Humanizacja życia społecznego

Każdego człowieka łączy z innymi ludźmi sieć wzajemnych stosunków. Stosunki te istnieją, ponieważ nawzajem się potrzebujemy, by uzyskać moralne wsparcie i osiągnąć cele. Wzajemne stosunki są wszechobecną częścią naszego życia moralnego, od wzajemnych stosunków małego dziecka i jego rodziców, do wzajemnych stosunków kierownika i pracownika. Wciąż podejmujemy decyzje, jak utrzymywać i rozwijać te stosunki. Decyzje te odzwierciedlają nasze wartości i nasze zainteresowania etyką.
Do najgłębszych i najważniejszych potrzeb człowieka należy budowanie więzi z innymi, poczynając od związków z najbliższymi aż po uczestnictwo w największych wspólnotach i organizacjach. Społeczna natura człowieka sprawia, że nierzadko jest on gotów zrezygnować z realizacji swych potrzeb w imię dobra wspólnego grupy, do której należy – społeczności lokalnej, narodu, państwa.
Niezależnie od panującego zróżnicowania kultury, od wielości odmiennych systemów norm i wzorów zachowań oraz ich podmiotowych wytworów – rzeczywistość kulturową człowieka zaczęto ujmować jako określającą zawsze to, co różni jego sposób życia od wszystkich innych organizmów biologicznych i co składa się na samą istotę człowieczeństwa. O jej specyfice decyduje przede wszystkim to, że jest tworem symbolicznym ludzkiego społeczeństwa, co ujawnia się nie tylko w języku, a zwłaszcza w jego funkcji komunikacyjnej. Skuteczne porozumiewanie się to podstawa stosunków międzyludzkich, a więc również wszelkich działań obywatelskich. Wymaga ono umiejętności przekazywania własnych poglądów czy uczuć, a równocześnie właściwego odbierania i interpretowania komunikatów wysyłanych przez innych.
W każdym systemie kulturowym istotną rolę pełnią społecznie uznawane cele i wartości zachowań, praktycznych dążeń, które w konsekwencji przesądzają również o znaczeniu i sensie życia oraz o aspiracjach poszczególnych jednostek. Charakterystyczne dla człowieka rozmaite reakcje na bodźce na otoczenie są nabyte i utrwalone w postaci panujących w społeczeństwie wzorów organizacji życia społecznego. Etyka społeczna odwołuje się więc do odmiennego, niż etyka indywidualna, odniesienia podmiotowego dla formułowanych norm i ocen moralnych, chociaż nadal pozostawia w gestii ludzkiej jednostki postępowanie i ocenianie moralne. Tym odniesieniem dla konstruowanych przez etykę społeczną norm są jednostki międzyludzkie, a dla formułowanych ocen – grupy społeczne. Z tej racji moralnie pozytywnie są oceniane wszelkie zachowania jednostek, których motywem postępowania jest interes grupy społecznej lub tzw. dobro wspólnoty, do jakiej się należy. Nie zawsze jednak to wspólne dobro utożsamia się z dobrem osobistym jednostki i nie każda norma formułowana ze względu na relacje jednostki wobec grupy obowiązuje w jej postępowaniu wobec siebie. Rozbieżności tego rodzaju powodują szereg konfliktów moralnych, które jednocześnie wskazują na to, iż w praktyce moralnej występują dwa różne jej systemy norm i wartości, zależna od tego, jakiego typu sytuację egzystencjalną jednostki uwzględnia się – społeczną czy indywidualną.
Powszechna moralność to ogół norm moralnych rządzących powszechnymi problemami etycznymi. Są to normy, do których się na ogół stosujemy i które możemy wykorzystywać do zrozumienia problemów innych.
Większość ludzi chce mieć pewność, że inni zrobią to, co mówią. Bez prostej konwencji dotrzymywania obietnic społeczne współdziałania uległyby zatrzymaniu, niemożliwe byłoby prowadzenie interesów. W każdej zatem teorii moralności twierdzi się co najmniej, że ludzie powinni prawie zawsze dotrzymywać niemal wszystkich obietnic.
