Wartości poznawcze, estetyczne, wychowawcze i charakterystyczne kanony literatury dziecięcej ze szczególnym uwzględnieniem lektur szkolnych

Współczesne koncepcje nauczania zakładają, że nauczanie nie jest podawaniem gotowej wiedzy, lecz kierowaniem czynności jej zdobywania (np. Cz. Kupisewicz, W. Okoń), tym bardziej niezbędnym, że ma przygotować ucznia do kształcenia ustawicznego, więc czynnego i zamierzonego uprawiania działalności poznawczej w ramach wolnego czasu ( np. czytanie książek, poezji itp.). Jednym z istotnych składników nauczania w klasach niższych szkoły podstawowej jest kształcenie literackie. Książki odgrywają ważną rolę w kształtowaniu moralności i zdolności poznawczych dzieci. Oddziaływanie na psychikę jest wielostronne: przekazują wiedzę o świecie, mają wpływ na wolę i uczucia na krystalizowanie zainteresowań, kształtowanie postawy życiowej i charakteru. Dlatego niezwykle ważny jest odpowiedni dobór książek, dostosowany do możliwości poznawczych dzieci czy poziomu rozwoju emocjonalnego. Rodzice powinny dbać o to, aby dzieci miały możliwość zetknięcia się z najcenniejszymi książkami, które dla nich zostały stworzone.

Repertuar lektur szkolnych w kształceniu zintegrowanym jest bardzo bogaty. Dlatego przeanalizowałam wartości poznawcze, wychowawcze i estetyczne proponowanych lektur szkolnych.

„Puc Bursztyn i goście” Grabowskiego to opowiadanie o zwyczajach psów Puca i Bursztyna. W realistyczny obraz życia autor wprowadził tu elementy antropomorfizacji zwierzęcych bohaterów: Puc, Bursztyn i ich miejscy goście myślą, czują porozumiewają się jak ludzie. Więcej ich reakcje i zachowania przypominają te, które obserwujemy u ludzi. Dzięki antropomorfizacji postaci zwierzęcych bohaterów czyni je bliższymi młodemu czytelnikowi, dzięki zabawnym sytuacjom z kolei utwór jest ciekawszy i chętniej czytany. Dzieci śmieją się z psot i gagów, ale źródłem humoru jest przede wszystkim nieprzystosowanie przybyszów do warunków, w których się znalazły. Puc i Bursztyn oraz Tjuzdej i Mikado wyposażeni zostali przez autora w cechy, które przepisać można by było także dzieciom. Dzieci czytając tą lekturę poznają zwyczaje i tryb życia zwierząt. Zapoznają się z podstawowymi rasami psów: owczarek, jamnik, pekińczyk. Uświadamiają sobie konieczność pracy nad własną osobą oraz to, że każdy człowiek może stać się dobry. Nie wolno nikogo potępiać i oceniać tylko na podstawie wyglądu, czy pochodzenia społecznego.

Aluzje do zachowań i reakcji dziecięcych odnaleźć można w opowiadaniu Gosty Knutssona „Przygody Filonka Bezogonka”. Zabawne sytuacje z życia psotnego kotka i jego opiekunów mogą być tematem opowiadań dzieci i motywem twórczych opowieści o autentycznych, znanych dzieciom zwierzętach. Takie literackie ćwiczenia szczególnie rozwijają język i wyobraźnię uczniów. Po lekturze u dzieci kształtuje się poczucie odpowiedzialność, wrażliwość na krzywdę drugiego człowieka, czy zwierzęcia. Książka uczy również, tolerancji i poszanowania czyjeś odmienności. Młody czytelnik zapoznaje się również ze zwyczajami kotów. Zna ich ulubione potrawy, zabawy, wie jak należy się nimi opiekować.

Do klasyki literatury dla dzieci należy cykl opowieści o doktorze Dolittle. Język utworu jest prosty, zrozumiały dla małego odbiorcy, artystyczny, wiele jest nowych wyrazów: korsarz, dwugłowiec, okapi, iguana. Dziecko po przeczytaniu książki kształtuje w sobie pozytywny stosunek do zwierząt. Wytwarza się u dziecka poczucie odpowiedzialności za wszystkie organizmy żywe oraz wrażliwość na krzywdę drugiej istoty. Uczeń poznaje również egzotyczne nazwy zwierząt.

