Rola nagrody - jej determinanty i wpływ na wychowanie dziecka

Tytuł: Rola nagrody - jej determinanty i wpływ na wychowanie dziecka
Title: The role of reward - its determinants and impact on child rearing

W nawiązaniu do badań dotyczących praktycznej edukacji wynika,
że nadal istnieje niezwykle ważna potrzeba pogłębionej refleksji nad pojęciem zakresu dojrzałości emocjonalnej dziecka w wieku przedszkolnym i zakresu kompetencji dydaktyków przedszkola w tej kwestii. Dynamiczne zmiany w tendencjach edukacyjnych są wciąż wprowadzane, wymuszając aktualizację proponowanych najmłodszym standardów. Jest to fundament, czyli konieczny element i warunek sprawnego oraz efektywnego funkcjonowania placówki oświatowej, aby zachować otwartość na nowe programy kształcenia, a także doskonalić warsztat pracowników dydaktycznych. Jednakże to rodzina stanowi dla młodego pokolenia pierwsze środowisko wychowania, przekazując
im swoje wartości i nieodłącznie wprowadzając w świat norm społecznych.

With reference to research on practical education, it follows that there is still an extremely important need for in-depth reflection on the concept of the scope of emotional maturity of the preschool child and the scope of competence of preschool didacticians in this regard. Dynamic changes in educational trends are introduced constantly, forcing the updating of the standards proposed to the youngest. This is the foundation, a necessary element and condition for the efficient and effective functioning of an educational institution, in order to remain open to new educational programs, as well as to improve the workshop of teaching staff. However, it is the family that constitutes the first environment of upbringing for the young generation, passing on their values and inextricably introducing them to the world of social norms.

Słowa kluczowe: nagroda, kara, edukacja, zrozumienie, metody wychowawcze.
Key words: reward, punishment, education, understanding, parenting methods

Główną dewizą przedszkola jest stać się miejscem przyjaznym dla wszystkich dzieci, także dla tych ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, które wynikają z niepełnosprawności psychicznej, fizycznej, intelektualnej czy społecznej; zdarza się także,
że są konsekwencją różnic kulturowych oraz indywidualnych zdolności i predyspozycji wśród dzieci. W poniższej pracy poszukuje się odpowiedzi na pytanie: Czy zakres funkcjonowania edukacji włączającej system nagród i kar w przestrzeni przedszkolnej przyjmuje formę procesu asymilowania się w społeczności? Czy wciąż metoda nagradzania i karania wzbudza tyle wątpliwości?
Edukacja jest zbiorem złożonych stanów, procesów. Raz odkryta nie uwolni rodziców od dylematów, nie uwolni od odpowiedzialności
i podejmowania trudnych działań. Pytanie jednak, które powinniśmy przed sobą stawiać (nie tylko jako nauczyciele, ale także rodzice) dotyczy tego jak wybieramy i jakie wybory stawiamy przed dziećmi. Znajomość dedykowanych technik komunikacji z najmłodszymi przynosi korzyści dla obu stron- zarówno opiekuna, jak i podopiecznego. Przeprowadzanie trudnych i wymagających rozmów, nadal nosi miano sytuacji wysoce stresującej, stąd edukacja w tym zakresie może przynieść wiele korzyści- dlatego artykuł ten poświęcam zarówno osobom pracującym w zawodzie nauczyciela wychowania przedszkolnego jak i szczęśliwym rodzicom- dzieci w wieku 3-5 lat. Istotne znaczenie przypisuje się właśnie rodzicom, a w szczególności ich kompetencjom wychowawczym wpływania na ich wybory.
Brak wiedzy w temacie prowadzenia rozmowy, próby wynagradzania zachowań oczekiwanych i nieostrożność w karaniu, wobec wrażliwości emocjonalnej dzieci może prowadzić do wywoływania zaburzeń przeżywania takich sytuacji, w okresie adaptacji społecznej.

