Metoda ruchu rozwijającego w integracji zespołu klasowego - program zajęć

„METODA RUCHU ROZWIJAJĄCEGO W INTEGRACJI ZESPOŁU KLASOWEGO” - program zajęć

Grupa dla której opracowano program: KLASA 5C
Czas realizacji programu: I semestr roku szkolnego 2019/2020
Częstotliwość prowadzenia zajęć: 1 x na tydzień w wymiarze godziny lekcyjnej.
Prowadzący zajęcia: pedagog szkolny, psycholog

Cele programu - Rozwijanie przez ruch:
• świadomość własnego ciała i usprawniania ruchowego,
• świadomość przestrzeni i działania w niej,
• dzielenia przestrzeni z innymi ludźmi i nawiązywania z nimi bliskiego kontaktu.
• integracja zespołu klasowego poprzez eliminację napięć, konfliktów rówieśniczych
• rozwijanie umiejętności współpracy, zaufania w celu zbudowania prawidłowych relacji społecznych w klasie.

Ruch Rozwijający - wprowadzenie
W. Sherborne pod wpływem własnych doświadczeń i szkoły R Labana opracowała w latach 60-tych własną metodę stosowaną we wspomaganiu prawidłowego rozwoju dziecka i korygowaniu jego zaburzeń. Nazwa metody Ruch Rozwijający wyraża jej główną ideę – posługiwanie się ruchem jako narzędziem wspomagania rozwoju psychoruchowego dziecka i terapii zaburzeń tego rozwoju. A. Jatowczyc podkreśla że Metoda Ruchu Rozwijającego ma zastosowanie we wspomaganiu prawidłowego rozwoju dzieci i w korygowaniu jego zaburzeń. Opracowany przez W. Sherborne system ćwiczeń wywodzi się z naturalnych potrzeb dziecka zaspokajanych w kontakcie z dorosłym. Z tak zwanego baraszkowania, które pojawia się we wczesnym dzieciństwie każdego zdrowego dziecka i w każdej normalnej rodzinie, stworzyła system terapeutyczny. Atrakcyjność tej metody polega właśnie na jej prostocie i naturalności. Udział w ćwiczeniach ma na celu stworzenie dziecku okazji do poznania własnego ciała, usprawnienia motoryki, poczucia swojej siły, sprawności i w związku z tym możliwości ruchowych, ponieważ dzięki tym możliwościom poznawczym zaczyna mieć ono zaufanie do siebie, zyskuje też poczucie bezpieczeństwa. Podczas ćwiczeń ruchowych dziecko może poznać przestrzeń, w której się znajduje, przestaje ona być dla niego groźna. Czuje się w niej bezpiecznie, staje się bardziej aktywne, przejawia większą inicjatywę, może być twórcze. Z zajęć metodą Ruchu Rozwijającego korzystają w równym stopniu Ci, dla których ma ona być pomocna jak i ci którzy tej pomocy udzielają. Wzajemna relacja dawania i brania jest nie tylko efektem , ale i koniecznym warunkiem tego rodzaju pracy (A. Jatowczyc 1998, s.367).
Zdaniem J. Błeszysńskiego głównym założeniem terapii Ruchem Rozwijającym jest zdobycie przez dziecko świadomości własnego ciała rozwijanej równolegle z usprawnieniem ruchowym. Przez dopływ wiadomości o własnym ciele, jego użyciu w sposób adekwatny do możliwości percepcji i potrzeb dziecka, następuje kształtowanie umiejętności społecznych, eksploratywnego działania, doprowadzającego do poczucia świadomości przestrzeni i działania w niej. Końcowym zamierzeniem prowadzonych działań jest umożliwienie dziecku nawiązania kontaktów społecznych. W konsekwencji działania te prowadzą do angażowania środowiska materialnego i pozamaterialnego w celu nabywania umiejętności dzielenia przestrzeni z innymi ludźmi oraz nawiązywania z nimi bliskiego kontaktu. Jest to przygotowanie dziecka do pełnego uczestnictwa w kontaktach interpersonalnych – uczestnictwa w życiu, jakie odbywa się poprzez wymianę, dialog, współuczestnictwo w życiu społecznym (J. Błeszyński 2001, s.12)
Podręcznik o tym samym tytule co metoda zawiera opracowanie systemu ćwiczeń wywodzących się z naturalnych potrzeb dziecka, zaspokajanych w kontakcie z dorosłymi. Podstawowymi założeniami tej metody jest rozwijanie przez ruch:
- świadomość własnego ciała i usprawniania ruchowego,
- świadomość przestrzeni i działania w niej,
- dzielenia przestrzeni z innymi ludźmi i nawiązywania z nimi bliskiego kontaktu (E. Bereda 1998, s. 125)
Codzienna aktywność człowieka, wykonywane czynności ruchowe o charakterze dowolnym, celowym są uwarunkowane świadomością własnego ciała i własną tożsamością. Źródłami tej świadomości są:
- kontakt naszego ciała z podstawą, stojąc na ziemi czujemy podłoże, własne stopy, własne ciało. Doznania płynące od poruszających się części ciała i doznania dotykowe na skutek zetknięcia się ich z elementami otoczenia powodują że poznajemy je,
- wyczucie centralnej części ciała: brzucha i tułowia jako elementu integrującego ciało.
Proponowane przez ich autorkę ćwiczenia mają stworzyć „dziecku okazję do poznania własnego ciała, usprawniania motoryki, poczucia swojej siły, sprawności”. Dzięki nim dziecko zaczyna ufać sobie i nabiera poczucia bezpieczeństwa. Ćwiczenia te umożliwiają poznanie otaczającej go przestrzeni innych ludzi, uczy się współpracować z jednym partnerem, potem z dwoma, trzema, grupą. Podczas kontaktu z drugą osobą uczy się opiekować ,poznaje swoją siłę, współpracuje (B. Sobolewska 1994, s.496).
M. Bogdanowicz podkreśla że założenia Ruchu Rozwijającego „ukazują szerokie możliwości stosowania metody w pracy z dziećmi z różnego rodzaju odchyleniami w rozwoju. Może być ona przydatna do pracy z dziećmi z zaburzeniami intelektualnymi, motorycznymi, emocjonalnymi i trudnościami w nawiązywaniu kontaktów społecznych”. (M. Bogdanowicz, B. Kisiel, M. Przasnyska 1998, s.39).

