Wolność, równość, braterstwo. Wielka rewolucja francuska, część I - do 1791 roku. Scenariusz zajęć

SCENARIUSZ LEKCJI
TEMAT LEKCJI: WOLNOŚĆ, RÓWNOŚĆ, BRATERSTWO. Wielka rewolucja francuska (część I - do 1791 roku)

CELE OGÓLNE:
- poznanie przyczyn i przebiegu rewolucji we Francji do roku 1791
- kształcenie umiejętności rozumienia tekstu, współpracy w grupie oraz myślenia historycznego (umiejscowienia w czasie i przestrzeni, wyjaśniania pojęć historycznych)
- dostrzeżenie wpływu rewolucji francuskiej na dzieje Europy
- budzenie zainteresowania historią krajów europejskich

CELE SZCZEGÓŁOWE: Po zakończonych zajęciach uczeń potrafi:
- wymienić najważniejsze wydarzenia rewolucji i podać ich daty
- wymienić główne hasła Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela (wolność, własność, braterstwo, równość, tolerancja religijna)
- operować pojęciami: rewolucja, stany społeczne, absolutyzm, burżuazja, Stany Generalne, Zgromadzenie Narodowe, monarchia konstytucyjna
- zaznaczyć na osi czasu datę zburzenia Bastylii (14 VII 1789), ogłoszenia Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela (26 VIII 1789), uchwalenia konstytucji (IX 1791)
- wskazać na mapie Francję
- wyjaśnić dlaczego 14 lipca jest świętem narodowym Francji
- opowiedzieć o królu Francji Ludwiku XVI
- przedstawić znaczenie rewolucji francuskiej dla dziejów Europy

METODY PRACY: pogadanka, opis, opowiadanie, praca z tekstem źródłowym, praca w grupach, burza mózgów (co to jest rewolucja?), SMS, wywiad z królem Ludwikiem XVI (zdolność wcielania się w rolę)

ŚRODKI DYDAKTYCZNE:
- oś czasu
- mapa polityczna XVIII-wiecznej Europy
- materiał ilustracyjny (postać Ludwika XVI, zdobycie Bastylii, zwołanie Stanów Generalnych, tablica Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela)
- teksty źródłowe – Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela, Kamil Desmoulins o wybuchu rewolucji w Paryżu w liście do ojca z 16 lipca 1789 roku, Konstytucja uchwalona przez Zgromadzenie Narodowe, z dnia 3 września 1791 roku
- materiał dla uczniów – instrukcja do pracy w grupach (SMS), krzyżówka, instrukcja do dramy - wywiad

PRZEBIEG LEKCJI:
1. Zapisanie na tablicy cytatu: Celem rewolucji francuskiej była nie tylko zmiana dawnego systemu, ale zniesienie dawnego kształtu społeczeństwa [Alexis de Tocqueville]
- burza mózgów – co to jest rewolucja?
Nauczyciel zapisuje na tablicy skojarzenia uczniów dotyczące hasła „rewolucja”. Nauczyciel nie krytykuje wypowiedzi uczniów, pilnuje porządku. Następnie uczniowie formułują definicję „rewolucji”.
2. Praca z mapą - lokalizacja na mapie Francji
3. Praca z osią czasu - zaznaczenie na osi czasu roku 1789
4. Podział na grupy:
- rozdanie instrukcji do pracy w grupach
- rozdanie tekstów źródłowych
- praca w grupach (praca z podręcznikiem, ilustracjami i tekstami źródłowymi). Nauczyciel służy radą i pomocą.
- prezentacja efektów pracy grupowej (SMS)
5. Rozdanie instrukcji do dramy - wywiadu

NOWE TREŚCI:
1.Sytuacja we Francji przed wybuchem rewolucji (kryzys polityczny i gospodarczy).
2.Podział społeczeństwa francuskiego na trzy stany.
3. Najważniejsze wydarzenia rewolucji:
- powołanie Stanów Generalnych przez króla Ludwika XVI
- stan trzeci ogłasza się Zgromadzeniem Narodowym (reprezentacją całego społeczeństwa)
- zdobycie Bastylii (symbol absolutyzmu)- święto narodowe Francji (14 lipca 1789)
- ogłoszenie Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela (26 sierpnia 1789)
- konstytucja i jej postanowienia (wrzesień 1791). Nawiązanie do myśli oświeceniowej ( monteskiuszowski trójpodział władzy).

