Definicja i funkcje rodziny

Rodzina od zawsze była pewną gwarancją na przetrwanie. Od początku ludzkości rodzina była tą jednostką, która zaspokajała najważniejsze potrzeby człowieka. Czy tego chcemy, czy też nie od początku swojego życia jesteśmy częścią jakiejś rodziny, podlegamy jej wpływom i uczymy się od niej podstawowych zasad życiowych (moralnych, etycznych i wartości). Najbliższym otoczeniem dziecka jest przede wszystkim rodzina. Rodzinę można uznać za najważniejszą grupę pierwotną, czyli tą, która wychowuje, uspołecznia. W pełni świadomie należy stwierdzić, że rodzina odgrywa ważną rolę w społeczeństwie ponieważ:
- jest najważniejszą i jedyną grupą rozrodczą, co oznacza, że tylko rodzina ma prawo do rozmnażania się, nie przez przyjmowanie nowych członków z zewnątrz, ale przez rodzenie dzieci,
- jest najważniejszą instytucją, w której przekazuje się podstawowy dziedzictwa kulturalnego szerszych zbiorowości. Takie wartości mogą być również przekazywane przez inne grupy czy instytucje, ale psychologowie podkreślają szczególną rolę rodziny w początkowym okresie życia dziecka 25
.
Rodzinę można zdefiniować na wiele sposobów. Pojęcie to wyjaśniane jest zarówno ze względu na stosunki pokrewieństwa, ale także na więzi biologiczne. Ważne również jest spojrzenie na czynności jakie spełniają poszczególni członkowie rodziny, a także społeczną przynależność do grupy. W takim przypadku zarówno matkę, ojca i dzieci nie można traktować jak pojęcia genealogiczne, ale takie, które zawierają treści określające ich rolę w rodzinie. Pamiętać należy, że wszyscy członkowie rodziny nieustannie wzajemnie na siebie oddziałują 26
.
Poprzez uczestniczenie w rodzinie dziecko kształtuje swoje zachowania. Chodzi tu o kontakty z najbliższą rodziną i także dalszymi jej członkami, czy tez osobami niespokrewnionymi, które są w najbliższym otoczeniu rodziny.
Różne definicje pojęcia rodziny posiadają wspólne cechy. Są nimi ciągłość biologiczna, społeczeństwo, przekazywanie dziedzictwa kulturowego kolejnym pokoleniom. Ważną cechą jest również wspólnota gospodarstwa domowego.

25 F. Adamski, Socjologia małżeństwa i rodziny, Państwowe wyd. naukowe, Warszawa 1982, s.40-45
26 J. Rembowski, Rodzina w świetle psychologii, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa
1986, s.124
19
Rodzina jak mówi F. Adamski, który podaje za Mac Iverem i Page’em, że „obejmuje ona uznany społecznie typ trwałego obcowania płciowego; obejmuje też określoną instytucjonalną formę małżeństwa: zawiera pewien system nomenklatury wyrażającej stosunki pokrewieństwa i dziedziczenia; jest jednostką gospodarczą, to znaczy zapewniającą swym członkom utrzymanie i opiekę; zaspokajając ich potrzeby materialne i przygotowując ich do samodzielnego życia; jest grupą mieszkającą wspólnie, tworzącą jedno gospodarstwo domowe, które może obejmować dwa, a nawet trzy pokolenia”27
.
Mieczysław Gogacz opisywał rodzinę jako „stałą obecność ojca, matki i dzieci”. Autor pisał, że obecność jest „trwaniem podstawowych relacji wyznaczonych przez elementy strukturalne ludzi jako osób, stanowiących rodzinę”28
.
Definiując rodzinę jako „instytucję zawierającą właściwe danej kulturze normy regulujące zachowania seksualne, reprodukcje gatunku, wychowanie dzieci i wzajemne stosunki różnych grup wyróżnionych według wieku, płci, stosunków pokrewieństwa29
.
Rodzina rozróżniana jest od innych grup przez następujące cechy:
- wspólne zamieszkanie członków,
- ciągłość biologiczną,
- wspólną własność,
- wspólna kulturę duchową.
Autorzy opisują rodzinę w różny sposób. Jednym z nich jest traktowanie rodziny jako instytucję społeczną, która charakteryzuje się wieloma cechami, a zarazem funkcjami. Ważny jest też układ stosunków pomiędzy poszczególnymi osobami różnej płci i wieku. W rodzinie działają normy, które regulują współżycie seksualne, wydawanie na świat potomstwa, ich wychowywanie, ale też inne pokrewieństwa. Są nimi dziedziczenie majątku i współdziałanie w gospodarstwie domowym.
Stanisław Kawula uznawany za specjalistę w dziedzinie pedagogiki rodziny wyróżnia dwa typy rodzin:
- małą – nuklearną,
- duża- krąg rodzinny.
Pierwszy typ opisuje jako „grupę społeczną, za podstawę której przyjmuje instytucje małżeństwa i wynikający z niego stosunek najbliższego pokrewieństwa lub adopcji.