Planowanie i organizacja zajęć w metodzie ruchu rozwijającego
Podejmując jakiekolwiek działanie musimy mieć świadomość celu jaki chcemy osiągnąć, oraz mieć na uwadze możliwość pojawienia się efektów przez nas nie przewidzianych zarówno pozytywnych jak i negatywnych.(M. Bogdanowicz, B. Kisiel, M. Przasnyska 1998, s.41).
Realność zaplanowanych działań zapewnia ich sprawdzanie, konfrontowanie z rzeczywistością i dostosowywanie do bieżących potrzeb. Planując zajęcia metodą W. Sherborne należy zawsze mieć na uwadze że „mają one pomóc dziecku w poznaniu siebie, w zdobyciu do siebie zaufania, w poznaniu innych i nauczeniu się ufania im, a dalej – poprzez nabranie pewności siebie i wiary we własne możliwości – w nauczeniu się aktywnego i twórczego życia” (M. Bogdanowicz, B. Kisiel, M. Przasnyska 1998, s.42).
M. Bogdanowicz, B. Kisiel i M. Przasnyska przedstawiły zasady obowiązujące w prowadzeniu zajęć metodą Ruchu Rozwijającego w postaci wskazówek dla terapeuty:
- pamiętaj, że uczestniczenie w zajęciach jest dobrowolne,
- nawiąż kontakt z każdym dzieckiem; pamiętaj o utrzymaniu kontaktu wzrokowego w dalszym okresie zajęć, gdy dziecko zaadoptuje się do udziału w ćwiczeniach,
- zajęcia powinny być dla dziecka przyjemne i dawać możliwość przeżywania radości z aktywności ruchowej, kontaktu z innymi ludźmi, satysfakcji z pokonania własnych trudności i lęków, z poczucia większej sprawności fizycznej,
- bierz udział we wszystkich ćwiczeniach,
- w czasie zajęć przestrzegaj praw dziecka do swobodnej własnej decyzji, aby miało poczucie kontroli nad sytuacją i autonomii,
- zauważaj i stymuluj aktywność dziecka, daj mu szansę na twórcze działanie;
- miej poczucie honoru,
- nie krytykuj dziecka,
- chwal dziecko nie tyle za efekt, co za jego starania i wysiłek, a także za każde nowe osiągnięcie,
- unikaj stwarzania sytuacji rywalizujących,
- rozszerzaj stopniowo krąg doświadczeń społecznych dziecka,
- większość ćwiczeń, szczególnie w początkowych prowadź na poziomie podłogi,
- zaczynaj od ćwiczeń prostych, stopniowo je utrudniając,
- zmniejszaj udział swojej inicjatywy na rzecz coraz aktywniejszego udziału dziecka w kształtowaniu programu zajęć,
- proponuj naprzemienne ćwiczenia dynamiczne i relaksacyjne,
- miej zawsze na uwadze samopoczucie dziecka, pytaj je o przyzwolenie na intensyfikowanie jego doznań,
- ucz dzieci zarówno używania siły, jak i zachowania delikatności i opiekuńczości w stosunku do drugiej osoby,
- we wszystkich ćwiczenia, w których jest to możliwe zadbaj o to, aby dziecko znalazło się także w pozycji dominującej (poprzez zamianę ról),
- zaplanuj początek zajęć tak aby zawierał propozycje ćwiczeń-spotkań dających poczucie bezpieczeństwa, oparcia i bliskiego kontaktu,
- na zakończenie zajęć zaproponuj ćwiczenia wyciszające, uspokajające (M. Bogdanowicz, B. Kisiel, M. Przasnyska 1998, s.43-44).
Ćwiczenia dynamiczne powinny występować naprzemiennie z relaksacyjnymi. Wszystkie ćwiczenia powinny prowadzić do bliskiego kontaktu z partnerami, przez głaskanie, obejmowanie, przytulanie i kołysanie. Dziecko należy chwalić za jego starania, wysiłek i pokonanie lęku czy wykonanie ćwiczenia (Z. Wójtowicz –Szczotka 1994, s.611).
Terapeuta opracowuje własny scenariusz ćwiczeń przed zajęciami który bywa modyfikowany w trakcie ich trwania zależnie od aktualnych potrzeb dzieci, ich inicjatywy i propozycji własnych. Ważnymi elementami które koniecznie trzeba uwzględnić przy układaniu zajęć to wiek uczestników, liczebność grupy, miejsce, czas trwania zajęć. Przed rozpoczęciem terapii należy przeprowadzić rozmowy wstępne, wyjaśniające cel i zasady uczestnictwa w grupie. Wyznacznikami efektywności terapii są:
- zmiany zachowania zauważone w trakcie zajęć,
- poprawa funkcjonowania dziecka w środowisku pozaterapeutycznym – w domu, szkole zauważona przez rodziców, wychowawców.
Projektując zajęcia należy również uwzględnić prawidłowości rozwoju emocjonalnego i społecznego dziecka oraz rozwoju grupowego a także możliwości i ograniczenia psychofizyczne dzieci będące efektem zaburzeń w ich rozwoju. ( M. Bogdanowicz, B. Kisiel, M. Przasnyska 1998, s.45).
Optymalne warunki czyli poczucie bezpieczeństwa i swobody zapewnia grupa licząca 6 – 14 dzieci, których wiek jest nieograniczony. Kolejnym istotnym czynnikiem wpływającym na powodzenie terapii jest jej systematyczność tak więc zajęcia powinny odbywać się minimum raz w tygodniu i trwać około godziny. Do przeprowadzenia zajęć nie są wymagane żadne przyrządy bowiem najlepszym przyrządem jest „ciało Dorosłego”, mogą odbywać się w każdej pustej sali. Metodę W. Sherborne zaliczamy do niewerbalnych treningów interpersonalnych, zajęcia w grupie są szansą na zdobycie i wzbogacenie doświadczeń społecznych, dające satysfakcję z różnych form kontaktów międzyludzkich. (M. Bogdanowicz, B. Kisiel, M. Przasnyska 1998, s. 49).