Ostatecznie metoda kar i nagród może spełniać kilka funkcji. Najważniejszą wydaje się poznanie przez dzieci oczekiwań dorosłych względem ich a dotyczących wykonywanych poleceń. Oprócz tego udzielanie pochwał a już zwłaszcza nagród to bez wątpienia istotny czynnik motywujący do zachowania pożądanego przez opiekunów.
Zachowując znaczenie nagrody jako bodźca do powielania i wzmacniania przeżycia emocjonalnego, jesteśmy zawsze na dobrej drodze do osiągnięcia zamierzonych rezultatów w pracy z dziećmi. Zawsze w swojej wieloletniej praktyce nauczyciela wychowania przedszkolnego podkreślam, że nagroda to dla dziecka „wzmocnienie pozytywne”. Często rozumiana także przez podopiecznych jako pewnego rodzaju rekompensata za zachowanie odmienne od innego, dotychczas utrwalonego. Pamiętajmy, że dziecko powinno przede wszystkim odczuwać zadowolenie z samego zadania wykonanego zgodnie z zamierzeniem, w pełnej świadomości - taka nagroda „wewnętrzna” - oparta na pozytywnych doznaniach emocjonalnych w tym samozadowoleniu, jest nawet cenniejszą gratyfikacją niż wynagrodzenie materialne. Nie oznacza to jednak, że powinniśmy całkowicie wystrzegać się metod stosowania nagród o randze symboli - wyróżnienie i pochwała dziecka czy też podarunków materialnych, które zwłaszcza dla dzieci młodszych będą silnym bodźcem motywującym. W mojej opinii warto, aby zarówno rodzice jak
i nauczyciele dostosowując się do wieku dziecka potrafili także werbalnie wyrażać swoją aprobatę dla dziecięcych możliwości
i rezultatów. Podkreślając wysiłek włożony w dane czynności, wzmacniali poczucie własnej wartości i jednocześnie rozbudzały wiarę młodego pokolenia w swoje możliwości, tak często jak to możliwe. Tutaj należy też zwrócić uwagę, na często spotykany nadmierny zachwyt rodziców, który wywołać może odmienny od pożądanego efekt - zmieszanie lub zniechęcenie do danej sytuacji wychowawczej. Istnieją też możliwości pozawerbalne wyrażania aprobaty i będące dowodem akceptacji dla zachowania dziecka - brawa, uśmiech czy potakujący ruch głową, dlatego nie zapominajmy
o spójności przekazywanych komunikatów. Przywileje i atrakcyjność nagrody powinna ewoluować wraz z wiekiem dziecka - unikajmy realizacji wciąż tych samych czynności, warto systematycznie zwiększać poziom trudności - powinien on odpowiadać aktualnym potrzebom podopiecznych, tak aby nie zburzyć chęci podejmowania danych czynności.

Wyjaśniaj, ile potrzeba – postaraj się operować w obecności dziecka zrozumiałym dla niego słownictwem. Nie używaj skrótów, powiedzonek, sarkazmu. Może zdarzyć się tak, że dziecko zrozumie Cię już za pierwszym razem, a nawet jeśli nie to zawsze można powrócić do omawianej kwestii w innym czasie. Dodatkowo - nadmiar informacji zawsze okaże się twoim przeciwnikiem. Efektywny przebieg wyjaśnienia przebiegu sprawy jest uzależniony od przygotowania emocjonalnego opiekuna, który skutecznie i cierpliwie rozpozna
i nauczy odpowiednich do sytuacji wzorów zachowań. Każde zachowanie powinno być połączone z intensywną próba wytłumaczenia powodu uatrakcyjnienia danej sytuacji, tak aby nie ukierunkowywać dziecka na mechanizm i motywację otrzymywania. Tłumaczyć nagrodę jako środek na drodze do docenienia jego zaangażowania.

Postaraj się ocenić poziom zrozumienia swojego zachowania przez dziecko.
Ważne, aby adekwatnie ocenić wkład pracy dziecka w realizację zamierzonych celów. Nieodłącznie podejmować także próbę zrozumienia trudności i przeszkód na drodze ich realizacji. Okazując dziecku możliwości samorealizacji nawet w najprostszych z pozoru czynnościach, proponujemy utwierdzenie zachowania pożądanego
i prowokujemy okazywanie czynnego stosunku dziecka do wykonywanych czynności.

Oceniaj każdą sytuację osobno
Zdarza się, że pewne działania mimo wielokrotnie utrwalanych wzorców wymagają więcej wysiłku. Warto wtedy zadać sobie pytanie: Czy nie upłynęło już zbyt wiele czasu od momentu, gdy dziecko miało szanse ostatni raz utrwalić sobie dana czynność? Jeśli początkowo wzmacnialiśmy zachowania, to należy czynność tę kontynuować, aż do etapu częstej pożądanej powtarzalności stosując jednocześnie wymienione powyżej w tym artykule możliwości- metody gratyfikacji werbalnej, fizycznej oraz symbolicznej.

Zastosowane przez rodziców oraz nauczycieli wychowania przedszkolnego metody uznania zaspokajają także liczne dziecięce potrzeby sfery emocjonalnej i są często jedyną szansą do ich zyskania. Mowa tu o spełnianiu potrzeby akceptacji i przynależności w grupie. Dziecko nabywa przeświadczenia, że osiąga sukcesy, ale też i porażki, które są naturalną sytuacją, dodatkowo ma szansę pogłębić więź emocjonalną z osobą, która je nagradza i chce zyskać jej przychylność wykonując dane czynności. Pragnę też zwrócić uwagę, jak skutecznie stymulująco działa na innych członków grupy bądź rówieśników, którzy są przykładowo świadkami danego
nagradzanego zachowania.

Bibliografia
Al.-Khamisy D. (2006) Edukacja Przedszkolna a integracja społeczna Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Żak” 32-103; 237-253
Al-Khamisy D. (2015). Inclusive education – the process of assimilation or emergence? Warsaw: International Journal of Pedagogy Innovation and New Technologies ISSN: 2392-0092, Vol.2, No.1,
Frączek Z. (2014). Nagrody i kary w wychowaniu rodzinnym. Rzeszów: Pedagogika Rodziny. Family Pedagogy nr 4(4)/2014, ss. 41–55