Internet jako medium komunikacji społecznej w XXI wieku

Środkiem porozumiewania się i wymiany myśli między różnymi osobami jest słowo,
język, mowa ludzka – to medium społeczne. Temu modelowi komunikowania się ludzi w różnoraki sposób służą szeroko pojęte media , do których zalicza się m.in. Internet. Internet jako globalna Sieć, z pewnością godny jest poświęcenia uwagi choćby z racji tego, że jest to jeden z najnowszych i najszybciej kształtujących się sposobów komunikowania. Stał się nie tylko narzędziem pracy, środkiem do nauki, miejscem rozrywki, ale przede wszystkim zrewolucjonizował metodę przepływu informacji. Ma on praktyczne zastosowanie właściwie w każdej dziedzinie życia dzięki czemu ułatwia codzienne funkcjonowanie, nawet osób niepełnosprawnych, pozwalając na większą samodzielność i aktywność życiową. Poza tym, daje możliwość kompleksowego porozumiewania się na odległość spajając tekst, obraz i dźwięk oraz zapewniając jednoczesną komunikację wielu osób, a także wielu zasobów w trybie synchronicznym lub asynchronicznym w każdej chwili i w ogólnodostępnym wymiarze. Jest to chyba najbardziej globalne źródło wśród wszechobecnych mediów, którego ranga i wartość w dzisiejszym świecie i w życiu każdej jednostki społecznej są niepodważalne, co jest często akcentowane w naukowej literaturze przedmiotu .
W procesie komunikacji społecznej niebagatelne znaczenie ma koniunktura technologii informacyjnych, czyli wszelkich środków, narzędzi i technik, przydatnych do erudycyjnego operowania informacją, a to z kolei powoduje zgłębienie problematyki komunikowania metodami innymi niż tradycyjnie.
Człowiek z natury potrzebuje kontaktu z drugim człowiekiem toteż od wieków zabiegał o to, by móc porozumiewać się z innymi i nauczył się posługiwać różnymi środkami – np. gesty, mimika, głos. Dzięki temu na przykład został wynaleziony telefon, a ciągnący się od początku XX wieku rozwój telekomunikacji, radiotechniki i telewizji oraz nowe odkrycia w zakresie techniki, informatyki i komunikacji przyniosły społeczeństwu takie wytwory, jak telefon komórkowy, komputer czy Internet. W wyniku tego, komunikowanie się za pośrednictwem mediów stało się na tyle popularne, że dziś już nie dziwi nikogo możliwość połączenia z osobami z drugiego końca kraju, a nawet świata.
Współcześnie człowiek, społeczeństwo ma do dyspozycji bardzo obszerne spektrum środków komunikowania, począwszy od języka, gestu, mimiki, poprzez rysunek, pismo, film, radio, telewizję, telefon, aż w końcu nowe technologie informacyjno-komunikacyjne. W tych ostatnich z kolei wyróżnić można pewne formy, a mianowicie:
1) komunikowanie jednostronne, gdzie nadawca nie zwraca się bezpośrednio do odbiorcy oraz nie oczekuje odpowiedzi. Przykładem będą tutaj wiadomości umieszczane w bazach danych (databases), w prasie elektronicznej (e-journals, e-zins), na stronach WWW, również „gry komputerowe stają się coraz bardziej zauważalnym medium informacyjnym wirtualnego świata. Koncentrując na sobie uwagę, stają się nadzwyczaj skutecznym środkiem komunikacji jednostronnej, wcześniej zarezerwowanej dla mediów tradycyjnych” ;
2) komunikowanie interaktywne, gdzie potrzebne są co najmniej dwie osoby, wchodzące ze sobą w interakcję, co z kolei skutkuje określonymi sposobami:
a) synchroniczny – gdzie uczestnicy mogą odbywać zupełnie szablonową rozmowę
w czasie rzeczywistym (w tym samym momencie) – charakterystyczny dla rozmowy telefonicznej;
b) asynchroniczny – gdzie wszelkie reakcje odbiorcy są odroczone w czasie, (czyli
w dowolnym momencie), co umożliwia ich przemyślenie wpływając jednocześnie na sposób porozumiewania się – typowy dla poczty elektronicznej, faksu, automatycznej sekretarki/poczty głosowej, telegramu lub listu czy grup dyskusyjnych;
c) równoległy – realizowany w konferencjach z udziałem telewizji lub kamer komputerów (wideokonferencje);
d) wielodostępny – gdzie informację może otrzymać w tym samym czasie wielu różnych odbiorców;
e) szeregowy – gdzie informacja kierowana jest kolejno od odbiorcy poprzedniego komunikatu do odbiorcy następnego w kolejności;
f) sekwencyjny (restrykcyjny) – gdzie istotna jest kolejność otrzymywania informacji, (np. służbowy obieg informacji) .