Ćwiczenia stosowane w metodzie ruchu rozwijającego
Program ćwiczeń ruchowych Weroniki Sherborne obejmuje następujące grupy ćwiczeń:
- ćwiczenia prowadzące do poznania własnego ciała,
- ćwiczenia pomagające zdobyć pewność siebie i poczucie bezpieczeństwa w otoczeniu,
- ćwiczenia ułatwiające nawiązywanie kontaktu i współpracy z partnerem i grupą.
Powyżej wymienione ćwiczenia można prowadzić jako zajęcia indywidualne z jednym dzieckiem, jako zajęcia w parach, lub jako zajęcia dla większej grupy osób. Zakres tych ćwiczeń powinien być dostosowany do potrzeb, stopnia zaawansowania i możliwości dziecka (M. Bogdanowicz, B. Kisiel, M. Przasnyska 1998, s.58).
Wyczuwanie brzucha, pośladków, nóg, rąk, pleców i twarzy pozwoliło na lepsze kontrolowanie swojego ciała, które jest niezbędne do utrzymania jego równowagi. Ruchy dzieci stają się bardziej skoordynowane i pewniejsze. Nabierają większej pewności siebie i ogólnej sprawności ruchowej a dzieci nieśmiałe stają się bardziej aktywne. Dzieci lubią gdy ktoś jest zależny od ich siły, gdy mają mu pomóc a jednocześnie sprawdzić samego siebie. Mają okazję oddać nadmiar energii drugiemu dziecku, nie robiąc mu krzywdy (E. Bereda 1998, s.125-126).

