Wkład Marii Montessori w rozwój wychowania w Polsce w XX wieku

Maria Montessori żyła w latach 1870-1952. Pierwsza kobieta we Włoszech, która ukończyła studia wyższe medyczne wraz z dyplomem lekarza. Po zdobyciu doktoratu z psychologii bezgranicznie oddała się pracy z dziećmi, pracy pedagogicznej. Była także czynnym członkiem Międzynarodowej Ligi dla Wychowania Dzieci Niepełnosprawnych. Na osiemdziesiąte urodziny M. Montessori zorganizowano spotkanie poświęcone zagadnieniom jej pedagogiki. Przerodziło się ono w międzynarodową konferencję, podczas której M. Montessori wygłosiła trzy wykłady. Zawarła w nich wszystkie podstawowe idee swojej teorii. Sformułowała też słynne zdanie, stanowiące zasadę wychowania metodą Montessori - "pomóż mi zrobić to samodzielnie".Maria Montessori zmarła 6 maja 1952 roku w Noordwijk w Holandii. Ostatnim domem Marii Montessori było mieszkanie przy Koniginweg w Amsterdamie, które od czasu jej śmierci jest siedzibą AMI.
Maria Montessori jest jedną z postaci, jedną z prekursorek stosowanych rozwiązań w wychowaniu. Jej metody stały się swoistego rodzaju wzorcami wykorzystywanymi w pracy z wychowankami.
Twórczyni metody nazwanej „Metodą Montessori” w której główny nacisk kładziony jest na kształcenie zmysłów u dzieci oraz umożliwienie pełnej aktywności dziecka. Jako pedagog sprzeciwiała się szkole tradycyjnej, „szkolna ławka” symbolizowała według niej tłumienie aktywności dzieci a przecież właśnie o aktywność walczyła swoją metodą. Poprzez swoją pracę chciała wspierać twórczą aktywność wychowanków, spontaniczność i tym samym dawała dzieciom możliwość wszechstronnego rozwoju psychicznego i fizycznego . Wychowankowie uczeni byli samodzielności, samokontroli, osiągnięciem długotrwałej koncentracji umysłu a także wiary we własne umiejętności. Pracując z dziećmi według założeń wymyślonej przez siebie metody, osiągnęła lepsze wyniki nauczania niż inni nauczyciele w szkołach tradycyjnych. Powtarzała ona za Janem Jakubem Rousseau że nie wolno krepować i hamować aktywności własnej dziecka, narzucać mu własnego zdania i woli bo nie pozwala to rozwijać prawidłowo i naturalnie drzemiących w dziecku potencjalnych wrodzonych sił. Podkreśla tym samym, że pozostawienie dziecka samemu sobie nie realizuje tych założeń, bowiem należy w pewnym stopniu zakreślić dziecku ramę możliwych czynności a raczej pewna granice swobody do ich wykonywania oraz opiekować się dzieckiem w czasie jego „poszukiwań”. Montessorii mówiła również o tym, iż należy pozostawić dziecku swobodę nawet w czynnościach związanych z życiem rodzinnym i tą idee starała się realizować w prowadzonych przez siebie domach. Te domy dziecięce jak uważała powinny dawać dziecku poczucie bezpieczeństwa, ciepła rodzinnego, a przede wszystkim życia codziennego i czynności z nim związanych ( w sprzątaniu, myciu się, ubieraniu itd.). Dla lepszej realizacji planu, stworzenia domu rodzinnego, dostosowanego do dziecka, wprowadziła Montessori także wyposażenie i przedmioty niekrępujące ruchy dzieci, ale im przyjazne. Przedmioty te, meble, zabawki itp. nie tylko były zrobione z materiałów naturalnych, ale także wielkością odpowiadały wymiarom dzieci np. małe biureczka i krzesła, które każde dziecko mogło przestawiać o własnych siłach. Uważała, że dom ma stwarzać takie warunki, aby oddziaływać wychowawczo na dzieci, uczyć je porządku, czystości, odpowiedzialności za przedmioty, oraz aby ćwiczyło jego umysł i rozwój sił fizycznych.
