Funkcjonowanie dziecka ze ślepotą oka prawego i niedowidzeniem lewego. Praca dyplomowa

Wyższa Szkoła Nauk o Zdrowiu
w Bydgoszczy

STUDIA PODYPLOMOWE

SURDOPEDAGOGIKA I TYFLOPEDAGOGIKA

PRACA DYPLOMOWA

Temat: Funkcjonowanie dziecka ze ślepotą oka prawego i niedowidzeniem lewego
(Studium indywidualnego przypadku)

Pracę napisała:
Emilia Kwiatkowska

Promotor:
dr Barbara Pietrzak - Szymańska

Bydgoszcz 2018

Wszelkie prawa zastrzeżone. Praca nie może być wykorzystywana jako źródło informacji i nie może być publikowana w całości ani
w części bez pisemnej zgody autora, opisywanej firmy/instytucji (właściciela obiektu).

Świadom odpowiedzialności prawnej oświadczam, że niniejsza praca dyplomowa została napisana przeze mnie samodzielnie i nie zawiera treści uzyskanych w sposób niezgodny z obowiązującymi przepisami
Oświadczam również, że przedstawiona praca nie była wcześniej przedmiotem procedur związanych z uzyskaniem tytułu zawodowego w wyższej uczelni.
Oświadczam ponadto, że niniejsza wersja pracy jest identyczna
z załączoną wersją elektroniczną i wyrażam zgodę na umieszczenie jej w bazie danych uczelni oraz podmiotów trzecich służącej wyłącznie porównywaniu prac i materiałów z sieci internet w celu wykrycia ewentualnego plagiatu.

Data .................................. Podpis autora pracy..............................

SPIS TREŚCI
Wstęp........................................3
1 Zaburzenia funkcji wzrokowych........................................6
1.1. Przyczyny zaburzeń wzroku........................................6
1.2. Krótkowzroczność........................................12
1.3. Dalekowzroczność........................................14
1.4. Astygmatyzm........................................18
1.5. Daltonizm........................................21
1.6. Jaskra........................................23
1.7. Ślepota korowa........................................25

2 Metodologia badań własnych........................................28
2.1. Cel badań........................................28
2.2. Metody, narzędzia i techniki badań........................................28
2.3. Teren i organizacja badań........................................31

3 Analiza badań własnych........................................33
3.1. Charakterystyka dziecka........................................33
3.2.Geneza i dynamika zjawisk........................................34
3.3. Zaproponowane działania........................................35
3.4. Efektywność zaproponowanych działań........................................37

Zakończenie........................................38
Bibliografia........................................39

WSTĘP
Wzrok to najważniejszy zmysł jaki posiadamy. Dzięki niemu widzimy otaczający nas świat. Wiemy jak wygląda ptak, drzewo, słońce, gwiazdy itp. Spostrzegamy kolory, które czynią nasze otoczenie piękniejszym. Wykorzystując zmysł wzroku możemy oglądać filmy, barwne przedstawienia w teatrze, obserwować ruch sceniczny, mimikę twarzy otaczających nas osób. Zwróćmy uwagę, iż małe dzieci uczą się poprzez naśladownictwo, co znacząco ułatwia im zmysł wzroku. Oczywiście posługując się „oczkami” zyskujemy łatwość pisania, czy czytania. Przy uszkodzonym wzroku zaburzona jest również koordynacja wzrokowo-ruchowa. Zauważmy, większość metod nauczania opartych jest na wizualnym przedstawieniu danego tematu - różnego rodzaju plansze np. układu krwionośnego. Osoby widzące mogą zobaczyć ułożenie państw, rozmieszczenie rzek, miast np. na mapach. Osoby niewidome niestety nie mają tej szansy. Duże znaczenie wzrok odgrywa również w orientacji przestrzennej. Czyż nie łatwiej jest nam odnaleźć się w szkole, pracy, lesie, mieście, domu posługując się wzrokiem?
Wzrok w pierwszym roku życia rozwija się bardzo dynamicznie – ośmio miesięczne niemowlę widzi osiem razy lepiej niż noworodek, zaś roczne dziecko wzrok ma wykształcony prawie jakosoba dorosła. Torsten Wiesel i Dawid Hubel dowiedli, że dla rozwoju mózgu duże znaczenie mają wrażenia wzrokowe, które dostarczono dzieciom w okresie niemowlęcy. Niestety coraz częściej występują wady wzroku u dzieci. Jednak są one ciężkie do wykrycia, zdiagnozowania z uwagi na to, iż małe dziecko nie posiada świadomości złego widzenia. Dlatego, tak istotne jest wykonywanie badań przesiewowych w wieku przedszkolnym. Ważne, by to uczynić przed rozpoczęciem nauki pisania i czytania. Wówczas oszczędzimy dziecku stresu związanego z niepowodzeniami szkolnymi.
Celem niniejszej pracy jest opisanie studium przypadku dziecka z niedowidzeniem oka lewego oraz ślepotą oka prawego.
Autorkę do podjęcia takiego tematu zachęciło przyjrzenie się bliżej wyżej wymienionej dysfunkcji oraz poszerzenia wiedzy na temat funkcjonowania osób słabowidzących.
Praca składa się z trzech rozdziałów, wstępu, zakończenia, bibliografii.
Pierwszy rozdział opisuje przyczyny zaburzeń wzroku. Jak sam tytuł wskazuje, scharakteryzowano w nim przyczyny jakie mają wpływ na uszkodzenie zmysłu wzroku oraz opisano kilka najczęściej występujących z nim powiązanych zaburzeń.
Rozdział drugi to metodologia badań własnych. Określono cel badań. Opisano metody, techniki i narzędzia jakimi posłużono się w niniejszej pracy.
Trzeci rozdział opisuje studium indywidualnego przypadku. Opisuje chorobę oraz funkcjonowanie dziewczynki.
Pracę poprzedza wstęp - wprowadzający czytelnika w poruszoną problematykę pracy, zaś kończy zakończenie.
Zgromadzoną wiedzę autorka wykorzysta podczas pracy z dziećmi niewidzącymi lub niedowidzącymi.