W odmienny sposób pisania o zwierzętach prezentują Alina i Czesław Centkiewicz w utworze „Zaczarowana zagroda”. Jest to przykład opowiadania realistycznego z pogranicza literatury faktu. Lektura wiążę się z wyprawą obojga autorów na Antarktydę. Dzieci zapoznają się ze zwyczajami panującymi na Antarktydzie, poznają nazwy zwierząt żyjących na tym kontynencie. Uczniowie rozumieją, jaką wartość w życiu człowieka ma proces badań naukowych. Potrafią docenić wytrwałość naukowców i ich żmudną prace.

„Dzieci Pana Astronoma” Wandy Chotomskiej to utwór epicki pisany wierszem. Lektura składa się z trzynastu wierszy o poetyckich tytułach, można ja zaliczyć do literatury popularnonaukowej. W utworze miesza się liryzm pięknych obrazów śpiącego miasta i księżycowego nieba z zabawną opowieścią o rodzinie pewnego roztargnionego uczonego. Śmieszna dla dzieci może być postać Pana Astronoma i bliźniąt, które wymyślają różne psoty. W utworze miesza się jawa i sen, baśń i rzeczywistość. Autorka przybliża dzieciom odległy świat planet i gwiazd, wszechświat staje się bliższy dziecku. Zapoznaje również uczniów z teoriami i poglądami wielkich uczonych, przybliża pojęcia i terminy związane z astronomią. Autorka wzmacnia uczucia, miłość i szacunek do rodziców, ukazuje jak ważni są rodzice. Rozwija wyobraźnię i fantazje dzieci. Uczy również młodego czytelnika właściwego oceniania, postępowania własnego i rówieśników.

Utwór Alana A. Milene’a „Kubuś Puchatek” drugoklasistom jest znany na pewno z wcześniejszych lektur czy z filmów. „Kubuś Puchatek” to jedna z licznych pozycji w literaturze dla dzieci, w której wykorzystany został motyw ożywionej zabawki. Kubuś jest jednym z wielu zabawek należących do Krzysia. Świat tych zabawek ma swoją topografię i swój porządek. Obejmuje obszar Stumilowego Lasu. Jednak Stumilowy las to nie jest miejsce prawdziwe, to kreacja krainy dzieciństwa wyrosła w wyobraźni dziecięcej. Takie miejsce każdy chyba wymyślił czy wymarzył w dzieciństwie. Jest to obszar zamknięty, dostępny tylko dla bohatera i jego zabawek, zabawek, które tchnął życie . Opis Stumilowego Lasu, mapka, na której można usytuować poszczególne miejsca, związane z mieszkaniem i przygodami postaci, pozwoli dzieciom uświadomić pojęcie przestrzeni literackiej, a jednocześnie sporządzenie ich może być świetną zabawą. Bohaterowie są nosicielami typowych cech dziecięcych, tych, które denerwują dorosłych i są źródłem kompleksów malców ( Miś – głupiutki i łakomy, Prosiaczek – tchórzliwy, Kłapouchy – wolny, niezaradny, Tygrysek – szalony, rozbrykany). Sowa, Królik i Mama Kangurzyca bardziej przypominają postacie dorosłych, ale odbite w krzywym zwierciadle. Książka ukazuje dzieciom zgodne i koleżeńskie życie. Uczy młodego odbiorcę, że należy tolerować wady przyjaciół, a nawet pewna pobłażliwość dla nich jest są niezbędne w stosunkach społecznych. U dziecka kształtuję się również pogląd, że poczucie humoru odgrywa znaczącą role w życiu człowieka, pozwala spojrzeć na świat i siebie z innej perspektywy.

„Karolcia” Marii Kruger jest utworem obszernym, o rozbudowanej fabule i żywej trzecioosobowej narracji. Świat przedstawiony w książce to dom rodzinny bohaterki, osiedle, miasto. W zwyczajne, realne życie dzieci zostaje wprowadzony element fantastyki w postaci niebieskiego koralika. Dzieci wykazują dużą skłonność do myślenia magicznego, toteż koralik i to, co z jego pomocą można osiągnąć przykuwa uwagę czytelnika. Bohaterowie utworu są dziećmi grzecznymi, starają się nie sprawiać rodzicom kłopotów, mogą stać się godnym wzorem do naśladowania przez małego czytelnika. W utworze M. Kruger wyeksponowana jest sfera fantastyki jako element dodający życiu barwę, atrakcyjność, urok. Po przeczytaniu utworu dziecko może poddać analizie własne życie: Co jest w życiu najważniejsze?, Co ważne?, Co mniej istotne?, Co może przynieść większą satysfakcję otrzymanie lalki, czy załatwienie czegoś ważnego dla wszystkich? Lektura również pobudza wyobraźnię i fantazję dziecięca, rozwija kreatywność. Język utworu jest prosty, zrozumiały dla młodego czytelnika, a zarazem bogaty.