Teoria Montessori, stosowana w pracy z dziećmi o prawidłowym rozwoju intelektualnym, równie dobrze sprawdza się w pracy z dziećmi opóźnionymi w rozwoju. Zaletami metody w tym wypadku jest troskliwość, z jaką montessoriański nauczyciel odnosi się do dziecka, proponując mu zajęcie się pomocami dydaktycznymi. Montessoriańskie pomoce dydaktyczne są atrakcyjne i zachęcają do wytrwałości w pracy, przez co dają maksimum prawdopodobieństwa osiągnięcia sukcesu . Ponadto metoda Montessori dostarcza ćwiczeń praktycznych, bezpośrednio związanych z kształceniem zaradności i współżycia w środowisku. Podstawą metody Montessori jest nauczanie wielozmysłowe. Umożliwia to oddziaływanie na wiele zmysłów, co jest warunkiem niezbędnym do powstawania skojarzeń w procesie zdobywania doświadczeń i wiedzy. Podstawowy zasób pojęć, jakimi musi się posługiwać dziecko, aby móc zrozumieć otaczający je świat, bywa przyswajany tylko na drodze wielokrotnego powtarzania odbieranych przez nie wrażeń i kojarzenia ich z odpowiednimi nazwami i sytuacjami. Dlatego metody stosowane w postępowaniu rehabilitacyjnym z dziećmi głębiej upośledzonymi umysłowo okazują się najskuteczniejsze wtedy, gdy opierają się na uaktywnianiu różnorakich funkcji spostrzeżeniowych, pamięci, różnicowania bodźców, ćwiczeniu uwagi oraz na kojarzeniu ze sobą wrażeń wielozmysłowych.
Doceniała takie właśnie znaczenie kontaktu z dużą ilością bodźców by dziecko nauczyło się odpowiedniej ich selekcji i kojarzenia. Miała na myśli taką naukę by dziecko zaczęło samo kontrolować się i poprawiać własne błędy. Chcąc budzić w dziecku wrażliwość zmysłową wprowadza Montessori do swojej szkoły specjalne zabawki, mające zapoznać dziecko z różnymi kształtami, materiałami, oraz rozbudzać jego zmysł dotyku, wzroku czy węchu. Tak samo uczenie i rozwijanie sfery umysłowej dziecka, powinno opierać się na kojarzeniu wrażeń z pewnymi czynnościami, jak na przykład: nauka liczb, nazw, czytania, pisania. Ugruntowany mechanizm skojarzeń jest wiec podstawa rozwoju dziecka w koncepcji Marii Montessori i "nowego wychowania" jako proces, dający w efekcie podstawy do samokształcenia. Mimo, jakby się wydawało, perfekcyjności tego systemu, wielu pedagogów odkrywało i krytykowało luki w systemie wychowania Montessoriańskiego. Miedzy innymi podkreślali oni że nawet największe troski o wychowanie zmysłowo - fizyczne nie jest jeszcze podstawą do uważania jednostki za w pełni rozwiniętą. Człowiek o twórczej osobowości, czyli ideał wychowawczy pedagogiki naturalistycznej i liberalnej - to człowiek, o w pełni rozwiniętym życiu duchowym, moralnym, estetycznym i uwrażliwiony na dobro, prawdę i piękno, czego brak w istocie wychowania Montessoriańskiego.
Według zasad pedagogiki Montessori ważne miejsce w procesie kształtowania się człowieka zajmuje wychowanie religijne. Swoje przemyślenia na ten temat Montessori przedstawiła w książce "Dziecko w Kościele". Religijność jest według niej jest uniwersalnym sposobem odczuwania, towarzyszącym człowiekowi od początków istnienia świata.
Religijność nie jest czymś co powinniśmy dziecku dać. Tak jak każdemu człowiekowi jest dana zdolność mówienia, tak samo dana jest mu zdolność przeżycia religijnego. Tak jak w przypadku nauki języka, tak samo w przypadku religii istnieje pewna potencjalność.