Wyszczególnione wyżej formy komunikowania się za pośrednictwem Internetu realizowane są poprzez powszechnie dostępne usługi, takie jak: bazy danych, prasa elektroniczna, strony WWW, czaty, komunikatoty typu Facebook, Whatsapp, Messenger, Skype i inne, poczta elektroniczna (e-mail), fora, listy i grupy dyskusyjne (Usenet news lub news) oraz media społecznościowe.
Elektroniczne bazy danych (inaczej nazywane systemem informacyjnym) to pliki
z uporządkowanym zbiorem informacji z danej dziedziny, zawierające różnego typu pola (numeryczne, znakowe, tekstowe, a także wskaźnikowe) . Mogą pomieścić właściwie nieskończenie wiele informacji i przechowywać je przez dowolny czas. Zorganizowane są tak, by korzystający szybko i łatwo odszukał interesujące go wiadomości. Przykładem wykorzystania takich baz są między innymi czasopisma on-line. Liczba tytułów
i różnorodność tematyki prasy elektronicznej jest ogromna. Oprócz gazet, magazynów
i zinów (e-zines) istniejących jedynie w cyberprzestrzeni, umieszczane są także artykuły znane z wydań papierowych. Dostęp do baz danych (poczynając od baz tekstowych, poprzez bazy literaturowe aż do baz multimedialnych) możliwy jest m.in. dzięki stronom WWW
i typowym przeglądarkom internetowym (Google, Firefox, Internet Explorer, Mozilla) .
Strony WWW (World Wide Web) stanowią najbardziej rozwiniętą i najpopularniejszą spośród dostępnych w Internecie form komunikacji jednostronnej, gdzie przy pomocy wyszukiwarki można znaleźć materiały na każdy temat. Jest to globalna sieć, która może być dla użytkownika kioskiem z gazetami, biblioteką, książką telefoniczną lub nawet własnym wydawnictwem. To zbiór dokumentów rozmieszczonych na różnych komputerach (na całym świecie) i połączonych ze sobą przez Internet, który może zawierać jednocześnie tekst, dźwięk, obraz, grafikę, animacje, czy nawet filmy wideo, jak również może być na bieżąco aktualizowany lub uzupełniany . Dzięki stronom WWW możliwe są na przykład spotkania on-line, np.:
Czat (ang. chat, chat room) to „środowisko synchronicznych rozmów w trybie tekstowym. (...) To sposób pisania, w którym dwoje lub więcej uczestników swobodnie wymienia się rolą nadawcy i odbiorcy” . Większość kontaktów w tego typu komunikacji skupia się wokół konkretnego wątku, dając uczestnikom możliwość wymiany informacji
i doświadczeń. Czasami do rozmów zapraszane są osoby sławne czy specjaliści z określonej dyscypliny – zazwyczaj takie spotkania są rejestrowane i przechowywane w archiwum, (do którego dostęp mają z reguły osoby zarejestrowane). Takie Internetowe pokoje mogą przyjmować różnorodne formy i są wykorzystywane do rozmaitych celów, m.in. posługują się nimi osoby uczące (i uczące się) na odległość. Najpopularniejsze dla zwolenników czatowania wydają się jednak być rozrywkowe „party lines” oraz pozycje dla graczy („chat worlds”). Charakterystyczną cechą jest tutaj wybierany przez siebie, ustalający tożsamość, ale zarazem zapewniający anonimowość, pseudonim (tzw. nick, ang. nickname), który posiada każdy, kto korzysta z czatu. Użytkownicy porozumiewają się określonym slangiem, przez co w zdecydowanej większości wymieniane wiadomości są krótkie i przechodzą bezzwłocznie. Jest to jeden z wielu sposobów zawierania nowych znajomości przez Internet.