Ćwiczenia prowadzące do poznania własnego ciała
Jedną z podstawowych potrzeb człowieka jest poznanie własnego ciała i umiejętność kontrolowania go. Realizacja te potrzeby przechodzi kolejno etapy wyczuwania własnego ciała i dalej nazywanie części ciała. Najwcześniej poznać i opanować powinno się takie części ciała jak: stopy, kolana, uda, nogi gdyż ich kontrola jest niezbędna do utrzymania równowagi.

Ćwiczenia pozwalające zdobyć pewność siebie i poczucie bezpieczeństwa w otoczeniu
Ćwiczenia te umożliwiają poznanie otoczenia, co nam daje poczucie bezpieczeństwa i swobody, uwalniając od zahamowań i lęków przez nieznaną przestrzenią. Ćwiczenia te charakteryzuje wykonywanie ich na podłodze, gdyż polegają one na przemieszczaniu się (M. Bogdanowicz, B. Kisiel, M. Przasnyska 1989, s.64).

Ćwiczenia ułatwiające nawiązywanie kontaktu i współpracy z partnerem i grupą
Istotą tych ćwiczeń jest zdobywanie i wymiana wspólnych doświadczeń podczas terapii ruchowej. W tych ćwiczeniach partner „bierny” jest pod opieką osoby aktywnej. Wymaga to znajomości osoby „biernej”, jej potrzeb, gdyż to zapewnia osiągniecie harmonii i współpracy. Ćwiczenia te pozwalają poznać swą siłę fizyczną, dają możliwość przeżycia wspólnego wysiłku fizycznego, rozwijają i uczą koncentracji, są też zabawą dającą ujście nagromadzonym emocjom, napięciom tkwiącym w ćwiczących. Należą tu ćwiczenia:
- ćwiczenia „z” w parach,
- ćwiczenia „przeciwko” w parach,
- ćwiczenia „razem” w parach,
- ćwiczenia „razem” w grupie.
Ćwiczenia „przeciwko” i „razem” w parach są trudniejsze dla osób już pewnych swoich ruchów tym samym przyzwyczajają do kontaktu wzrokowego.
W ćwiczeniach „razem” w grupie biorą udział trzy lub więcej osób, ich wykonanie wymaga dobrego współdziałania partnerów. W tych ćwiczeniach bardzo ważne jest że wszyscy pracują jako grupa.