Książka, która również rozwija wyobraźnie dziecka to baśń „Pilot i ja” Adama Bahdaja. Jest to współczesna baśń literacka , szczególne zainteresowanie może wzbudzić u chłopców. Opowiada o małym sennym Walusiu, które swoje marzenia odzwierciedla w rysunkach. Baśń rozgrywa się, więc we śnie chłopca, podczas gdy akcja utworu sprowadzona została do mało znaczących wydarzeń: zaśnięcia i przebudzenia bohatera. Chłopiec śni, że jest pilotem i obywa podróż do cioci Eli do Olsztyna. Opowieść jest barwna, obfitująca w szczegóły, może, więc ożywić wyobraźnię i kreatywność plastyczną. Książka Bahdaja podsuwa też wiele możliwości konfrontowania rzeczywistości literackiej z doświadczeniami dzieci. Dzieci po przeczytaniu baśni mogą zacząć myśleć o swoich pragnieniach, marzeniach, przypominają sobie własne sny – zastanawiają się nad swoją osobą, analizują swoje potrzeby. Książka również budzi u uczniów zainteresowania podróżami, odległymi miastami, krajami itp. Następuje wzbogacenie słownictwa dziecka związanego z lotnictwem i z samolotami.

„Nasza Mama Czarodziejka” Joanny Papuzińskiej to zbiór opowiadań tematyce fantastycznej. Przedstawione w opowiadaniach wydarzenia wkraczają niespodziewanie w codzienne życie zwykłej rodziny i są przyczyną skomplikowanych sytuacji. Źródłem wyobrażeń bohaterów jest miłość do matki i przekonanie o tym, że potrafi ona wszystkiemu zaradzić, na wszystko znaleźć sposób. Przekonanie takie właściwe jest niemal każdemu dziecku, wiąże się ono z jego potrzebą bezpieczeństwa, które gwarantuje przede wszystkim matka. Książka rozwija wyobraźnię i poczucie humoru dziecka. U ucznia kształtuje poczucie odpowiedzialności za młodszych i troska o bezpieczeństwo rodzeństwa, kolegów itp.

Inny charakter ma powieść Miry Jaworczakowej „Oto jest Kasia”. Jest to powieść psychologiczna przedstawiająca tytułową bohaterkę na tle życia rodziny i klasy. W rodzinie panuje miłość, wzajemna życzliwość, poprawne międzypokoleniowe stosunki. Postawa Kasi, rozkapryszonej egoistki, początkowo nikogo nie razi. Jest ona bardzo dobrą uczennicą, co cieszy rodziców dziadków. Brat Jurek, choć nie zawsze zadowolony z zachowania siostry, przyzwyczaił się do jej uprzywilejowanej pozycji. Jest przecież młodsza. Przełomowym wydarzeniem w rodzinie jest urodzenie się siostry. Dziewczynka staję się zazdrosna i złośliwa. W szkole jest agresywna i nieznośna, przestaje się uczyć. Punktem zwrotnym akcji jest choroba Agnieszki, spowodowana przez niedbalstwo, a głównie złośliwość Kasi. Powieść „Oto jest Kasia” może dostarczyć tematów do rozmów w rodzinie. Stosunki wśród rodzeństwa bywają w życiu, jak i literaturze rozmaite. Może to być antagonizm. Może być wywołany sytuacją zagrożenia, gdy dziecko widzi w bracie lub w siostrze tego, kto odbierze mu miłość bądź uprzywilejowane stanowisko. Dzieci po przeczytaniu książki rozumieją, że Kasia nie zachowywała się właściwie wobec siostry. Wiedzą, że należy opiekować się młodszym rodzeństwem, nie można być egoistą i, że należy się dzielić miłością rodziców z rodzeństwem. Uczą się przestrzegać norm współżycia w rodzinie i w klasie, następuje kształtowanie postaw społecznych. Książka napisana jest łatwym i komunikatywnym językiem.

