Warsztat pracy nauczyciela

Cytując słownik języka polskiego „Warsztat - urządzenie (lub zespół urządzeń) ręczne lub mechaniczne, na którym wykonuje się określone prace rzemieślnicze albo techniczne”. Dokonując analizy powyższej definicji "warsztat pracy nauczyciela" można błędnie utożsamić ze "stanowiskiem pracy", co prowadzi do nieporozumień, gdyż stanowisko pracy - to głownie pomieszczenie wraz z wyposażeniem i narzędziami koniecznymi do realizowania określonych zadań. Według R. Kowalczuka „Warsztat pracy zawodowej obejmuje organizację zewnętrznych (materialnych) warunków pracy oraz organizację wewnętrznych (psychospołecznych) warunków niezbędnych do projektowania i kompleksowego wykonania zaprojektowanych zadań lub przedsięwzięć szerszych”.
W publikacji „Vademecum młodego nauczyciel” znajdziemy następujące zdanie: „Przez warsztat pracy rozumiemy zespół elementów składających się na wyposażenie zewnętrzne i wewnętrzne nauczyciela.” Bardziej szczegółową definicję podaje E. Stucki , który przez warsztat pracy rozumie na ogół zespól metod i form treściowych i organizacyjnych stosowanych przez nauczyciela w procesie dydaktyczno-wychowawczym oraz warunki techniczne umożliwiające optymalne sterowanie tym procesem, a więc przede wszystkim odpowiednie klasy – pracownie czy pracownie wyposażone w pomoce i środki dydaktyczne. Kolejne doprecyzowanie znaczenia warsztatu pracy nauczyciela znajdziemy u E. Zycha , gdzie pod nazwą warsztat pracy zawodowej nauczyciela będziemy rozumieli szkolę wraz ze wszystkimi urządzeniami, technikami pracy i innymi elementami, którymi posługują się nauczyciele podczas wykonywania swoich zadań pedagogicznych. Dotyczy to zarówno czynników materialnych, jak i osobowych, które bezpośrednio lub pośrednio są wykorzystywane w procesie działań dydaktyczno-wychowawczych. Zespół tych elementów można podzielić na dwie kategorie. Do pierwszej z nich należy zaliczyć przede wszystkim urządzenia szkolne, które nauczyciele wykorzystują do wspomagania swoich oddziaływań na uczniów. Do drugiej zaś wszystkie informacje, symbole, idee, systemy pojęciowe, systemy umiejętności i systemy wartości lub też ogólniej struktury poznawcze, czynnościowe, motywacyjne i obejmujące ogólny poziom świadomości. Wśród tych kategorii mieszczą się także czynniki warunkujące organizacje życia. W związku z przytoczeniem powyższych definicji można śmiało stwierdzić, że warsztat pracy nauczyciela jest bardzo szerokim pojęciem. Składają się na niego kompetencje nauczyciela, jak i szereg celowo dobranych, sposobów i metod działania. Za M. Taraszkiewicz kompetencje nauczyciela można podzielić na:
• kompetencje merytoryczne, dotyczące zagadnień nauczanego przedmiotu – nauczyciel jest ekspertem i doradcą przedmiotowym;
• kompetencje dydaktyczno- -metodyczne, dotyczące warsztatu nauczyciela i ucznia, a więc metod i technik nauczania i uczenia się, zwłaszcza aktywizujących, projektowych i pracy grupowej – nauczyciel jest ekspertem i doradcą dydaktycznym;
• kompetencje wychowawcze, dotyczące różnych sposobów oddziaływania na uczniów; należą do nich umiejętności komunikacyjne, nawiązywania kontaktów, rozwiązywania problemów danego wieku rozwojowego itp. – nauczyciel jest doradcą wychowawczym i życiowym.
Analizę kompetencji nauczyciela szkoły współczesnej znajdujemy też w pracach S. Dylaka . Autor ten, wymienia trzy podstawowe grupy kompetencji zawodowych nauczycieli:
• kompetencje bazowe - pozwalają na porozumienie się nauczyciela z dziećmi, młodzieżą i współpracownikami,
• kompetencje konieczne to te, bez których osoby będące nauczycielami nie mogłyby skutecznie wypełniać szkolnych zadań edukacyjnych. Zaliczają się do nich między innymi kompetencje interpretacyjne (działalność adekwatna do określonej sytuacji), autokreacyjne (nauczyciel jest twórcą własnej wiedzy pedagogicznej) oraz realizacyjne (najbogatszy obszar stanowią umiejętności realizacyjne, dzięki którym nauczyciel urzeczywistnia listę zadań edukacyjnych).
• kompetencje pożądane nie są wprawdzie niezbędne w zawodzie, ale mogą być wysoce pomocne w realizacji zawodu nauczyciela. Należą do nich zainteresowania i umiejętności osobiste.
