Afazja dziecięca - terminologia

Afazja dziecięca

Mowa to podstawowe narzędzie komunikacji międzyludzkiej. Człowiek stale doskonali umiejętności porozumiewania się w ciągu całego życia. Prawidłowy rozwój mowy jest zatem podstawą w kształtowaniu i rozwoju jego osobowości. Dziecko dzięki rozumieniu poznaje otaczający je świat, a dzięki umiejętnościom artykulacyjnym potrafi wyrazić swoje spostrzeżenia, pragnienia oraz uczucia. Jednak w swojej codziennej pracy, każdy pedagog może spotkać się z problemem zaburzeń mowy u dzieci, młodzieży i dorosłych. Te dzieci, mimo prawidłowego rozwoju intelektualnego, dobrego słuchu i braku znaczących zaburzeń doświadczają poważnych trudności w przyswojeniu języka ojczystego.

Wśród polskich badaczy autorką, która miała największy wkład w naświetlenie tego problemu była Z. Kordyl. Jej zdaniem „język dziecka z niedokształceniem mowy, zarówno jego słownik, jak i charakterystyczny sposób mówienia, ukazują się raczej jako pewne zjawisko niezupełnie wykończone, nie całkiem zintegrowane, aniżeli jako twór oryginalny”. Często ich wypowiedzi słowne są dla otoczenia niezrozumiałe. Autorka na podstawie obserwacji i badań własnych ustaliła, że u dzieci z niedokształceniem mowy obserwuje się opóźniony rozwój mowy. Ich słownik w wieku 2-3 lat obejmuje jedynie kilka lub kilkanaście słów, a w wieku 5-6 lat dzieci te nie mówią jeszcze zdaniami. Według prof. J. Cieszyńskiej afazja dziecięca to brak lub zakłócenie rozwoju mowy spowodowane zaburzeniem struktury mózgu. G. Jastrzębowska terminem afazja dziecięca określa pierwotne zaburzenia zachowania językowego wynikające z patologii mózgowej, które nie są rezultatem głuchoty, bądź niedosłuchu, niedorozwoju umysłowego, schizofrenii dziecięcej, opóźnienia rozwoju mowy oraz dysglosji.

Mowa dzieci z diagnozowaną afazją najczęściej rozwija się z opóźnieniem. Problemy w mowie są rozlegle. Dzieci te nie tylko słabiej mówią, ale też słabiej rozumieją, mimo iż prawidłowo słyszą. Dzieci bardzo “przekręcają wyrazy”, nieprawidłowo budują zdania, nie umieją opowiadać lub z wielkim trudem przypominają sobie wyrazy oraz często mylą ich znaczenie. W słowniku czynnym dominują rzeczowniki, a bardzo rzadko występują przysłówki, przyimki, spójniki, zaimki. Potem stopniowo pojawiają się zdania proste, oznajmujące i rozkazujące. W zdaniu obserwuje się trudności z zastosowaniem form fleksyjnych i zachowaniem właściwej składni.

U dzieci tych mogą pojawić również się problemy z czytaniem i pisaniem oraz z koncentracją uwagi. Mogą występować problemy z koordynacją ruchów w zakresie motoryki dużej czy małej, a także z zapamiętywaniem sekwencji ruchów. Często obserwuje się zaburzenia w obrębie lateralizacji - brak dominacji stronnej lub lateralizacja skrzyżowana. Zachowanie ich w konsekwencji może także charakteryzować się nadpobudliwością psychoruchową, wzmożoną męczliwością, lękliwością, nieśmiałością itp. Zaburzenia te należy przewidzieć w planowaniu pracy terapeutycznej.
Przyczyny afazji nadal nie są jednoznacznie stwierdzone, choć najczęściej przyjmuje się, że są one efektem uszkodzenia lub też niedokształcenia pewnych struktur mózgowych na skutek zaburzeń wrodzonych, urazów w okresie prenatalnym, urazów w okresie niemowlęcym i wczesnodziecięcym oraz powstają w wyniku przebytych chorób.

Afazja przez jednych badaczy spostrzegana jest jako wrodzone zaburzenie języka, a przez innych jako deficyt językowy nabyty. Obie postacie afazji nazwane są przez neuropsychologów afazją dziecięcą. W afazji nabytej mamy do czynienia z utratą osiągniętej umiejętności posługiwania się mową. Według G. Jastrzębowskiej istotą nabytej afazji dziecięcej jest dezintegracja mowy, czyli rozpad systemu komunikacyjnego oraz utrata posiadanych już umiejętności językowych, a także wstrzymanie i opóźnienie dalszego procesu mowy. A. Herzyk zwraca uwagę, że uszkodzenie mózgu, będące przyczyną utraty posiadanych umiejętności językowych, nastąpiło pomiędzy początkiem 2. a 7 rokiem życia. W ocenie afazji nabytej należy jednak pamiętać, że rozwój mowy dziecka do momentu uszkodzenia mózgu przebiegał prawidłowo. W przypadku zaburzeń mowy w następstwie uszkodzeń nabytych przyczyną jest uszkodzenie mózgu o różnej etiopatogenezie. Są to między innymi: uszkodzenia urazowe mózgu, choroby naczyniowe mózgu, stany zapalne, zwyrodnieniowe, napromieniowanie, procesy ekspansywne itp.

