Motywacja ucznia do pracy w kontekście praktycznej nauki zawodu

Praca zawodowa jest jednym z ważniejszych elementów życia każdego człowieka, to szansa dla samorozwoju jednostki, miernik miejsca w społeczności. Determinantem dla tego rodzaju aktywności są dochody, kontakty interpersonalne, poczucie przynależności, rozwój zainteresowań i pasji, bezpieczeństwo. Istotna w tym względzie jest droga samorozwoju, która pozwala uczniowi na zdobycie umiejętności zawodowych na różnym poziomie zaawansowania. Z tym zagadnieniem związane są kolejne fazy kariery. Segmenty te różnią się od siebie przede wszystkim potrzebami, które są dla młodego człowieka istotne w zależności od doświadczeń, oczekiwań i jego aktualnych możliwości. W pracy z uczniami w wieku młodzieńczym ważna jest prawidłowa diagnoza potrzeb, dzięki której dobór odpowiedniej metody pracy gwarantuje powodzenie i realizację zamierzeń. Jest to ważne zwłaszcza w aktualnej sytuacji, gdy wymaga się od nauczycieli ogromnej elastyczności i zaangażowania w kwestii motywacji uczniów do pracy. Stosunkowo nowym, nie do końca jeszcze zbadanym zjawiskiem, jest nauka zdalna. W wielu przypadkach wywołała poczucie rezygnacji i biernej postawy w stosunku do dalszego kształcenia w zawodzie. Aby zmienić nastawienie uczniów należy poddać analizie dotychczas stosowane metody i sposoby pracy na zajęciach praktycznych oraz przyjrzeć się bliżej potrzebom uczniów i ogniwom, które napędzają do działania.
W przedziale od 15. do 24. roku życia młodzież przechodzi fazę ukierunkowaną na poszukiwania. Jest to okres, w którym młody człowiek podejmuje decyzje mające ogromy wpływ na ich dalsze losy. W tym okresie dominujące cechy to: chęć poznania nowych rzeczy, otwartość, pragnienie doświadczeń, które wnoszą w jego życie jak najwięcej korzyści i zyskają miano drogowskazów. Pozytywnym emocjom towarzyszy w tym okresie lęk. Z moich obserwacji w pracy z młodzieżą wynika, że stres ten głownie motywowany jest presją przed pojawiającymi się wymaganiami oraz wejściem w dorosłość. W kontekście nauki zawodu presja ta dotyczy wymagań, jakie stawiane są przez pracodawców, klientów czy usługobiorców, z którymi te osoby będą miały do czynienia w codziennej pracy. Presja ta w ich odczuciu jednak nie działa motywująco na naukę w zawodzie. Zatem pytanie brzmi: jak skutecznie motywować uczniów do pracy na lekcjach praktycznych w danym zawodzie? Stosowanie wielu metod aktywizujących nie zawsze przyniesie pożądane efekty, szczególnie wtedy gdy mamy za zadanie zmobilizować do pracy grupę uczniów, nie na jednej czy dwóch lekcjach, ale podczas całego cyklu zajęć praktycznych, które to zazwyczaj trwają od 4 do nawet 9 godzin w jednym dniu. Nauczyciel nie ma łatwego zadania, gdyż wymaga się od niego nie tylko przekazywania wiedzy ale również inspirowania poprzez zaszczepienie w uczniach pasji do danego zawodu. Jest to oczywiście zasadne, przecież praca to nieustanny rozwój i doskonalenie. Aby skutecznie organizować zajęcia praktyczne należy przede wszystkim skupić się na pobudzeniu motywacji wewnętrznej ucznia, która jest trwalsza od czynników motywujących z zewnątrz. Dzięki takiemu podejściu istnieje szansa, że uczeń podejmie pracę w zawodzie po ukończeniu szkoły. Zaszczepiane pasji nauczyciel powinien rozpocząć od działań, które spowodują pojawienie się naturalnej ciekawości, przekonania „chcę”, a nie „muszę". Rola nauczyciela nie jest łatwa, dlatego warto pochylić się nad zgłębieniem wewnętrznych potrzeb, które bywają różne, w zależności od cech charakterologicznych ucznia. Poznanie ich bliżej pozwoli na większą elastyczność i indywidualizację procesu nauczania. Aby zgłębić potrzeby uczniów diagnozę należy prowadzi w czasie całego procesu edukacji. Atrakcyjną formą są niedoceniane otwarte rozmowy z uczniami, rodzaj panelu dyskusyjnego poza pisemną formą zaznaczoną w arkuszu diagnozy potrzeb.
