Arteterapia jako forma profilaktyki w przedszkolu

Arteterapia jako forma profilaktyki w pracy z dziećmi w wieku przedszkolnym

Arteterapia w przedszkolu
Słowo „arteterapia” pochodzi z języka łacińskiego i w swej etymologii łączy dwa równoważne elementy sztukę jako twórczość i terapię. Jest też często zamiennie stosowane z terminem terapia przez twórczość, gdzie najważniejszy jest proces tworzenia, a nie sztuka. Tomasz Rudowski pisze: Celem arteterapii nie jest tworzenie dzieł sztuki, a zatem utworów odpowiadających określonym kanonom artystyczno – estetycznym, lecz przede wszystkim proces tworzenia nastawiony na trwałe przywracanie pacjentowi (podopiecznemu) wiary w życie, w jego sens. (Rudowski 2007, s.8).
Działania arteterapeutyczne mają ukazywać dziecku drzemiące w nim możliwości, dawać mu radość z tworzenia, a także tworzyć przestrzeń do uzewnętrzniania emocji i otwierania się na innych. Są zatem idealną propozycją do wykorzystania w pracy wychowawczo-dydaktycznej w przedszkolu. I coraz częściej tak się dzieje, że nauczyciele sięgają po metody arteterapeutyczne, co przynosi ogromne korzyści dla dzieci, ale też jako pozytywny element wizerunkowy, dla całej placówki.
Zadaniem nauczyciela jest kreowanie procesu edukacyjno – wychowawczego w taki sposób, aby wszelkie realizowane formy działań twórczych sprawiały dzieciom radość, wywoływały entuzjazm i pozwalały na spontaniczne wyrażanie emocji bez użycia słów.
Twórcze działania w przyjaznej atmosferze zabawy i poczuciu bezpieczeństwa powodują wyzwolenie w dzieciach pozytywnych emocji, aktywują ciało i w efekcie pobudzają pozytywnie psychikę. Radość z twórczej aktywności budzi w dziecku odwagę do dalszych działań i zwiększa szansę na otwarcie się na innych, a finalnie zwiększa jego wiarę w siebie.
Nauczyciel lub arteterapeuta wykorzystując działania arteterapeutyczne w swojej pracy z dziećmi, jako nadrzędną zasadę powinien traktować indywidualne podejście do każdego uczestnika zajęć. Treści należy dopasowywać biorąc pod uwagę wiek uczestników, ich możliwości oraz preferencje aktywności artystycznej. W działaniach profilaktycznych prowadzonych w przedszkolu jest to o tyle łatwe, że dzieci uwielbiają wszelkie formy aktywności twórczej. Tematykę zajęć prowadzący dopasowuje do potrzeb dzieci poprzez obserwację ich zachowań i wypowiedzi podczas wcześniejszych aktywności.
Kolejnym ważnym elementem jest stworzenie dzieciom przestrzeni, w której będą się czuły bezpiecznie i komfortowo. Gdzie nikt nie będzie ich krytykował, poprawiał, oceniał i porównywał z innymi. Gdzie będą się czuły akceptowane i gdzie patrzenie na nie z życzliwością będzie je stymulowało do podejmowania kolejnych działań, czy prób radzenia sobie z trudnymi sytuacjami. Dziecko ma się czuć swobodnie, aby bez obaw móc puścić wodze fantazji i bez ograniczeń z zewnątrz realizować swoje pomysły, a tym samym rozwijać kreatywność i budować pewność siebie. Prowadzący swoją wspierającą postawą ma motywować dziecko do działania, okazywać aprobatę oraz zainteresowanie dla wszelkich podjętych przez nie aktywności. Ważny jest też sposób przekazywania dziecku informacji zwrotnej dotyczącej jego twórczych poczynań. Można chwalić, ale nie skupiając się na walorach estetycznych tylko na np. swoich odczuciach, na zaangażowaniu dziecka, czy na dostrzeganiu pomysłowości. Wartość równorzędną mają komunikaty werbalne, jak i niewerbalne.
W zajęciach mogą brać udział wszyscy chętni uczestnicy niezależnie od stanu zdrowia, nasilenia zaburzeń (jeśli takowe występują) czy posiadanych umiejętności. We wszystkich formach arteterapii chodzi o sam akt twórczy, a nie o jego efekt, zatem zdolności artystyczne pełnią drugorzędną rolę. Sprzeciw wobec rywalizacji jest tutaj konieczny.