LITERATURA:
Baszkiewicz J., Historia Francji, Wrocław 1999.
Tenże, Ludwik XVI, Wrocław 1983.
Baszkiewicz J., Meller S., Rewolucja francuska 1789-1794. Społeczeństwo obywatelskie, Warszawa 1983.
Gaxotte P., Wielka Rewolucja Francuska, tłum. Furuhjelm J., tłum. poprawił i uzup. Zawilski A., Gdańsk 2001.
Markov W., Soboul A., Wielka Rewolucja Francuzów 1789, tłum.Morciniec E., Wrocław 1984.
Snoch B., Słownik szkolny: terminy i pojęcia historyczne, Warszawa 1992.
Żywczyński M, Historia powszechna 1789-1870, Warszawa 1999.

Źródła ilustracji:
1. Cegielski T., Zielińska K., Historia. Dzieje Nowożytne. Podręcznik dla klasy II liceum ogólnokształcącego, Warszawa 1997, s. 356, 358.
2. Szostakowski S., Historia 6. Polska w latach świetności i upadku (XIV-XVIII w.), Warszawa 1992, s. 172, 176.

Źródła tekstów kultury:
1. Teksty źródłowe do nauki historii w szkole, nr 25, Warszawa 1960, s. 18-21.
2. Cegielski T., Zielińska K., Historia. Dzieje Nowożytne. Podręcznik dla klasy II liceum ogólnokształcącego, Warszawa 1997, s. 375-7.

Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela
Przedstawiciele ludu francuskiego, ukonstytuowani w Zgromadzeniu Narodowym, zważywszy, że nieświa¬domość, zapomnienie, albo pogarda praw człowieka są jedynymi przyczynami nieszczęść narodu oraz korupcji rządu, postanowili w uroczystej Deklaracji wyłożyć przyrodzone, nieusuwalne i święte prawa człowieka, w tym celu, aby Deklaracja ta zawsze obowiązująca wszystkich członków społeczności — ustawi¬cznie im przypominała ich prawa i obowiązki [...] Zgromadzenie Narodowe uznaje i ogłasza następujące prawa człowieka i obywatela:
Art. 1. Ludzie rodzą się i żyją wolnymi i równymi wobec prawa. Różnice społeczne mogą być jedynie potrzebą publiczną uzasadnione.
Art. 2. Celem każdego związku politycznego jest zachowanie naturalnych i nieprzedawnionych praw człowieka. Prawami tymi są: wolność, własność, bezpieczeństwo i opór przeciw uciskowi.
Art. 3. Źródłem każdej władzy suwerennej jest naród. Żadna instytucja ani osoba nie może mieć władzy, która by nie pochodziła od narodu.
Art. 4. Wolność polega na tym, że można czynić wszystko, co drugiemu nie przynosi szkody. W wykonaniu naturalnych praw każdego człowieka nie ma innych granic, jak tylko te, które innym członkom społeczeńst¬wa zapewniają używanie tych samych praw. Granice te mogą być zakreślone jedynie przez prawo.
Art. 5. Prawo może zakazywać jedynie tylko takich czynów, które są dla społeczeństwa szkodliwe. Wszystko to, co nie jest prawem zakazane, nie może być wzbronione, a nikt nic może być zmuszony do czynów, których prawo nie nakazuje.
Art. 6. Prawo jest wyrazem woli ogółu. Wszyscy obywatele mają prawo brać udział w jego tworzeniu bądź osobiście, bądź też przez wybranych przez siebie przedstawicieli. Musi ono być jednakowe dla wszystkich bez względu na to, czy broni, czy karze. Wszyscy obywatele, będąc równymi w obliczu prawa, mają w równej mierze otwarty dostęp do wszystkich godności, stanowisk i publicznych urzędów stosownie do swoich zdolności i bez jakiejkolwiek różnicy, wyjąwszy tej, którą zawdzięczają swym cnotom i zdolnościom.
Art. 7. Żaden człowiek nie może być ani oskarżony, ani aresztowany, ani w więzieniu trzymany, jak tylko w wypadku przewidzianym przez prawo. Wszyscy, którzy podniecają do bezprawnych czynów, ułatwiają je, wykonują lub je polecają wykonywać, podlegają karze. [...]
Art. 10. Nikt nie może być niepokojony za swe przekonania, nawet religijne, o ile manifestowanie ich nie zakłóca prawnie ustalonego porządku publicznego.
Art. 11. Swobodna wymiana myśli i poglądów jest jednym z najcenniejszych praw człowieka: każdy więc obywatel może swobodnie mówić, pisać i drukować, z zastrzeżeniem jednak odpowiedzialności za nadużycie tej wolności w wypadkach przez prawo przewidziane.
Art. 12. Dla zabezpieczenia praw człowieka i obywatela niezbędna jest władza państwowa. Władza ta jest więc ustanowiona na pożytek wszystkich obywateli, a nie tylko tych, którym ją się powierza.
Art. 13. Dla utrzymania władzy państwowej, jako też pokrycia kosztów administracyjnych niezbędne jest powszechne opodatkowanie. To opodatkowanie musi być równo rozłożone na wszystkich obywateli w sto¬sunku do ich majątku.