27 F. Adamski, Socjologia małżeństwa i rodziny, Państwowe wyd. Naukowe, Warszawa 1982, s.19
28
M. Gogacz, Podstawy i cechy realizacji pedagogicznej między rodziną a szkołą, W: Pedagogiczna
relacja rodzina-szkoła. Dylematy czasu przemian, red. A.W.Janke, Bydgoszcz 1995, s.34
29
Tamże, s. 20
20
W odróżnieniu od kręgu rodzinnego, rodzina mała obejmuje tylko osoby powiązanenajbliższym pokrewieństwem ( dzieci, rodzice lub rzadziej dziadkowie), zamieszkujące razem i prowadzące z reguły wspólne gospodarstwo domowe”30
.
Czasy się zmieniają i w związku z tym rola rodziny i jej funkcje również ewoluują. Niegdyś rodzina pełniła wiele funkcji tylko w obrębie swoich członków. Z biegiem czasu rodzina traci swoje funkcje, które przejmują inne instytucje społeczne. Pomimo utraconych funkcji rodzina nadal pozostaje instytucją społeczną, gdyż niezależnie od rozwoju zawsze i niezmiennie pełni funkcje:
- prokreacyjną,
- miłosną,
- socjalizacyjną.
Rozpatrywać należy rodzinę jako grupę o charakterze:
- bliskości przestrzennej,
- małej liczbie członków,
- nieformalnych wzorów kontroli,
- nieformalnych stosunków, które łączą tę grupę.
Model rodziny ulega częściowej przemianie. Analizując najnowsze kierunki przemian dotyczących rodziny skupię się na XX wieku. Z. Tyszko opisuje najważniejsze kierunki i wyróżnia ich aż sześć31. Są to kierunki:
- od rodziny wielopokoleniowej do podstawowej,
- od rodziny biologicznie zdeterminowanej w kierunku rodziny planowanej,
- od rodziny produkcyjnej do nieprodukcyjnej,
- od rodziny patriarchalnej do rodziny egalitarnej,
- od rodziny zinstytucjonalizowanej do podporządkowanej treściom humanistycznym,
- od rodziny „otwartej” do rodziny „zamkniętej.
Rodzina jest pojęciem ściśle związanym z pojęciem małżeństwa. Definicja małżeństwa miała za zadanie określać i jednocześnie gwarantować wedle prawa pochodzenie dziecka, a także zapewniała prawa seksualne wobec partnerów. Aktualnie małżeństwo to związek gwarantujący:
- uprawnienia seksualne oraz możliwość reprodukcji biologicznej,
- przekazywanie dóbr materialnych,

30 S. Kawula, Pedagogika rodziny, Toruń 2005, s.415
31 Z. Tyszka, Rodziny współczesne w Polsce, Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, Warszawa
1982, s.46
21
- przekazywanie wartości kulturowych kolejnym pokoleniom.
Autor podkreśla, że małżeństwo to taka instytucja, dzięki której społeczeństwo może określić powinowactwo, sposób dziedziczenia własności. Małżeństwo ma też za zadanie wychować potomstwo w kulturze społecznej, do której należy, określa jednocześnie materialną i pozamaterialną sferę kobietom w ciąży i dzieciom32
.
W literaturze napotykamy definicję według Adamskiego, który określa małżeństwo jako „pewien zespół środków instytucjonalnych umożliwiających społeczeństwu realizację zadań wiążących się z prokreacją i socjalizacją swych członków oraz określających stosunki pokrewieństwa w ramach grupy, w tym przede wszystkim przypisujących dzieciom ich rzeczywistych lub domniemanych rodziców”33
.