Zajęcia zawsze muszą opierać się na zasadzie dobrowolności uczestnictwa. Nikogo nie można zmuszać do jakichkolwiek działań. To dziecko decyduje, czy w danym działaniu będzie aktywne i w jakim stopniu.
Projektując działania arteterapeutyczne trzeba też wykorzystywać różne formy arteterapeutyczne od różnorodnych technik plastycznych, poprzez śpiew, taniec, teksty literackie, grę na instrumentach, aż po zabawy dramowe. Wszystko po to, aby dać szansę odkryć dziecku w czym czuje się najlepiej i w jaki sposób najłatwiej jest mu wyrazić swoje emocje i potrzeby. Co sprawia mu największą satysfakcję i radość. Dzieci w wieku przedszkolnym chętnie wypowiadają się przez sztukę, dlatego w arteterapii wykorzystuje się takie techniki i tematy, aby każde mogło się swobodnie i spontanicznie wypowiedzieć.
Każde spotkanie z wykorzystaniem działań arteterapeutycznych powinno być szczegółowo zaplanowane i powinno mieć podobną strukturę. Zajęcia powinny odbywać się regularnie i być ułożone w logiczne cykle problemowe, z pewną dozą elastyczności. (Karolak 2019) Zajęcia można rozpocząć od działań mających na celu zrelaksowanie się, stworzenie miłej atmosfery, w której uczestnicy poczują się bezpiecznie. Następnie można porozmawiać o sytuacji problemowej. Kolejnym punktem będzie zaproponowanie działań artystycznych w dowolnej formie ekspresji (plastycznej, muzycznej, słownej, ruchowej) umożliwiających uzewnętrznienie emocji związanych z tematyką spotkania. Po wykonaniu zadania następuje podsumowanie w formie rozmowy na temat swoich odczuć, zestawienie prac i ich analiza. (Konieczna 2004)
Arteterapią jest coraz bardziej popularną dziedziną edukacji i terapii ze względu na mnogość korzyści, które ze sobą niesie. Nauczyciel wykorzystujący arteterapię w przedszkolu zyskuje kolejne narzędzie służące lepszemu poznaniu podopiecznych, ich potrzeb i predyspozycji.
Organizując systematycznie zajęcia dzieci dostają bezpieczną przestrzeń do wyrażania swoich emocji (również tych negatywnych), potrzeb czy lęków, których nie potrafią jeszcze zwerbalizować. Jest to forma komunikacji z innymi i z samym sobą, która dodatkowo może relaksować lub pobudzać do działania oraz doskonalić umiejętności interpersonalne. Dziecko ma możliwość nabrania dystansu do własnych, czasem trudnych przeżyć, a jednocześnie dostaje wzorce ułatwiające rozwiązywanie problemów. Terapia przez sztukę rozwija wrażliwość dziecka, sprawia, że otwiera się na świat, na potrzeby innych. Rozwija poczucie estetyki, zainteresowania oraz usprawnia motorykę. Wspomaga rozwój inteligencji emocjonalnej, stymuluje wszechstronny rozwój dziecka, umacnia wiarę we własne możliwości, a tym samym kształtuje charakter. Dzięki arteterapii dziecko rozwija też kreatywność, spontaniczność, pamięć, koncentrację uwagi, uczy się samodzielności, zaradności i dokładności. Terapeutyczne oddziaływanie sztuki to także wyrabianie w dziecku wytrwałości, cierpliwości i konsekwencji w dążeniu do osiągnięcia celu, dobrej organizacji pracy i porządku. (Karolak 2019)
Arteterapia, czy też wykorzystanie jej elementów cyklicznie w pracy z dziećmi w wieku przedszkolnym pozwala stworzyć idealne warunki do wszechstronnego rozwoju dzieci, do realizacji celów placówki, a tym samym do spełnienia oczekiwań rodziców.
Placówka rozszerzając swoją ofertę zyskuje pozytywny wizerunek w środowisku, a także satysfakcję i świadomość, że holistycznie podchodzi do dbałości o rozwój swoich podopiecznych.
Rodzice zaś otrzymują potwierdzenie, że ich dzieci mają doskonale stworzoną przestrzeń do kształtowania wszystkich sfer rozwojowych oraz do zaspokajania potrzeb: akceptacji, bezpieczeństwa, współuczestniczenia i bycia rozumianym i docenianym. Mogą obserwować jak dziecko staje się samodzielne, kreatywne, otwarte na innych. Jak radzi sobie w rozwiązywaniu problemów, rozwija zainteresowania, staje się pewnym siebie człowiekiem gotowym na dalsze wyzwania.