Uczeń z dysleksją na lekcjach języka niemieckiego

Klasy IV-VI
----------------------

Dysleksja rozwojowa to specyficzne trudności w nauce czytania i pisania, które nie są związane z zaniedbaniami pedagogicznymi, uszkodzeniami mózgu czy obniżeniem poziomu inteligencji dziecka. Wiadomo także, że dysleksja nie jest chorobą i ma neurobiologiczne podłoże, co oznacza, że mózg osób dyslektycznych inaczej się rozwija i funkcjonuje. Liczba badań i teorii rośnie i nie ma zgody wśród badaczy, na czym polega ten deficyt, stanowiący podstawę zaburzeń o charakterze dyslektycznym.
Trudności w pisaniu przejawiają się pod postacią dysgrafii, czyli zaburzeń lub trudności w opanowaniu poprawnego poziomu graficznego pisma odręcznego.
Dysortografia to specyficznych trudności z opanowaniem poprawnej pisowni – w tym błędy ortograficzne.
Najczęściej i potocznie mówi się o dysleksji, traktując ją jako termin zawierający wszystkie wymienione trudności, równocześnie pomijając określenie rozwojowa, gdyż w szkole mamy zwykle do czynienia z dysleksją rozwojową.

Dzieci dyslektyczne wyróżnia się na podstawie specyficznych objawów trudności w czytaniu, pisaniu oraz warunkujących je zaburzeń funkcji poznawczych i ruchowych.

Dziecko z zaburzeniami percepcji słuchowej popełnia często następujące błędy:
- przestawia szyk dyktowanych wyrazów
- ma ogromne trudności w pisaniu ze słuchu oraz w zrozumieniu przeczytanej treści
- nie rozumie dłuższych wypowiedzi, szeregu informacji, serii poleceń
- trudności sprawia mu uczenie pamięciowe wierszyków oraz informacji uszeregowanych jak dni tygodnia, miesiące
- gubi litery w środku i na końcu wyrazu
- dodaje litery do wyrazu
- przestawia kolejność sylab i liter
- myli głoski dźwięczne i bezdźwięczne
- łączy ze sobą lub rozdziela wyrazy
- ma problem w wypowiadaniem dłuższych wyrazów
- ma problem z różnicowaniem wyrazów podobnie brzmiących
- w pisowni wyrazów ze zmiękczeniem stosuje odpowiedniki głosek słuchowych
np.: traurig- trauriś
- trudności sprawia mu zapamiętywanie struktur gramatycznych ( tłumaczenia zdań w czasie Perfekt)
Propozycja technik pracy z uczniem z zaburzeniami percepcji słuchowej:
- zwracać uwagę na wyraźną wymowę
- korzystać jak najczęściej z nagrań tekstów, umożliwiających uczniowi jednoczesne słuchanie i ciche czytanie
- powtarzać dźwięki poprzez naukę wierszyków, piosenek, rymowanek, łańcuchów językowych itp.
- odtwarzać informacje poprzez wyklaskiwanie czy wystukiwanie
- wychwytywać sylaby na początku lub końcu wyrazu
- odgadywać usłyszane słowa i kojarzyć je z napisem
- składać wyrazy z sylab
- wyszukiwać spośród narysowanych przedmiotów te, które zaczynają się na określoną głoskę
- dobierać rymujące się wyrazy
- układać rymowanki
- powtarzać słowa, zabawa „Głuchy telefon”

Dziecko z zaburzeniami percepcji wzrokowej i orientacji przestrzennej popełnia często następujące błędy:
- przestawia litery w wyrazie
- tekst ze wzoru przepisuje z licznymi błędami
- myli litery wielkie i małe
- bardzo wolno czyta, sylabizuje, często się myli, wykazuje niechęć do czytania zwłaszcza głośnego
- czyta ze złą intonacją
- nie rozumie przeczytanej treści
- pomija interpunkcję
- myli wyrazy litery podobne graficznie
- ma trudności z odczytywaniem samogłosek z przegłosem ä, ü, ö oraz dyftongów ei, ay, ai, ie, eu, äu
Propozycja technik nauczania ucznia z zaburzeniami percepcji wzrokowej i orientacji przestrzennej:
- należy się upewnić, że pismo jest dla ucznia dostatecznie wyraźne
- dla wyjaśnienia nowych pojęć stosować rysunki, obrazki, schematy, plansze itp.
stosować wizualne oznaczenia ( kolorowa kreda, strzałki, ramki, podkreślenia)
- wykorzystywać podczas zajęć pomoce wizualne, filmy, slajdy, ilustracje, plansze, plakaty
- stosować ćwiczenia polegające na sortowaniu, segregowaniu, identyfikowaniu obrazków lub liter według określonych cech
- korzystać z klocków, puzzli, układanek, domina, kart
- wykreślać wyraz niepasujący do pozostałych
- wyodrębniać wyrazy z węża literowego
- dopasowywać tekst do obrazka
- grupować wyrazy pod względem semantycznym
- zrezygnować z odpytywania ucznia głośnego czytania przed całą klasą

