Współczesne postrzeganie filozofii

„Współczesne postrzeganie filozofii”
na podstawie rozmów z uczniami klas 6, 7, 8 szkoły podstawowej w ramach lekcji etyki.
„Filozofia [gr., ‘umiłowanie mądrości’ < philéō ‘miłuję’, sophía ‘mądrość’], najbardziej ogólna, fundamentalna, racjonalna i krytyczna wiedza o wszystkim, co istnieje.”
Bezsprzecznie filozofia jest jednym z podstawowych elementów naszej kultury. Trudno ją krótko zdefiniować z uwagi na wielość zadań , jakie spełnia oraz działów, nurtów i poglądów.
Zrodziła się z potrzeby ludzkiego umysłu, sama stając się nauką oraz podwaliną innych nauk. Stanowi wiedzą obszerną i zróżnicowaną, została wyodrębniona już w starożytnej Grecji . Następnie podzielono ją na poszczególne działy:
„ontologię (teorię bytu, metafizykę), filozofię poznania, logikę, aksjologię, etykę i estetykę; w XIX w. jako dział filozofii ukształtowała się historiozofia, w XX w. zaś antropologia filozoficzna; w różnych okresach i nurtach bywają wyodrębniane także jako działy filozofii: filozofia polityczna, filozofia religii, filozofia przyrody, filozofia kultury, filozofia języka itp.; na przełomie XIX i XX w. oderwały się od filozofii i usamodzielniły: psychologia i socjologia.”
Współcześnie jej elementy znaleźć można w podstawach nauczania na niemal wszystkich poziomach. Filozofami bowiem byli wybitni przedstawiciele wielu gałęzi nauki i sztuki. Wśród znanych naukowców i myślicieli trudno pominąć takie osoby (znane uczniom klas 6-8 szkoły podstawowej), jak chociażby: Pitagoras, Tales, Demokryt w starożytności oraz nowożytnie: Kartezjusz, Pascal, Leibnitz, Newton i bardzo wielu innych.
Od wieków z dorobku myślicieli czerpali władcy, politycy, dyktatorzy. Większość ideologii politycznych powstała w umysłach filozofów, by w mniej lub bardziej zdeformowanej formie przeistoczyć się w narzędzie władzy.
Polityką, sprawami społecznymi, edukacją zajmowali się już w starożytności m. in.: Sokrates, Platon, Arystoteles, nowożytnie: Monteskiusz, Machiavelli, Mill oraz wielu innych. Zdarzało się, że z intelektualnego dorobku korzystano w sposób wynaturzony, jak stało się w przypadku myśli Fryderyka Nietzschego.
Wielość poglądów wręcz przytłacza przeciętnego człowieka, który może poczuć się zagubiony. Poszukując prawdy, potyka się wciąż o nowe elementy, które sprawiają, że znalezienie jej staje się niemożliwe.
Aktualnie niewiele osób ma w ogóle czas, by spokojnie zagłębić się w jakąkolwiek lekturę, a co dopiero filozoficzną. Współczesny świat pędzi w zawrotnym tempie, a nie każdy też bywa takimi rozważaniami zwyczajnie zainteresowany. Filozofia więc postrzegana jest jako dziedzina trudna, pochłaniająca czas i nieprzydatna. Dzieła filozofów to zwykle opasłe tomiska pisane mało przystępnym językiem. Naszpikowanym anachronizmami wydają się męczące i zawiłe.
Zdarzają się jednak sytuacje, gdy sięgamy do tego typu lektury z większym zainteresowaniem niż zwykle. Takim momentem jest na przykład odejście kogoś z naszych bliskich. Sytuacja ta skłania do zadumy i refleksji na temat sensu ludzkiego życia, tematyki, która jest jedną z podstawowych dla filozofii zarówno w starożytności, nowożytnie oraz współcześnie.
Sama filozofia bowiem zawiera funkcję terapeutyczną. Aktualnie coraz chętniej ludzie sięgają po dzieła Stoików lub Epikura. Wynika to z próby poszukiwania pomocy w sytuacjach codziennego stresu, a właśnie stoicyzm chociażby uczy jak sobie radzić z nadmiernym perfekcjonizmem i pozwala nabrać zdrowego dystansu do wielu spraw.
Dobry przykład stanowi tu działalność znanego amerykańskiego psychoterapeuty Alberta Ellisa, który to w oparciu właśnie o elementy stoicyzmu oraz metodę dialogu sokratejskiego, stworzył podręcznik autopsychoterapii dla osób dotkniętych problemami neurotycznymi. Pomiędzy obiema dziedzinami nauki istnieje nierozerwalny związek. Filozofia stanowi podwalinę nie tylko psychologii, ale tak naprawdę każdej dziedziny naukowej, czy to humanistycznej czy przyrodniczej.
Jednym z zadań filozofii już od starożytności jest „dobre życie”. Arystoteles ze swoją teorią „złotego środka” instruuje jak należy funkcjonować, by nie popaść w przesadę w czymkolwiek. Mądre życie według niego to przede wszystkim życie pełne umiaru, czyli harmonijne. Współcześnie wiele osób ma z tym problem. Popadamy w różnego typu uzależnienia i to nie tylko od substancji, ale behawioralne: od komputera, gier, Internetu, telefonu, pracy, a nawet zakupów.