E. Dilling-Ostrowska powołując się na badania różnych autorów wśród przyczyn wrodzonych zaburzeń mowy wymienia:
- niedorozwój i zaburzenia mielinizacji w korowych polach mowy,
- brak rozwoju dróg nerwowych związanych z mową,
- patologię dotyczącą pierwszego trymestru ciąży (np. krwawienia z dróg rodnych; stosowanie środków farmakalogicznych w celu przerwania ciąży, silne wstrząsy psychiczne matek).
Dziecko z afazją musi zatem koniecznie zostać objęte opieką i terapią wielospecjalistyczną. Fundamentem diagnostyki dziecka z zaburzeniami mowy jest przede wszystkim wczesne zauważenie nieprawidłowości. Terapia musi być kompleksowa z udziałem innych specjalistów, przedszkola, szkoły oraz rodziców. Terapia logopedyczna musi być także bardzo zindywidualizowana, tj. dostosowana do osobistych przeżyć, doświadczeń, umiejętności i możliwości dziecka. Z dzieckiem z afazją należy również prowadzić krótkie ćwiczenia, ale za to częściej. Ważne jest ograniczanie zakresu materiału do ćwiczeń, aby nie rozpraszać jego uwagi oraz stosowanie zasady stopniowania trudności.

Należy pamiętać jednak, że stymulacja i terapia mowy dziecka z afazją jest procesem żmudnym i długotrwałym, który powinien przebiegać w zgodzie z ogólnymi zasadami naturalnego nabywania języka.
Według S. Szumana są to między innymi:
- przyswajanie nazw na tle sytuacyjnym;
- wyróżnianie (przez gest, intonację) nazw w wypowiedzi,
- pobudzanie do powtarzania,
- wielokrotne utrwalanie wypowiedzi,
- rozmowa jako podstawowa metoda ćwiczeń.

W przypadkach dzieci z afazją mowy powrót sprawności językowych występuje zwykle w szybszym tempie i w pełniejszym zakresie niż u dorosłych z afazją. Należy pamiętać, że każde dziecko stanowi odrębny przypadek, do którego należy dostosować indywidualny program terapeutyczny i indywidualne ćwiczenia. Odpowiedni dobór terapii, motywacja dziecka i współpraca specjalistów z rodzicami to najlepsze co może „przytrafić się” dziecku z afazją.

Literatura:

1. Bojda I., Fryc K., Portal Edukacyjny Edux, Co to jest afazja?, https://www.edukacja.edux.pl/p-19224-co-to-jest-afazja.php
2. Cieszyńska J., Wczesna diagnoza i terapii zaburzeń autystycznych, Omega Stage Systems, Kraków 2011.
3. Dilling-Ostrowska E., Zaburzenia mowy, [w:] J. Czochańska (red.), Neurologia dziecięca, PZWL, Warszawa 1990.
4. Herzyk A., Afazja i mutyzm dziecięcy, Wydawnictwo PZM, Lublin 1992.
5. Jastrzębowska G., Z metodologii opisu alalii (afazji, dysfazji rozwojowej), [w:] Grabias S. (red.): Zaburzenia mowy, Wydawnictwo Marii CurieSkłodowskiej, Lublin 2001.
6. Jastrzębowska G., Podstawy teorii i diagnozy logopedycznej, Opole 1998.
7. Kordyl Z., Psychologiczne problemy afazji dziecięcej, Warszawa 1968.
9. Lipińska B., Afazja dziecięca – terminologia, klasyfikacja i terapia,
https://studylibpl.com/doc/1095523/beata-lipi%C5%84ska-afazja-dzieci%C4%99ca-%E2%80%93-terminologia--klasyfika
8. Skibska J., Afazja Dziecięca, Katedra Pedagogiki i Psychologii Akademia Techniczno-Humanistyczna Bielsko-Biała, https://depot.ceon.pl/bitstream/handle/123456789/7779/Afazja_dziecieca2.1.pdf?sequence=1
9. Szuman S., O rozwoju języka i myślenia dziecka, Warszawa 1968.