W klimat szkolny wprowadzają czytelnika lektury „Plastusiowy pamiętnik” M. Kownackiej oraz „Jacek, Wacek i Pankracek” M. Jaworczakowej. Ukazują bohaterów podobnych do nich samych, sytuacje, które można spotkać, na co dzień w szkole. Wartości wychowawcze występują bardzo wyraźnie. Uczniowie doceniają ludzką pracę, wysiłek, nabywają szacunek do ludzi biednych. Książka „Plastusiowy pamiętnik” zwraca uwagę czytelnika na ludzi zaniedbanych, samotnych, opuszczonych, proszących o pomoc.
Czytelnik oswaja się również ze staropolskimi imionami bohaterów np. Honoratka, Petronelka, Klarcia, z nazwami kwiatów, sposobem ich sadzenia. Poznaje również obyczaje związane różnymi porami roku np. Boże Narodzenie. W „Jacku, Wacku i Pankracku” znajdziemy również szereg wartości wychowawczych, poznawczych czy estetycznych. Autorka bez moralizowania, z dużym humorem zachęca dzieci do koleżeństwa, grzeczności w domu, pilności szkole, życzliwości dla dzieci. Kształtuje również u dziecka poczucie, że dzięki przyjaźni, wzajemnej pomocy w nauce, osiągnie się sukces i zdobędzie przyjaciół. W książce występuje prosty styl obrazowania faktów i adekwatny do niego język. Opowiadania opierają się w głównej mierze na dialogach.

Książka „Gdy miasto śpi” Tadeusza Kubiaka zawiera wiele treści poznawczych i wychowawczych. Autor opowiada wierszem o nocnym życiu miasta, przedstawia w sposób prosty zawody, które muszą być wykonywane w nocy. Są to: kolejarze, lekarze, którzy czuwają przy chorych pacjentach, spikerzy w radio, hutnicy, ludzie w elektrowniach, strażacy itp. Autor przybliża nazwy zawodów i czynności, które są związane z wykonywaniem tych zawodów. Kształtuje u dziecko pogląd, ze praca jest niezmiernie ważna w życiu człowieka i, że do każdej pracy trzeba odnosić się z szacunkiem

„Na jagody” Marii Konopnickiej to poetycka baśń pokazująca fantastykę i piękno przyrody. Dzieci zapoznają się z nazwami zwierząt ( dudek, czyżyk, sowa, jaszczurki) żyjących w lesie, z drzewami ( dąb, sosna),kwiatami( jaskry). Poetka budzi również dziecka wrażliwość na piękno przyrody. Kształtuje u czytelnika uczucia miłości i serdeczności do matki. Kształtowany jest również szacunek do osób starszych i chęć niesienia pomocy innym.

Nieco inaczej narysowane są typy dzieci w opowiadaniach Julii Duszyńskiej „Cudaczek - Wyśmiewaczek”. Przez przygody „Cudaczka – Wyśmiewaczka” mały czytelnik poznaje dziecięce przywary i widzi ich wady. W pokonywaniu złych przyzwyczajeń pomagają dorośli. Intencje autorki, która na koniec pozwala odkryć serce w złym duszku jest, jak się wydaje, taka, by przekonać, że nie należy dawać pożywki „lichu”. Wartka akcja tej baśni, przygody bohatera pozwalają dziecku nawiązać bliski kontakt z utworem. Dzieci uczą się, że złe cechy charakteru są potępiane, a nawet wyśmiewane przez innych, że trzeba cały czas dążyć do wykształcenia pozytywnych cech charakteru. Książka odznacza się pogodnym klimatem, zmiennością nastrojów i klimatów.

