Socjoterapia w pracy pedagoga

Socjoterapia w pracy pedagoga

„To co znajduje się za nami i to co znajduje się przed nami jest drobnostką w porównaniu z tym, co jest w nas.

Ralpf Waldo Emerson

Pracując na co dzień w gabinecie pedagoga spotykam się z ogromnym zapotrzebowaniem ze strony uczniów na zauważenie w osobie ucznia – człowieka i poświęcenia mu uwagi. Dzieci są samotne, choć teoretycznie posiadają rodziców. Ale pęd życia, pogoń za dobrem materialnym niestety wypiera to, co najcenniejsze – rodzinę, a cierpią na tym dzieci. Rodzina jest podstawą wszystkiego, mówi się, że na rodzinie wszystko się opiera i jest to absolutna prawda. Fiodor Dostojewski mawiał „ Podstawową siłą pedagogiczną jest dom rodzinny”. Wiedzieli o tym nasi rodzice, dziadkowie, pradziadkowie, pielęgnując i broniąc wartości jaką jest rodzina. Niestety dziś pewne kwestie uległy dezaktualizacji, a pojęcie rodziny nie jest już tak istotne jak kiedyś. Oczywiście ludzie dążą do posiadania rodziny ale w toku swojego życia zapominają, że należy tę wartość pielęgnować.
Szkoła jest miejscem, gdzie wszelkie zmiany w społeczeństwie, zmiany kulturowe widać wyraźnie wśród uczniów. Dzieci szczególnie w okresie adolescencji dla prawidłowego rozwoju potrzebują silnych relacji z rodzicami, domu, który będzie ich opoką, gdy tego nie ma młody człowiek ulega pokusom, gubi się w natłoku informacji i wszelakich bodźców, często czuje się samotny, pozbawiony pomocy. W pracy z dziećmi i młodzieżą spotykamy się coraz częściej z sytuacjami kryzysowymi, rozpadem rodziny, traumatycznymi przeżyciami młodych ludzi, dojrzewaniem, próbą zrozumienia siebie i świata. Jako pedagodzy, psycholodzy udzielamy wsparcia i pomocy psychologicznej w ramach działań profilaktycznych w szkołach stając się niekiedy jedynym miejscem dla dzieci, gdzie mogą się otworzyć, wyrazić lub nauczyć się nazywać i wyrażać swoje emocje i zgodnie współpracować w grupie.
By wypracować powyższe pożądane zachowania posługujemy się metodą zwaną socjoterapią, która jest bezpośrednią formą pomocy między psychoterapią a treningiem interpersonalnym adresowaną zwykle do dzieci z kłopotliwymi zachowaniami i przyjmującą postać ustrukturalizowanych spotkań grupowych, które służą realizacji celów terapeutycznych, edukacyjnych i rozwojowych ( Katarzyna Sawicka 1998).

Definicja zawarta w „Słowniku pedagogicznym” określa pojęcie socjoterapii przez wskazanie na charakter zaburzenia, jakim są zachowania niepożądane społecznie. Autor definicji pisze, że socjoterapia jest jednym ze sposobów łagodzenia lub eliminowania negatywnych norm i obyczajów w zachowaniach społecznych bądź społecznie niepożądanych (Słownik pedagogiczny 1984).
Według „Małej encyklopedii medycyny” socjoterapia to „zbiór metod socjoterapeutycznych, polegających na różnorodnych zabiegach korektywnych w stosunku do grupy.
Socjoterapia zajmuje się przede wszystkim grupą, w odróżnieniu od psychoterapii, która głównie zajmuje się jednostką.
Definicji socjoterapii jest wiele, jedne z nich określają formy aktywności uczestników socjoterapii, które mogą mieć charakter leczniczy, inne wskazują na kontakt terapeutyczny jako istotę procesu i metody, jeszcze inne na grupę będącą przedmiotem i podmiotem zmiany korekcyjnej, a niektóre na charakter zaburzenia osób, do których proces socjoterapii może być adresowany.
Strzemieczny mówi : socjoterapia polega na celowym stwarzaniu dzieciom warunków (doświadczeń społecznych) umożliwiających zajście procesu socjoterapeutycznego (zmiany sądów o rzeczywistości, sposobów zachowań i odreagowanie emocjonalne (Strzemieczny 1993).
Reasumując socjoterapia to metoda leczenia zaburzeń zachowania i niektórych zaburzeń emocjonalnych u dzieci i młodzieży w toku spotkań grupowych. Jest to forma pomocy psychologicznej adresowana do dzieci i młodzieży, pośrednia pomiędzy psychoterapią a psychoedukacją i treningiem interpersonalnym (Sawicka 1993). Socjoterapię, zaliczamy do procesów psychokorekcyjnych, leczniczych, ukierunkowanych na eliminowanie lub na zmniejszanie poziomu zaburzeń, zwykle zaburzeń zachowania u dzieci i młodzieży. Socjoterapia jest więc formą pomocy adresowaną do dzieci i młodych ludzi w okresie dorastania, borykających się z problemami osobistymi i trudnościami życiowymi.