Kamil Desmoulins o wybuchu rewolucji w Paryżu w liście do ojca z 16 lipca 1789 r. (cyt. za: Teksty źródłowe do nauki historii w szkole, Nr 25, Warszawa 1960, s. 18-21).
„Mój najdroższy Ojcze!
[...] Jakże zmieniło się wszystko w przeciągu trzech dni. W niedzielę [tj. 12 lipca] cały Paryż był przerażony usunięciem Neckera, na próżno starałem się rozgrzać umysły, nikt nie chwytał za broń. [...]
Był wtorek, cały ranek przeszedł na zbrojeniu się. Gdy zaopatrzono się w broń, ruszono na Bastylię. Komendant zaskoczony widokiem 100 000 muszkietów w ręku Paryżan i nie wiedząc czy ta broń spadła z nieba, musiał być bardzo zaniepokojony. Strzelanina trwała godzinę lub dwie. Kładziono z muszkietów tych, którzy się ukazywali na wieżach. Komendant hr. de Launay, wywiesza flagę, spuszcza most zwodzony, a gdy tłumy wpadły, podnosi go i zaczyna strzelać kartaczami. Lecz tymczasem armata gwardii francuskiej zrobiła wyłom w murze. Pewien rytownik, wspina się pierwszy, lecz go zrzucono i połamano mu nogi. Szczęśliwszy gwardzista francuski postępuje za nim, odbiera lont kanonierowi, broni się - i za pół godziny twierdza szturmem została wzięta. Przybiegłem na pierwszy strzał armatni, lecz Bastylia była już zdobyta. Mogła się ona sześć miesięcy trzymać, gdyby w ogóle obrona przeciw impetowi francuskiemu była możliwa. Bastylia wzięta przez mieszczan o żołnierzy bez wodza, bez żadnego oficera! Ten sam gwardzista, który pierwszy skoczył do szturmu, ściga hr. de Launay'a, chwyta go za włosy i bierze do niewoli. Jeńca prowadzą do ratusza, bijąc po drodze. Nieprzytomnego od uderzeń dobijają na placu de la Greve, a rzeźnik obcina mu głowę, która zatknięta została na ostrzu piki. [...] Widziałem to na własne oczy; po południu powieszono na latarniach, na placu de la Greve, wziętą do niewoli załogę Bastylii. Wykrzyczano jedynie łaskę dla kilku z nich oraz dla wszystkich inwalidów. Także czterech, czy pięciu złodziei złapanych na gorącym uczynku powieszono momentalnie... [...] Ciemiężcy, chcieli gromadnie uciekać z Paryża, lecz od poniedziałku wieczorem drepce im po piętach owe pięćdziesiąt tysięcy ludzi, pełniących straż. Nikogo nie wypusz¬czono z miasta. [...] Po zamachu na Bastylię oczekiwano, że wojsko, stojące obozem dookoła Paryża, będzie usiłowało wtargnąć do środka i dlatego nikt nie kładł się na spoczynek. Tej nocy wszystkie ulice, były oświetlone, a na ulice rzucano krzesła, stoły, beczki, kamienie, wory itd., aby je zabarykadować i aby uniemożliwić szarżę konnicy. Tej nocy było 70 000 ludzi pod bronią. [...] liczba milicji przekroczyła 60 000 bagnetów; ponad 150 armat skierowano na wyloty ulic... Byłem przekonany, że niesłychany fakt wzięcia szturmem Bastylii, [...] tak przeraził Wersal i wojsko stojące w obozie, że nie mieli czasu ochłonąć z tego wrażenia. [...]"