W 1997 roku Komitet Nauk Pedagogicznych Polskiej Akademii Nauk przedstawił projekt zestawu standardów kompetencji zawodowych. Wyróżniono sześć głównych grup kompetencji, dzięki którym nauczyciel będzie w stanie sprostać stawianym przed nim zadaniom.
• Pierwsza grupa to kompetencje prakseologiczne, czyli wiążące się z celowym, skutecznym działaniem. Stanowią one wynik dobrego przygotowania nauczyciela do pracy w szkole, doskonałej umiejętności organizacji pracy własnej, diagnozowania pewnych zaburzeń rozwojowych uczniów. Nauczyciel posługujący się umiejętnościami z tego obszaru potrafi na podstawie obserwacji grupy zaplanować oraz zorganizować działania dydaktyczno-wychowawcze w taki sposób, aby były one jak najbardziej pożyteczne dla uczniów. Kompetencje z grupy prakseologicznej można wykształcić w procesie przygotowawczym do pracy w szkole poprzez włączenie w program nauczania elementów z zakresu praktycznego przygotowania się do zajęć, tworzenia konspektów oraz scenariuszy lekcji wraz z określeniem celów ogólnych i szczegółowych, a nawet zasad konstruowania autorskich programów edukacyjnych.
• umiejętności komunikacyjne oraz prawidłowe posługiwanie się językiem. Każdy nauczyciel powinien przywiązywać dużą wagę do poprawności wymowy, a także dbać o estetykę słownictwa. Oprócz tego ogromnie istotna jest zdolność dostosowania języka do swoich odbiorców, przez co przekazywane komunikaty stają się dla nich czytelne i zrozumiałe, oraz umiejętność rozumienia kodów językowych, którymi posługują się między sobą uczniowie. Obok komunikatów werbalnych, czyli słownych, dochodzą również sygnały niewerbalne. Dobra komunikacja pomiędzy nauczycielem a uczniami jest podstawą dla procesu edukacyjnego, pozwala na poznanie uczniów, a przez to na odpowiedni dobór środków dydaktycznych.
• umiejętności rozwiązywania konfliktów poprzez stosowanie technik negocjacyjnych i kompromisu oraz budowania w uczniach poczucia odpowiedzialności za swoje czyny.
• umiejętność kreatywnego i niestandardowego działania. Nauczyciel powinien wykorzystywać nowe techniki i metody pracy dydaktycznej, tworzyć własne innowacyjne rozwiązania. Nie tylko posługuje się krytycznym i kreatywnym myśleniem, ale uczy tego również swoich uczniów, od których wymaga twórczego i oryginalnego podejścia do danego problemu.
• zdolności moralne i etyczne - każdy nauczyciel w swojej pracy dydaktycznej i wychowawczej powinien kierować się zasadami moralnymi, powstrzymywać się od szybkiej i pobieżnej oceny sytuacji, a brać pod uwagę jej wieloaspektowość, działać zgodnie z etyką zawodową nauczyciela oraz zdawać sobie sprawę ze współodpowiedzialności za zdrowie i prawidłowy rozwój uczniów.
Większość swoich kompetencji nauczyciel nabywa w trakcie pracy zawodowej dzięki obserwacji doświadczonych kolegów i koleżanek oraz wszelkim działaniom mającym na celu samokształcenie.
Kluczowe kwalifikacje i kompetencje nauczyciela powinny zmieniać się wraz ze zmieniającą się rzeczywistością społeczno-ekonomiczną, a przez to i zmianą priorytetów i systemu wartości wyznawanych przez współczesne społeczeństwo. Nauczyciel powinien nie tylko nadążać za zachodzącymi zmianami, ale także aktywnie w nich uczestniczyć. Współczesny nauczyciel powinien zatem być przewodnikiem i tłumaczem otaczającego świata, umieć nawiązać dialog oraz korzystać z dobrodziejstw, jakie oferuje nam obecny postęp techniczny i informatyczny. Ważną część warsztatu pracy nauczyciela obejmują decyzje nauczyciela dotyczące jego działań w stosunku do uczniów i rodziców. Integralną częścią warsztatu pracy są narzędzia i metody służące ewaluowaniu i doskonaleniu pracy zawodowej nauczyciela. Każdy z nauczycieli odpowiedzialny jest za wiele czynności formalnoprawnych, takich jak wystawiania ocen, egzaminowanie, prowadzenie odpowiedniej dokumentacji szkolnej. Przede wszystkim jednak nauczyciel powinien posiadać umiejętność przygotowania oraz zaplanowania poszczególnych form kształcenia i ogniw lekcji. Do jednego z ważniejszych zadań każdego nauczyciela należy tworzenie, a także ciągłe doskonalenie swojego warsztatu i metod pracy. Rozwój osobisty odbywa się przez pogłębianie wiedzy i umiejętności, a także podnoszeniu poziomu nauczania w szkołach.