W socjoterapii dzieci i młodzieży istotną rolę odgrywa wzmacnianie osobowości młodych ludzi poprzez realizację celów rozwojowych i edukacyjnych niż docieranie do przeszłych doświadczeń i uświadamianie ich sobie oraz powiązanie z aktualnie występującymi wzorami zachowań, co jest charakterystyczne dla psychoterapii. W procesie psychoterapii szczególną rolę odgrywa werbalizacja tj. nazywanie swoich stanów psychicznych. Dzieci natomiast nie osiągnęły jeszcze pełnej sprawności posługiwania się językiem oraz odpowiedniego poziomu sprawności intelektualnej, co oczywiście zależy od wieku i warunków socjalizacyjnych. Szczególne trudności w tym zakresie przejawiają dzieci z zaburzeniami zachowania, zaniedbane wychowawczo i dydaktycznie (Bernstein 1980). Większość z nich natomiast, wymaga, z racji swoich niezwykle bolesnych doświadczeń emocjonalnych, nie tylko pomocy wychowawczej, lecz także psychologicznej.

Socjoterapia jest procesem ukierunkowanym na leczenie występujących u dzieci zaburzeń, zwłaszcza zaburzeń zachowania, nadpobudliwości i zahamowania, niektórych zaburzeń emocjonalnych, co oczywiście jest także celem psychoterapii, którą jednak kieruje się przede wszystkim do dzieci z psychozą i dzieci depresyjnych, do dzieci i młodzieży z zakłóceniami czynności fizjologicznych na tle emocjonalnym, do dzieci z niepokojem, z silnymi lękami dziennymi i nocnymi. Zatem podstawowym zadaniem psychoterapii jest leczenie natomiast
socjoterapia realizuje także cele edukacyjne i rozwojowe, co wiąże się z charakterem zaburzenia i wiekiem uczestników terapii. Zaburzenia te bowiem zakłócają proces socjalizacji młodych ludzi, utrudniają ich rozwój osobisty i społeczny, powodują i intensyfikują trudności szkolne.
W obszarze zainteresowań socjoterapii pozostają więc dzieci mające problemy szkolne, które związane są z parcjalnymi deficytami, co może być przyczyną ich trudnych zachowań na terenie szkoły, dzieci nadpobudliwe, które swoich zachowaniem dostarczają kłopotów dorosłym, dzieci, które mają trudności w nauce nie ze względu na upośledzenie umysłowe, lecz ze względu na opóźnienie szkolne i zaniedbanie dydaktyczne oraz dzieci agresywne wyrządzające swoim zachowaniem wiele szkód (Sawicka 1997).
U podłoża znacznej grupy zaburzeń przejawiających się często zachowaniami nie akceptowanymi społecznie, zwłaszcza na terenie szkoły, tkwią zwykle czynniki środowiskowe. Część tych dzieci pochodzi z rodzin w gruncie rzeczy nieszczęśliwych, w których wzajemne stosunki między dzieckiem a rodzicami nie układają się pomyślnie bądź występuje problem uzależnienia lub przestępczości, czy psychologiczne albo społeczne niedostosowanie rodziców, czasem jednego z nich.