Uczłowieczenie zwierzęcia występuje również w lekturze Marii Konopnickiej „Kajtkowe przygody”. W roli bohatera, a zarazem narratora występuje tam bocian, który myśli i zachowuje się jak człowiek. Opowieść kalekiego ptaka, który nie mógł odlecieć z innymi do ciepłych krajów należy do fantastycznej warstwy utworu. W opowieści tej jednak występuje również realne, zwyczajne szare życie rodziny. Kajtek nie tylko opowiada o własnych przygodach ale również wprowadza czytelnika w tajniki wiejskiego życia. Przygody Kajtka ukazane są w zabawny i humorystyczny sposób. Autorka używa słownictwa i frazeologii gwarowej: kalenica, stęporek. M. Konopnicka wzbogaca zasób słownictwa dziecka na temat życia na wsi ( życie na polu w różnych porach roku, praca rolnika, sezonowe prace w polu, narzędzia i maszyny rolnicze), zmian zachodzących w przyrodzie: odlot ptaków. Ukazuje dziecku wartość zdrowego trybu życia na wsi, znaczenie czystego powietrza. Autorka kształtuje u małego czytelnika przestrzeganie norm współżycia w rodzinie. Pokazuje czytelnikowi jak ważna jest miłość i przywiązanie w rodzinie. Uczy tolerancji do osób niepełnosprawnych.

Niezwykle wzruszającą lekturą jest opowiadanie Romana Pisarskiego „O psie, który jeździł koleją”. Pies jest postacią autentyczną, nieucharakteryzowaną na istotę mówiącą. Ale mimo tego właśnie Lampo, ma naturę bogatą, niezawodny instynkt i wspaniałe czujące serce. Tryb życia Lampo, jego przygody, są atrakcyjne i interesujące, jednak nie to stanowi najistotniejszą wartość utworu. Pies poświecił życie ratując dziecko spod kół pociągu. Autor kształtuje u dziecka pozytywny stosunek do zwierząt i uwrażliwia czytelnika na ich potrzeby i krzywdę. Opowiadanie pisane jest prostym, komunikatywnym językiem.

Powieścią również w pełni realistyczna są „Dzieci z Bullerbyn” Astrid Lindgren. Utwór ten, napisany jest w formie pamiętnika dziewczynki, odznacza się prostą budową i fabułą eksponującą zwykłe zdarzenia, przywołane ze zwyczajnego życia w wiosce. Bohater utworu jest zbiorowy. Jest to grupa dzieci: Lisa, jej bracia, Lasse i Bosse, jej koleżanki: Britta i Anna oraz ich kolega, Olle. Wszystkie dzieci występujące w książce są jednakowo ważne dla rozwoju akcji. Szczególną pozycję zajmuje jednak Lisa. Ona, bowiem opowiada o życiu w wiosce, ona pełni rolę narratora. Dziecko poznaje zwyczaje panujące w Szwecji np. Boże Narodzenie, Wielkanoc, a także rodzinne i wioskowe uroczystości: urodziny Lisy, dziadziusia, pastora. Dla Lisy i ich braci najwyższym autorytetem są rodzice. Dzieci pomagają w domu, są samodzielne. Starają się by swoim zachowaniem nie sprawić przykrości i kłopotu rodzicom. Wszelkie obowiązki traktują jako zabawę. Niektóre z tych zabaw są emocjonujące, niektóre podpowiada wyobraźnia, wszystkie jednak czynią życie atrakcyjne. Analizując „Dzieci z Bullerbyn”, można wyeksponować takie ośrodki jak tematyczne jak: Dom i Przyjaźń. Stosunki między dziećmi, choć nie zawsze wolne od kłótni, czy sprzeczek, pozwalają odnaleźć to wszystko, co składa się na pojęcie przyjaźni. Dzieci pomagają sobie wzajemnie, są wobec siebie lojalne i uczynne. Dąsy mogą dotyczyć drobiazgów życiowych, jednak w sprawach ważnych dzieci stanowią kolektyw. Przyjaźń dzieci staje się wzorem dla małego czytelnika. Gromadka z Bullerbyn pomaga ludziom starszym, chorym, czy samotnym. Dzieci opiekują się i dbają o zwierzęta. Czytelnik za pomocą lektury poznaje również nowe zabawy i wzbogaca własne słownictwo.