Warsztat pracy nauczyciela powinien opierać się na aktualnych założeniach teorii i praktyki pedagogicznej. Powinien ułatwiać realizację własnej koncepcji programowej, a co za tym idzie wspomagać rozwój zawodowy nauczyciela. Tylko dzięki pracy samokształceniowej prowadzonej przez nauczyciela warsztat ten doskonali się i rozwija, podobnie jak sam nauczyciel, zapewniając efektywne kształcenie. Podstawowym warunkiem rozwoju jest oczekiwanie kształtowania takiego wizerunku nauczyciela, który będzie osobą zaangażowaną, pomysłową, podejmującą różnorodne zadania i wyzwania w swoim środowisku.
Praca nauczyciela w szkole, metody i formy, które stosuje, osiągane wyniki są w ogromnym stopniu uwarunkowane przez warunki pracy jakie szkoła mu zaoferowała. Na warunki pracy składa się wiele czynników. Jednym z nich jest warsztat pracy nauczyciela. Można przyjąć, że jest to zespół tych przedmiotów i urządzeń, metod, wzorów i umiejętności działania, które umożliwiają nauczycielowi tworzenie optymalnych warunków do realizowania dydaktycznych i wychowawczych celów szkoły. W pracy szkoły, za Piotrem Kowolikiem opisującym warsztat pracy nauczyciela XXI wieku możemy wyróżnić następujące rodzaje warsztatów:
• bezpośredni warsztat ucznia czyli to wszystko czym uczeń może i powinien manipulować, by wykonać przewidziane programem poszczególnych przedmiotów nauczania: doświadczenia, eksperymenty, badania itp.;
• warsztat nauczyciela, który służy potrzebom ucznia tj. wyposażenie, np. pracowni, klasopracowni. Należą tutaj różnorodne narzędzia do techniki, plastyki; środki techniczne, pomoce, dzięki którym nauczyciel może oddziaływać na wyobraźnię, organizować zamierzone sytuacje dydaktyczno-wychowawcze, przekazywać odpowiedni zasób wiedzy, wyjaśniać nurtujące problemy i sprawdzać jakość pracy;
• warsztat nauczyciela dla jego własnego doskonalenia, gdzie powinny się znajdować środki dydaktyczne, np. narzędzia do przygotowania materiałów dydaktycznych dla uczniów typu: stempel, ksero; literatura (podręczny księgozbiór).
Najogólniej warsztat pracy nauczyciela obejmuje dwa bloki czynników:
• materialne środowisko dydaktyczno-wychowawcze, czyli wszystko co wspomaga proces nauczania poprzez dostarczanie nauczycielom przedmiotów i urządzeń, których użycie pozwala aktywizować działalność poznawczą uczniów. Za przykład można tu wymienić klasopracownię wraz z wyposażeniem oraz wszelkie odstępne materiały;
• czynniki osobowe warunkujące przebieg pracy to przede wszystkim wiedza nauczyciela i zdolność jej przekazania, ponadto to wszelkie umiejętności dydaktyczno-wychowawcze, postawy zawodowe.
Czynniki warunkujące pracę nauczyciela za Piotrem Kowolikiem można podzielić następująco:
• pedagogiczne - dotyczące stylu pracy nauczyciela, stosowanych metod i form pracy, indywidualnej mentalności i temperamentu. W tym wypadku doskonalenie warsztatu pracy to samodoskonalenie swojej pracy pedagogicznej. To czynnik, za który w główniej mierze odpowiedzialny jest sam nauczyciel;
• osobowe - polegające na wykorzystaniu pozytywnych cech nauczyciela takich jak: pracowitość, dokładność, systematyczność, wytrwałość, obowiązkowość - czyli pełne wykorzystanie walorów osobowościowych;
• prakseologiczne - poszukujące wszelkich form świadomego i celowego działania z punktu widzenia skuteczności, ekonomiczności, dokładności, korzystności. Warsztat podlega zmianom czasowo-przestrzennym i w związku z tym winien być wciąż modernizowany zgodnie z osiągnięciami w nauce;
• ergonomiczne - dostosowanie pracy i jej materialnych warunków do człowieka. Umożliwia zwiększenie wydajności pracy oraz poprawę warunków pracy i przez to stosunków międzyludzkich;
• organizacyjne - polega na współzależności i konieczności integracji ze składnikami działalności nauczyciela. Organizowanie warsztatu pracy to kształtowanie warunków wychowania. Warsztat jest przygotowaniem nauczyciela do działania pedagogicznego. Nauczyciel decyduje o organizacji działań własnych i wychowanków;
• metodyczne prowadzące do konieczności modernizowania warsztatu, dostosowania go do nowej koncepcji pracy;
• materialne polegają na doborze i wykorzystaniu narzędzi, maszyn, surowców i wytworów pracy.
