IPET i co dalej?

Praktyczne wskazówki dla nauczycieli pracujących z uczniami
ze spektrum autyzmu.

Pracując od lat jako nauczyciel w szkołach na różnym poziomie kształcenia, na postawie obserwacji mogę zaryzykować stwierdzenie: dziecko ze spektrum autyzmu stanowi problem dla wielu nauczycieli. Mówiąc to mam na myśli autystyków wysoko funkcjonujących, uczących się w szkołach publicznych oraz dzieci z Zespołem Aspergera. Do takich dysfunkcji odnoszę się w tym artykule, ponieważ praca z dzieckiem u którego oprócz cech autyzmu zdiagnozowano także inne dysfunkcje, wymagałaby odrębnego omówienia.
Z uwagi na to, że zaburzenia ze spektrum autyzmu stanowią bardzo szeroki zespół cech i zachowań, objawy mogą znacznie się różnić u konkretnych osób. Objawy mogą się też różnić w zależności od płci. Niejednokrotnie zupełnie inaczej zachowują się dziewczynki niż chłopcy, choć stwierdzono u nich tę samą dysfunkcję. U chłopców dużo częściej diagnozuje się np. Zespół Aspergera, ponieważ częściej wiąże się to z nadpobudliwością. Problem jest przez to bardziej zauważalny, dziecko zostaje szybciej skierowane na diagnozę i może otrzymać odpowiednie wsparcie. W przypadku dziewczynek, u których Zespół Aspergera objawia się częściej wyciszeniem, zamknięciem w sobie, problem na ogół długo nie zostaje zdiagnozowany, a nadmierną izolację tłumaczy się nieśmiałością. Dziecko w takim przypadku pozostaje niezrozumiane w swoich trudnościach i problemach oraz samotne w swoim wewnętrznym świecie z którego nie potrafi się wydostać.
Przeciętny nauczyciel stający wobec wyzwania pracy z uczniem z cechami ze spektrum autyzmu czy Zespołu Aspergera, nie wie od czego zacząć pracę. Mam nadzieję, że kilka konkretnych wskazówek umożliwi choć w pewnym stopniu zrozumienie funkcjonowania dziecka z takimi zaburzeniami i ułatwi udzielenie mu wsparcia.
1. Nauczycielu! Potraktuj serio Indywidualny Program Edukacyjno Terapeutyczny.
Nie myśl, że to jedynie zbędny zbiór dodatkowych dokumentów do opracowania czy przepisów do podporządkowania się. Spróbuj zobaczyć za dokumentacją twarz dziecka, któremu trudno jest żyć, małego człowieka, który już na starcie potrzebuje pomocy.
Niestety IPET bywa zupełnie nieskuteczny w praktyce z jednej prostej przyczyny: bardzo często istnieje on jedynie na papierze, a w rzeczywistości nie jest realizowany.
2. Warto wiedzieć, że uczeń z zaburzeniami ze spektrum autyzmu może wykazywać emocje nieadekwatne do bodźca, nadmiernie silne w stosunku do zaistniałej sytuacji. Bardzo ważne by nauczyciel potrafił zredukować poziom stresu, pomógł wyciszyć emocje. Od tego powinna zaczynać się reakcja np. na konflikt. Wszelkie tłumaczenia czy pogadanki nie dotrą do nazbyt pobudzonego dziecka.
3. Autystyk nie uświadamia sobie, które zachowania są nietaktowne, nieuprzejme.
Wielokrotnie zachowując się w sposób odbiegający od norm społecznych czy kulturowych nie robi tego celowo, po prostu nie jest tego świadomy. Nie czuje, że danym zachowaniem może kogoś urazić.
Dobra wiadomość jest taka, że uczeń z zaburzeniami ze spektrum autyzmu ma na ogół bardzo silny kodeks moralny. Jeśli zostanie mu jasno uświadomione, że konkretne zachowanie nie mieści się w normach społecznych, potrafi się do tego dostosować.
Dziecko z Zespołem Aspergera może zachowywać się kulturalnie. Zbyt często braki w kulturze powstałe na skutek niekonsekwencji w wychowaniu, usprawiedliwia się dysfunkcją czy zaburzeniami.
4. Uczeń za zaburzeniami ze spektrum autyzmu nie rozumie żartu czy ironii. Wszystko pojmuje w sposób dosłowny. Może mieć problem z odczytaniem znaczenia tonu głosu. Nie domyśli się tego, co jest powiedziane w domyśle i co może być oczywiste dla reszty klasy. Dlatego ważne jest żeby polecenia wydawane były bardzo dokładne i jasne. Należy powiedzieć uczniowi co ma zrobić, jak, ile ma na to czasu. Ustaleń tych należy przestrzegać. Daje to poczucie bezpieczeństwa.
Pytania powinny być sprecyzowane i konkretne. Nauczyciel nie powinien oczekiwać długiej, swobodnej wypowiedzi na pytania otwarte.
5. W pracy z uczniami należy bazować na motywacji pozytywnej. Dzieci z Zespołem Aspergera, które zdają sobie sprawę ze swoich zaburzeń, często czują się gorsze od innych. Pracę warto jest zacząć od takich pytań, na które nauczyciel wie, że uczeń będzie w stanie odpowiedzieć. Przez to wzmacniana jest samoocena, wzrasta chęć do dalszej pracy i pokonywania trudności.
6. Ważnym wsparciem jakie nauczyciel może zaoferować uczniowi z cechami autyzmu, jest pomoc w budowaniu dobrych relacji z rówieśnikami. Dobrym sposobem na umocnienie pozycji dziecka w grupie jest zauważenie na forum klasy jego mocnych stron czy udzielenie publicznie pochwały za poprawnie wykonane zadania.
Drogi Nauczycielu! Przede wszystkim otwórz swoje serce i spróbuj zrozumieć małego człowieka, któremu nie łatwo jest funkcjonować w świecie, którego nie rozumie i nie czuje. Możesz być tym, który pokaże mu ten świat od piękniejszej strony, ale to już zależy od Ciebie.

Autor: Beata Gonczar