Nauczanie i wychowanie dzieci niedowidzących i niewidomych

ZNACZENIE WZROKU I INNYCH ZMYSŁÓW W ŻYCIU CZŁOWIEKA

O dostępie informacji decydują zmysły w różnym stopniu:
WZROK 82 %
SŁUCH 11 %
WĘCH 3,5 %
DOTYK 1,5 %
SMAK 1 %
INNE 1 %

ZNACZENIE WZROKU

1.Oddziałuwuje na niego największa liczba bodźców
2.Należy do tzw. telezmysłów – odbiera bodźce z pewnej odległości
3.Należy do zmysłów wrażeń tzw. jednoczesnych, a więc potrafi obejmować wszystkie wzrokowe cechy jednocześnie wielu przedmiotów i zjawisk znajdujących w polu percepcji
4.Jest zmysłem receptorycznym, tzn., że stale oddziałują na niego bodźce niezależnie od woli człowieka
5.Dostarcza takich bodźców, które mogą nie być odbierane przez inne zmysły (np.: barwy, jasności, stosunki przestrzenne)
6.Pozwala poznać rzeczywistość zjawisk, przedmiotów
7.Pełni funkcję orientacyjną
8.Pozwala nawiązywać kontakt z innymi osobami
9.bierze udział w zajęciach wymagających współudziału z osobami innymi
10.Pozwala korzystać z dóbr kultury: film, malarstwo
11.Bierze udział w zajęciach sportowo – rekreacyjnych.

Istnieją różne kryteria i klasyfikacje osób niewidomych i słabowidzących. Wg WHO można wyróżnić
definicje:

ZE WZGLĘDU NA OSTROŚĆ WZROKU:

1. ŚLEPOTA:
a) zupełny brak wzroku
b) ostrość wzroku nie przekracza 1/20 normalnej ostrości wzroku przy zastosowaniu szkieł korekcyjnych wyrównujących ostrość wzroku
c) ograniczenie pola widzenia do przestrzeni zawartej w 20 stopniach.
2. NIEDOWIDZENIE: ostrość wzroku po korekcji szkła wyrównującego wynosi od ¼ do 1/20 normalnej ostrości wzroku

ZE WZGLĘDU NA CZAS UTRATY WZROKU:

1.OSOBY NIEWIDOME – osoby te straciła wzrok przed 5 rokiem życia
2.OSOBY OCIEMNIAŁE – osoby te straciły wzrok po 5 roku życia

Należy również rozróżnić pojęcia:

I poziom: USZKODZENIE: - czynności mięsni gałek ocznych (zez)
-czynności optyczne (rogówka, soczewki, ciałko szkliste, katarakta)
-czynności wzrokowe ( siatkówka, której pewne obszary nie funkcjonują np. widzenie centralne
-uszkodzenie percepcji (na poziomie korowym)

II poziom: NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ: - widzenie centralne (uszkodzenie plamki żółtej)
-widzenie obwodowe
-widzenie stereoskopowe ( dwuoczne czyli widzenie
przedmiotów jako brył, głębi
-zaburzenie widzenia barw (daltonizm)

III poziom: UPOŚLEDZENIE: wg.WHO – to niekorzystna lub gorsza sytuacja spowodowana uszkodzeniem wzroku i niepełnosprawnością wzrokową
Stwarza ona utrudnienia, ograniczenia lub nawet uniemożliwia prowadzenie na normalnym poziomie życia osobistego,zawodowego i społecznego.

ORGANIZACJA PRACY DYDAKTYCZNO – WYRÓWNAWCZEJ W SZKOLE DLA NIEWIDOMYCH
1.Dane osobowe zaczerpnięte z dokumentacji dziecka: sytuacja wzrokowa, sytuacja środowiskowa, dysfunkcje percepcyjno – motoryczne, zdolności, umiejętności, iloraz inteligencji, zachowania społeczne.
2.Ustalenie profilu ucznia, tj., ile widzi, jak się porusza, jaka ma orientację, stopień usprawnienia rak, motywacje do poznawania dotykiem, jak obserwuje, jak różnicuje kształty, jak wypowiada, jaki ma zasób słów, wiadomości ogólnych, jak spełnia polecenia, jaki ma stosunek do kolegów, nauczycieli, jaki jest na przerwach.