Warsztat pracy nauczyciela to warunki techniczne umożliwiające nauczycielowi sterowanie procesem edukacyjnym przy wykorzystaniu walorów osobowościowych, zdobytych wiadomości, umiejętności i doświadczeń. Rozwijany warsztat pracy nauczyciela powinien mieć charakter twórczy, indywidualny, nie tylko ze względu na rożne metody stosowane przez poszczególnych nauczycieli, ale przede wszystkim na indywidualizację procesu dydaktycznego i przystosowanie go do danej grupy odbiorców. Bezsprzecznie warto podkreślić, że warsztat pracy powinien być ciągle unowocześniony zgodnie z modelowymi założeniami oraz aktualnymi trendami w dydaktyce. Doskonalenie warsztatu to doskonalenie własnego, indywidualnego systemu pracy pedagogicznej. Począwszy od układu pomieszczeń, przez odpowiednie wyposażenie w urządzenia i stosowanie adekwatnych środków dydaktycznych, a skończywszy na sposobie przekazu i organizowaniu działań uczniów jak i samego nauczyciela.
Warsztat pracy nauczyciela to posiadanie umiejętności stosowania zróżnicowanych technologii komunikacji oraz stosowania adekwatnych metod w nauczaniu, za K. Wieczorkowskim możemy wyróżnić:
• nauczanie korespondencyjne - opiera się na przesyłaniu słuchaczom specjalnie przygotowanych materiałów szkoleniowych, które słuchacz wykorzystuje w trakcie nauki oraz do samodzielnego wykonywania ćwiczeń i prac kontrolnych;
• nauczanie za pomocą radia i telewizji - daje możliwość do tworzenia i emisji programów edukacyjnych. Odbiór tych programów jest bierny i polega na oglądaniu lub nagrywaniu audycji z możliwością robienia notatek;
• nauczanie za pomocą radia i telewizji z interakcją telefoniczną, telefaksową, komputerową i wizyjną - daje możliwość jak wyżej oraz słuchacz ma okazję rozmowy z nauczycielem za pomocą telefonu lub Internetu. Słuchacz ma możność zadawania pytań i uzyskiwania odpowiedzi;
• nauczanie wspomagane komputerem - informacja tekstowa, graficzna i dźwiękowa przekazywana jest w przyjazny sposób, zachęcający do samodzielnego procesu kształcenia;
• nauczanie przez sieć komputerową - daje możliwość wielokierunkowej łączności między nauczycielem a uczniem. Zastosowanie techniki multimedialnej w przesyłaniu informacji poprzez sieć znacznie podnosi efektywność nauczania - uczenia się. Dzięki łączności wielokierunkowej istnieje możliwość dialogu za pomocą, np. poczty elektronicznej, platform e-learningowych, przesyłaniu filmów lub programów multimedialnych z możliwością przetwarzania ich w komputerach.
W praktyce edukacyjnej można wykorzystać między innymi takie techniki pedagogiczne, które stanowią ważny element warsztatu nauczyciela:
• Seminaria on - line - nauczyciele prezentują wcześniej przygotowane materiały;
• Dyskusje w małych [3-6 osobowych] grupach - prowadzone przez lidera grupy. Zadaniem grupy jest dogłębne opracowanie określonego tematu;
• Zespoły partnerskie - słuchacze łączeni są w pary dla wspólnej pracy dydaktycznej;
• Male grupy robocze - rozwiązują wspólne problemy, wykonują projekty badawcze i piszą wspólne prace;
• Prezentacje grupowe – prezentowanie przygotowanych treści dla grup słuchaczy;
• Symulacje problemy przedstawione w postaci modeli matematycznych;
• Burze mózgów - dyskusje na ważne tematy zmierzające do wypracowania pewnych rozwiązań, planów lub projektów;
• Formularze pytań i odpowiedzi - szybki sposób nauki polegający na zasadzie pytań i odpowiedzi.
Zawod nauczyciela jest jedną z nielicznych profesji, w której bez kształcenia ustawicznego (w rożnych jego formach i niezależnie od pełnionej funkcji) właściwe działanie jest nie do pomyślenia. Szczególnie bogatą i stale aktualizowaną wiedzą pedagogiczną wykazać się musi każdy nauczyciel, jeśli ma ambicję osiągania dobrych wyników w swej pracy. Musi wiele czasu poświecić na własne doskonalenie, a także na gromadzenie i materiałów tworzących własną bazę dydaktyczną. W biblioteczce standardowej a także multimedialnej nauczyciela winny znaleźć się pozycje z następujących dziedzin:
• kierowanie klasą;
• osobowość nauczyciela, kształtowanie jego stylu pracy;
• kształcenie, dokształcanie i doskonalenie nauczyciela;
• wszystko o hospitacjach zajęć;
• ocena pracy nauczyciela;
• innowacje pedagogiczne, nowatorstwo, eksperymentowanie;
• literatura dotycząca zagadnień wychowawczych, dydaktycznych i opiekuńczych;
• Dzienniki Urzędowe Ministerstwa Edukacji i Nauki, "Karta Nauczyciela";
• literatura metodyczna;
• czasopisma pedagogiczne;
• inne.
