Rozwój uwagi u dzieci

1. dzieci w wieku 0-3lata

Uwaga u noworodków jest różna, u jednych jest bardziej aktywna i wybiórcza niż u innych. Rozwój uwagi u niemowlęscia zależy przede wszystkim od równowagi między okresem aktywności i okresem odpoczynku. Należy unikać nadmiernego pobudzania niemowląt, ponieważ oprócz zabawy małe dziecko potrzebuje również odpoczynku i spokoju.
“Uczuciowe dopasowanie” inaczej “współbrzmienie” to pierwszy znak uwagi u tak małych dzieci. Polega on na reagowaniu za pomocą mimiki twarzy, ruchów oczu, rąk na dźwięk głosu matki. Komunikacja ta przechodzi rozwój ponieważ dziecko w wieku dwóch miesięcy zaczyna rozpoznawać twarze i głos obojga rodziców i potrafi je odróżnić od twarzy i głosów innych osób.
Według Sokołowa najwcześniejszą postacią uwagi pozytywnej i negatywnej jest tzw. odruch orientacyjny. Noworodki ten odruch przejawiają gdy kierują uwagę na poruszjaące się światła, na zmieniające się stopniowo dźwięki oraz na dźwięki niskiej częstotliwości. Jeśli jedna stymulacja fizyczna staje się intensywna lub zmnienia się zbyt gwałtwoenie pojawia się odrych obronny w postci przyspieszonego rytmu serca czy też często zamknięcia oczu. (Psychologia dziecka, s.257)
Odruch orientacyjny stopniowo przekształca się w odruch orientacyjno-badawczy, wyrażający się w aktywnym manipulowaniu przedmiotami. Zabawy takie mają duże znaczenie przedze wszystkim w rozwoju uwagi percepcyjnej i ruchowej. (W.Dobrołowicz, Warszawa 1985, s.87)
W wieku sześciu miesięcy niemowlę jeśli trzyma w ręku jakiś przedmiot, nie zwraca na nic więcej uwagi, jeśli koncentruje sie na osobie, nie zauważa przedmiotów leżących obok. Relacja odbywa się tylko między niemowlęciem a przedmiotem lub osobą (relacja diada). Począwszy od dziewiątego miesiąca, następuje istotna zmiana. Dziecko może już znaleźć się w relacji zwanej triadą, złożonej z trzech elementów. Zaczyna obserwować matkę, podożać za nią wzrokiem i potrafi utrzymać dłuższy kontakt z jakmś przedmiotem. Pojawienie się “uwagi wzajemniej “ stanowi bardzo istotna zmiane w zachowaniu dziecka i bywa nazywane “rewolucją dziewiątego miesiąca”. Między jedenastym a czternastym miesiącem dziecko kieruję uwagę tam gdzie jego matka, natomiast między trzynastym a piętnastym miesiącem to dziecko kieruje uwagę matki na to co go zainteresowało. Rozwijanie “właściwej uwagi” u niemowlat zależy od poczucia zaufania, zbudowanego we wczesnym dzieciństwie z matką, ojcem i innymi osobami. Pozwoli to dziecku wykształcić zdolność koncentracji uwagi . Stan uwagi buduje się dzięki relacji i dialogowi, jakie dziecko nawiązuje z rodzicami. Dziecko uczy się naśladować dorosłych postępuje tak jak matka. Jedną z pierwszych tego typu imitacji jest słowo. Przygotowuje się ono do dialogu przy użyciu słów, które zaczyna ze zrozumieniem wypowiadać około osiemnastego miesiąca życia. Koncentracja buduje się wówczas wraz z zasobem słownictwa. (dr J.Thomas i G.Azzopardi, Warszawa 2007, s. 28-40)
Dziecko trzyletnie potrafi bawic się w jedną zabawę ponad 20 minut co spowodowane jest z aktywnością pozanwania coraz to szerszego kręgu przedmiotów. Podstawowym mechanizmem psychologicznym kształcenia się uwagi aktywnej u dzieci jest interioryzacja inaczej uwewnętrznienie, przekształcenie się czynności i bodźców zewnętrznych w pobudki i czynności wewnętrzne (W. Dobrołowicz, Warszawa 1985, s.88) Zabawy kształtują dziecko od narodzin. Mają istotne znaczenie zanim dziecko pójdzie do żłobka czy przedszkola. Im starsze dzieci tym bardziej rozbudowane są zabawy. Poprzez ten rodzaj aktywności dziecko rozwija swoję uwagę, wyobraźnię i zmysł obserwacji. (dr J.Thomas i G.Azzopardi, Warszawa 2007, s.49)

