Wartości dydaktyczne dzieł klasyków gitary klasycznej

Oceniając dziedzictwo pedagogiki gitarowej nie sposób ich pominąć. Wypracowali metody nauczania i styl gitary, który przetrwał próbę czasu. Ich kompozycje otworzyły przed gitarą sale koncertowe, czyniąc z niej instrument pożądany i popularny. Etiudy zaś nadal są ważnym punktem w dydaktyce. O kim mowa? o kompozytorach wyznaczających tzw. złoty okres w historii gitary. Poniżej przybliżamy twórców: F. Sor, D.Aguado oraz M. Giuliani.

XIX wiek to dla gitary klasycznej prawdziwy rozkwit, złoty okres, czas naprawdę znakomity. To była era wielkich wirtuozów, znakomitych kompozytorów i pedagogów. Czas przeobrażeń gitary jako instrumentu.
Krótki przegląd zaczynamy od Hiszpana - Fernanda Sora (1778-1839), o którym często mówi się „Beethoven gitary”. Był wielką postacią: wszechstronny muzyk, kompozytor, pedagog, ba nawet ... chórzysta. Wprawdzie nie był z instrumentem związany tak bardzo jak M.Giuliani, ale to jego utwory z op. 31, 35 i 60 uznane zostały za najlepsze etiudy, jakie kiedykolwiek napisano dla początkujących. Wypracował swój własny styl, który następnie wyczerpująco zaprezentował w szkole pn. Méthode pour la guitare. Publikacja ta jest skarbnicą wiedzy nt. myśli pedagogicznej tamtych czasów i ważnym wkładem w poznanie historii instrumentu. Książka została wydana w 1830 r., a zatem wtedy, gdy F.Sor miał 52 lata: był wtedy już uznanym wirtuozem i powszechnie szanowanym nauczycielem. Podręcznik ten wykracza poza aspekty techniczne gry na gitarze, nawiązując także do zasad kompozycji. Dużo miejsca poświęca F.Sor postawie grającego, układowi rąk, czy sposobowi wydobycia dźwięków. Dziedzictwo F.Sora to kompozycje bardzo zróżnicowane pod względem stylu i formy (oznaczone aż 63 numerami opusów). Są to sonaty, walce czy tematy z wariacjami. Wśród nich ważne miejsce zajmują wspomniane etiudy, pisane zresztą przez całe życie (jest ich blisko 100). Najbardziej popularne to te z op. 6, 29, 31 i 35 dotykające takich kwestii technicznych, jak gra w tercjach, pasaże, szybko powtarzane dźwięki (tremolo), akordy czy staccato. Wspomniane kompozycje w rękach wirtuoza przemieniają się w przepiękne miniatury iskrzące się kolorem, różnorodnością faktury i urzekającą melodią. Zresztą F.Sor bardzo dobrze znał mocne i słabe strony gitary, czego przykładem jest Sonata C op. 25 (z 1827 r.) o nietypowej budowie formalnej. Z myślą o uczniach tworzył też duety.
W niektórych to uczeń gra trudniejszą partię a nauczycielowi powierzony jest akompaniament.

Nieco młodszy kompozytor i także Hiszpan - Dionisio Aguado (1784-1849) - podążał inną drogą twórczą. W przeciwieństwie do Sora nie był ani działaczem politycznym, wojskowym. Koncertował mniej i nie tworzył na inne instrumenty poza gitarą. Można rzec, że D.Aguada nie interesowało nic w takim stopniu jak właśnie gitara. To dla niej poświęcił całe swoje życie. Efektem jego wieloletnich badań była szkoła Nuevo metodo de guitarra opublikowana w 1843 r. i na kanwie jego wcześniejszych podręczników. Praca wnikliwa i szczegółowa. Aguado wypracował ramy techniki, z której do dziś korzystają gitarzyści. Omówił niemal wszystkie aspekty techniczne, wśród nich szczególne miejsce zajmuje technika paznokciowa. Bardzo dokładnie ją przybliżył na łamach podręcznika. Można zatem powiedzieć, że to właśnie D.Aguado wyznaczył nowy rozdział w historii gitary związany z technikę gry prawej ręki. Etiudy tego kompozytora rekomendowane są od 4 roku nauki w szkole muzycznej 1. stopnia, natomiast utwory drobne – od 3 roku. Z form większych i bardziej rozbudowanych popularnością (dodajmy – zasłużoną) cieszą się: Trois Rondo Brillants, op.2, Menuet Affandangado op.15 i Le Fandango Varié op. 16.

Czas przyjrzeć się włoskiemu mistrzowi - Mauro Giuliani (1781-1829), który jako pierwszy zaprezentował nowe możliwości brzmieniowe gitary. Przekonał, że potrafi olśnić wirtuozerią, śpiewną melodią czy pełnią harmonicznych współbrzmień. M.Giuliani wystąpił w najbardziej znanych i cenionych salach oraz salonach ówczesnej Europy, m.in. w Wiedniu. Wszędzie gdzie koncertował – gitara od razu stawała się popularna i modna. Był gwiazdą najwyższych lotów, wirtuozem, który czarował biegłością techniczną i muzykalnością. Miał wielu przyjaciół, był lubiany w środowisku. Znał się z G. Rossinim, F. Schubertem i N. Paganinim, grywał oraz pracował z Johannem N. Hummelem.
Kompozycje M.Giulianiego na gitarę solo wciąż stanowią jądro repertuaru okresu klasycznego. Napisał ponad 200 utworów, także kameralnych. Wybitnymi dziełami są jego 3 koncerty na gitarę i orkiestrę, fantazje zatytułowane Rossiniane i odwołujące się do arii z oper Rossiniego op. 119-124, Sonata Brillant op. 15 – przez wielu uważana za najlepszą kompozycję tej formy w literaturze gitarowej. Zainteresowanie budzą też Wariacje na temat Haendla op. 107, Grand Overture op. 61 czy wreszcie Gran Sonata Eroica op. 150. Nie sposób pominąć licznych etiud i utworów o charakterze pedagogicznym jak Study op. 1 (zwane jako The Complete Studios for guitar) czy Esercizio op. 48 (zwane jako 24 exercises for guitar). W programie nauczania szkoły muzycznej I stopnia ważne miejsce zajmują właśnie etiudy z op. 48 i op. 100 (są dedykowane od czwartego roku nauczania). Z kolei na przesłuchaniach konkursowych goszczą takie kompozycje, jak Introdukcja i wariacje op. 105, 6 wariacji "ä Schüsserl und ä Reindl" op 38, Wariacje na temat folii hiszpańskiej op. 45 czy etiudy z op. 139.
Kompozycje F.Sora, D.Aguado i M.Giulianiego łączą element techniczny (wirtuozerię) z interesującymi, często nowatorskimi pomysłami artystycznymi. Niezaprzeczalnie utorowali drogę ku nowemu myśleniu o gitarze, wyzwolili i uczynili z niej instrument koncertujący. Ich twórczość, m.in. etiudy, zakreśla szeroki obszar zagadnień technicznych, wnosząc tym samym istotny wkład do pedagogiki gitarowej i tworząc fantastyczną podstawę dla dokonań następców, jak np. F. Tarregi.

Katarzyna Bonatowska