Owe niekorzystne warunki wychowawcze wpływają na przebieg rozwoju osobistego i społecznego dzieci oraz na rozumienie problemów i otaczającej dziecko rzeczywistości. Dlatego zadaniem socjoterapii jest wspomaganie dzieci w rozwoju i pojmowaniu rzeczywistości.
W zależności od przyjętej koncepcji i programu terapeutycznego cele edukacyjne mogą obejmować poznawanie przez grupę dzieci różnorodnych zagadnień, które pozwolą im sprawnie funkcjonować społecznie i radzić sobie z różnymi problemami. I tak celami edukacyjnymi może być uczenie się rozpoznawania emocji, poznawanie mechanizmów uzależnień, zapoznanie się z chorobami społecznymi. Program socjoterapeutyczny może być także ukierunkowany na uczenie się wybranych technik pracy umysłowej, na zdobycie umiejętności przekazywania własnej wiedzy, uczenie się pełnienia określonych ról, uczenie się rozwiązywania konfliktów między ludźmi.
Cele edukacyjne są o tyle ważne, że wspomagają proces nabywania wiedzy o sobie samym i o innych ludziach oraz proces rozumienia świata społecznego, a także ukierunkowują zmiany zachowań tak, by mogły one chronić dziecko przed kolejnymi urazami psychicznymi.
W formułowaniu celów rozwojowych należy wziąć pod uwagę potrzeby rozwojowe uczestników zajęć, prawidłowości rozwoju osobistego, społecznego i moralnego dzieci i młodzieży oraz sytuację społeczną i wychowawczą poszczególnych uczestników grupy.
Istota socjoterapii polega głównie na realizacji celów terapeutycznych.
Proces interwencji terapeutycznej może być spowodowany cierpieniem psychicznym dziecka, które sobie nie radzi, lub jego zachowaniem powodującym straty, wysokie koszta, jakie ponosi jego otoczenie społeczne (rodzice, rówieśnicy, nauczyciele).
W terapeutycznym podejściu wychodzi się z założenia, iż trudne zachowania u dzieci i młodzieży mają swoje tło psychiczne. Towarzyszą im przykre emocje, jak lęk, poczucie winy, niepokój, poczucie krzywdy, gniew, złość, osamotnienie, oraz określone sądy poznawcze na temat własnej osoby, a szerzej postawa- wobec siebie, innych ludzi i wobec świata. Przyjmuje się, iż są one wynikiem doznawanych w przeszłości lub aktualnie trudnych stanów emocjonalnych, z którymi nie mogło lub nie może sobie poradzić dziecko. Mogą być one wynikiem doświadczonej przemocy ze strony dorosłych, odtrącenia emocjonalnego przez rodziców, długotrwałego znajdowania się w sytuacji deprywacyjnej, braku satysfakcjonujących kontaktów z najbliższymi, braku wsparcia w rodzinie w sytuacji trudnej.

