Integracja w edukacji a integracja społeczna

Według Aleksandra Hulka celem integracji jest stworzenie odpowiednich warunków rozwoju, pracy, nauki i spędzania czasu wolnego w naturalnym środowisku danej jednostki z niepełnosprawnością. Warunki te muszą być stworzone w edukacji integracyjnej, która powinna być współzależna z integracją społeczną. Edukacja integracyjna skupia się na eliminacji barier o charakterze biologicznym, psychicznym, kulturowym lub religijnym. Wychowanie w duchu integracji to akceptacja różnic pomiędzy ludźmi, budowanie postaw zaciekawionych odmiennością i podobieństwami w zakresie możliwości rozwoju i potrzeb.
Integracja edukacyjna w przedszkolu jest elementem składowym integracji społecznej. Działania jakie powinny być realizowane w placówce nie mogą zatem ograniczać się jedynie do edukacji, ale do wszystkich środowisk w jakich dziecko żyje. Integracja społeczna jest wynikiem wielu oddziaływań mających na celu kształtowanie poprawnych relacji międzyludzkich, czego częścią jest integracja edukacyjna. Skupia się ona na rozwoju i kształtowaniu relacji między rówieśnikami.
Wyznacznikiem powodzeń integracji jest wytworzenie się więzi grupowej, poczucie przynależności do niej. Sukces integracji to także powstawanie podgrup o wspólnych zainteresowaniach, potrzebach, czyli na zasadzie podobieństw, a nie różnic (np. poziom funkcjonowania) .
Edukacja integracyjna powinna być realizowana wokół czterech aspektów kształcenia, które staną się dla jednostki filarami jej wiedzy:
- uczyć się, aby wiedzieć – nauka ma służyć pozyskiwaniu narzędzi rozumienia;
- uczyć się, aby działać – dzięki nauce człowiek ma mieć możliwość oddziaływania na swoje środowisko;
- uczyć się, aby żyć wspólnie – nauka jako uczestnictwo i współpraca z innymi, w wielu aspektach;
- uczyć się, aby być – nauka jako dążenie do samorealizacji;
Powyższe filary wiedzy mają być dla człowieka doświadczeniem globalnym, które jest obecne przez całe jego życie. Doświadczenia te powinny mieć wymiar poznawczy i praktyczny oraz indywidualny i jednostki społecznej .
Funkcjonowanie w grupie rówieśniczej pomaga dzieciom z niepełnosprawnościami uświadomić sobie własne możliwości i ograniczenia. Dziecko poznaje siebie oraz swoje mocne strony, chce pracować nad swoimi trudnościami. Ma ono szansę przeżycia wszystkich możliwych uczuć jakie wiążą się z życiem w grupie oraz jest chronione przed izolacją. Dzieci te uczą się również samodzielności. Ich rówieśnicy w normie intelektualnej dostarczają im pewnych wzorców, a tym samym pomagają w stymulacji ich rozwoju .
Integrację społeczną definiować można jako cel rehabilitacji, który powinien być rozpatrywany w dwóch aspektach czasowych: teraźniejszym i przyszłym. Teraźniejszy czas to ten, kiedy osoba z niepełnosprawnością uczęszcza do placówki edukacyjnej, a przyszły, gdy daną placówkę opuści. Osoba społecznie zintegrowana to ta, która jest akceptowana w grupach nieformalnych, gdzie przeważają osoby pełnosprawne oraz czerpie z tych relacji satysfakcję. Taka definicja pozwala na wyodrębnienie czterech rodzajów oczekiwanych efektów edukacji osób z obniżoną sprawnością:
- Dostępność do ról społecznych, które są cenione w szkole, bycie w tej roli.
- Utworzenie się więzi nieformalnych z innymi uczniami w szkole oraz dobre samopoczucie związane z uczęszczaniem do szkoły.
- Dostępność do ról społecznych, które są cenione w wieku dorosłym – realizacja ról, które wpisują się w pojęcie dorosłego. Przyzwolenie społeczne na poszanowanie prawa do autonomii oraz praw człowieka.
- Utworzenie się więzi nieformalnych dorosłej osoby z niepełnosprawnością z osobami pełnosprawnymi .
Edukacja integracyjna jest kluczem do edukacji społecznej. Jednak należy pamiętać, że samo nauczanie integracyjne to jedynie stworzenie możliwości dzieciom niepełnosprawnym na naukę z ich pełnosprawnymi rówieśnikami. Za podstawę kształcenia integracyjnego uznaje się indywidualizację potrzeb dzieci oraz ich możliwości psychofizyczne. Konieczne jest, aby integracja społeczna rozpoczynała się na etapie edukacji. Z kolei integracja edukacyjna tylko wtedy, ma sens jeśli prowadzi do integracji społecznej.
Zakładając, że integracja edukacyjna jest częścią integracji społecznej to zadania, jakie ona podejmuje nie mogą skupiać się jedynie wokół obszaru placówki edukacyjnej. Efekty pracy prowadzonej na terenie placówki w największym stopniu są zależne od oddziaływań środowiska naturalnego dzieci, czyli jego rodziny, grupy rówieśniczej, sąsiedztwa i społeczności lokalnej. Edukatorzy muszą zatem ingerować w wartości i kompetencje wszystkich uczestników procesu wychowania i nauczania: uczniów, rodziców, kadry pedagogicznej i społeczności lokalnej. Osoby zdrowe i z obniżoną sprawnością powinny zdobyć jak najwięcej doświadczeń, które będą sprzyjać współpracowaniu ze sobą.
Dużą rolę w systemie edukacji integracyjnej przypisuje się rodzicom dzieci pełnosprawnych. Ich stosunek jest istotny dla powodzenia procesu integracji. Wynika to z faktu, że jako członkowie społeczeństwa mogą popierać ideę integracji oraz kształtować pozytywne postawy wśród swoich dzieci, co wpłynie na ich kontakty w grupie .

G. Dryżałowska, Integracja edukacyjna a integracja społeczna. Satysfakcja z życia osób niedosłyszących, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2015, s. 75;
G. Mikołajczyk – Lerman, Między wykluczeniem a integracją – realizacja praw dziecka niepełnosprawnego i jego rodziny. Analiza socjologiczna, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2013, s. 83 – 85;
D. Al – Khamisy, op. cit., s. 118 – 120;
D. Apanel, op. cit., s. 207;
I. Surina, E. Murawska, D. Apanel, G. Durka, Edukacja w obliczu przemian społecznych, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2013, s. 134;