Kompetencje współczesnego nauczyciela

Wymagania procesu dydaktyczno- wychowawczego stawiają przed współczesnym nauczycielem zadania opanowania i prezentowania różnego typu kompetencji.
Kompetencje to obszar posiadanej wiedzy, wykształcone umiejętności i zdobyte doświadczenia.
Kompetencja oznacza zdolność do takiego zachowania w interakcji z otoczeniem, aby stosowanie do sytuacji realizować indywidualne cele. Chodzi tu, więc o wykorzystanie zdolności do posługiwania się wyznaczonymi umiejętnościami dla efektywnego radzenia sobie w otaczającym świecie.
Nauczyciel powinien legitymować się kompetencjami podmiotowymi, które ujawniają się w:
- otwartości, twórczości innowacyjności, dostrzeganiu i rozwiązywaniu problemów, świadomym odrzucaniu standardów, stereotypów,
- zaczepności wobec świata we wszystkich jego obszarach,
- odwadze w pojmowaniu ryzyka i gotowości do ponoszenia konsekwencji,
- operatywności i zdolności przewidywania,
- poczucia tożsamości indywidualnej i zbiorowej.
Zadaniem nauczyciela legitymującego się wymienionymi kompetencjami jest stawanie się doradcą i przewodnikiem ucznia, a także łącznikiem pomiędzy uczniem a, jego domem rodzinnym:
- rozpoznać wyjściowy stan widzy ucznia,
- uruchomić i podtrzymywać pozytywną motywację uczniów do rozwoju,
- opracować i posłużyć się różnymi metodami, formami i środkami poznania,
- rozpoznać typowe formy zaburzeń rozwoju .
- dokonać skuteczności własnej pracy i zaproponować jej korektę,
- zaplanować własną koncepcję doskonalenia i samokształcenia zawodowego.
Kompetencje komunikacyjne nauczyciela wyrażają się skutecznością zachowań językowych w sytuacjach edukacyjnych.
O nauczycielu, który nimi dysponuje mówimy wówczas, gdy posiada on:
- wiedzę o komunikowaniu interpersonalnym,
- umiejętność słuchania wychowanków i empatycznego rozumienia intencji i treści ich wypowiedzi,
- potrafi komunikować uczucia i uczyć innych tej sztuki,
- dostosować styl kierowania pracą uczniów do stopnia rozwoju i dojrzałości,
- doskonalić poprawność, czytelność i prostomyślność własnych zachowań językowych.
Z kolei kompetencje współdziałania wyrażają się skutecznością działań integracyjnych nauczyciela. Przejawiają je nauczyciele, gdy:
- rozumie związki między postawą zawodową i własną charakterystyką osobowościową,
- preferuje reguły odpowiedzialności nad normami posłuszeństwa w kontaktach międzyludzkich,
- satysfakcjonuje wychowanka doceniając jego możliwości podmiotowe,
- umie podtrzymywać kontakt z wychowankiem, stosuje różne techniki,
- wdraża autorską koncepcję kształcenia integracyjnego.
Nowatorski kompetencje dydaktyczne posiada nauczyciel, który:
- umie opracować koncepcje pracy z uczniem i klasą na podstawie diagnozy pedagogicznej i psychologicznej,
- umie przełożyć podstawy programowe na autorskie wersje programów nauczania,
- potrafi różnicować projekty kształcenia w zależności od podmiotowych możliwości uczniów i warunków materialno- kulturowych kształcenia,
- umie dokonywać wyboru koncepcji dydaktycznej własnej pracy, godząc preferencje osobiste, zespołu klasowego oraz oczekiwań rodziców i środowiska lokalnego,
- potrafi odpowiednio do celów i warunków dobrać metody nauczania oraz odbierać lub wytwarzać materiały dydaktyczne,
- stosuje różnorodne formy kontroli i oceny osiągnięć szkolnych uczniów, interpretuje te osiągnięcia na tle ich indywidualnych możliwości,
- rozpoznaje przyczyny niepowodzeń szkolnych i proponuje różnorodne formy ich likwidacji,
- stwarza wszystkim uczniom jak najbardziej korzystne warunki uczenia się, również w ramach edukacji integracyjnej,
- tworzy nowoczesny warsztat pracy pedagogicznej, odpowiadający standardom przyjmowanym w krajach rozwiniętych,
- stwarza uczniom możliwości skracania drogi dochodzenia do sukcesu poprzez
pełniejsze wykorzystanie mass mediów w różnych przedmiotach i na wszystkich
etapach procesu edukacyjnego.