Do podstawowych środków, z których nauczyciel korzysta w doskonaleniu własnej pracy należą: Internet, książka, czasopisma, fonogramy filmy. Poza wymienionymi w bibliotece nauczyciela powinny znajdować się takie źródła wiedzy (oprócz proponowanej wcześniej), jak:
• własne opracowania naukowo-badawcze;
• projekty środków dydaktycznych, sal lekcyjnych;
• opracowania szczegółowe (własne i wybitnych nauczycieli z rejonu) uogólniające własne doświadczenia pedagogiczne,
• materiału nauczania, konspekty, zadania, testy itp.;
• notatki z posiedzeń zespołów samokształceniowych, sympozjów, zjazdów, konferencji, kursów itp.
Dobrze zorganizowany i wykształcony warsztat zawodowy nauczyciela powinien uwzględniać nowatorskie i aktywizujące metody pracy w procesie nauczania. Na podstawie W. Okonia można stwierdzić, że skuteczne nauczanie zależy od sposobów kierowania uczeniem się (metody) i form pracy z uczniem. Każda ze stosowanych metod może być skuteczna, jeżeli odpowiada specyficznym potrzebom ucznia. Właściwa organizacja procesu nauczania i uczenia się skutkująca sukcesem uczestników tego procesu wymaga bezwzględnego stosowania fundamentalnych zasad nauczania:
• zasada świadomej aktywności,
• zasada poglądowości,
• zasada związku teorii z praktyką,
• zasada przystępności, stopniowania trudności,
• zasada indywidualizacji i zespołowości,
• zasada trwałości zdobywanej wiedzy.
Nauczyciel na bazie podstawy programowej i wybranego lub skonstruowanego przez siebie programu nauczania powinien zaplanować metody nauczania, sposoby uczenia się, środki dydaktyczne oraz treści programowe czyli ustalić strategię działania. Strategia dydaktyczna to procedury i techniki nadające się do wykorzystania przez nauczyciela i uczących się na różnych poziomach kształcenia w celu wprowadzenia założonych zmian w osobowości uczących się. Najbardziej skuteczną strategią edukacyjną jest kształcenie wielostronne, w którym uczniowie pod kierunkiem nauczyciela lub samodzielnie stosują zróżnicowane sposoby i środki uczenia się:
• przez przyswajanie wiedzy,
• przez odkrywanie nowych wiadomości,
• przez rozwiązywanie problemów,
• przez przeżywanie i działalność praktyczną.
Teoria kształcenia wielostronnego jest traktowana jako paradygmat współczesnej dydaktyki. Jeśli szkoła realizuje kształcenie wielostronne, to realizuje naczelny cel edukacji. Kształcenie wielostronne mieści w sobie poznanie, wartościowanie i działanie – wielostronną aktywność uczniów. Proces kształcenia musi więc być dalece urozmaicony – muszą być stosowane różnorodne metody, formy organizacyjne i środki dydaktyczne.
Metody kształcenia będące ważnym ogniwem warsztatu pracy nauczyciela obejmują ogólne kształcenie uczniów, zmianę ich osobowości mając na uwadze przede wszystkim czynności uczniów, ich aktywność poznawczą, emocjonalną lub praktyczną. Nauczyciel stosując różnorodne metody nauczania wywołuje, ukierunkowuje i wspomaga te wszystkie operacje ucznia, dzięki którym następuje uczenie się, a w wiadomościach, umiejętnościach i systemie wartości ucznia następują planowe zmiany. Główne metody stosowane podczas pracy w szkole:
Metody podające (metody asymilacji), wiedza oparte głównie na aktywności poznawczej o charakterze reproduktywnym
• pogadanka,
• dyskusja (charakter dowolny, z regulaminem, z moderatorem, panelowa),
• wykład informacyjny,
• opis,
• prelekcja, odczyt,
• opowiadanie,
• anegdota,
• praca z książką.
Metody eksponujące:
• film,
• sztuka teatralna,
• ekspozycja,
• pokaz połączony z przeżyciem.
Metody praktyczne:
• pokaz,
• ćwiczenia przedmiotowe,
• ćwiczenia laboratoryjne,
• ćwiczenia produkcyjne,
• metoda projektów,
• metoda tekstu przewodniego,
• seminarium,
• symulacja.
Metody programowane:
• z użyciem komputera,
• z użyciem maszyny dydaktycznej,
• z użyciem podręcznika programowanego.