Konstytucja uchwalona przez Zgromadzenie Narodowe, z dnia 3 września 1791 r.
Ponieważ jest wolą Zgromadzenia Narodowego oprzeć francuską formę rządu na powyższych zasadach, które właśnie zostały przez Zgromadzenie uznane i ogłoszone, przeto znosi się nieodwołalnie wszystkie urządzenia, które naruszają wolność i równość. Nie masz już odtąd żadnej szlachty, żadnej godności parów, ani dziedzicznych odznaczeń, ani różnic stanowych, ani ustroju feudalnego, ani sądów patrymonialnych, ani w ogóle żadnych tytułów, nazw lub przywilejów feudalnych, ani zakonów rycerskich lub korporacji i honoro¬wych odznak, które uważano dotąd za dowód szlachectwa lub które wypływały z tytułu urodzenia, ani żadnej innej władzy —jak tylko ta, którą sprawują urzędnicy w wykonaniu swych obowiązków wypływających z tytułu sprawowania danego urzędu. Nie masz już prawa kupna lub dziedziczenia jakiegokolwiek stanowis¬ka czy urzędu. Nie masz już cechu rzemieślników, ani korporacji profesorów i artystów. Prawo nie uznaje ani ślubów religijnych, ani w ogóle jakichkolwiek zobowiązań, które pozostają w sprzeczności z prawami naturalnymi lub konstytucją.
O władzach publicznych
1. Suwerenność jest jedna, niepodzielna, niezbywalna i nie ulega przedawnieniu. Należy ona do narodu francuskiego.
2. Naród, będąc jedynym źródłem władzy, może ją sprawować tylko przez swoich przedstawicieli [...] Przedstawicielami są: ciało prawodawcze i król.
3. Władza prawodawcza należy do Zgromadzenia Narodowego złożonego z przedstawicieli wybieranych swobodnie przez lud [...]
4. Ustanawia się monarchię [konstytucyjną], w której władza wykonawcza należy do króla, który sprawuje ją przez ministrów i innych odpowiedzialnych za nią urzędników [...]
O władzy królewskiej i królu
1. Władza królewska jest niepodzielna i jest przekazywana dziedzicznie rodowi panującemu w linii męskiej według pierworodztwa, z wykluczeniem raz na zawsze kobiet i ich potomstwa.
2. Osoba króla jest nienaruszalna i święta: jedyny jego tytuł jest król Francuzów.
3. Nie ma we Francji wyższego autorytetu od prawa, prawo rządzi samo przez się i nie inaczej jak w imię prawa król może żądać posłuszeństwa.
4. Król (...) złoży przysięgę (...) „być wiernym narodowi i prawu, używać władzy mu przekazanej do utrzymania konstytucji uchwalonej przez Zgromadzenie Narodowe w latach 1789,1790 i 1791 i nakazywać wykonywanie praw."

Instrukcja do dramy – SMS. GRUPA I.
Zostaliście podzieleni na grupy. Wybierzcie spośród siebie lidera, który będzie odpowiedzialny za podział pracy w grupie. Wasze zadanie polega na tym, aby przygotować tekst SMS-a (wszystkich znaków maksymalnie 160) o treści dotyczącej wydarzeń historycznych.. Do dyspozycji macie podręcznik i tekst źródłowy. Na przygotowanie zadania macie 12 minut. Potem nastąpi prezentacja przed całą klasą. Końcowy efekt przedstawi wybrana przez Waszą grupę osoba.
WSKAZÓWKI:
1. Przeczytajcie tekst źródłowy: Kamil Desmoulins o wybuchu rewolucji w Paryżu w liście do ojca z 16 lipca 1789 roku.
2. Sporządźcie SMS na temat zburzenia Bastylii.

