzięki temu będzie mogło przejść po sali w taki sposób, aby wykonać zadanie.
-Świetnymi metodami na wzmocnienie mięśni utrzymujących postawę oraz na zwiększenie ich wytrzymałości są: huśtanie się, ćwiczenia na drabinkach, wspinanie się po linie, przeciąganie liny, rytmika, ciągnięcie lub pchanie wózka, pojemników, itp., przenoszenie ciężarów, ale także jeżdżenie na leżąco na desce z kółkami, jeżdżenie taczką, przenoszenie i przestawianie krzeseł.
-Przy nadwrażliwościach słuchowych, wzrokowych rozważyć inny sposób przebierania się na wf, niż zatłoczona szatnia.
-Tak dopasuj wysokość krzesła i ławki do wzrostu ucznia, aby praca na blacie była , jak najwygodniejsza (stopy muszą dotykać podłogi, a łokcie spoczywać na blacie w taki sposób, aby dziecko nie musiało unosić ramion).
-Dzieci z rozluźnionym napięciem mięśniowym (ogólnym i w jamie ustnej) często lepiej radzą sobie z ćwiczeniami angażującymi małą motorykę, kiedy pozwoli się im żuć gumę lub ssać landrynkę podczas zadań wymagających pisania, także pić wodę (sugestię tę należy stosować zgodnie z zasadami określonymi przez nauczyciela i obowiązującymi w szkole). Dziecko może potrzebować dopasowania rodzaju serwowanych przekąsek do jego potrzeb ( preferowanie pewnych konsystencji). Ponadto należy ocenić postawę siedzącą dziecka, aby określić, czy ma ona bezpośredni wpływ na trudności z kontrolowaniem mięśni jamy ustnej.
-Każ dziecku, które ma trudności z kontrolowaniem mięśni jamy ustnej w wolnych chwilach bawić się gwizdkiem, puszczać bańki lub malować obrazki farbą wydmuchiwaną przez słomkę (tzw. fajerwerki).

Mała motoryka
-Praca na powierzchniach pionowych pomaga dziecku wykszatałcić siłę mięśni ramion i nadgarstków, która potrzebna jest do pisania. W tym ćwiczeniu można wykorzystać tablicę, sztalugę, sztalugę stołową lub papier przymocowany do ściany.
-Usprawnieniu pracy palców (kciuka, palca wskazującego i środkowego), niezbędnej do udoskonalenia pisania ręcznego i operowania nożyczkami, dobrze służą następujące czynności: używanie spreju do spryskania obrazu wodą, podnoszenie pęsetą bawełnianych kulek lub innych materiałów potrzebnych do zrobienia kolażu, używanie małych przedmiotów, takich jak guziki paciorki i klocki.
-Rozwojowi przestrzeni międzypalcowej dziecka („kółka” tworzonego przez dotknięcie kciukiem palca wskazującego), która potrzebna jest do prawidłowego trzymania ołówka, dobrze służą grupach). Dyscyplinuje też : guma lub taśma elastyczna, klocki sensoryczne, wkładki do butów z
następujące czynności: wyciskanie palcem bąbelków w folii bąbelkowej, otwieranie i zamykanie torebek z zamknięciem strunowym, pstrykanie palcami, nakręcanie zabawek, które wyposażone są w gałkę, używanie zakraplacza do malowania obrazów rozwodnionym barwnikiem spożywczym na ręcznikach papierowych, nakręcanie bączków, szycie dużymi plastikowymi igłami płótna z przędzy, rolowanie kulek z bibuły i wyklejanie nimi obrazków.
-Aby zwiększyć w palcach i kontrolę nad nimi, zastosuj ćwiczenia takie jak: robienie dziurek dziurkaczem, wciskanie kołków w glinę, cięcie kartonu i podnoszenie małych przedmiotów za pomocą pęsety.