Metody problemowe: czyli metody samodzielnego dochodzenia do wiedzy, oparte na twórczej aktywności poznawczej i polegające na rozwiązywaniu problemów. (W. Okoń)
Metody aktywizujące:
• metoda przypadków,
• metoda stolików eksperckich,
• metoda tekstu przewodniego,
• metoda sytuacyjna,
• ikonografia,
• inscenizacja,
• gry dydaktyczne,
• seminarium,
• debata,
• dyskusja dydaktyczna (okrągły stół, metaplan, dyskusja związana z wykładem, burza mózgów, panelowa).
W praktyce szkolnej metody aktywizujące są najpełniejszą odpowiedzią na wyzwania współczesnej edukacji. Ich zalety są nie do przecenienia w procesie kształcenia uczniów. Stosując je w pracy z uczniami zapewniamy im:
• doskonalenie intelektualne, praktyczne i emocjonalne,
• samodzielne konstruowanie wiedzy pochodzącej z różnych źródeł w subiektywny, własny sposób: od konkretnego doświadczenia do porządkowania poznawanego świata,
• poczucie sprawstwa i odpowiedzialności w procesie kształcenia i własnego rozwoju,
• zdobywanie wiedzy typu know-how (wiedzieć jak) oraz know-why (wiedzieć dlaczego),
• warunki do twórczej współpracy i kreatywności w przekształcaniu sytuacji zastanych.
Warto podkreślić, że nauczyciele w swoim warsztacie pracy powinni rozwijać stosowanie metod aktywizujących. Pamiętając, jakie zadania i wyzwania stoją przed współczesnym nauczycielem:
• stwarzać warunki sprzyjające uczeniu się; motywować ucznia do pracy, ułatwiać mu uczenie się,
• uczyć to znaczy organizować przestrzeń edukacyjną aktywności dla uczniów,
• nauczyciel schodzi na drugi plan, jest tylko trenerem.
Nauczyciele podczas rozwoju własnego warsztatu pracy powinni troszczyć się o realizację i rozwój ośmiu kompetencji kluczowych , które stanowią połączenie wiedzy, umiejętności i postaw uważanych za niezbędne dla potrzeb samorealizacji i rozwoju osobistego, aktywnego obywatelstwa, integracji społecznej oraz zatrudnienia. Nauczyciel powinien zapewnić uczniom kształtowanie kompetencji:
• Porozumiewania się w języku ojczystym czyli zdolność wyrażania i interpretowania pojęć, myśli, uczuć, faktów i opinii w mowie i piśmie oraz językowej interakcji w odpowiedniej i kreatywnej formie w pełnym zakresie kontekstów społecznych i kulturowych – w edukacji i szkoleniu, pracy, domu i czasie wolnym.
• Porozumiewania się w językach obcych polega na zdolności do rozumienia, wyrażania i interpretowania pojęć, myśli, uczuć, faktów i opinii w mowie i piśmie (rozumienie ze słuchu, mówienie, czytanie i pisanie) w odpowiednim zakresie kontekstów społecznych i kulturalnych w zależności od chęci lub potrzeb danej osoby.
• Kompetencje matematyczne i podstawowe kompetencje naukowo-techniczne - obejmują umiejętność rozwijania i wykorzystywania myślenia matematycznego w celu rozwiązywania problemów wynikających z codziennych sytuacji. Obejmują one – w różnym stopniu – zdolność i chęć wykorzystywania matematycznych sposobów myślenia oraz prezentacji. Kompetencje naukowe odnoszą się do zdolności i chęci wykorzystywania istniejącego zasobu wiedzy i metodologii do wyjaśniania świata przyrody, w celu formułowania pytań i wyciągania wniosków opartych na dowodach. Za kompetencje techniczne uznaje się stosowanie tej wiedzy i metodologii w odpowiedzi na postrzegane potrzeby lub pragnienia ludzi.
• Kompetencje informatyczne obejmują umiejętne i krytyczne wykorzystywanie technologii społeczeństwa informacyjnego (TSI) w pracy, rozrywce i porozumiewaniu się. Opierają się one na podstawowych umiejętnościach w zakresie TIK: wykorzystywania komputerów do uzyskiwania, oceny, przechowywania, tworzenia,p rezentowania i wymiany informacji oraz do porozumiewania się i uczestnictwa w sieciach współpracy za pośrednictwem Internetu.
• „Umiejętność uczenia się” czyli zdolność konsekwentnego i wytrwałego uczenia się, organizowania własnego procesu uczenia się, w tym poprzez efektywne zarządzanie czasem i informacjami, zarówno indywidualnie, jak i w grupach. Kompetencja ta obejmuje świadomość własnego procesu uczenia się i potrzeb w tym zakresie, identyfikowanie dostępnych możliwości oraz zdolność pokonywania przeszkód w celu osiągnięcia powodzenia w uczeniu się.