W socjoterapii głównym czynnikiem zmiany niekorzystnych wzorców zachowania są doświadczenia korekcyjne, odreagowanie emocjonalne oraz nabywanie nowych umiejętności w toku grupowych zajęć, które zwykle mają charakter ustrukturalizowany.
Zajęcia terapeutyczne mają dostarczyć młodym uczestnikom zajęć doświadczeń korekcyjnych, przeciwstawnych do treści doświadczeń urazowych oraz doświadczeń kompensujących doświadczenia deprywacyjne, również hamujące rozwój emocjonalny i społeczny, sprzyjać będą odreagowaniu napięć emocjonalnych, posłużą aktywnemu uczeniu się nowych umiejętności psychologicznych.
W przypadku dzieci i młodzieży proces terapeutyczny nie polega na ponownym przeżyciu traumatycznych wydarzeń, lecz przede wszystkim na rozładowaniu napięć poprzez takie formy aktywności, które umożliwią ujawnienie blokowanych emocji w toku zajęć grupowych. Chodzi więc tu zarówno o dzielenie się z innymi swoimi przeżyciami w atmosferze akceptacji i zrozumienia, ale także o umożliwienie ekspresji uczuć w formie śmiechu, krzyku, ekspresywnego mówienia czy płaczu (Strzemieczny 1988 ).
W toku pracy grupowej ważne jest także dostarczanie dzieciom okazji do przeżywania emocji pozytywnych. Wielu bowiem młodych pacjentów jest już, jak pisze N. Han-Ilgiewicz, „nasyconych” przeżyciami negatywnymi na skutek powtarzających się od dłuższego czasu negatywnych bodźców środowiskowych. Przygaszenie, nieufność, wrogość, smutek, zniechęcenie – to często stany dominujące. Można je stopniowo likwidować dostarczając nowych, pozytywnych przeżyć.
Terapeutyczna rola zajęć grupowych polega także na organizowaniu doświadczeń korektywnych. Gromadzenie bowiem nowych doświadczeń, odmiennych od dotychczasowych, a zwłaszcza urazowych, może likwidować wpływ doświadczeń urazowych na psychiczne i społeczne funkcjonowanie młodego człowieka. Ich istota polega z jednej strony na odmiennym zachowaniu się otoczenia, nie potwierdzającym oczekiwań i wyobrażeń dziecka wynikających z jego uprzednich doświadczeń i przez nie wybiórczo potwierdzanych, co wiąże się z procesem generalizacji, z drugiej zaś- na dostarczaniu dziecku takich doświadczeń, wokół których będzie mogło ono przebudowywać obraz samego siebie ( Kratochwil 1981).
Owe oczekiwania i wyobrażenia młodego człowieka wiążą się z jego sądami poznawczymi na temat siebie w relacji do dorosłych, rówieśników, zadań oraz do samego siebie. Jeżeli więc na skutek zdobytych doświadczeń dziecko jest przekonane, że nie może mówić o swoich uczuciach, ponieważ będzie wyśmiane, to korektura tego urazowego sądu polega na budowaniu takich sytuacji społecznych w grupie, które skostruują tę treść poprzez dostarczenie dziecku doświadczenia, z którego wynika, iż dzielenie się z innymi swoimi uczuciami nie tylko nie grozi wyszydzeniem i towarzyszącym mu np. wstydem, ale może zbliżać ludzi do siebie, czemu towarzyszą uczucia pozytywne. Korektura tychże urazowych sądów poznawczych wiąże się więc z budowaniem w grupie – dzięki odpowiednio dobranym ćwiczeniom, grom i zabawom – takich sytuacji grupowych, które dostarczają dziecku nowych doświadczeń, przeciwstawnych do doświadczeń urazowych ( Strzemieczny 1988, Sobolewska 1993).
Kolejnym źródłem pozytywnych doświadczeń są sytuacje, które umożliwiają budowanie obrazu samego siebie. Chodzi więc tu o takie sytuacje, w których dziecko będzie mogło lepiej poznać siebie, docenić swoje mocne strony i wykorzystać je w różnorodnych sytuacjach życiowych.
Zajęcia socjoterapeutyczne powinny być także okazją do wypróbowania i wyćwiczenia nowych sposobów zachowania oraz do nabycia nowych umiejętności, zwłaszcza interpersonalnych. Chodzi zatem o takie umiejętności jak : asertywność, podejmowanie decyzji, radzenie sobie z trudnymi sytuacjami, poszukiwanie wsparcia i pomocy.