Z badań, które przeprowadziłam wśród swoich uczniów wynika, że ich potrzeby skupiają się głównie na doświadczaniu różnego rodzaju rozrywek. Nic dziwnego, w końcu wiek młodzieńczy zobowiązuje do swobodnego wyrażania własnych emocji i potrzeb z nimi związanych. Cóż więc stoi na przeszkodzie by zorganizować zajęcia w sposób, który pozwoli na realizację efektów kształcenia z jednoczesnym doświadczeniem przyjemności z pracy na lekcji? Planując tego rodzaju zajęcia należy w pierwszej kolejności stworzyć odpowiednią atmosferę. Atmosfera, która pozwoli na skupienie i pobudzenie kreatywnego myślenia. Sprawdzonym rozwiązaniem będzie słuchanie muzyki w trakcie wykonywania zadań manualnych, które wymagają ciągłego treningu czy wplatanie krótkich anegdot lub żartów. Odpowiednią atmosferę stworzymy również po przez inspirowanie filmami, zdjęciami wspaniałych efektów pracy w danej branży np. w zawodzie kucharza inspiracją może być zdjęcie apetycznego dania przygotowanego przez mistrzów w tej dziedzinie. Zachęcamy tym samym uczniów do tworzenia podobnych efektów i uświadamiamy im, że też mogą tworzyć na zajęciach właśnie takie dzieła.
Oprócz bodźców, które dostarczają przyjemności z prowadzonych zajęć również ważne jest poczucie bezpieczeństwa w trakcie pracy. Przed wykonywaniem zadań praktycznych uczeń powinien znać kryteria oceniania stworzone dla danego zadania. Znajomość ich sprawi, że zadanie będzie wydawać się łatwiejsze w realizacji, tym samym motywacja w osiągnięciu celu wzrośnie. Postawienie jasnych, realnie egzekwowalnych zasad, daje poczucie bezpieczeństwa. Moi podopieczni postawili je na drugim miejscu, zaraz po potrzebie doświadczenia rozrywki. Poczucie bezpieczeństwa na zajęciach praktycznych daje nauczyciel, który wspiera, doradza, kontroluje prace ucznia w trakcie jej wykonywania, pomaga w rozwiązywaniu problemów i nie pozostawia go samego. Dobrym rozwiązaniem będzie również organizacja pracy w zespołach, dzięki czemu przez podzieloną odpowiedzialność zwiększy się motywacja do pracy. Jasne zasady wzmacniają w uczniach nie tylko poczucie bezpieczeństwa ale spełniają potrzebę przejrzystości i celowości w działaniu. Cenną umiejętnością będzie tutaj połączenie wiedzy teoretycznej z praktyką. Uczeń uporządkuje wiedzę, która będzie trwalsza wtedy, gdy ją zastosuje w praktyce. Wykonanie danej usługi będzie bardziej efektowne, gdy wykorzysta znajomości różnych technik w jej produkcji. Aby wytwór pracy był efektowny, a nabyte umiejętności i wiedza trwałe, należy w trakcie ćwiczeń nawiązywać do wiedzy teoretycznej tak często, jak tylko jest to możliwe. Metoda ta pozwoli na uporządkowanie treści przekazywanych również na innych przedmiotach zawodowych. Owa przejrzystość w świetle motywowania ucznia do rozwoju zawodowego pozwala nie tylko zachęcać do dalszej pracy ale również eliminować lęki i obawy, które pojawiają się w związku z podjęciem w przyszłości pracy zawodowej.
Należy pamiętać, że realizacje potrzeb ucznia, które mogą stać się motorem do jego motywacji, mają szansę być spełnione jeżeli są zaspokojone podstawowe potrzeby życiowe, czyli te związane ze snem, pożywieniem czy bezpieczeństwem. Reasumując, istotą w zwiększeniu efektywności nabywania umiejętności praktycznych jest motywacja w codziennej pracy na lekcji. Może wydawać się, że są to małoistotne kwestie w stosunku do ogromu wiedzy i umiejętności, jakie należy zdobyć do momentu opuszczenia murów szkoły, jednak czasem pobudzanie chęci rozwoju może okazać się bardziej cenne niżeli wzorowe wyniki testów sprawdzających.