Prawa i obowiązki między innymi stwarzają sposoby unikania gwałtownych konfliktów. Gdybyśmy wciąż musieli się martwić o nasze podstawowe bezpieczeństwo fizyczne, bylibyśmy znacznie mniej skłonni ufać i uczestniczyć w złożonych transakcjach, które mogłyby się wiązać z wchodzeniem z innymi w konflikty. Większość teorii moralności wymaga zatem, aby większość ludzi zawsze unikała stosowania siły fizycznej wobec innych. Są oczywiście wyjątki. Pozwalamy policji korzystać z siły fizycznej do poskramiania przestępców. Pozwalamy ludziom na samoobronę, kiedy zostają zaatakowani bez powodu. Jednakże moralność wymaga od nas rezygnowania z używania siły fizycznej do rozwiązywania sporów.
Wspólnoty ludzkie utrzymuje świadomość, że ludzie nawzajem od siebie zależą i wzajemnie sobie pomagają. Dobrymi tego przykładami są: honorowe krwiodawstwo i organizacje charytatywne. Zgodnie z zasadą pomocy wzajemnej poszczególne osoby powinny sobie pomagać.
Powszechna moralność wymaga od nas także, abyśmy uważali innych ludzi za samoistne całości z własnymi celami, a nie jedynie za narzędzia do realizacji naszych celów. Takie postrzeganie ludzi oznacza poważne ich traktowanie, uznawanie ich interesów za pełnoprawne.
W kapitalizmie własność odgrywa dużą rolę. U podstaw koncepcji własności mieści się zasada, że większość ludzi zazwyczaj powinna uzyskiwać od innych zgodę przed użyciem ich własności. Jeżeli uznamy ludzi za właścicieli ich ciał, szacunek dla własności stanie się przesłanką szacunku dla jednostki.
Następujące szybko przemiany w dzisiejszym świecie naznaczonym laicyzacją oraz pluralizmem kulturowym stanowią ciągłe wyzwanie do kompletnego i adekwatnego odczytywania współczesnych cywilizacji. Kultura zajmuje bardzo ważne miejsce w całokształcie życia. Odnosi się do wszystkich płaszczyzn ludzkiego życia, będąc jednocześnie sposobem bycia człowieka w świecie. Ogarnia ona także obszar jego duchowości, sięgając do najgłębszych obszarów ludzkiej egzystencji. Istotą kultury jest doskonalenie duchowe i cielesne człowieka, opanowanie świata przez poznanie, naukę i pracę, przekaz dziedzictwa i dążeń w celu postępu oraz „uczłowieczenia” życia (humanizacji). Człowiek żyje prawdziwym życiem dzięki kulturze. Jest on podmiotem, a także jedynym przedmiotem i celem kultury, stanowi dla niej zawsze fakt pierwotny i podstawowy. Kultura jest dynamiczną relacją człowieka względem siebie samego i świata. Człowiek stoi z istoty wobec rzeczywistości jako zadania. Wypełnienie tego zadania to właśnie kultura. Zadaniem kultury jest więc rozwój człowieka w każdym jego wymiarze, doskonalenie bytu ludzkiego i zapewnienie mu koniecznych środków do rozwoju jego indywidualnego i społecznego charakteru. Tak rozumiana kultura obejmuje całość życia człowieka, cały zespół wartości, świadomość poszczególnych ludzi, zarówno formy, poprzez które wyrażają się lub kształtują te wartości, jak również obyczaj, język, sztukę, literaturę czy też instytucje i struktury życia społecznego.
Normy społeczne przyjęte przez społeczeństwo są bardzo potrzebne. Dzięki powszechnej znajomości większości z nich społeczeństwo utrzymuje swoją kulturę osobistą na stałym poziomie bądź stara się ją podwyższać poprzez dodawanie nowych, ogólnie przyjętych zachowań, uznając je za właściwe. Ponadto każdy z nas ma sumienie, według którego stara się postępować. Dzięki temu życie społeczne staje się bardziej „uczłowieczone”. Problem w tym, że nie wszyscy mają takie same normy moralne. Ten problem z pewnością nie zostanie nigdy zażegnany, jednak na pewno można ustalić chociaż podstawowe normy, których powinien się trzymać każdy człowiek. Żeby to urzeczywistnić potrzebna nam jest umiejętność sprawiedliwej oceny, gdyż sprawiedliwość zwana jest cnotą mądrości.