2. wiek przedszkolny

Dziecko w przedszkolu staje wobec nowych zadań, wyzwań w nowym nieznanym środowisku. Rozwój uwagi dzieci odbywa się przede wszystkim poprzez mowę i zabawę. Okres przedszkolny to wiek zabaw. Nowe formy zabawy z jednej strony stawiają wysokie wymagania w stosunku do uwagi i stąd stają się jednym z głównych czynników jej rozwoju. “Dzieci w tym wieku zwracają uwagę na przepisy, reguły, role obowiązujące w zabawach tematycznych. Odgrywa tu dużą rolę wyobraźnia; oznacza to, że uwagę dziecka przykuwają nie tylko bodźce aktualnie występujące, ale również bodźce i działania wyobrażane” (W.Dobrołowicz, Warszawa 1985, s.91)
Obiektem szczególnej uwagi w tym wieku staje się nie tylko człowiek dorosły. Tę samą rolę zaczynają odgrywa inne dzieci, zwłaszcza rówieśnicy. Stąd wielką rolę również w rozwoju uwagi odgrywa obcowanie dziecka z rówieśnikami. Dziecko wykonujące określoną czynnośc stara się zwrócic uwagę drugiego a wykonywane czynności, co wyraża się w słowach: “popatrz, co ja robię!”, “ale fajnie” itp. W wieku przedszkolnym następuje intensywny rozwój mowy. W tym wieku dzieci zwracają uwagę przede wszystkim na silne bodźce, np. Intensywniejszy kolor czy głośniejszy dźwięk. W tym okresie kształtuje się nowy, rodzaj uwagi a mianowicie uwaga dowolna. Ten rodzaj uwagi kształtuje się w trakcie obcowania dziecka z dorosłymi, oraz w trakcie coraz bardziej złożonych zabaw, jak rówież wykonywania elementów pracy np. samoobsługa.
Uwaga przechodzi również pewne przekształcenie: uwaga z procesu regulowanego w proces samoregulowany. “Z czasem dziecko uczy się samo wyróżniac zarówno znaczące bodźce, jak i stawiac przed sobą oraz wybirac znaczace czynności itp.” (W.Dobrołowicz, Warszawa 1985, s.94) Kolejną charakterystyczną cechą uwagi w tym wieku jest jej trwałośc. Na początku okresu przedszkolnego maksymalny czas jednej zabawy wynosi około pół godziny, a przy końcu tego okresu czas ten jest ponad trzykrotnie dłuższy. W czasie wykonywania czynności następują jednak wahania uwagi.

3. wiek szkolny (klasy I do III)

Gdy dziecko rozpoczyna naukę w szkole, wymaga się od niego większej koncentracji uwagi niż w czasach przedszkolnych.
W tym okresie rozwijają się cztery ważne aspekty uwagi. Pierwszym jest kontrola uwagi, zwiększa się zakres uwagi i zmniejsza się jej podatność na rozproszenia. Zmienia się również adaptacyjność uwagi w stosunku do zadania. Inny aspekt uwagi to planowość. Wreszcie następuje rozwój umiejętności stosowania odpowiednich strategii uwagi. Informacje uzyskane w tracie wykonywania zadań często wymagają tego rodzaju zmian. (Psychologia dziecka, s. 258) W młodszym wieku szkolnym następują istotne zmiany w rozwoju uwagi werbalnej. Pojęcie uwagi werbalnej zawiera uwagę umysłową jak i uwagę recepcyjną. Rozwój uwagi recepcyjnej wiąże się z nauką czytania, stosowania symboli matematycznych i innych. Wraz z tą uwagą rozwija się uwaga umysłowa, która wiąże się z nauczaniem dziecka zwracania uwagi na stosunki, zależności, przyczyny i skutki.
Kolejną cechą rozwoju uwagi w tym okresie życia dziecka jest intensywny rozwój uwagi percepcyjnej. Jak pisze S. Szuman rozwija się w tym okresie nie tylko spostrzeganie dziecka, ale również jego spostrzegawczość. Zdolność ta polega na odkrywczej czynności umysłu. U dzieci w tym wieku kształtuje się również umiejętność prowadzenia obserwacji czyli aktywne, planowe skierowanie na określony cel. (W. Dobrołowicz, Warszawa1985, s.100)

Okres życia 0-3 rok życia Wiek przedszkolny Wiek szkolny
klasy od I do III
Cechy charakterystyczne uwagi I miesiąc
-reagowanie za pomocą mimiki twarzy, ruchów oczu, rąk na dźwięk głosu matki

II miesiąc
-rozpoznawanie twarzy i głosu rodziców; odróżnienie go od innych;
-odruch orientacyjny (kierowanie uwagi na poruszające się światło, na zmianę dźwięków).

VI miesiąc
-koncentruje się na jednym przedmiocie lub osobie nie zauważa przedmiotów leżących obok.

IX miesiąc
-obserwuje matkę, podąża za nią wzrokiem i utrzymuje dłuższy kontakt z przedmiotem;
-„rewolucja dziewiątego miesiąca” –wzajemna uwaga;
-podczas zabawy potrafi skupić się przez 10 minut.

XI-XV miesiąc
-dziecko kieruje uwagę tam gdzie matka;
-zdolność skupienia uwagi poprzedza mowę.

3 rok
-zabawa może trwać ponad 20 minut;
-uwaga jest krótkotrwała podlega stałym wahaniom;
-dziecko w tym wieku nie potrafi sterować własną uwagą;
-zakres uwagi ogranicza się do jednego bodźca czy jednej czynności.
-rozwój uwagi poprzez mowę i zabawę;
-dzieci zwracają uwagę na reguły, przepisy i role pełnione w zabawach tematycznych;
-obiektem szczególnej uwagi stają się rówieśnicy;
-chęć zwrócenia uwagi drugiego człowieka na tym co robi;
-dziecko zwraca uwagę na silne bodźce;
-kształtowanie uwagi dowolnej;
-uwaga jako proces samoregulowany;
-wzrost trwałości uwagi;
-czas trwania uwagi w tym okresie wynosi od pół godziny do półtorej.
-rozwój kontroli uwagi
-rozwój zakresu uwagi
-zmniejsza się podatność na rozproszenia
-planowość uwagi
-zmiany w rozwoju uwagi werbalnej (umysłowa i recepcyjna)
-rozwój uwagi percepcyjnej
-rozwój spostrzegania i spostrzegawczości
-umiejętność obserwacji