Wychowanie przez sztukę tańca

mgr Justyna Popławska
Ognisko Pracy Pozaszkolnej „Dom Harcerza” Toruń

Wychowanie przez sztukę tańca
Wychowanie przez sztukę ma ogromne znaczenie w życiu każdego człowieka odnosi się nie tylko do relacji zachodzących pomiędzy jednostką a innymi ludźmi, lecz także spełnia określone funkcje w stosunku do osobistego życia jednostki. Inicjator idei wychowania przez sztukę, Herbert Read napisał „Celem wychowania przez sztukę jest spowodowanie by wszystko nabrało ruchu i poczęło się rozwijać”. Jest to kwintesencja wychowania przez taniec. Człowiek tańczący to człowiek zgodny ze swoją naturą.
Taniec towarzyszył człowiekowi od początków jego istnienia. Już w czasach paleolitu między innymi gest, miał bardzo silne magiczno – religijne znaczenie: służył oswajaniu otaczającego, często złowrogiego świata, umożliwiał kontakt i zjednoczenie z siłami przyrody.
Ogromne znaczenie w dziejach wychowania tanecznego odegrała starożytna Grecja. Zadaniem tańca greckiego było kształtowanie duchowego piękna poprzez piękno ruchów ciała. Dlatego postawiono mu wysokie wymagania, które stają się zalążkiem wychowania tanecznego. Początkowo taniec łączył się z muzyką i poezja w jedną całość, stanowił wraz z nimi jedną sztukę „trójedyną choreję”. Platon twierdził, iż choreja narodziła się ze zgodności ruchu i ciała i ruchu głosu jako odbicie ruchu duszy. W antycznej Grecji taniec zawierał się w tym, co nazywamy greckim wychowaniem taneczno – gimnastyczno – muzycznym. Jego miejsce i ranga w tym wychowaniu dobitnie podkreślał prekursor wychowania tanecznego Platon „Pięknie wychowany jest ten, kto potrafi pięknie śpiewać i tańczyć o ile moralne rzeczy śpiewa i piękne moralne rzeczy odtwarza w tańcu”.
W myśl chińskiego Konficjusza taneczne wychowanie wzmacniało indywidualne przeżycia, wprowadziło jednostkę w społeczny ład, przyczyniało się do szybkiej akceptacji zastanego porządku i obyczajowości świata.
Po platońskim okresie świetności taniec zostaje zepchnięty na margines idei wychowawczych, gdzieś na obrzeża ćwiczeń cielesnych. Stopniowa jednak ugruntował swoją pozycję w wychowaniu dworskim co utrzymało się aż do współczesności, zwłaszcza w mieszczańskim modelu kształcenia „w dobrym tonie”, obejmującego, zwłaszcza dla dziewcząt, zajęcia z tańca salonowego czy towarzyskiego.
John Locke uznał taniec jako doskonały środek wychowawczy. Angielski filozof i pedagog piękno tańca widział nie tylko w ruchach samego ciała i powierzchownym jego wdzięku, lecz również w tym, że taniec daje pewność siebie i ułatwia myślenie. W swojej pracy „Myśli o wychowaniu”, pisał „......nic nie daje dzieciom tyle stosownej pewności siebie i umiejętności zachowania się i nic ich tak nie pobudza do obcowania z ludźmi starszymi od nich jak taniec.......ponieważ taniec na całe życie nadaje ruchom wdzięk, a przede wszystkim męskość oraz pewność siebie młodym ludziom, sądzę, że nauka jego nie może być przedwczesna, skoro jednak chłopak raz dojdzie do tego wieku i siły, że jest do niej zdolny. Musisz jednak być pewny, że masz dobrego nauczyciela, który wie i potrafi nauczyć tego co posiada wdzięk i przystojność i co daje jej swobodę i niewymuszoność wszystkim ruchom ciała”.
W 1807 roku Johann Heinnrich ogłosił rozprawę „O kształceniu ciała”, będąc tym samym prekursorem nowego myślenia o gimnastyce – bardziej systematycznego, odnoszącego się do pełni rozwoju.
Pełne utanecznienie gimnastyki przypada już na XX wiek. Odbywa się to dzięki refleksji nad ruchem i jej porządkiem czyli rytmem. Wychowanie taneczne przyjęło stosowną formułę nazwaną pedagogiką rytmu. Za czołowego reprezentanta tejże pedagogiki uważa się Szwajcara – Emila Jacoques - Dalcrozqe'a. Jego metoda polega na odtwarzaniu rytmu za pomocą ruchu ciała.