Dziecko z zaburzeniami procesu pisania popełnia często następujące błędy:
- pomija znaki interpunkcyjne lub niewłaściwie je stosuje
- typowe błędy ortograficzne
- pozostawia w zeszycie dużo nieuzasadnionych pustych miejsc, nie zachowuje marginesu
- pomija znaki interpunkcyjne lub niewłaściwe je stosuj
- poziom jego prac pisemnych w porównaniu z odpowiedziami ustnymi jest słaby
- prace pisemne są na niskim poziomie graficznym i estetycznym: liczne przekreślenia, kilkakrotne próby zapisania wyrazu, np. Schtrand, Sdrand, Strandt, tzw. prace bałaganiarskie
- ma trudności z kreśleniem kształtu liter (litery mają różne wymiary, często są zbyt duże, niekształtne, drżące, nachylone w różnym kierunku, wychodzą poza liniaturę zeszytu, pismo jest mało czytelne)
- litery nie są łączone, każda pisana jest osobno
- jego pismo jest zwierciadlane tj. od tyłu, np. Strand - Dnarts
- pomija tzw. "nieme h", np. wohnen - wonen, Sohn - Son
- stale opuszcza, dodaje, podwaja, przestawia litery i sylaby, dodaje też umlauty, np. Stuhl - Stul, Arzt - Artz, waschen - wachsen, Rock - Róck
- myli głoski dźwięczne i bezdźwięczne np. Buch - Puch, Deutsch - Teutsch
- pomija elementy graficzne jak kropki, przegłosy, np. Auslander - er fahrt
Propozycja technik nauczania ucznia z zaburzeniami procesu pisania:
- nauczyć ucznia korzystania ze słownika j. niemieckiego
- nakłonić ucznia do założenia własnego słowniczka ortograficzno- gramatycznego, w którym mógłby zapisywać słówka sprawiające trudność, reguły ortograficzne i gramatyczne ze stosownymi wzorami
- wskazywanie różnych techniki zapamiętywania słówek np. poprzez kojarzenie z zapisem graficznym, znakiem, rysunkiem itp.
- zaproponowanie założenia zeszytu do poprawy błędów
- umożliwienie wykonywania prac na komputerze lub maszynie do pisania
- w miarę możliwości zastąpienie sprawdzianów pisemnych sprawdzianami ustnymi