-Przeprowadzaj ćwiczenia usprawniające kontrolę i planowanie w zakresie małej motoryki. Korzystaj z zabaw polegających na konstruowaniu przestrzennym, takich jak klocki typu lego, gry polegające na łączeniu różnych elementów za pomocą patyczków, origami, budowanie z drewna itp.
-Zanim wprowadzisz standardowe nożyczki, korzystaj z nożyczek mających zaokrąglone lub połączone taśmą uchwyty, ponieważ są one łatwiejsze w użyciu. Doskonal umiejętność posługiwania się nożyczkami, ćwicząc cięcie pasków papieru, słomek lub wałków z ciastoliny. -Sprawdź, w jaki sposób dziecko chwyta nożyczki (kciuk i palec środkowy w otworach). -Używanie nakładki na ołówek (zwiększona powierzchnia uchwytu). -Aby rozwijać umiejętność pisania, przeprowadzaj ćwiczenia wymagające świadomości dotykowej lub czuciowo-ruchowej, jak np. rysowanie dużych liter w powietrzu lub kredą na tablicy, pisanie w ciastolinie lub piance do golenia ,czy pisanie z zamkniętymi oczami. Naucz prawidłowego pisania liter lub powtórz je, zaczynając od dużych liter i stopniowo zmniejszając ich rozmiar. -Daj dzieciom papier w linie lub zaznacz na nim kropkami ślad, dzięki czemu będzie im łatwiej zachować odpowiednie odległości.
-Przypomnij dziecku, żeby drugiej ręki lub podkładki do pisania z klipsem używało do przytrzymania kartki. -Ćwicz umiejętności wzrokowo-motoryczne poprzez rysowanie z wykorzystaniem kształtów i liter. Szablony w różnych płaszczyznach.
Planowanie motoryczne i strategie organizacyjne.
Planowanie motoryczne jest zdolnością organizowania i układania sekwencji nowych czynności. Wpływa na kształtowanie samodzielności oraz na rozwój motoryczny.
-Uczniowi, który ma trudności z planowaniem motorycznym, udzielaj prostych poleceń, krok po kroku. Pomóż dziecku ustalić, które kroki potrzebne są do wykonania zadania. Zademonstruj lub poproś innego ucznia o pokazanie czynności motorycznej, a następnie poproś, aby dziecko samo spróbowało ją wykonać.
-Kiedy uczysz dziecko nowej umiejętności, nie zmieniaj przyjętej metody. Poświęć czas na powtórzenia, zajmie temu uczniowi to więcej czasu.
-Aby ułatwić dziecku naukę, przekaż polecenia dotyczące nowego ćwiczenia w najlepiej przyswajalny sposób: wizualny, słuchowy lub działający na wiele zmysłów. Zastosuj odgrywanie, prezentację lub powtórzenia, kontrolę czy dobrze zrozumiało informacje.
-Pomóż uczniowi zaplanować działanie. Zadaj pytania: „Jakich potrzebujesz materiałów?”, „Co zrobisz w pierwszej kolejności?”. Przy tworzeniu tzw. stacji , ,,Jakich sprzętów można użyć” i ,,Jakie ćwiczenie możesz zaproponować?”, pozwolić na poprowadzenie rozgrzewki lub choćby kilku ćwiczeń. Na lekcji wf właściwe jest rozłożenie wykonania „dwutaktu” na poszczególne etapy oraz wiekszą ilość powtórzeń.
-W przypadku dziecka, któremu trudno jest wyrazić pomysły na wykonanie projektu lub zadania, przedstaw różne sugestie lub przeprowadź burzę mózgów w grupie rówieśników.
-Przygotuj różne ćwiczenia w formie toru przeszkód. Zacznij od łatwych ćwiczeń i kiedy uczeń je wykona, stopniowo podwyższaj poziom trudności. Korzystanie dla rozwoju planowania motorycznego są również zabawy typu „Iza wkłada do walizy” lub gry sekwencyjne.