Kolejnym przykładem narzędzia stosowanego w komunikacji społecznej jest poczta elektroniczna (e-mail). To rodzaj przekazu komunikacyjnego przydatnego do emisji informacji wyłącznie z liniową prezentacją. Jest to środek porozumiewania się służący przede wszystkim do wysyłania plików tekstowych, do których załączyć można różnego rodzaju inne pliki (arkusze kalkulacyjne, dźwięk, grafikę, filmy). Umożliwia przesył bannerów reklamowych, zdjęć, zeskanowanych druków, nagrań, łącz do stron WWW, a nawet programów komputerowych. To forma przekazywania wiadomości w trybie elektronicznym, wykorzystywana przez osoby prywatne jak i przez przedsiębiorstwa w różnych gałęziach życia, także w edukacji. Jest doskonałą pomocą dla osób niepełnosprawnych. Za jej pośrednictwem można prowadzić dyskusje w ramach tzw. list dyskusyjnych .
Listy dyskusyjne są natomiast formą internetowych grup dyskusyjnych i polegają na mechanicznym rozsyłaniu wiadomości w postaci e-maili na adresy osób, które zdecydowały zapisać się do określonej listy. W ten sposób umożliwiają prowadzenie dyskusji na dany temat wielu osobom równocześnie. Takich list są niezliczone ilości i można podzielić je na: otwarte, do których każdy może się zapisać i wszystkie informacje wysyłają jej subskrybenci albo zamknięte (jednokierunkowe), gdzie zapisanie się zależne jest od decyzji administratora listy . Większość z nich ma jeden główny cel, jakim jest dzielenie się informacją lub branie udziału w dyskusji na ustalony temat.
Forum dyskusyjne to następny rodzaj grup dyskusyjnych i jak sama nazwa wskazuje, służy (przy pomocy przeglądarki internetowej) do wymiany poglądów, wiadomości
i doświadczeń pomiędzy ludźmi mającymi zbliżone zainteresowania (bez względu na to, gdzie obecnie się znajdują i czy się znają w rzeczywistości, czy też nie). Osoby te rozpoczynają dyskusję na dowolny temat (podejmują wątek) i w dowolnym momencie (co wskazuje na ich asynchroniczność), piszą swoje zdanie (posty), a następnie odczytują wypowiedzi innych. Zasadnicze rodzaje forów, to m.in.: fora anonimowe, niewymagające od użytkownika rejestracji; pół-anonimowe, gdzie dopuszcza się użytkowników w pełni anonimowych, a tok rejestracji jest schematyczny i nie wymaga potwierdzenia tożsamości (te obecnie są najczęściej spotykane, czasem wymagają podania jedynie adresu e-mail); fora restrykcyjne, żądające od korzystających zarejestrowania się, przy czym potwierdzenie tożsamości odbywa się na zasadzie np. odesłania maila zwrotnego. Oprócz tego, fora mogą być: płaskie, tzn. składające się z jednego forum, na którym wszystkie kolejno pojawiające się wątki są sortowane chronologicznie bądź alfabetycznie i strukturalizowane, czyli łączące jedno- lub wielowarstwowe struktury forów, stworzone zwykle przez administratora . Są również fora prywatne, zakładane z myślą o konkretnej grupie ludzi i niedostępne dla osób postronnych. Stosunkowo powszechne są na stronach internetowych wielu czasopism, instytucji, przedsiębiorstw czy uczelni itp.
Grupy dyskusyjne (Usenet) to generalne określenie wszelkich form dyskusji internetowej przypominających raczej wymianę korespondencji, aniżeli rozmowy w czasie rzeczywistym. Dowolna grupa Usenetu stanowi swego rodzaju publiczną „internetową tablicę ogłoszeń”, odnoszącą się do konkretnego tematu. Trafiające do niej wiadomości dostępne są dla wszystkich jej członków, a ci z kolei mogą się włączać do danej dyskusji, wysyłając swe wypowiedzi do innych osób z grupy, czy ewentualnie kontaktować się z autorem za pomocą e-maila. Daje to możliwość nawiązania znajomości ze światowymi konsultantami
i pasjonatami z określonej dziedziny. Ze względu na dostępność grupy dyskusyjne podzielić można na: zamknięte, zatem osiągalne tylko dla wybranej grupy osób (np. grupy przeznaczone dla pracowników jednej firmy); grupy półotwarte, tzn. dostępne dla wszystkich, ale pod pewnymi warunkami, (np. po udowodnieniu swoich kwalifikacji); grupy moderowane, które są dostępne dla wszystkich, ale wysyłane nań treści są cenzurowane przez stosowną osobę; są także grupy tzw. otwarte dla zarejestrowanych, a więc możliwe dla wszystkich, którzy się doń zapisali i te są nieocenzurowane i istnieją również grupy całkowicie otwarte, czyli ogólnodostępne (także dla niezarejestrowanych) .