Nauczyciel, który posiada kompetencje kreatywne wyróżnia się innowacyjnością i niestandardowością działań. Przejawia je nauczyciel, gdy:
- zna swoistość działania pedagogicznego,
- wyzwala kreatywność zachowań i samodzielność myślenia w procesach edukacyjnych
- potrafi symulować rozwój myślenia krytycznego,
- działa na rzecz zwiększania zakresu autonomii zawodowej podmiotów edukacyjnych.
Kompetencje informatyczne wyrażają się sprawnym z nowoczesnych źródeł informacji. Przejawia je nauczyciel, który:
- zna język obcy,
- potrafi wykorzystać technologię informatyczną do wspomagania własnych i uczniowskich procesów uczenia się,
- umie korzystać z bazy danych,
- sieci Internetu,
- poczty elektronicznej,
- tworzyć własne programy edukacyjne i udostępniać je w sieci.
Nauczycielowi współczesnemu nie mogą być obce kompetencje moralne. Przejawiają się one, gdy nauczyciel: posiada zdolności do pogłębionej refleksji moralnej, zna własne powinności etyczne wobec wychowanków i pragnie sprostać ich wymaganiom w praktyce, stawiać sobie granice prawomocności etycznej działania zawodowego.
Doskonalenie kompetencji zawodowych jest procesem ciągłym. Ma swój początek, ale w zasadzie nie wiadomo gdzie się kończy. Zawsze, bowiem napotykamy na jakąś sytuacje, która odkrywa jakąś naszą niekompetencję, ukazuje słabość osobista lub niewystarczający zasób wiedzy.
Doskonalenie kompetencji jest również procesem indywidualnym a także osobistym. Nie polega, bowiem na poznawaniu technik, metod. Bazuje na rozwoju osobistym, odkrywaniu swojego potencjału, przekraczaniu osobistych barier emocjonalnych. Jest również procesem twórczym. Nie ogranicza się, bowiem do lepszego wypełniania powziętej roli zawodowej, ale owocuje rozwoje w strefach pozazawodowych, prywatnych, osobistych.
Nauczyciel szkoły współczesnej ma być specjalista o gruntowej wiedzy i kulturze naukowe, umiejący nie tylko przekazywać wiedzę, ale budzić w uczniach zainteresowanie i kształcić umiejętności samodzielnego uczenia się, zdobywania wiedzy, doskonalenia własnej kultury intelektualnej.
Mówiąc o nauczycielu szkoły współczesnej- należy zadawać sobie sprawę z faktu, że w pojęciu tym zawiera się duża różnorodność. To zarówno nauczyciel, który zatrudniony jest w szkolnictwie podstawowym, gimnazjalnym, średnim, ogólnym lub zawodowym, publicznym, ale także nauczyciel, który pracuje w szkole prywatnej.
Nauczyciel przestaje powoli pełnić główną rolę w zakresie przekazywania wiedzy. Staje się najbardziej diagnostą, specjalista w zakresie pomocy naukowych, konsultantem.

Bibliografia:
1. Butrymowicz M., Doradztwo pelagiczne a samokształcenie młodych nauczycieli w Polsce i na Litwie, Siedlce 2001.
2. Litman M., Kształcenie umiejętności badania rzeczywistości klasowej jako warunek skutecznej komunikacji, [w:] Myśl pedeuntologiczna, Warszawa – Białystok 1997.
3. Lorens A., Doradca, nr 33/2003.
4. Marszałek J., Rozwój zawodowy wychowawców, Warszawa 2000.
5. Okoń W., Słownik pedagogiczny, Warszawa 1992.
6. Szempruch J., Pedagogiczne kształcenie nauczycieli wobec reform edukacji w Polsce, Rzeszów 2000.