Zajęcia socjoterapeutyczne mają charakter ustrukturalizowanych spotkań grupowych, na które składają się odpowiednio dobrane gry, zabawy i ćwiczenia. Każde spotkanie ma swój cel szczegółowy, podporządkowany celowi ogólnemu, oraz propozycje aktywności sprzyjające osiągnięciu założonych celów. Cały cykl spotkań podzielony jest na etapy pracy z grupą.
Pierwszy etap to okres powstawania grupy. Służy on poznaniu się uczestników spotkań, wspólnemu określeniu celów, powstaniu reguł grupowych, budowaniu atmosfery grupowej opartej na poczuciu bezpieczeństwa i wzajemnego zaufania. Pierwsze spotkania koncentrują się na szeregu ćwiczeń pozwalających na bliższe poznanie się uczestników grupy. Najważniejsze na tym etapie jest zadbanie o poczucie bezpieczeństwa i zbudowanie empatii w grupie.
Uczestnicy nie znają się, nie mają do siebie jeszcze zaufania, oczekują od prowadzącego ukierunkowania, czują się skrepowani, niepewni, nie wiedzą, co będzie się działo. Niekiedy początki pracy z grupą przebiegają w atmosferze nieufności, niechęci, niekiedy nawet wrogości wobec prowadzącego. W pracy z dziećmi i młodzieżą sprawiającą poważne trudności, niedostosowaną społecznie czy z zaburzeniami zachowania relacje między uczestnikami a prowadzącym przybierają postać czujnego oczekiwania i swoistego” testowania”. Uwaga grupy koncentruje się na sprawdzaniu, kim jest prowadzący, nie zaś na celu i sensie proponowanych ćwiczeń.
Osoba prowadząca poznaje poszczególnych członków grupy oraz wprowadza kilka podstawowych zasad wspólnego pobytu, co obniża napięcie szczególnie obecne w pierwszym okresie funkcjonowania grupy. Wprowadzenie norm i zasad w grupie pozwala także na zapobieganie trudnym sytuacjom i ich rozwiązywanie. W przypadku wystąpienia destruktywnych zachowań uczestników grupy wskazane jest odwołanie się do przyjętych przez grupę reguł wspólnych spotkań. Do podstawowych zasad szczególnie w grupie dziecięcej i młodzieżowej należy przede wszystkim : dbanie o bezpieczeństwo fizyczne i psychiczne uczestników grupy w postaci :
- jesteśmy dla siebie życzliwi, nie wyśmiewamy się, nie krytykujemy, nie oceniamy,
- każdy ma prawo do wypowiedzi,
- to, co się dzieje w trakcie spotkania, nie wychodzi poza drzwi, w którym odbywają się spotkania,
- zwracamy się do siebie bezpośrednio,
- skupiamy się na swoich uczuciach i uczymy się je wyrażać.
Jeśli prowadzący nie da się sprowokować, nie zareaguje agresją na agresję czynioną ze strony uczestników, a grupa zacznie przestrzegać ustalonych norm, wtedy rozpoczyna się właściwa praca z grupą. Uczestnicy wyrażają zgodę na propozycje prowadzącego, pojawiają się pierwsze formy współpracy. Powoli rodzą się więzi osobiste i wzrasta poczucie zaufania do prowadzącego i poszczególnych członków grupy. Grupa jest gotowa do współpracy, integruje się poprzez szereg zabaw, gier, ćwiczeń, kształtuje się wzajemna otwartość, ujawniają się emocje, wzrasta poczucie bezpieczeństwa.
Uzyskanie odpowiedniego poziomu bezpieczeństwa czasami wyzwala w grupie ujawnianie się konfliktów wewnątrzgrupowych indywidualnych, charakterystycznych dla fazy kryzysu. Zdarzają się wówczas w grupie sytuacje niespodziewane, które uniemożliwiają realizowanie zaplanowanego scenariusza. Mogą pojawiać się uwagi negatywne, wzajemna krytyka i silne emocje, uczestnicy mogą wchodzić w konflikty ze sobą lub z prowadzącym i je ujawniać. Źródłem owych trudności stają się aktualne relacje w grupie, wydarzenia mające miejsce podczas spotkań, obawy przed odrzuceniem oraz przed utratą kontroli. Poradzenie sobie przez grupę z fazą kryzysu umożliwia jej przejście do kolejnego etapu, jakim jest dochodzenie do wspólnych rozwiązań i konstruktywnej pracy, która wyraża się w sposobie komunikacji, koncentracji na wydarzeniach „tu” i „teraz”, na ćwiczeniach, współdziałaniu z kolegami i prowadzącym, wzroście tolerancji wobec różnic i odmienności, samodzielności w działaniu (Potempska 1993).

Właściwy etap pracy z grupą polega na realizacji zaplanowanych celów terapeutycznych, edukacyjnych i rozwojowych. Stanowiących istotę programu socjoterapeutycznego, opracowanego pod kątem potrzeb danej grupy.
Obecnie, patrząc na problemy z jakimi borykają się uczniowie konstruuje się program tak, aby zawierał on zagadnienia związane z :
- uzależnieniami,
- wyrażaniem i kontrolą własnych emocji,
- nieśmiałością
- asertywnością,
- poczuciem własnej wartości,
- zdobywaniem nowych umiejętności,
- odkrywaniem w sobie ukrytych talentów, zdolności i umiejętności,
- odkrywaniem siebie
- nabywaniem umiejętności współpracy z drugim człowiekiem
- rozwiązywanie zaistniałych problemów