-Aby przygotować dziecko do zmian, używaj minutnika , klepsydry, przypominaj o czasie pozostałym do zakończenia jednego zadania i rozpoczęcia innego.
-Dzięki obrazkom przedstawiającym kolejność ćwiczeń lub zapisaniu ich na tablicy dziecko, któremu trudność sprawia układanie sekwencji działań, będzie mogło łatwiej zorganizować się.
-Pomóż dziecku rozwinąć umiejętności organizacyjne – wskaż mu miejsce, w którym będzie przechowywać materiały po wykonaniu zadania.
-Dopóki umiejętność pisania się nie rozwinie, zarezerwuj dodatkowy czas na prace pisemne lub zmniejsz odpowiednio ilość pracy pisemnej wykonywanej w klasie lub domu.
-W starszych klasach poszukaj sposobu, by ograniczyć żmudny wysiłek pisania ręcznego. Spróbuj stosować wypowiedzi ustne, testy wielokrotnego wyboru ( a nawet nagrywać treść).
-Uzupełnij pisanie ręczne innymi metodami wyrażania się za pomocą pisma (np. testy, rysunki, pisanie na komputerze).

Lista ćwiczeń wymagających intensywnego wysiłku fizycznego.
-Ustawianie krzesła na ławce na koniec dnia lub zdejmowanie go z ławki rano.
-Zmazywanie tablicy.
-Czyszczenie ławek, tablicy.
-Pomoc w zmianie ustawienia ławek w klasie.
-Pomoc pracownikom technicznym w opróżnianiu śmietników, myciu podłogi i tym podobnych czynnościach.
-Napełnianie pojemników (małych – aby uczniowie mieli siłę je unieść) książkami i zanoszenie ich do drugiej sali. Nauczyciel może prosić uczniów o przenoszenie tych pojemników w tę i z powrotem, jeżeli uzna, że jest to potrzebne.
-Pomoc nauczycielowi wf w przesuwaniu mat, zawieszaniu sprzętów itp.
-Przerwa na przekąskę ( cukierka do żucia – krówkę ciągutkę, owocową gumę), picie.
-Przerwa na chrupiącą przekąskę – płatki, świeże warzywa, precle lub popcorn.
-Temperowanie ołówków ręczną temperówką.
-Wycinanie na wystawę przedmiotów z kartonu.
-Zanoszenie ciężkich zeszytów do pokoju nauczycielskiego lub przenoszenie ich z klasy do klasy.
-Zanoszenie książki trzymanej obiema rękami i przyciśniętej do klatki piersiowej.
-Pchanie kosza z przekąskami lub zanoszenie pojemnika z przekąskami do stołówki.
-Przymocowywanie kartek( także zszywaczem) do tablicy ogłoszeń.
-W klasie nauczyciel może przymocować wytrzymałą taśmą dużą książkę (formatu, jak telefoniczna ) do spodu krzesła ucznia. Może zmienić plan dziecka w taki sposób, że w przerwach między poszczególnymi lekcjami lub ćwiczeniami będzie ono musiało przemieszczać się w klasie (przenosząc lub popychając obciążone krzesło).
-Wspinanie się po sprzętach na placu zabaw.
-Huśtanie się na drążku trapezowym.
-Ruch, wysiłek fizyczny, uprawianie sportów, zwłaszcza tych, które wymagają biegania lub skakania.
-Lekcje z wyznaczonymi zadaniami na świeżym powietrzu.
-Gra na instrumencie muzycznym.
-Czynności w szatni, jak: przebieranie się, porządkowanie.

Krystyna Gosztyła Pabian
Szkoła Podstawowa nr 64 im. Władysława Broniewskiego
we Wrocławiu

Opracowano na podstawie:
Zbigniew Przyrowski, Integracja sensoryczna
Jane Koomar, Carol Kranowitz, Stacey Szklut, Lynn Balzer-Martin, Elizabeth Haber,
Deanna Iris Sava Integracja sensoryczna