Wobec powyższego, nie sposób nie zgodzić się z tym, że „nowe media wkraczają na teren wszystkich form i dziedzin komunikowania, i to nie tylko telekomunikacji (porozumiewawczej, rozsiewnej i zbiorczej), ale także komunikacji interpersonalnej
i grupowej” , a zwłaszcza komunikacji masowej.
Komunikowanie masowe jest najszerszą, a przy tym najnowocześniejszą formą komunikowania, jaka występuje w społeczeństwie i jest to „proces tworzenia, rozpowszechniania i odbioru przekazów, podporządkowany ogólnym zasadom organizacji społecznej. Komunikowanie masowe nazywane bywa globalnym strumieniem informacji” .
Formą takiego komunikowania jest na przykład komunikowanie polityczne, aczkolwiek jego oddziaływanie może być również efektem pojedynczego, indywidualnego nadawcy.
Jak pisze B. Dziedzic, „coraz powszechniejszy dostęp do Sieci daje człowiekowi nowy wymiar istnienia, a mianowicie «teleobecność». «Teleobecność» postrzegana jest jako kolejne rozszerzenie cywilizacyjne (...). Fizycznie ludzie od zawsze mogli być sobie bliscy, w sensie więzi duchowej, dalecy, lecz nigdy dotąd ludzie fizycznie odlegli nie mogli być sobie,
w sensie sprzężenia zwrotnego, tak bliscy. Sytuacja ta stwarza grunt, na którym rozwijają się nowe formy relacji międzyludzkich, z których podstawową jest komunikowanie” .
Według J. Bednarka „teleobecność (telepresence) czy też złudzenie teleobecności, polegające na wrażeniu, że jest się właśnie «tam»” to jeden z podstawowych czynników przebywania w rzeczywistości wirtualnej, a ta – z technicznego punktu widzenia – „to nic innego jak symulacja komputerowa, ale nie tylko obrazu i dźwięku, lecz «całkowitej» rzeczywistości, w którą można «wejść» i której można «dotknąć»” .
Płaszczyzna komunikacyjna, na której osoby porozumiewają się za pośrednictwem sieci komputerowych, nazywana jest cyberprzestrzenią, dającą szansę na zaistnienie w niej każdemu kto z niej skorzysta. „W takiej cyberprzestrzeni wszystko jest możliwe – spotkanie wykreowanych przez komputer postaci, oglądanie komputerowo stworzonych krajobrazów, uczestniczenie w fantastycznych wydarzeniach. Elementy realne mieszają się z fikcyjnymi, zespalają z nimi i tworzą nową wirtualną rzeczywistość, która wzbogaca życie w nieznane doświadczenia, powoduje, że egzystujemy zarówno w świecie realnym, jak i sztucznym. Jest to tzw. «cyberbycie» – pomiędzy rzeczywistością realną, autentyczną a wirtualną, wyimaginowaną” .
M. Tanaś wybitnie podkreśla, że: „w okresie, w którym dominują kontakty za pośrednictwem mediów, komunikacja on-line (poprzez sieć) nad komunikacją F2F (face to face – twarzą w twarz), świat wirtualny zaś usiłuje zastąpić (bezskutecznie tymczasem) świat rzeczywisty – media sfera obecna jest we wszystkich etapach życia współczesnego człowieka, a skutki jej oddziaływania nie zawsze sprzyjają jego rozwojowi. Stąd też nieodzowny jest namysł pedagogiczny nad mediami i proces wychowania do mediów” .
Dzisiejsze społeczeństwo, za sprawą tworzenia interakcyjnych sieci informacyjnych, tworzy erę społeczeństwa informacyjnego, opartego na elektronice, gdzie głównymi narzędziami w procesie komunikacji społecznej stały się komputer, Internet i telefon komórkowy . Jest to zjawisko globalne, wywierające wpływ na wszystkie sfery życia społecznego.