Być wychowawcą dziś

Rozważania na temat wychowawcy- nauczyciela rozpocznę słowami wypowiedzianymi przez profesora Janusza Legowicza: „Ma swoje dzieje i nauczyciel, dzieje wielowiekowej przygody w służbie poddaństwa i wyzwolenia, dzieje odnajdowania się w pomyłkach i błędach przez siebie i nie przez siebie zawinionych”.
Możemy zadawać sobie pytanie: kiedy jest się wychowawcą? Lecz czy łatwo jest na nie odpowiedzieć? Wychowawcą w znaczeniu powołania i pasji jest się zawsze – 24 godziny na dobę i przez całe życie. Ale w znaczeniu prawnym jest to ograniczone do pewnych okresów w ciągu dnia pracy. Wychowawca pełni zatem swoje obowiązki formalnie nie przez cały czas, ale tylko w ograniczonym wymiarze czasowym. Terminu „wychowawca” najczęściej używamy w ujęciu potocznym tzn. określeniem nauczyciela prowadzącego pracę dydaktyczną w szkole podstawowej, gimnazjum lub szkole ponadgimnazjalnej, którego pieczy powierzono uczniów danego oddziału tej szkoły. Natomiast w przepisach płacowych słowo „wychowawca” uzależnione jest od pełnienia funkcji wychowawcy przyznanie dodatku funkcyjnego wynagrodzenia zasadniczego.
W społecznym odczuciu zawód nauczyciela – wychowawcy jest postrzegany jako prosty, a przygotowanie do niego nie nastręcza większych trudności. Nic bardziej błędnego. Faktem jest, że ukończenie mniej renomowanej szkoły pedagogicznej, kolegium nauczycielskiego czy jednej z rozsianych kraju filii uniwersyteckich oraz uzyskanie dyplomu uprawniającego do pracy w szkole nie stanowi dziś większego problemu. Faktycznie, pedagogiczne przygotowanie poszczególnych nauczycieli wychowawców jest zróżnicowane i często niewystarczające w kontekście wymagań skuteczności. Zawód nauczyciela tak jak każdy inny ulega, podobnie jak ludzie go wykonujący, daleko idącym przemianom. Proces zawodowego doskonalenia nauczycieli jest ściśle związany z ideą kształcenia permanentnego. Jest to kontynuacja kształcenia po ukończeniu szkoły obowiązkowej w celu zdobywania nowej aktualnej wiedzy, doskonalenia posiadanych umiejętności oraz ustawicznej pracy nad rozwojem własnej osobowości. Osobowość może być traktowana „...jako instrukturowy zbiór wszystkich właściwości człowieka... Człowiek ten jest jednostką świadomą, twórczą, sterowaną przez zadania, akceptowany cel i sens życia oraz pogląd na świat”. Dopiero wówczas, gdy wychowawca sam wzrasta, może uczynić więcej niż tylko zastosować jakąś zintegrowaną koncepcję wychowania.
Cały proces dydaktyczno-wychowawczy dokonuje się automatycznie, lecz realizuje się i ożywia dzięki działalności nauczyciela, wychowawcy. Osobowość wychowawcy jego umiejętności zawodowe, autorytet i postawa ideowo-moralna odgrywają bardzo ważną rolę w procesie dydaktyczno-wychowawczym. Nauczyciel, wychowawca jest organizatorem, kierownikiem i opiekunem tego procesu. Równocześnie ma być „kapłanem i stróżem skarbów dziejowych, które się tworzy, przewodnikiem w czasy które nadchodzą”. Nauczyciel polskiej szkoły publicznej w okresie ponowoczesności – jak pisze J. Kargul – jest wewnętrznie rozdarty, zagubiony, niepewny, często bezradny, poszukujący wśród uczniów aprobaty, bo oferuje konserwatywne wartości i orientuje na władze centralne. „Szkoła jest instytucją powołana przez państwo i z natury realizuje politykę tego państwa, a nauczyciel wychowawca jest obarczony odpowiedzialnością za wychowanie i rozwój powierzonych mu jednostek. Ma w nich rozbudzić i ukształtować odpowiednie potrzeby i zamiłowania, a także nauczyć z nich korzystać”. Sytuacja współczesnej edukacji skłania do wyeksponowania roli nauczyciela wychowawcy, w której ma on swoją tożsamość, swój system wartości, z którym się identyfikuje i który emanuje na wychowanków. Chodzi o takiego wychowawcę, który wyzwala wszystko to, co najlepsze w uczniu, a nie hamuje jego twórczej inwencji. „Najważniejsza rola, jaką nauczyciel ma do spełnienia to rola wychowawcy” – pisze F. A. Marek, dodaje: „zbudować młodego człowieka może tylko dobry przykład. Chodzi o przykład kompetentnego i konsekwentnego wychowawcy, który ma wpisaną w swoją powinność nauczycielką odpowiedzialną postawę moralną”.