Zawsze rozpoczęcie pracy z grupą poprzedza obserwacja, wywiad np. z wychowawcą klasy, tak aby program spotkań dopasowany był do potrzeb danej grupy oraz dostosowany do możliwości rozwojowych grupy.
Ostatni etap pracy z grupą to przygotowanie do zakończenia jej funkcjonowania, co dla wielu członków grupy może stać się ważnym wydarzeniem, naładowanym silnymi emocjami. Uczestnicy mogą czuć satysfakcję ze spotkań, ale i żal z powodu zakończenia zajęć. Wspólne, regularne spotkania prowadzą do zżycia się grupy, powstania niekiedy silnych więzi. Rolą prowadzącego zajęcia jest zapewnienie uczestników o możliwości wzajemnego kontaktowania się ze sobą, możliwości uzyskania wsparcia, jeśli będzie taka konieczność. Kończąc zajęcia uczestnicy powinni w ramach podsumowania omówić umiejętności, które nabyli w trakcie spotkań, i sposoby ich wykorzystania w życiu, oraz uzyskać pozytywne informacje zwrotne.

W programach socjoterapeutycznych wykorzystuje się różne metody pracy z grupą. Podstawą ich jest praca w kręgu i rundki jako technika dzielenia się z innymi swoimi doświadczeniami. Siedzenie w kręgu, zalecane na wszelkich formach spotkań terapeutycznych, umożliwia wszystkim uczestnikom grupy bezpośredni kontakt wzrokowy, sprzyja nawiązywaniu kontaktu emocjonalnego, wyrównuje pozycje społeczne i zmniejsza dystans, zwłaszcza między prowadzącym a uczestnikami. Ponadto większość gier i ćwiczeń odbywa się w kręgu lub kole. Niektórzy prowadzący cały przebieg spotkania opierają na pracy w kręgu.
Rundka zaś to technika pomagająca uczestnikom zwerbalizować swoje odczucia, wprowadzić przyjazną atmosferę, rozładować napięcie. W sytuacji gdy zajęcia socjoterapeutyczne odbywają się w szkole, uczniowie przychodzą tuż po skończonych zajęciach edukacyjnych, rundka pozwala im przejść z tego co wydarzyło się w trakcie lekcji na płaszczyznę spotkania terapeutycznego. Rundka daje prawo do wypowiedzi każdemu uczestnikowi spotkania, podczas gdy pozostali słuchają nie komentują wypowiedzi, nie robią żadnych uwag.
Kolejną techniką stosowaną w w pracy z grupą jest „burza mózgów” pozwalająca zaktywizować grupę, wyzwolić w niej potencjał twórczy. Uczestnicy podają wszystkie pomysły, jakie przyjdą im do głowy, służące rozwiązaniu określonego problemu. Podawane propozycje mogą być realne i nierealne, czasami wręcz absurdalne, nie decyduje tutaj bowiem jakoś, lecz ilość podawanych pomysłów. W późniejszym czasie grupa wybiera z utworzonej listy pomysłów, te, które będą najbardziej skuteczne w rozwiązaniu danego problemu.

W pracy terapeutycznej z dziećmi i młodzieżą ale również ludźmi dorosłymi potężną moc terapeutyczną i zarazem cenną metodą jest terapia sztuką. Jej elementy wprowadza się do psychoanalizy, podejścia ericksonowskiego, humanistyczno-egzystencjalnego, poznawczo-behawioralnego, a także w terapii zajęciowej, w zajęciach korekcyjno- kompensacyjnych i wielu innych indywidualnych i grupowych formach pomocy ( Katarzyna Włoch-Hyla, 2019).