Filozofia uczy myślenia. Współcześnie mamy tendencję do poruszania się utartymi ścieżkami i wybierania schematycznych rozwiązań. Tymczasem już Sokrates zachęca do prowadzenia wewnętrznego dialogu, co pozwala nam odkrywać błędy i podejmować decyzje słuszne, zgodne z podstawowymi w naszej kulturze wartościami.
Epikureizm z kolei skłania do odkrywania radości płynącej z życia i cieszenia się zdrowiem. Odradza też zamartwianie się sprawami , które od nas nie zależą. Epikur głosił, iż obcy jest mu lęk przed śmiercią, bowiem gdy ona nadejdzie, jego już nie będzie.
Podobnie stoicy nauczają, by pogodzić się z przeciwnościami losu, na które nie mamy wpływu.
Współczesna pogoń za sukcesem w każdej dziedzinie doprowadza do stresu, depresji, załamań nerwowych. Warto więc sięgnąć do dzieł filozoficznych, by oderwać się nieco od codziennych kłopotów.
Świat pędzi w zawrotnym tempie, a to co miało sprawić, iż będziemy mieć więcej czasu, paradoksalnie sprawia, że mamy go jeszcze mniej. Doskonale problematykę uciekającego czasu ukazał Thomas Hylland Eriksen w książce pt. : Tyrania chwili. Zdobycze techniki oraz natłok informacji powodują , że czujemy się coraz bardziej zagubieni w rzeczywistości. Pragniemy być na bieżąco ze wszystkim w obawie, że coś niezwykle ważnego mogłoby nas ominąć.
Popadamy w nerwice i czujemy się coraz bardziej zagubieni. Mamy wrażenie, że coś tracimy i i narasta nasz niepokój. Wówczas poddajemy się i zatrzymujemy. Wtedy właśnie zaczynamy szukać odskoczni, pomocy. Sięgamy po literaturę i spostrzegamy, że życie nie musi być wieczną pogonią za nieosiągalnym.
Może okazać się, że teksty pisane w chociażby w XVIII w. przez Davida Huma, pomimo niewspółczesnego języka , zawierają wiele interesujących i zawsze aktualnych myśli, a podejście tego filozofa może być uznane za niestandardowe nawet współcześnie. Przykładem niech będzie „Esej o samobójstwie”, w której Hume przedstawia dość odmienne od spotykanego w cywilizacji zachodu podejście.
Tymczasem wiele osób filozofię kojarzy raczej z czymś niedostępnym, zarezerwowanym dla określonych grup. Postrzega się ją jako nużącą i zbędną „przeciętnemu” człowiekowi, jako zajęcie przeznaczone dla elit. Samego filozofa natomiast wyobrażamy sobie jako człowieka całkowicie oderwanego od rzeczywistości, niepraktycznego, mówiącego trudnym językiem oraz dość nieprzystępnego.
Warto zauważyć jednak, że już całkiem małe dzieci zadają filozoficzne pytania, na które bardzo trudno odpowiedzieć. Dzieci uwielbiają bajki filozoficzne, które uczą samodzielnego, niestandardowego myślenia. Skłaniają do refleksji nad dobrem i złem, postępowaniem człowieka oraz ukazują związki przyczynowo skutkowe.
Trudno też uciec od filozofii, będąc artystą, ponieważ każdy bardziej ambitny tekst piosenki lub nawet rapu, jeżeli dotyczy ważnych społecznych, egzystencjalnych spraw jest ze swojej natury tekstem kultury i z uwagi na treść zawiera elementy, które możemy określić jako filozoficzne. Chociażby wypowiedziany był całkowicie potocznym językiem i naszpikowany neologizmami, przemyca jakąś ideę.

Podsumowując, każdy myślący, ciekawy świata i otwarty na wiedzę człowiek jest w pewnym sensie filozofem, choćby nie ukończył studiów w tym kierunku, podobnie jak artystą jest się niezależnie od wykształcenia. Warto jednak poznać poglądy znanych myślicieli, chociażby po to, by nie zostać posądzonym o ignorancję.
Czytanie książek, zwłaszcza pisanych językiem naukowym pomaga rozwinąć kompetencje werbalne, co bywa przydatne w szkole i na uczelni, uczy myślenia oraz krytycznego spojrzenia na wiele spraw.
Kończąc, przytoczę sokratejską myśl, współcześnie zawartą w poglądach XX wiecznej filozof Hannah Arendt, że nie wystarczy mieć wiedzę, by być mądrym człowiekiem. Trzeba jeszcze samodzielnie myśleć. Osoba myśląca ze swej natury zdąża ku dobru. Sokrates mądrość, osiągniętą w procesie myślenia zestawił w nierozerwalnym związku z dobrem.
W natłoku informacji, w ciągłym pośpiech warto zatrzymać się na chwilę i przeprowadzić ze sobą dialog. Może się okazać , że wiele spraw zobaczymy w innym świetle, co pozwoli odkryć rozwiązania, których wcześniej nie dostrzegaliśmy.
Tekst powstał w oparciu o rozmowy z uczniami, prowadzone na zajęciach w klasach 6-8 szkoły podstawowej dotyczące postrzegania filozofii we współczesnym świecie. Wnioski spisała nauczycielka etyki Izabela Włodakow-Tomczuk.