• Kompetencje społeczne i obywatelskie są to kompetencje osobowe, interpersonalne i międzykulturowe obejmujące pełny zakres zachowań przygotowujących osoby do skutecznego i konstruktywnego uczestnictwa w życiu społecznym i zawodowym, szczególnie w społeczeństwach charakteryzujących się coraz większą różnorodnością. Kompetencje obywatelskie przygotowują osoby do pełnego uczestnictwa w życiu obywatelskim w oparciu o znajomość pojęć i struktur społecznych i politycznych oraz poczuwanie się do aktywnego i demokratycznego uczestnictwa.
• Inicjatywność i przedsiębiorczość oznaczają zdolność osoby do wcielania pomysłów w czyn. Obejmują one kreatywność, innowacyjność i podejmowanie ryzyka, a także zdolność do planowania przedsięwzięć i prowadzenia ich dla osiągnięcia zamierzonych celów. Powinny one obejmować świadomość wartości etycznych i promować dobre zarządzanie.
• Świadomość i ekspresja kulturalna to docenianie znaczenia twórczego wyrażania idei, doświadczeń i uczuć za pośrednictwem szeregu środków wyrazu, w tym muzyki, sztuk teatralnych, literatury i sztuk wizualnych.
Warsztat pracy to wszystko, co jest niezbędne do jak najlepszego wykonywania obowiązków nauczycielskich, wynikających ze sprawowanej opieki i wychowania. Główny cel podejmowanych działań powinno stawić dobro ucznia i uzyskanie przez niego względnej samodzielności życiowej oraz dojrzałej osobowości. Warsztat pracy nauczyciela powinien wyróżniać się:
• aspektami: osobowymi, samokształceniowymi i materialnymi;
• funkcjami: wspomagającymi, zespalającymi, warunkującymi optymalne relacje ucznia i nauczyciela, inspirującymi rozwój nauczyciela;
H. Zaczyński zalicza w poczet elementów warsztatu następujące składniki:
A. Część niematerialna
• dyspozycje merytoryczne (to ta część wiedzy nauczyciela, która pozwala mu realizować proces dydaktyczno-wychowawczy w danym przedmiocie; przygotowanie merytoryczne do lekcji należy ciągle rozszerzać, uaktualniać i optymalizować);
• dyspozycje ogólnopedagogiczne (studiowanie literatury pedagogicznej, dokształcanie, wymiana doświadczeń itd.; wybór właściwego postępowania pedagogicznego, tj. świadome stosowanie zasad, metod, form, środków);
• dyspozycje metodyczne (są to niezwykle ważne elementy wiedzy nauczycielskiej, które decydują o możliwościach i prawidłowym realizowaniu danego przedmiotu; specyficzna dydaktyka dla danego przedmiotu).
B. Część materialna
• składniki warsztatu pracy dostarczone przez pracodawcę;
• środki wyposażenia przedmiotowego (charakterystyczne składniki powiązane z danym przedmiotem nauczania);
• środki użytku ogólnego (przymiary, np. cyrkle, liniały, termometry, techniczne środki dydaktyczne);
• środki i materiały metodyczne (są to środki powiązane z danym przedmiotem nauczania).
Reasumując rozważania na temat warsztatu pracy nauczyciela starano się pokazać, że obok wypracowanej stałości wiążącej się ze stworzeniem merytorycznych ram własnego warsztatu pracy przez nauczyciela powinny znaleźć się w nim elementy zmienne, dopuszczające zróżnicowany styl działania i nauczania. Warsztat nauczyciela powinien w sposób plastyczny zespalać ze sobą tradycjonalizm i nowoczesność, nie unikać metod nowych, rozwijających ale troszczyć się także o stabilność i merytoryczność przekazu wiedzy. W sposób idealny łączy się to z elastycznym funkcjonowaniem nauczyciela, który częściej powinien korzystać ze zróżnicowanych i kreatywnych sposobów dydaktycznego postępowania niż wybierać jednolitą strategię, posiłkując się metodami utwierdzającymi szarość dydaktycznego procesu. Nauczyciel z bogatym warsztatem pracy poradzi sobie z wykorzystaniem sytuacji obfitujących w ubogie informacje, jak i tymi zawierającymi znaczne zasoby wiadomości. Spożytkowane zostają wówczas rożne inteligencje, czyli praktyczna, twórcza i ogólna, uruchamiające wewnętrzne poznawcze mechanizmy pozwalające na pełnię uwidocznienia swoich kwalifikacji i posiadanych możliwości w szkolnym środowisku. Dodatkowo, wraz ze zmieniającymi się warunkami społecznymi czy gospodarczymi, nieustannie dokonuje się również przewartościowywanie różnych zachowań