Słowo arteterapia lub też arrterapia pochodzi z łaciny (łac. ars- sztuka) i oznacza leczenie przez sztukę. Ekspresja poprzez sztukę jest przydatna, aby zmniejszyć napięcie psychiczne, przyglądać się z dystansu pojawiającym się przeżyciom i doznaniom, które dotyczą świadomych i nieświadomych konfliktów wewnętrznych pojawiających się w psychice. Sztuka jest elementem pozwalającym na ich obiektywizację, użytecznym wtedy, gdy trudno jest nazwać coś dosłownie. O uzdrawiającej sile sztuki pisał już Arystoteles, nadając jej znaczenia katharsis. Pod koniec XIX wieku europejscy lekarze psychiatrzy zaczęli publikować pierwsze pisma dotyczące wpływu sztuki na leczenie osób z zaburzeniami psychicznymi, a do słownika psychologicznego hasło arteterapia wprowadzono po II wojnie światowej, kiedy prężnie zaczęła rozwijać się rehabilitacja medyczna. Artyści zaczęli zgłaszać się do szpitali psychiatrycznych i przeciwgruźliczych, by swoimi umiejętnościami wspomagać rehabilitację pacjentów. W ten sposób zaczęła powstawać nowa procedura terapeutyczna, polegająca na tworzeniu przez chorych różnych form wyrazu artystycznego, które następnie analizowano i interpretowano pod kątem ich znaczeń (Katarzyna Włoch- Hyla 2019).
Zajęcia prowadzone tą metodą pełnią także rolę kompensacyjną, redukują napięcie mięśniowe i emocjonalne, wzmacniają poczucie własnej wartości i wiary w siebie. Pracując z dziećmi o specjalnych potrzebach, metoda ta daje im możliwość na bardzo dobrą komunikację ze światem i innymi osobami, uczy pewności w działaniu, otwartości siebie i bezpieczeństwa a nauczycielowi pozwala na wejście do wnętrza małego dziecka, rozpoznanie jego nastroju i uczuć.
Arteterapia odnosi się do wykorzystania sztuki w celach diagnostycznych i terapeutycznych.
Stosuje proces twórczy w powstaniu wytworu artystycznego. Celem tych działań jest poprawa i wzmocnienie fizyczne, mentalne, emocjonalne samopoczucia pacjenta w każdym wieku. Badania w tym obszarze potwierdzają, że kreatywny proces twórczy angażuje autoekspresję, pozwalającą ludziom rozwiązywać konflikty i problemy, rozwijać interpersonalne umiejętności, problemy z zachowaniem, zmniejszać stres, polepszać poczucie własnej wartości i samoświadomości (Amerykańskie Konsorcjum Arteterapii, 2012).
Funkcje arteterapii
Arteterapia ma trzy podstawowe funkcje: 
• Edukacyjna – jej zadaniem jest dostarczenie dodatkowych wiadomości, które są niezbędne dla zrozumienia znaczenia pojawiających się objawów (lękowych czy somatycznych), interpretacji snów czy określenia sensu i celu w życiu oraz pogłębiania umiejętności radzenia sobie z trudnościami.
• Korekcyjna – umożliwia przekształcanie (sublimację) szkodliwych schematów na przydatne i bardziej wartościowe. Pomaga w przystosowaniu do otaczającego świata, zwiększeniu akceptacji siebie i innych, poczuciu własnej wartości, a także wyrównywaniu deficytów.
• Rekreacyjna – jej celem jest stworzenie warunków do relaksu, odpoczynku, nabierania nowych umiejętności czy sił koniecznych do przezwyciężania problemów. Dzięki zajęciom włączającym elementy sztuki można osiągnąć stan wyciszenia, mobilizacji, rozładowania napięcia. Wyzwalanie aktywności twórczej ma również funkcję kompensacyjną, która pozwala wyrównywać braki i ograniczenia. Jednym z celów terapeutycznych arteterapii, niezależnie od tego czy jest ona wykorzystywana w pracy z dziećmi, czy osobami dorosłymi, jest próba wykrycia wewnętrznych blokad, które uniemożliwiają psychologiczny wzrost i dojrzewanie osobowości. Arteterapia umożliwia również zmianę sposobu przeżywania rzeczywistości poprzez nabieranie dystansu wobec bolesnych doświadczeń i przeżyć. Niejednokrotnie słowa nie są w stanie opisać przeżywanej emocji, jakiegoś faktu czy wspomnienia, a dzięki terapii poprzez sztukę staje się to osiągalne. 
Formy arteterapii
Arteterapia przejawia się w wielu różnych formach. Zalicza się do nich: 
• biblioterapia (literatura, listy, wiersze, poezja),
• plastykoterapia (wszelkie formy wyrazu za pomocą rysunku i rzeźby),
• choreoterapia (formy wyrazu poprzez ruch),
• muzykoterapia (instrumenty muzyczne, głos, nagrania muzyczne),
• teatroterapia.

Bibliografia :
Socjoterapia, praca pod redakcją Katarzyny Sawickiej, Warszawa 1998
Doradca w pomocy społecznej, Nr 63 kwiecień, Katarzyna Włoch- Hyla 2019
Adrian Frutiger, Człowiek i jego znaki, Warszawa 2003