Dysleksja w teorii i w praktyce

Specyficzne trudności w czytaniu i w pisaniu istnieją od czasów, kiedy ludzie zaczęli mowę zapisywać.
Często do określenia tych trudności używa się trzech określeń:
• dysleksja- na określenie trudności w czytaniu
• dysgrafia- jako trudności w opanowaniu kaligrafii ( niski poziom graficzny pisania)
• dysortografia- jako trudności w opanowaniu prawidłowej pisowni (w tym popełnianie błędów ortograficznych)
Autorzy, stosując dwa, lub trzy terminy mają na celu dokładne wskazanie rodzaju zaistniałych trudności w nauce. Ponieważ jednak zaburzenia te zwykle występują równocześnie, najczęściej stosuje się jeden termin.
Tak więc mówi się o dysleksji, czy dziecku dyslektycznym, sygnalizując w ten sposób, że ma się na myśli specyficzne trudności w nauce czytania i pisania, bez precyzowania o jakie trudności chodzi.

Etiologia dysleksji
1. Koncepcja genetyczna- koncepcja ta łączy występowanie dysleksji z dziedziczeniem tych zmian w centralnym układzie nerwowym, które są przyczyną zaburzeń funkcjonalnych i podłożem trudności w czytaniu i pisaniu
2. Koncepcja organiczna- doszukująca się przyczyn powstawania dysleksji w mikro uszkodzeniach centralnego (ośrodkowego) układu nerwowego.
3. Koncepcje neurofizjologiczne- dominacja mózgowej- wiążącej trudności z opanowaniem czytania i pisania z brakiem ukształtowania dominacji jednej lub drugiej półkuli mózgowej.
4. Brak opanowania podstawowych, elementarnych technik czytania i pisania- wynikające z błędów dydaktycznych szkoły.
5. Zaburzenia emocjonalne
6. Zaburzenia (opóźnienia) tempa, rytmu i dynamiki rozwoju psychoruchowego- opóźnienia rozwoju funkcji poznawczych, wzrokowych, słuchowych i ruchowych.
Rozpoznawanie dysleksji obejmuje diagnozę:
• pedagogiczną,
• logopedyczną,
• psychologiczną,
• medyczną.
Objawy zaburzeń spostrzeżeń wzrokowych:

Wypowiadanie się - w związku z trudnością od poznawania przedmiotów na obrazkach opis obrazka jest ubogi, dziecko zauważa małą liczbę szczegółów, ma trudności w wyszukiwaniu braków, podobieństw, różnic.

Rysowanie – rysunki ubogie, kłopoty z odwzorowaniem prostych figur geometrycznych.

Czytanie – mylenie liter o podobnym kształcie, opuszczanie liter, sylab, wyrazów, tempo czytania wolne, szybka męczliwość, długo utrzymujący się okres literowania, koncentracja na technicznej stronie czytanie, często uczy się tekstów na pamięć.

Pisanie – mylenie liter o podobnym kształcie, pomijanie drobnych elementów liter, często znaków diakrytycznych, liczne błędy ortograficzne.

Kłopoty w matematyce – szczególnie w rozwiązywaniu zadań tekstowych, ale również i w liczeniu, w geometrii, w nauce geografii i języków obcych.

Objawy zaburzeń spostrzeżeń słuchowych:
Wypowiadanie się – ubogie słownictwo, agramatyzmy, opóźnienia i zaburzenia w rozwoju mowy.

Czytanie – długo utrzymująca się technika literowania, kłopoty z syntezą dźwięków, opuszczanie liter i sylab, mylenie wyrazów o podobnym brzmieniu, zniekształcenie wyrazów, błędy typu fonetycznego.

Pisanie – szczególne trudności w pisaniu ze słuchu, trudności z wyodrębnianiem wyrazów z dwuznakami, ze zmiękczeniami, słabe różnicowanie głosek dźwięcznych i bezdźwięcznych, opuszczanie końcówek liter.

Trudności w uczeniu się na pamięć, kłopoty w nauce języków.
Długo utrzymujące się zaburzenia percepcji słuchowej i wady wymowy powodują trudności w myśleniu słowno- pojęciowym ( rozumowaniu, wnioskowaniu, uogólnianiu), co powoduje, że dzieci te uważane są za ociężałe umysłowo.

Objawy zaburzeń funkcjonowania ruchowego ( analizatora kinestetyczno- ruchowego)
Rysowanie – rysunki niestaranne, ubogie w szczegóły, przeważają linie proste, ostre, często rysunki zabazgrane.

Czytanie – zaburzenia w motoryce narządów artykulacyjnych (nadmierne lub zbyt małe napięcie narządów artykulacyjnych).

Pisanie – za duży lub mały nacisk, mała precyzja dłoni i palców, pismo niestaranne, litery niekształtne, czasem pismo mało czytelne. Tempo pisania wolne.
Dzieci z tego typu deficytami nie uprawiają sportów, są mało sprawne ruchowo, często też mają obniżona sprawność manualną.

Objawy zaburzeń procesu lateralizacji i orientacji przestrzennej
Wypowiadanie się – kłopoty ze zrozumieniem sytuacji przedstawionej na obrazku, określaniem wzajemnego położenia przedmiotów.

Rysowanie – zmiany w kierunkach np. rysowanie szlaczków od strony prawej do lewej, trudności we właściwym rozplanowaniu rysunku, rysunki chaotyczne, zawierające małą liczbę szczegółów.

Czytanie – na skutek mylenia kierunków występuje przestawianie i opuszczanie liter, sylab, wyrazów, a nawet całych linijek tekstu, trudności w rozumieniu treści pojęcia stosunków przestrzenno- czasowych.