Pierwszą zasadą pomocy dziecku dyslektycznemu jest to, aby wyjaśnić mu, na czym polegają jego trudności, skąd się biorą, oraz to, że nie mają one żadnego związku z jego inteligencją. Oznacza to, że uczniowie mogą, i powinni, podjąć trud ich przezwyciężania, pokonywania. Ponieważ dysleksja nie jest chorobą, więc nie można jej leczyć. Odpowiednią pracą będzie można jednak zmniejszyć trudności w czytaniu, pisaniu. Będzie wymagało to właściwej motywacji, dodatkowych ćwiczeń, pracy. Opinia psychologiczna stwierdzająca dysleksję nie jest zwolnieniem od obowiązku perfekcyjnej znajomości zasad ortograficznych. Jest ona stwierdzeniem zaburzeń i skierowaniem do wytężonej, systematycznej, wieloletniej pracy. Takiej opinii nie można traktować jako swoistej formy „odpuszczenia" uczniowi przez nauczyciela, przez rodziców czy przez samego ucznia. Dyslektyka nie należy zwalniać z dbałości o poprawność czytania czy pisania. Niezbędne jest jednak wspieranie jego wysiłków przy pokonywaniu niemałych trudności, stała i systematyczna pomoc, mobilizacja, współpraca i zaangażowanie. Dla nauczyciela, jak i dla rodziców powinno być jasnym założenie, że dziecko z tego typu trudnościami samo ćwiczyć nie będzie. Konieczne jest wyrabianie automatyzmów, zapamiętywanie ruchów, budowanie nowych skojarzeń i śladów pamięciowych. A u dyslektyków automatyzmy wytwarzając się wolniej, zaś rozpadają się szybciej. Konieczne jest systematyczne ćwiczenie, codzienna praca ze słownikiem, który ma stanowić dla ucznia punkt odniesienia. Praca nad przezwyciężaniem zaburzeń dyslektycznych to praca na całe lata. Prawdziwe, bowiem jest stwierdzenie, że z dysleksji się nie „wyrasta". Systematyczną pracą można jednak zmniejszyć trudności z nią związane.
Ważne jest, aby doceniać wysiłek ucznia wkładany w pokonywanie trudności, gdyż efekty tej pracy pojawiają się późno. Trzeba więc stosować zachęty, nagrody za dodatkowy wysiłek zamiast kar - w postaci złych czy obniżonych ocen mimo dodatkowej pracy ucznia dyslektycznego.
Uczeń dyslektyczny źle reagują na presję czasu. Należy więc wydłużać mu czas na sprawdzianach, klasówkach, egzaminach lub zmniejszać „porcję" zadań, którą musi wykonać w tym samym czasie, co inni uczniowie. A popełnione przez niego błędy nie powinny wpływać na obniżenie oceny całej pracy ucznia, ponieważ podczas wzmożonego napięcia i stresu pojawiają się zaburzenia uwagi i spostrzegania. Nie oznacza to jednak, że powinny być przez nauczyciela niezauważone. Można zaznaczyć błędnie napisane wyrazy - najlepiej przekreślając ukośnie cały wyraz i zaznaczyć krzyżyk na marginesie, co jest sygnałem dla ucznia, że w tej linijce jest błąd. Przekreślenie błędnie zapisanego wyrazu, zamiast zaznaczania miejsca gdzie jest błąd, jest lepsze - bowiem podkreślenie błędu - koncentruje uwagę i pamięć ucznia na błędzie i poprzez to paradoksalnie go utrwala.
Warto częściej pytać ucznia dyslektycznego ustnie niż pisemnie, jednak odpytywanie go nie powinno się odbywać na forum klasy, przy tablicy, z koniecznością długich wypowiedzi. Nie może to też być swoistą karą - w postaci „wyrywania" dyslektyka do odpowiedzi czy wywoływania do tablicy. Najkorzystniejszą dla dyslektyków formą sprawdzania wiedzy mogą być testy, które warto dla nich specjalnie przygotowywać. Ustnie można ich odpytywać indywidualnie, w mniejszej grupie, z mniejszych partii materiału podzielonego na części - ponieważ częstym problemem dyslektyków jest też kłopot z planowaniem, organizowaniem materiału, przejrzystością zapisu, sporządzaniem notatek, konstruowaniem dłuższych wypowiedzi.
Uczniom dyslektycznym potrzeba więcej czasu, wzmocnień, dodatkowych skojarzeń czy ćwiczeń. Dlatego trzeba im czasem coś dodatkowo pokazać, uświadomić, wyjaśnić, narysować, pogrupować, zestawić, wyrysować czy zaznaczyć zależności, podpowiedzieć dodatkowe skojarzenie, przedstawić schemat.
Stosowane wobec uczniów dyslektycznych kryteria ocen, jak i kryteria nakładania na nich dodatkowych zadań czy obowiązków, powinny być dla wszystkich uczniów jasne i jawne.
Nauczyciel nie powinien „etykietować" dyslektyka i narażać ucznia na poczucie odmienności, odrębności czy też, na czym niektórym uczniom lub rodzicom szczególnie zależy, dawać uczniowi specjalne przywileje. Stosowanie nieco innych kryteriów ocen wobec uczniów dyslektycznych to ocenianie uczniów z prawidłowym rozwojem intelektualnym i specyficznymi trudnościami w nauce.
Należy pamiętać, że dysleksja to nie choroba tylko specyficzna ułomność, która dotknęła wiele znanych postaci świata publicznego. Nie powinna ona ograniczać dążeń i ambicji uczniów, a nauka języka obcego nie musi stać poza zasięgiem ich możliwości.