W „Biblioteczce reformy. O reformie programowej – II etap edukacji” MEN w rozdziale „Filozofia nauczania w klasach IV – VI szkoły podstawowej” czytamy, że „do powinności nauczyciela należy:
 widzieć przemiany,
 kochać i wymagać,
 być wodzem,
 wprowadzać w świat przyrody, świat kultury, świat techniki”.
Współczesny nauczyciel powinien być przede wszystkim szczery i uczciwy, powinien przedstawiać cechy godne naśladowania. Otwarty na problemy uczniów. Wyrozumiały, ale jednocześnie stanowczy. Powinien być z uczniem na przyjacielskiej stopie, ale obie strony nie mogą zapominać, jak należy się odnosić do siebie”. Od nauczycieli pragnących uczyć wymaga się nie tylko wiedzy, serca i zapału, ale także cierpliwości i mądrości. Wychowawca pokazuje godne cele. Im dalej w toku ludzkiego myślenia cele te leżą, tym dla wychowanka są ważniejsze, cenniejsze. „Potrzebny jest nauczyciel, wychowawca – przewodnik i opiekun każdego ucznia, organizator życia i działania zbiorowego wychowanków, człowiek zdolny do autentycznej współpracy z dziećmi i młodzieżą w atmosferze prawdziwej życzliwości, a zarazem wyposażony w umiejętności kierowania zespołem”. Wychowawca powinien być również doradcą rodziców. To właśnie od rodziców wymaga się pełnienia roli przewodników dziecka w coraz bardziej komplikującej się rzeczywistości. Często nie sprawdzają się już doświadczenia z własnego domu rodzinnego, a rodzice czują się przez to zagubieni. W tym niezwykle trudnym i często przerastającym możliwości wielu rodziców zadaniu, wspierać ich może właśnie wychowawca. Ważnymi formami pracy wychowawczej z dziećmi młodzieżą są formy współdziałania z rodzicami. Sprawiają one, że dana instytucja opieki i wychowania nabiera charakteru bardziej otwartego, staje się mniej wyizolowana w swym środowisku. Na ogół znane są formy współdziałania z rodzicami w ramach spotkań zbiorowych i indywidualnych. Partnerami współdziałającymi z rodzicami są właśnie nauczyciele, wychowawcy.
Obraz rzeczywisty nauczyciela, wychowawcy nie zawsze pokrywa się z wzorem, a czasem nawet daleko odbiega od ideału. Należy dążyć do podniesienia rangi powołania i godności nauczyciela. W idealnej szkole jest miejsce dla dobrych nauczycieli, cieszących się autorytetem, uznaniem i szacunkiem społecznym. Nauczyciel ma charakteryzować się otwartością, poczuciem posłannictwa, dostrzegać wagę edukacji w społecznej dyskusji i równocześnie potrafi zjednać sobie ludzi.
Wychowawca musi zdobyć sobie autorytet, być tym, wobec którego dzieci czują się odpowiedzialne za swoje zachowanie, a równocześnie tym, do kogo zwracają się ze swoimi kłopotami. Nauczyciel to bardziej służba niż zawód, trzeba się liczyć z tym, że przyjdzie trudno, a prestiż trzeba będzie zdobywać pomału. Wybierając zawód wychowawcy, musimy akceptować te trudne zadania, choćbyśmy nie mieli pewności, że potrafimy im podołać. Nasz XXI wiek jest trudnym wiekiem, bo nie wiemy, jakie zadania przed naszymi wychowankami postawi im trudne życie. Zawód nauczycielski, wychowawczy to piękny i dumny zawód.
Cóż bowiem naprawdę może uczynić jeden człowiek dla orientacji i dobra drugiego człowieka?

Bibliografia:
1. Kargul J., Nauczyciel w świecie ponowoczesnym, [w:] Z. Jasiński, T Lewowicki (red.), Problemy pedeutologii na przełomie XX i XXI wieku, Opole 2000.
2. Król R., Podmiotowość i podmioty wychowania, „Życie szkoły” 2006, nr 1.
3. Kruszko K., Między uczniem a nauczycielem, „Życie szkoły” 2006, nr 1.
4. Łobocki M., ABC wychowania, Lublin 1999.
5. Marek F. A., Przemiany roli nauczyciela w XX wieku, [w:] Z. Jasiński, T Lewowicki (red.),
6. Pilch M., Prawa, obowiązki i odpowiedzialność wychowawcy wobec uczniów, rodziców i szkoły, „Poradnik wychowawcy” 2001, część 1.
7. Porębska M., Osobowość i jej kształtowanie się w dzieciństwie i młodości, Warszawa 1982.
8. Sienkiewicz J., Wychowawca doradcą rodziców, „Życie szkoły” 2002, nr 2.
9. Suchodolski B., Wychowanie dla przyszłości, Warszawa 1968.
10. Wołoszyn S., System oświaty i nauczyciel, [w:] B. Suchodolski (red.), Pedagogika, Warszawa 1985.
11. Biblioteczka reformy, O reformie programowej – II Etap Edukacji, MEN 1999.