Instrukcja do dramy – SMS. GRUPA II.
Zostaliście podzieleni na grupy. Wybierzcie spośród siebie lidera, który będzie odpowiedzialny za podział pracy w grupie. Wasze zadanie polega na tym, aby przygotować tekst SMS-a (wszystkich znaków maksymalnie 160) o treści dotyczącej wydarzeń historycznych.. Do dyspozycji macie podręcznik i tekst źródłowy. Na przygotowanie zadania macie 12 minut. Potem nastąpi prezentacja przed całą klasą. Końcowy efekt przedstawi wybrana przez Waszą grupę osoba.
WSKAZÓWKI:
1.Przeczytajcie tekst źródłowy: Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela
2.Sporządźcie SMS na temat ogłoszenia Deklaracji.

Instrukcja do dramy – SMS. GRUPA III.
Zostaliście podzieleni na grupy. Wybierzcie spośród siebie lidera, który będzie odpowiedzialny za podział pracy w grupie. Wasze zadanie polega na tym, aby przygotować tekst SMS-a (wszystkich znaków maksymalnie 160) o treści dotyczącej wydarzeń historycznych.. Do dyspozycji macie podręcznik i tekst źródłowy. Na przygotowanie zadania macie 12 minut. Potem nastąpi prezentacja przed całą klasą. Końcowy efekt przedstawi wybrana przez Waszą grupę osoba.
WSKAZÓWKI:
1..Przeczytajcie tekst źródłowy: Konstytucja uchwalona przez Zgromadzenie Narodowe, z dnia 3 września 1791 roku
2.Sporządźcie SMS na temat uchwalenia Konstytucji.

Instrukcja do dramy – wywiad z Ludwikiem XVI.
Byłeś królem Francji Ludwikiem XVI. Pochodzisz z dynastii Burbonów. Panowałeś od roku 1774 do 1794. Obecnie jesteś więźniem i czekasz na wykonanie wyroku. Uznano Cię za zdrajcę i masz zginąć przez ścięcie na gilotynie. Podobno Twoją żonę Marię Antoninę czeka podobny los. Teraz zwą Cię Obywatel Kapet zamiast Najjaśniejszy Panie. Jako król mieszkałeś w Wersalu, wielkiej, luksusowej rezydencji pod Paryżem. Rządziłeś, choć polityki nigdy nie lubiłeś. Wolałeś polować i zajmować się zegarmistrzostwem i ślusarstwem. Tak jak Twój ojciec i dziad byłeś władcą absolutnym, miałeś nieograniczoną władzę, o wszystkim decydowałeś sam i nikt Cię nie kontrolował. Twoja żona była bardzo rozrzutna i lubiła przepych. Miała na Ciebie duży wpływ i ulegałeś jej we wszystkim. Lud nie lubił Marii Antoniny, za to że korzystała bez ograniczeń ze skarbu państwa. Poddani (zwłaszcza trzeci stan) nie chciał płacić coraz większych podatków, wiedząc, że roztrwoni je królowa. Podczas Twego panowania doszło w kraju do kryzysu gospodarczego. Twój kraj stanął na krawędzi bankructwa, był zadłużony. Złą sytuację pogorszyły susza, nieurodzaj, pomór bydła. Nie potrafiłeś poradzić sobie z tą sytuacją. Twoja władza absolutna zawisła na włosku. Czara goryczy przepełniła się - ludność była niezadowolona, w końcu wybuchła rewolucja. Twoja postawa była chwiejna i niezdecydowana. Często ulegałeś wpływom innych osób. W zasadzie byłeś przeciwny rewolucji, ale w sytuacji zagrożenia pozornie się na nią zgadzałeś. Chciałeś utrzymać się przy władzy. W końcu doszło do konfliktu między Tobą a Zgromadzeniem Narodowym. Próbowałeś uciekać wraz z rodziną w przebraniu, aby z wiernym sobie wojskiem wrócić i obalić rewolucję. Niestety zostałeś rozpoznany i schwytany. Zmuszony – podpisałeś pierwszą francuską konstytucję, która ograniczała rolę króla. Ostatecznie straciłeś koronę i wolność.
Teraz klasa będzie zadawać Ci pytania. Odpowiadaj zgodnie z instrukcją.