Montessori wyróżniała w nauczaniu religijności, fazę odczuć i fazę nauczania. W fazie odczuć, charakterystycznej dla okresu wczesnego dzieciństwa, dziecko może przyjmować religię szybko, kompleksowo i nieświadomie. Decydujące jest przy tym środowisko rodzinne i najbliższe otoczenie, jako obszar przeżyć i doświadczeń religijnych. Małe dziecko myśli w sposób poglądowo-symboliczny i potrzebuje symboli religijnych w najbliższym otoczeniu, dlatego w przedszkolach Montessori jest kącik religijny.
Dziecko jest wrażliwe na oznaki miłości; obraz Boga rozwija poprzez relacje z drugim człowiekiem. Religii uczy się nie tylko poprzez słowa, ale również w sposób pośredni - poprzez wspólne działanie, naukę form grzecznościowych, sposób rozwiązywania sytuacji konfliktowych.

Wśród potrzeb uczuciowych małego dziecka ważne miejsce zajmuje potrzeba bezpieczeństwa . Odkrycie istnienia Bożej opieki jest dla niego radością i wzbudza w nim potrzebę modlitwy. Dzieci chcą się czuć bezpiecznie nie tylko w sferze fizycznej, chcą być ochraniane również prawem do indywidualności, chcą mieć prawo do sekretów, samodzielnych przemyśleń i spontanicznej aktywności. Montessori uważała, że dorosłym jest potrzebny swoisty trening duchowy oczyszczający ich serca, podczas którego nabraliby głębokiej wiary w potrzebę poszanowania godności dziecka. Jest to trudne dla nas - dorosłych z powodu naszych defektów, które skłaniają do poszukiwania złych tendencji, także u dzieci. Skutkiem tego jest ciągłe ich poprawianie i upominanie. Informując dzieci o istnieniu dobra i zła, winniśmy koncentrować się na dobru i harmonii. Nie należy żądać i oczekiwać od dziecka zbyt wiele, lecz pamiętajmy, że dzieci w wieku od 3. do 6 . lat odznaczają się nie tylko wielką wrażliwością, ale też zdolnością rozumienia rzeczy o wiele głębszą niż sądzimy.
Ogromny wkład wychowania widziała również w edukacji muzycznej. Cele Edukacji Muzycznej Montessori realizowane są między innymi przy wykorzystaniu oryginalnych instrumentów, pomocy dydaktycznych i unikalnego materiału muzycznego.
Dzieci mają do dyspozycji tzw. dzwonki montessoriańskie, które są wprowadzeniem do gry na instrumentach muzycznych. W ramach zajęć organizowane są koncerty i przedstawienia muzyczne. Uważała, że nauka muzyki nie musi być stresująca. Edukacja Muzyczna Montessori nie przewiduje egzaminów, ocen i konieczności odrabiania prac domowych. Jest natomiast granie dla własnej przyjemności, bez przymusu wielogodzinnego ćwiczenia. Materiał muzyczny jest dostosowany do indywidualnych umiejętności i możliwości każdego uczącego się.
Podsumowując pracę Marii Montessori nie ma wątpliwości, że dała swoją działalnością ogromny wkład w przeobrażenie wychowania stosowanego w Polsce. Pokazała nowe rozwiązania, które inspirują wychowawców.

Bibliografia:
1. Adamek Irena : Maria Montessori i jej system // W : Podstawy edukacji wczesnoszkolnej / Irena Adamek. - Kraków, 1997. - S. 146
2. Miksza Małgorzata : Zrozumieć Montessori czyli Maria Montessori o wychowaniu dziecka. - Kraków : Impuls, 1998
3. Steenberg Ulrich : Pedagogika Marii Montessori w przedszkolu. - Wyd. 2. - Kielce : "Jedność" ; Freiburg im Breisgau : "Herder", 2004
4. Cavalletti Sofia : Potencjał duchowy dziecka : doświadczenia z dziećmi w wieku od 3 do 6 lat. - Kraków : Wydaw. WAM, 2001