Książka, która najbardziej kształtuje wrażliwość dziecka na potrzeby drugiego człowieka, rozwija wyobraźnię i fantazje to „Baśnie” J.Ch. Andersena. Do najczęściej omawianych baśni w kształceniu zintegrowanym zaliczyć możemy: „Dziecię elfów”, „Brzydkie kaczątko”, „Dziewczynkę z zapałkami”, „Królowa śniegu”. Baśnie przede wszystkim kształtują u dziecka poczucie, że dobro zwycięża nad złem, że trzeba nieść pomoc potrzebującym, biednym czy samotnym (Dziewczynka z zapałkami). Autor wyrabia przekonanie u czytelnika, że należy zawsze przeciwstawiać się złu i nigdy się mu nie poddawać. Dziecko wzbogaca swoje słownictwo, zapoznając się z kulturą i obyczajami innych krajów. Autor przybliża dzieciom minione epoki, wzbogaca ogólną wiedzę o świecie i kształtuje stosunek dzieci do przyszłości i teraźniejszości. Dziecko uczy się tolerować odmienność drugiego człowieka, bez względu na pochodzenie społeczne, czy stan majątkowy. W baśniach podziwiane są osoby, które są szlachetne, odważne, sprawiedliwe i uczynne. Piętnowane jest lenistwo, kłamstwo i chytrość. Baśń „Królowa Śniegu” opowiada o miłości dziewczynki Gerdy do chłopca Kay’a. Dziewczynka, aby uwolnić chłopca, nie raz ryzykowała własnym życiem, z wielką determinacją i z poświeceniem walczyła o swojego przyjaciela. Odwaga, dobroć i miłość Gerdy zjednywały jej przyjaciół, wskazujących i pomagających w odzyskaniu chłopca. Baśń „Dziewczynka z zapałkami” uwrażliwia na potrzeby drugiego człowiek, budzi się u dzieci współczucie, zrozumienie i chęć niesienia pomocy innym.

Odrębną grupę literacką stanowi poezja dziecięca, która pełni również różne funkcje: poetycką, zabawową, wychowawczą i w związku z tym świat ukazany w utworach poetyckich też jest różny: realistyczny, nonsensowny, poetycki czy komiczny. Uczniowie klas I – III zapoznają się z poezją: Marii Konopnickiej, Joanny Kulmowej, Jana Brzechwy, Juliana Tuwina, Joanny Porazińskiej i Józefa Ratajczaka.

Wiersze dla dzieci Jana Brzechwy należą do klasyki dziecięcej. Poeta napisał wiele utworów dla dzieci. Charakteryzują się one prostym, komunikatywnym językiem. Sytuacje i zdarzenia, opisane w utworach nawiązują do doświadczeń dzieci i do ich problemów. Utwory J. Brzechwy są pełne humoru, fantazji i żartu. Dzieci znajdą tu niezwykłe bogactwo pięknych porównań i przenośni. Utwory Brzechwy fascynują także walorami brzmieniowymi. Bohaterami są zazwyczaj zwierzęta, warzywa, kwiaty i inne różne przedmioty. Autor personifikuje je, dzięki czemu ich cechy są bliższe dziecku. Utwory są dynamiczne, bawią dzieci, nie nudzą czytelnika, zaskakują niespodziewanym zakończeniem. Do najczęściej omawianych wierszy zaliczyć możemy: „Leń”, „Kłamczucha”, „Na straganie”, „Stonoga”, „Entliczek-Pentliczek”

Wiersze Juliana Tuwima również należą do klasyki dziecięcej. Postanowiłam omówić wartości wychowawcze, poznawcze i estetyczne utworu „Słoń Trąbalski”. Wiersz opowiada o słoniu, który nazywał się Tomasz Trąbalski. Wyglądem przypominał słonia, lecz miał bardzo słabą pamięć. Mylił imiona dzieci, żony, nie pamiętał różnych sytuacji ze swojego życia. Mały czytelnik bogaci słownictwo, zapoznaje się z humorem sytuacyjnym i słownym. Autor zwraca uwagę czytelnika, że należy zwalczać wady: zapominanie. Wiersz napisany jest w bardzo humorystyczne sposób, wywołuje u czytelnika rozbawienie i uśmiech na twarzy. „Lokomotywa” z kolei odwołuję się dziecięcego poczucia rytmu, można ją łatwo zapamiętać. Wiele humorystycznych sytuacji można odnaleźć w wierszu „Rzepka”. Opowiada on o wyrośniętej rzepce, którą bardzo trudno wyrwać. Cały humor tkwi w powtarzalności sytuacji, polegających na wywołaniu do pomocy kolejnych postaci. Wszystkie wiersze napisane są z dużą lekkością, występuje w nich dużo humoru, żartów i dowcipów.