i postaw ludzkich, na co nauczyciel powinien reagować i stać na straży podstawowych norm, jakimi są: prawo, sprawiedliwość, miłość czy prawda. Etyka w zawodzie nauczyciela jest niezwykle istotna również ze względu na to, że nauczyciel ma umożliwiać wszystkim uczniom równy dostęp do wszechstronnego rozwoju, a także bierze odpowiedzialność za stopień przygotowania ich do wejścia na rynek pracy. Stawiane nauczycielom oczekiwania to również umiejętne pokierowanie edukacją młodzieży, wyposażenie ich w pożądane przez pracodawców wiedzę i umiejętności, uczenie ich jak najbardziej aktualnego świata zgodnie ze współczesnymi trendami, przy użyciu nowoczesnych metod i technologii. Dlatego nauczyciel powinien nie tylko na bieżąco aktualizować swoją wiedzę, ale również dostosowywać warsztat pracy dla zachowania jak najwyższej efektywności podejmowanych działań. Współczesny świat wymaga innego podejścia do nauczania i wychowania, niż było to nawet 20 lat temu. Dynamiczny rozwój technologii, dokonujące się zmiany wartości moralnych i etycznych oraz coraz szybsze tempo życia powodują, że nauczyciel nie może ograniczyć się do przekazywania informacji. Jego rola we współczesnym procesie edukacji jest znacznie szersza: powinien umieć rozwijać umiejętności uczniów, które pozwolą im na samodzielne zdobywanie wiedzy, dbać o ich kreatywność i twórcze myślenie, być liderem zespołu, kierującym indywidualnymi ścieżkami edukacyjnymi swoich podopiecznych. Zmieniający się świat spowodował również zmiany na obecnym rynku pracy, gdzie główny nacisk kładzie się na samodzielność pracownika, jego interdyscyplinarność, umiejętność szybkiego adaptowania się do zmieniających warunków, pracy pod presją czasu. Nowe wymagania pracodawców względem pracowników także wpływają na zmianę modelu nauczania w szkole, a przez to i zmianę wymagań względem nauczycieli.

Literatura:
1. Baldy J. Brzozowska A. Temler B. Watemborska A. Węglowska-Wojt M. Wójcik-Hetman D. Żmijowska-Wnęk E. Przewodnik metodyczny dla nauczycieli: Nowatorskie Metody pracy z uczniami, Wrocław 2015;
2. Duraj-Nowakowa Κ., Nauczyciel. Kultura-osoba-zawod, Kielce 2000;
3. Gajewska G., Doliński A., Teoretyczno-metodyczne aspekty warsztatu pedagoga, Zielona Góra 2002;
4. Goriszowski W., Kowolik P., Nadzor i doradztwo pedagogiczne we wzajemnych relacjach, Katowice 1988;
5. Goźlińska E., Nie lekcje lecz zajęcia edukacyjne, Warszawa 2004;
6. Janus A. Poradnik, Dobre Praktyki: Zawód – nauczyciel, Łódź 2010;
7. Kabat M. Stałość i zmienność warsztatu pracy nauczyciela, Rocznik Lubuski Tom 43, cz. 1, 2017;
8. Kowalczuk R., Podstawy psychologii, socjologii i organizacji, Warszawa 1971;
9. Kropiwnicki J., Zasady organizacji pracowni przedmiotowych, "Życie Szkoły" 1980, nr 10;
10. Kowolik P. Warsztat pracy nauczyciela początku XXI stulecia, Nauczyciel i Szkoła 1-2 (30-31), 216-228, 2006;
11. Kwiatkowski S. T. Walczak D. Kompetencje interpersonalne w pracy współczesnego nauczyciela, Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej, 2017;
12. Marzec A., Organizowanie warsztatu pracy. W: Vademecum młodego nauczyciela, Kielce 1992;
13. Nowacki T.W., Leksykon pedagogiki pracy, Radom-Warszawa 2004;
14. Pielachowski J., Sto spraw szkoły. Miniencyklopedia prawnoorganizacyjna, Poznań 2003;
15. Słownik języka polskiego, Warszawa 1981;
16. Stucki E., Warsztat pracy nauczyciela klas I-III. "Życie Szkoły" 1980, nr 10;
17. Uszyńska-Jarmoc J., Nadachewicz K. Kompetencje kluczowe dzieci i młodzieży, Wydawnictwo Akademickie Żak, Warszawa 2015;
18. Wieczorkowski K., Kształcenie na dystans z wykorzystaniem sieci komputerowej. Warszawa 1996;
19. Wielka Encyklopedia Powszechna, Warszawa 1969, Tom IV;
20. Zaczyński H., Warsztat pracy młodego nauczyciela. W: Poradnik młodego nauczyciela szkoły podstawowej. Red. H. Zaczyński, Poznań 1985;
21. Zych E., Tworczy charakter warsztatu pracy zawodowej nauczyciela, Białystok 1988;
22. Żądło W., Doskonalenie warsztatu pracy nauczycieli przedszkoli, W: Akademicka edukacja nauczycieli. Z problematyki metodologii, teorii i praktyki. Red. K. Duraj-Nowakowa, Krakow 1993;