Kluczową rolę odgrywa sytuacja wzrokowa dziecka, bo w klasie dzieci niewidomych znajdują się uczniowie nie widzący od urodzenia, mający resztki wzroku, ociemniali – nie widzący nic, ociemniali mający resztki wzroku.
Stopień utraty wzroku i czas jej utraty to czynniki najsilniej różnicujące praktyczne i psychiczne skutki ślepoty. Tak więc każda z wymienionych grup dzieci znajduje się w nieco odmiennej sytuacji, jeśli wziąć pod uwagę możliwości poznawcze, orientację w przestrzeni, stopień samodzielności w wykonywaniu rozmaitych czynności, w poruszaniu się, możność uczenia się poprzez naśladowanie, itp.
Dzieci z najmniejszą resztką wzroku, jaką jest poczucie światła, jest w lepszej sytuacji życiowej niż dziecko całkowicie niewidome. Nawet fragmentaryczne spostrzeganie wzrokowe to ważny kanał przekazywania informacji i wielka możliwość ich dopływu. Może to stanowić istotny element stymulujący rozwój dziecka w toku kształcenia.

Np.: dzieci z V= 1/30 spostrzegają przedmioty o niezbyt skomplikowanych kształtach, kolorową dekorację w klasie, obrazy, ilustracje, duże litery.
Zaś dzieci o tej samej ostrości widzenia, które maja zaburzenia w rozpoznawaniu barw lub ograniczenia i ubytki w polu widzenia, są w gorszej sytuacji.

Np.: dzieci, które widzą ruch ręki przed oczami można nauczyć rozpoznawania kolorów. Jeśli trudno je widzi to wprowadza się je w naturalnych warunkach. W sytuacjach wyjątkowych stosuje się np.: filtr świetlny (białe światło przepuszczone przez kolorowe filtry – zielony, czerwony) lub promienie słoneczne przepuszczone przez kolorową szybę.
Tam, gdzie jest dużo dzieci z resztkami wzroku wprowadza się książki z dwoma rodzajami pism – punktowym i płaskim stosowane równolegle na tej samej stronie).
Jednym z pierwszych wzorów zorganizowanego nauczania dzieci z resztkami wzroku jest „szkoła efektywności widzenia’ pracująca pod kierunkiem prof. Natalii Barraga w USA.
Założeniem programu jest, że dzięki specjalnym metodom stymulacji i treningu narządu wzroku oraz dzięki zastosowaniu odpowiednich pomocy optycznych możliwa jest wyraźna poprawa w wykorzystywaniu wzroku nawet przez osoby ze znacznym upośledzeniem wzroku. Podkreśla się role stałej stymulacji, głównie przez „używanie” narządu wzroku dla jego funkcjonalnej poprawy.
Między innymi w programie znajdują się ćwiczenia:
-stymulujące do patrzenia, widzenia
-rozwijające podstawowych sprawności wzrokowych: kontrola gałek ocznych, ruchy poziome i pionowe gałek, wodzenie wzrokiem za poruszającym się obiektem.
-rozwijające pojęcia i pamięć wzrokową
-rozwijające wyższe czynności wzrokowe: dopełnianie, spostrzeganie obiektu widząc jego część, dostrzeganie różnic
W Polsce szkoły korzystają z programu Barragi do pracy nad resztkami wzroku.
Dzieci ociemniałe powinny uczęszczać do szkół masowych lub do szkół dla dzieci niedowidzących. Do wyjątków należą dzieci, które straciły wzrok w wyniku urazu mechanicznego. Z jednej strony naukę ułatwia mu wiedza o formach zachowania się, praktyczne, życiowe umiejętności i sprawności oraz wizualny obraz świata, to z drugiej strony utrudnia mu przestawienie się na percepcję dotykową w nauce szkolnej.
Celem kształcenia niewidomych i niedowidzących jest przede wszystkim ich maksymalny rozwój oraz przystosowanie do pełnienia roli społecznej.
Rewalidacja ma zapewnić:
- maksymalną aktywność i usamodzielnienie wychowanków
- systematyczna korekta wad i funkcji organizmu
- usprawnianie zachowanych funkcji organizmu
Defekt wzroku jest kompensowany przez pamięć, uwagę, wyobrażenia.
W związku z tym ważną rolę w nauczaniu i wychowaniu odgrywają:

ZMYSŁ PRZESZKÓD – jest to wrażenie przeszkody, percepcja twarzą. Niewidomi zbliżając się do przeszkody (budynek, drzewo) odczuwają w górnej części twarzy rodzaj muśnięcia lub delikatnego ucisku.
BLINDYZMY: - nieprawidłowości w sferze motorycznej. Stereotypowe ruchy jak: kołysanie się w tył, w przód, potrząsanie głowa.
- lub brak ruchów w adekwatnej sytuacji
- ruchy obronne w celu zbadania otoczenia

WYOBRAŻENIA SUROGATOWE: są to wyobrażenia wytwórcze, w tworzeniu ich odgrywa analogia. Powstają w wyniku przystosowania się niewidomych do świata widzących, posługiwanie się językiem widzących. Wyobrażenia te rozwijają się u niewidomych na skutek ograniczenia spostrzeżeń, szczególnie tych niedostępnych poznaniu dotykowemu.
np.: barwy kojarzymy z barwą tonu, z ciepłą – zimną
np.: jak wygląda wątła kobieta na podstawie wysokości, barwy głosu
np.: dotykając ręką wyobrażamy sobie jak wygląda cały człowiek, jego organizm.
Chęć do działania u dziecka w dużej mierze podyktowana jest stymulacją sensoryczną
(80% bodźców dochodzących do nas to bodźce wzrokowe). to z kolei wpływa na powstawanie wewnętrznych stymulacji.
I – dziecko niewidome może dłuższy czas koncentrować się na swoim ciele zanim przejdzie do zainteresowania otaczającym je światem, bo chwyta zabawkę (ok.7-12 r.ż.), lokalizując ją w oparciu o sygnały dźwiękowe, zaś dziecko widzące szybciej (ok.5 m.ż.)
II – występuje przesadne przywiązanie do rzeczy dobrze znanych i niechęć do nowych przedmiotów.
III – przyswojenie pojęcia stałości przedmiotów, tu często występuje agresja wobec otaczających je ludzi, obiektów.

W procesie nauczania i wychowania tak należy kształtować osobowość dziecka niewidomego, aby przyswajając ogólnie obowiązującą wiedzę i umiejętności, zachowało całość charakterystycznych dla niego sposobów ujmowania rzeczywistości, by unikało przystosowania swojej osobowości jedynie do ślepoty.
Należy dużo mówić dziecku niewidomemu o świecie widzących, nawet o tym, że jego niepełnosprawność uniemożliwia mu osiągnięcie niektórych zawodów, np.: kierowcy, lekarza, itp. Jednak ta świadomość nie może umniejszać poczucia własnej wartości.

Generalnie podstawa programowa dla dzieci niewidomych i niedowidzących jest taka sama jak dla dzieci widzących, o ile nie występują dodatkowe sprzężenia, np.; upośledzenie umysłowe.
Mało jest szkół dla dzieci niewidomych, więc nie ma również motywacji do produkcji pomocy dydaktycznych.
np.; w geografii – mapa jest źródłem wielu informacji o historii, zjawiskach klimatycznych, bogactwach ziemi, itd. Nauczyciel u ucznia niewidomego musi kształtować wyobrażenia zastępcze. Dlatego tez taka mapa musi być dostępna dla percepcji wyobrażeniowo – dotykowej, a zatem musi być plastyczna, o określonej wielkości, kształcie, by niewidomy mógł opanować zawarte w niej informacje, mimo pewnych ograniczeń wynikających z niepełnosprawności wzroku .
W procesie nauczania i wychowania tak należy kształtować osobowość dziecka niewidomego czy słabowidzącego, aby przyswajając ogólnie obowiązującą wiedzę i umiejętności, zachowało całość charakterystycznych dla niego sposobów ujmowania rzeczywistości, by unikało przystosowania swojej osobowości jedynie do ślepoty.