Piękne opisy przyrody znajdują się w książce „Idzie Niebo Ciemną Nocą” Ewy Szelburg – Zarembiny. Lektura składa się z ośmiu części. Pierwsze cztery to wiersze dotyczące pór roku: Wiosna – „Srebrny deszczyk”, Lato – „Wiatr polny”, Jesień – „Wiatr polny”, Zima – „Śniegowe piórka”. Dzieci zapoznają ze zwiastunami różnych por roku np.: przylot skowronków, bocianów – zwiastun nadchodzącej wiosny, jesienią liście na drzewach żółkną, czerwienieją. Dowiadują się o zmianach, jakie zachodzą w przyrodzie, w świecie zwierząt i roślin. Poznają zjawiska atmosferyczne dla danych pór roku np. letnie burze, rozgwieżdżone niebo, szare i pochmurne niebo. Autorka zapoznaje czytelnika z walorami poszczególnych pór roku np. zimą można jeździć na łyżwach, nartach, sankach, lepić bałwana. Następne części są o tym jak sobie radzić z kłopotami dnia codziennego: „Igiełka ze złotym uszkiem” oraz o różnych zwierzętach „Zwierzątka Piotrusia”. Ostanie części są głównie adresowane do chłopców „Bajeczka do syneczka”. Dzieci zapoznają się z gatunkami zwierząt żyjących w lesie, poznają ich zwyczaje, poprzez to kształtowany jest pozytywny stosunek do zwierząt. Autorka również uwrażliwia dzieci na ich krzywdę, wyrabia poczucie obowiązku o los i życie zwierząt. Dowiadują się jak należy się zachowywać w lesie i właściwie reagować na różne sytuacje w przyrodzie. W swoich utworach autorka uczy dzieci, że należy prawidłowego współżycia w rodzinie i w grupie. W książce występuje dużo epitetów, przenośni i uosobienia.

Twórczość Danuty Wawiłow zauroczyła mnie swoim liryzmem i prostotą formy zrozumiałą dla dziecka i dla dorosłego. Jej utwory to jakby wypowiadane przez dziecko serdeczne myśli i marzenia. Wiersze Danuty Wawiłow tkwią w realiach miasta, w takich warunkach, w jakich żyją współczesne dzieci, pośród blokowisk, szarych, betonowych ulic i podwórkowych trzepaków. W takich warunkach nie jest łatwo wydobyć ze świata zwykłych rzeczy piękno i poezję. Poetka potrafiła jednak dostrzec elementy poetyckie w kamykach, patykach, w smutnym drzewie, w kałużach, w codziennym pośpiechu i to wydaje się urzekające w jej twórczości. Zburzyła tez dotychczasowe tendencje do pokazywania dziecku świata uporządkowanego, wyciszonego, bo świat taki nie jest – o czym dziecko dowiaduje się bardzo szybko, kiedy tylko wyjdzie spod opieki rodziców – na podwórko, czy do przedszkola. Najważniejsze tomiki wierszy to „Rupaki”, „Strasznie ważna rzecz”, „Daktyle”, „Wędrówka”, „Moja tajemnica”, „Tere fere kuku”. Twórczość poetycka i baśniowa D. Wawiłow wyrosła z opisu świata oczyma dziecka, które występuje w roli podmiotu lirycznego. W wierszach często dziecko wygłasza swój monolog w ciszy, nie przerywanej niczym. Nie pada żadna odpowiedź, nie pojawia się reakcja strony dorosłej do której zwrócone są słowa dziecka. Być może dlatego, że dorośli czują się bezsilni, ponieważ nie mogą dorównać wyobraźni dziecka, jego swoistej logice myślenia i wypowiadania się. W wierszu „Szybko”. dziecko wychowywane w realiach miasta, wśród pracujących rodziców, ciągle się śpieszących nie najlepiej znosi stresujący je pośpiech. Ciągłe ponaglanie rodzi bunt, ale nie jest to ostry protest przeciw rzeczywistości, ale liryczne marzenie, co można byłoby robić, gdyby był na to czas. A dzieci w wieku przedszkolnym maja zupełnie inne poczucie czasu i rzeczywistości. Inną też mają hierarchię wartości. Nic nie jest ważniejsze od spaceru z mamą i tatą, od możliwości sprawdzenia głębokości kałuży. To nie ważne, że tramwaj właśnie odjeżdża, ważniejsze są smakowite lody i obserwacja płynących po niebie chmur. Jakże wspaniały przykład liryzmu płynącego od dziecka. Zupełnie inny w treści i nastroju jest wiersz „Wędrówka”. Mała, zbuntowana przeciwko całemu światu dziewczynka we własnym mniemaniu „skrzywdzona” przez najbliższych postanawia ukarać ich ucieczką. Utwory Danuty Wawiłow pomagają zawsze w tworzeniu miłego nastroju rodzinnego, refleksji, zachęcają dzieci do zwierzeń, a nauczycielom pomagają w poznaniu dzieci. Wywołują u dzieci żywe reakcje w wypowiedziach i pracach plastycznych. Są takie jak ich bohaterowie – domagający się czasu tylko dla nich, uczuć i ciepła rodzinnego oraz przyjaźni ze światem i przyrodą.
Joanna Parazińska swoje utwory w głównej mierze oparła na wiejskiej tematyce i folklorze dziecięcym. Posiadają dużo humoru, wprowadzają czytelnika w pogodny i w radosny nastrój. Bohaterami wierszy są dzieci ukazane podczas wykonywania różnych prac i w trakcie pracy. Opisują krajobraz wsi polskiej, dziecięce zabawy, zwierzęta i rośliny. Uczniowie zapoznają się ze zwyczajami zwierząt, krajobrazem ojczystym. Autorka dostarcza również dziecku wiadomości o życiu i pracy mieszkańców wsi. U dziecka kształtuje się również pozytywny stosunek do zwierząt i postawa ekologiczna. Przez opisy przyrody poetka kształtuje u dziecka wyobraźnię i fantazję. Po przeczytaniu utworów dziecko rozumie wartość pracy i jakie znaczenie ma ona w życiu człowieka.

