Zaburzenia oraz wspomaganie koncentracji

Zaburzenia oraz wspomaganie koncentracji.
Do jednych z najczęściej występujących zaburzeń funkcjonowania umysłu zalicza się obecnie zaburzenia koncentracji uwagi. Cywilizacja, w której żyjemy nie ułatwia nam sprawy. Obecny rozwój techniczny oraz konsumpcjonizm pogrąża społeczeństwo w nadmiarze trudnych do selekcjonowania informacji oraz bodźców. Na owe zagrożenia najbardziej narażone są dzieci oraz młodzież. Niecierpliwi młodzi ludzie pragną otrzymać pożądaną rzecz w tej chwili, od razu. Kochający rodzice pragną zaspokoić potrzeby dziecka od ręki, zaburzając jednocześnie trening cierpliwości, wytrwałości oraz pracowitości dziecka.

Jak podaje słownik języka polskiego PWN, koncentracja uwagi jest to „intensywne skupienie uwagi na wybranym przedmiocie, zjawisku czy sytuacji”. Jest to zatem proces, w którym dokonywana jest selekcja informacji, odrzucane zostają nieistotne wiadomości, a do odbiorcy docierają tylko te wartościowe i pożądane. Na szczęście, ludzki mózg nie zapamiętuje wszystkich docierających z zewnątrz informacji w sposób identyczny. Krótko mówiąc, najpierw ocenia, później analizuje oraz przetwarza chaos informacyjny. W tym procesie, niebywale istotna jest umiejętność dokonywania wyboru tego co jest dla nas wartościowe i odrzucania bodźców bezużytecznych.

Zaburzenia koncentracji w procesie przyswajania wiedzy manifestują się w rozmaity sposób. Bez skupienia nie ma mowy o rzeczowym uczeniu się. Z reguły nie mamy na tym polu do czynienia z poważnymi zaburzeniami, tylko z drobnymi kłopotami, łatwymi do przezwyciężenia drogą eliminacji zakłóceń oraz treningu uwagi. Jednym z najczęściej obserwowanych problemów jest szybka, niestaranna i nieuważna praca ucznia, gdy dziecko pobieżnie zapoznaje się z poleceniem i wykonuje ćwiczenie jedynie po części. Kolejnym zagadnieniem jest słabe skupienie uwagi na wykonywanym zadaniu i na tym co robi. Szeroko obserwowanym zjawiskiem jest szybkie zniechęcenie do kontynuacji zadania i prędkie zmęczenie, powolne oraz przerywane tempo pracy, zamyślanie się, brak kojarzenia prostych faktów oraz uczucie tzw. pustki w głowie, proste błędy, które dotychczas w pracy nie pojawiały się, trudności w przyswajaniu nowo nabytej wiedzy oraz w przypomnieniu sobie wiedzy już opanowanej.
Wydajność umysłu w dużej mierze zależna jest od pory dnia. Jak w każdej dziedzinie i w tym temacie występują osobiste preferencje. Przyjmuje się jednak, że w ciągu dnia występują dwa najdogodniejsze do pracy momenty: około godziny 10:00 przed południem oraz około godziny 20:00. Owa wieczorna pora charakteryzuje się jednak nico niższą wydajnością pracy. Zatem, najefektywniejszą porą dnia będzie 8:00 – 12:00.
Umiejętność skupiania uwagi wzmaga się stopniowo wraz z rozwojem dziecka. Przyjmuje się, że dziecko w wieku 2- 4 lat potrafi skupić uwagę na okres 5 - 15 minut. Dziecko 5 -7 letnie 15 – 20 minut, 8 -10 letnie 30 – 40 minut, a 11 – 16 letnie do około godziny.
Nie bez znaczenia dla skupienia się są czynniki takie jak miejsce nauki, otoczenie, pozycja, czas a nawet pora roku.
Wyróżniamy dwie przeszkody powodujące rozproszenie uwagi i koncentracji. Przeszkody zewnętrzne, wynikające z otaczającego nas środowiska takie jak:
- nieznośne dźwięki (głośny ruch uliczny, muzyka, prace budowlane, głośne rozmowy w sąsiadujących pomieszczeniach itp.). Tutaj z pomocą mogą przyjść najzwyklejsze, ogólno dostępne zatyczki do uszu;
- bodźce wzrokowe – (włączony telewizor, zbyt jasno lub zbyt słabo świecąca żarówka);
- dezorganizacja miejsca pracy;
- nieodpowiednio wyposażone i zorganizowane miejsce pracy;
- brak stałego miejsca pracy;
- używki;
- narzucenie zbyt dużo zadań;
- niesprzyjające warunki rodzinne;
- zaniedbania wychowawcze.
Przeszkody wewnętrzne, leżące głównie w psychice samego ucznia oraz jego cechy osobiste. Można tutaj wyróżnić np.:
- codzienne problemy dziecka, jego lęki, konflikty natrętnie powracające myśli, skutecznie odwracające uwagę dziecka od nauki;
- dieta – zarówno przepełniony żołądek jak i doskwierający głód mogą skutecznie przyczynić się do rozluźnienia uwagi;
- rezygnacja z przerw w pracy;
- presja czasu;
- przemęczenie;
- specyficzne trudności w nauce (dysleksja, dyskalkulia itp.);
- niskie aspiracje oraz niska samoocena;
- motywacja;
- ograniczona sprawność intelektualna
- uszkodzenia wzroku lub słuchu.

Nie jest łatwo poradzić sobie z dekoncentracją u dziecka. Istotne jest, aby przed przystąpieniem do nauki wyeliminować zagrażające rozproszeniem czynniki. Warto odpowiedzieć sobie na kilka podstawowych pytań np. takich jak:
- jak można wyeliminować rozpraszające dźwięki;
- czy miejsce pracy dziecka jest uporządkowane i odpowiednio doposażone oraz czy otoczone jest tylko tymi przedmiotami i materiałami, z których będzie aktualnie korzystać;
- czy dziecko ma zapewnione odpowiednio dobrane oświetlenie;
- czy pomieszczenie pracy dziecka jest mu przyjazne, wywietrzone i panuje w nim odpowiednia temperatura.

Poprawie koncentracji uwagi sprzyja trening wydłużenia czasu uwagi oraz systematyczne wykonywanie prostych i przyjemnych ćwiczeń, do których należą popularne:
- gry i szarady
- odnajdywanie w tekstach błędów
- rozsypanki;
- porównywanie obrazków, szukanie różnic;
- labirynty;
- ćwiczenia typu „nie na swoim miejscu”
- krzyżówki i wykreślani;
- układanki typu puzzle;
- prowadzenie obserwacji swoich przyzwyczajeń, zachowań oraz motywacji do pracy;
- poznanie oraz wprowadzenie różnych metod uczenia się;
- korzystanie z technik relaksu oraz zwiększanie swojej motywacji.

Ewa Górecka

Biblioografia:
Brożek B. – Myślenie, podręcznik użytkownika
Święcicka. J. – Trening koncentracji dla uczniów
Forzpańczyk A. – Koncentracja. Skuteczny trening skupienia uwagi
Internetowy słownik języka polskiego PWN