Ćwiczenia twórcze
W trakcie trwania zajęć należy również uwzględnić ćwiczenia proponowane przez uczestników grupy ma to na celu zachęcić ćwiczących do „ruchu twórczego”, który pozwala nawiązać i pogłębić stosunki międzyludzkie. Ćwiczenia twórcze w formie tańca dają możliwość jak podkreślał R. Laban uwolnienia od wewnętrznych napięć i niepokojów. Wartość ćwiczeń twórczych doskonale podkreśliły autorki „Metoda Weroniki Sherborne w terapii i wspomaganiu rozwoju dziecka”, M. Bogdanowicz, B. Kisiel i M. Przasnyska których zdaniem „Każdy może być twórcą w stopniu, w jakim sobie tego życzy a płynące stąd przeżycie zadowolenia, radości pomaga osiągnąć harmonię i zwiększa poczucie przynależności do grupy.”(M. Bogdanowicz, B. Kisiel, M. Przasnyska 1998, s.72).
Zestaw przykładowych ćwiczeń wykorzystanych podczas prowadzonych zajęć Ruchu Rozwijającego zostały o zaczerpnięte z artykułu J. Błeszyńskiego 2000, s. 33 - 55

Ruch Rozwijający jest z metodą niewerbalną która poprawia komunikację dziecka z otoczeniem uaktywniając „język ciała i ruchu” oraz można w drodze niewerbalnej trenować niektóre zaburzone funkcje poznawcze. Dzieci mają trudności z koncentracją i utrzymaniem uwagi, ukierunkowaniem działania na określony cel. Te umiejętność mogą trenować wykonując ćwiczenia „przeciwko”, w których muszą skoncentrować siły, aby pokonać inną osobę lub też przeciwstawić się innym. Stwarza to okazję do mobilizacji i ukierunkowania energii. Pozytywne przeżycia emocjonalne ułatwiają zapamiętywanie czynności zakończonych sukcesem, wywołujących radość. Nieadekwatne spostrzeganie rzeczywistości ma szansę ulec stopniowej korekcie na skutek konkretnych ćwiczeń poznawania otoczenia wielozmysłowo: ruchem, dotykiem wzrokiem.
Program ruchu musi zawierać ćwiczenia które pozwolą dziecku poznać własne ciało. Konieczna jest pomoc w umiejscowieniu przodu i tyłu ciała w stosunku do innych powierzchni ( M. Przasnyska 1989, s.132).

EWALUACJA
Ruch jest podstawowym, naturalnym środkiem porozumiewania się wychodzącym z naszego ciała, do którego sięgają osoby z utrudnioną komunikacją werbalną a podstawą porozumiewania się za pomocą „języka ruchów” jest świadomość własnego ciała. Obie umiejętności: orientacji we własnym ciele i porozumiewania się niewerbalnego mogą być rozwijanie za pomocą tejże metody. Ruchu Rozwijającego umożliwił uczniom zaspokojenie potrzeb psychicznych takich jak potrzebę bezpieczeństwa, potrzebę wzrostu i rozwoju; potrzeby społeczne i poznawcze oraz bardzo istotną dla nich potrzebę ruchu. Stosując metodę W. Sherborn obserwowałam postępy ucznia w zakresie:
- koncentracji,
- umiejętności nawiązywania kontaktów z innymi i współdziałania,
- okazywania swej pomysłowości,
- umiejętności zmiany zachowań w zależności od rodzaju zajęć.
Efektywność metody w zakresie rozwoju emocjonalno-społecznego i sprawności ruchowej przejawiła się łatwiejszym i szybszym nawiązywaniem kontaktów z innymi, w uczestnictwie we wspólnej zabawie, w większym zaufania do własnych możliwości i pewności siebie, chęci i gotowości do podejmowania różnych działań. Codzienne obserwacje uczniów przez nauczycieli, pozwalają na stwierdzenie, że dzieci osiągnęły poprawę w budowaniu relacji rówieśniczych, szczególnie w zakresie rozwoju emocjonalno-społecznego. Przejawiło się to w łatwiejszym i szybszym nawiązywaniu kontaktów z innymi, w większym zaufaniu i pewności siebie, chęci i gotowości do podejmowania różnych działań. Prowadząc zajęcia ważne było założenie, że aby osiągać zamierzone efekty należy wyeliminować czynniki stresujące typu: nakaz, przymus, brak zaufania, wzajemne ocenianie i krytykowanie z relacji rówieśniczej w klasie. Z analizy ocen z przedmiotów szkolnych, ocen z zachowania po pierwszym semestrze, malejącej liczby uwag i punktów ujemnych, a także z rozmów z nauczycielami i z samymi uczniami można zaobserwować poprawę funkcjonowania uczniów w klasie, współpracę i integrację zespołu klasowego, jednym słowem osiągnięcie założonych efektów.