W wychowaniu książka stanowi niezmiernie ważną pomoc. Pomaga kształtować zasady społeczno-moralne dziecka, budzi jego przeżycia estetyczne. Dziecko uczy się odróżniać dobro od zła, prawdę od fałszu. Książka mówi o poszanowaniu pracy, ukazuje zagadnienia koleżeństwa, pomaga w wyrabianiu dodatnich cech charakteru. Dzieci poznają piękno ojczystego kraju, historię, tradycję, folklor. Literatura rozwija także uczucia patriotyczne. Szczególną rolę odgrywa lektura w rozwoju intelektualnym dziecka: rozwija wyobraźnię, samodzielne myślenie, pomysłowość, rozszerza wiedzę, wzbogaca słownictwo, pobudza do podjęcia twórczej działalności. Dzieła literackie intensyfikują kształtowanie się pojęć logicznych i dostarczają „narzędzi poznawczych” , wzbogacają wiedzę o życiu ludzi i o przyrodzie, rozwijają ogólną sprawność intelektualną, wywołują wiele wzruszeń, podają sposoby radzenia sobie z wewnętrznymi problemami. Ponadto zawierają kopalnię materiałów i pomysłów do zabaw twórczych i tematycznych.Książki mogą uczynić swych czytelników bogatszymi wewnętrznie, rozszerzając świat ich uczuć i myśli .Dzięki kontaktom z literaturą dziecko może poznać własną psychikę, własne przeżycia i potrzeby, co pomaga mu w zrozumieniu potrzeb rówieśników, a nawet ludzi dorosłych. Stosunek emocjonalny wytworzony pod wpływem lektury do osób , do ich postępowania i do norm moralnych zapoczątkowuje elementarny proces kształtowania przekonań społeczno-moralnych, jest bodźcem do czynności i działań naśladowczych. Książka może również stanowić zachętę do pracy nad sobą .

Podsumowując, książki nic nie zastąpi. Dlatego rodzice i nauczyciele powinni dbać o to, aby dzieci miały możliwość zetknięcia się z najwartościowszymi dziełami literatury, gdyż aby osobowość dziecka mogła się prawidłowo rozwijać, należy uprzystępniać mu odpowiednio dobraną literaturę .

BIBLIOGRAFIA
1.Franciszka Dyka, Jan Kida, Metodyczne opracowania lektur dla uczniów klas początkowych, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej, Rzeszów 2000
2.Krystyna Lenartowska, Wacław Świetek, Lektura w klasach I – III, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1987,
3.Elżbieta Szefler, Książka literacka dla dzieci w edukacji wczesnoszkolnej, Wydawnictwo Uczelniane WSP w Bydgoszczy, Bydgoszcz 1998.