Pisanie – elementy pisma lustrzanego, odwracanie liter, kłopoty z zapisywaniem wyrazów w słupkach i w tabelkach, niewłaściwe rozplanowanie wyrazów w zeszycie, poziom graficzny pisma zwykle obniżony.

Zaburzenia lateralizacji powodują też kłopoty w innych przedmiotach szkolnych np. w geometrii, fizyce, geografii, wychowaniu fizycznym.

Jak pomóc uczniowi dyslektycznemu?
( uczniowie dyslektyczni- nadpobudliwość psychoruchowa, trudności w koncentracji uwagi, obniżona motywacja do nauki)
• zadania rozkładać na etapy i dokonywać kontroli i wdrażać do samokontroli
• stosować jasne i krótkie polecenia,
• wzmacniać zachowania pozytywne.
• skupiać się na propozycjach określonych form aktywności, nie ma zakazach,
• wyciszać zachowania niepożądane,
• jasno określać zasady i normy postępowania, tworzyć plany działania,
• stwarzać warunki odnoszenia sukcesu,
• wskazywać na mocne strony,
• pomagać pozytywnie „rozładować” nadmierną energię

Jak pomóc uczniowi dyslektycznemu?
(uczniowie klas I-III dysleksja, dysgrafia, dysortografia)

Stosować ćwiczenia usprawniające grafomotorykę ręki, ćwiczenia usprawniające analizę i syntezę wzrokowo – słuchową.
W zakresie dysortografii:
• częste pisanie z pamięci prostych dyktand,
• uzupełnianie luk w wyrazach,
• przepisywanie tekstu,
• samodzielne wyszukiwanie wyrazów z trudnościami ortograficznymi,
• przyporządkowanie wyrazów do reguły,
• uzupełnianie luk w wyrazach i zdaniach

Jak pomóc uczniowi dyslektycznemu?
Uczniowie dyslektyczni z zaburzeniami emocjonalnymi ( nadwrażliwość, zahamowanie, niska samoocena, obniżona motywacja do nauki)
• unikanie odpowiedzi przy całej klasie,
• częste pochwały, nagradzanie za pracę nie za efekt,
• opieranie się na mocnych stronach ucznia,
• włączanie ucznia w życie klasy, przydzielanie mu funkcji adekwatnych do jego możliwości,
• dzielenie zadań na etapy, zwiększanie limitu czasu na wykonywanie,
• stworzenie warunków do odnoszenia sukcesu,
• kierowanie procesem samokształceniowym- udzielanie wskazówek uczniowi, akceptacja ucznia, wsparcie emocjonalne,
• współpraca z rodzicami ucznia.

Jak pomóc uczniowi dyslektycznemu?
Uczniowie dyslektyczni- wolne tempo pracy
• dostosowanie tempa pracy do ucznia,
• ograniczenie ilości zadań na lekcji i do domu,
• nie stosowanie negatywnej oceny za nie skończone zadanie,
• wydłużenie czasu na odpowiedź ustną w atmosferze wolnej od napięć,
• wydłużenie czasu na sprawdzian np. o długość przerwy,
• czytanie łatwych tekstów, częściowe czytanie lektur przez dziecko a częściowe przez rodziców w domu,
• ćwiczenia w pisaniu systematyczne, ale nie za długie.

Podstawowe zasady postępowania i pracy z uczniem dyslektycznym w klasie.
Wychowanie i nauczanie dziecka dyslektycznego wymaga daleko posuniętej indywidualizacji.
W związku z tym zaleca się:
• wzmożone stosowanie zachęty, pochwały oraz organizowanie sytuacji zapewniających dziecku choćby niewielkie sukcesy,
• nawiązanie współpracy przez wszystkich nauczycieli uczących,
• nauczyciel nie powinien wymagać indywidualnego głośnego czytania w obecności całej klasy- uczeń powinien czytać głośno tylko taki tekst, który uprzednio opracował w domu,
• nie wskazane jest pisanie przez dziecko dyslektyczne dyktanda sprawdzającego razem z całą klasą, sprawdzian ten można przeprowadzić indywidualnie poza lekcjami,
• popełniane błędy nie powinny wpływać na ocenę prac pisemnych ucznia; nie należy też omawiać błędów ucznia w obecności całej klasy,
• nie należy przeciążać dziecka większą ilością czytania i pisania
• nauczyciel powinien dostosować swoje wymagania do faktycznych możliwości dziecka,
• ocena z języka polskiego powinna być oceną ogólna, która składać się będą wszystkie przejawy sprawności i umiejętności, możliwe do zaobserwowania, z wyjątkiem oceny czytania na czas i dyktanda sprawdzającego

Literatura:
1. Bogdanowicz M., O dysleksji, czyli specyficznych trudnościach w czytaniu i w pisaniu, odpowiedzi na pytania rodziców i nauczycieli, Lublin 1995.
2. Bogdanowicz M., Dysleksja rozwojowa- symptomy, patomechanizmy, terapia, Warszawa 1997
3. Brejnak W., Zabłocki K., Dysleksja, Warszawa 1999
4. Francis – Wiliams J., Dzieci ze specyficznymi trudnościami w nauce, Warszawa 1975
5. Kaja B., Zarys terapii dziecka, Bydgoszcz 1995
6. Spionek H., Zaburzenia rozwoju uczniów, a niepowodzenia szkolne, Warszawa 1973
7. Zakrzewska B., Koncepcja procesu reedukacji uczniów z trudnościami w czytaniu i w pisaniu, Siedlce 1994