Taniec z pewnością spełniać może humanistyczne założenia polskiej koncepcji wychowania estetycznego, szczególnie mocno przystaje do ruchu Nowego Wychowania, który zaistniał w Polsce w latach międzywojennych. Jeden z głównych aspektów tego ruchu dotyczył swobodnej twórczości dziecka i jego spontanicznej ekspresji. Taniec doskonale przystawał do koncepcji nowego systemu wychowawczego. Taniec ze względu na swoje walory rytmiczne oraz zdolność angażowania całego ciała posiada wartość estetyczną. Piękno wpisuje się w taniec poprzez przeżycia jakich dostarczają prezentowane figury taneczne, towarzysząca muzykę i choreografię, ale przede wszystkim podziw tancerzy w ruchu – ich ekspresję czyli umiejętność wyrażania poprzez ruch uczuć i myśli oraz improwizację. Jak pisze A. Piątkowska „Ekspresja taneczna łączy się z wychowaniem przez i dla sztuki”. Taniec w motoryce człowieka i w sztuce ruchu jest tym, czym w literaturze poezja lub melodia w utworze muzycznym. Tworzenie ruchu tanecznego to sublimacja, którą uzyskuje się poprzez kształtowanie ruchu w przestrzeni (kierunek, kształt, wielkość), przebieg ruchu w czasie (rytm, tempo). Równocześnie ważne jest szukanie zestawień wymagających przeżycie estetyczne. Jest to więc jakby malowanie, cieniowanie, wypełnianie przestrzeni i czasu różnymi formami plastycznymi ciała. Człowiek w tańcu ma możliwość doświadczenia ciała, co ma znaczenie dla posiadanego obrazu ciała. Jak pisze D. Koziełło „Zdrowy obraz ciała jest jednym z najważniejszych elementów rozwojowych człowieka”. Taniec to doskonała forma wyrażania siebie poprzez ruch. Człowiek jest istota twórczą. W trakcie wykonywania ruchów może dać ujścia swojej pomysłowości i ekspresji. Jak twierdzi R. Laban najlepszym sposobem „ekspresji samego siebie jest taniec”. Podczas niego ludzie mogą zaspokoić wiele potrzeb na przykład wyrazić tłumione emocje i uczucia, odprężyć się, a także tworzyć „własne kompozycje ruchowe”. Istotnym jest świadomość, iż ruch stymuluje nie tylko rozwój fizyczny i motoryczny człowieka, ale również i to, że nie pozostaje bez wpływu na dobrostan psychiczny, a zwłaszcza zdrowie duchowe i emocjonalne.
Wychowanie przez sztukę tańca ułatwia rozumienie dzieł tanecznych, poznanie artystycznych technik tanecznych takich jak: taniec klasyczny – balet, taniec współczesny. Sztuka tańca jest narzędziem współdziałającym w kształtowaniu poglądu na świat, na uczucia. Taniec jest metodą na wychowanie. Jej funkcja wychowawcza spełniana jest bądź przez samą tylko aktywność ruchową, bądź przez fakt tworzenia konkretnego wytworu – choreografii, bądź przez połączenie obu tych elementów: aktywności z dążeniem do wytworu. W twórczości tanecznej manipulowanie ruchami, łączenie ruchów tanecznych z muzyką jest już samą w sobie aktywnością wychowującą, a równocześnie prowadzi do wykonywania określonych przedmiotów „dzieł”.
Sztuka tańca odwołuje się do wyobraźni. Dzięki pobudzonej wyobraźni dziecko czuje potrzebę przeobrażania swego otoczenia i tworzenia nowych wartości.

Podsumowanie
Wychowanie przez sztukę tańca stanowi zatem, zespół zabiegów wychowawczych spełniający postulaty wychowania estetycznego w zakresie kształcenia i rozwijania osobowości dziecka, jego dyspozycji twórczych, jest sposobem poznania siebie i świata za pomocą działania.
Uważam, że oczywistość udziału tańca w procesach wychowania estetycznego jest zbyt mało dostrzegana. Praktyka wychowania tanecznego, daleko wyprzedza teoretyczną refleksję. Teoria i metodyka pracy wychowawczej w ruchu tanecznym pozostaje w zasadzie bezpańska. Akademia Wychowania Fizycznego zajmuje się tańcem jako formą kultury fizycznej, Akademia Muzyczna koncentruje się na muzycznej stronie tańca. Nikt nie zajmuje się wprost problematyką związaną z wychowaniem tanecznym. Najwyższa pora na polską „inwestycje” taneczną, skojarzoną z powołaniem dziedziny nazywanej wychowaniem przez sztukę taneczną, która podkreślam – nie ma być wyrazem ślepego dążenia na wąskie specjalizacje, lecz zabiegiem wyczulającym na tkwiące w tańcu bogactwo.