ROZDZIAŁ 1
Zaburzenia funkcji wzrokowych
1.1. Przyczyny zaburzeń wzroku
„Zmysł wzroku uważany jest za najważniejszy ze zmysłów człowieka. Dostarcza on najwięcej informacji o otaczającym świecie zewnętrznym, kształtuje kojarzenie wzrokowe z bodźcami słuchowymi, dotykowymi i ruchowymi, tworząc złożony obraz zintegrowanej percepcji świata zewnętrznego oraz stymuluje aktywność człowieka w każdym okresie życia. W tej sytuacji oczywisty wydaje się fakt, że wrodzony brak wzroku czy też poważne zaburzenia widzenia mogą powodować utrudnienia i zakłócenia w rozwoju psychofizycznym dziecka oraz ograniczać lub utrudniać funkcjonowanie społeczne.”
„Ślepota i widzenie to w naszej kulturze dwie wykluczające się wzajemnie możliwości istnienia. Jeśli widzę, to nie jestem ślepy, a jak jestem ślepy, to nie widzę. Tak jak widzący nie zrozumie, co oznacza ślepota dla kogoś, kto nigdy nie widział, tak samo jest odwrotnie.”
„Wzrok ma duże znaczenie dla każdego człowieka, a szczególnie dla dziecka. Mówiąc o dziecku w wieku szkolnym – wzrok ma jednak szczególne znaczenie dla jego nauki, a więc w poznawaniu przedmiotów i zjawisk. Większość metod nauczania dziecka to metody wizualne oparte na wzroku, jak np. demonstracja czy obserwacja. Ponadto dziecko posługuje się wzrokiem przy czytaniu i pisaniu. Również nauka różnych umiejętności praktycznych (...) bazuje na obserwacji i demonstracji. (...) Wykonywanie różnych praktycznych czynności, czyli działalność praktyczna człowieka, oparta jest na mechanizmie koordynacji wzrokowo-ruchowej, w którym wzrok pełni funkcję orientacyjną, kierując i kontrolującą poprawność ich przebiegu. W końcu trzeba podkreślić, że wzrok ma także znaczenie w orientowaniu się w przestrzeni, co jest niezbędnym warunkiem samodzielnego poruszania się.”
„Zaburzenia widzenia to różnego rodzaju nieprawidłowości, których skutkiem jest nieprawidłowe widzenie. Najczęściej przybierają formę osłabienia ostrości wzroku, jednak mogą się także przejawiać zawężeniem pola widzenia, ubytkami w polu widzenia lub pojawieniem się różnego rodzaju dodatkowych wrażeń wzrokowych, takich jak mroczki lub błyski.
Mechanizm widzenia jest złożony i dla jego prawidłowego działania muszą sprawnie współdziałać wszystkie elementy drogi wzrokowej. Impuls świetlny odbity od przedmiotów, które widzimy, dociera do siatkówki, czyli części oka zawierającej wzrokowe komórki receptorowe (pręciki i czopki). Następnie informacja wzrokowa biegnie drogami nerwowymi do mózgu, który przeprowadza dodatkową obróbkę widzianego obrazu. Uszkodzenie drogi wzrokowej na którymkolwiek poziomie – poczynając od oka, a kończąc na korze mózgowej – może skutkować pojawieniem się zaburzeń widzenia.”
„Przyczyn prowadzących do znacznego osłabienia widzenia lub całkowitego braku wzroku jest wiele. Niekiedy trudno jest jednoznacznie i z całkowitą pewnością określić czynnik, który doprowadził do uszkodzenia wzroku. Można jednak wyodrębnić pewne grupy czynników: czynniki genetyczne, wady wrodzone, uszkodzenia okołoporodowe, choroby oczu, choroby układowe, urazy, zmiany związane z wiekiem, awitaminoza.
Czynniki genetyczne – przyczyna uszkodzenia wzroku uwarunkowana jest genetycznie i przekazuje się ją przez dziedziczenie. Schorzeniem dziedzicznym jest np. albinizm. Zdarza się, że w oczach, a czasami również we włosach i/lub skórze brak jest barwnika. Bardzo jasna tęczówka przepuszcza światło powodując silny światłowstręt. Osoba z albinizmem ma zazwyczaj dużą wadę wzrok, obniżona ostrość widzenia, znaczna wrażliwość na światło, a często oczopląs.
Wady wrodzone – spowodowane są najczęściej chorobą płodu lub matki w czasie ciąży. Do najbardziej niebezpiecznych chorób prowadzących do uszkodzenia lub znacznego osłabienia wzroku zaliczyć należy wszystkie objawy z objawem wysokiej gorączki, szczególnie w pierwszym trymestrze ciąży oraz zakażenia wewnątrzmaciczne: różyczka, cytomegalia, toksoplazmoza, itp.
Uszkodzenia okołoporodowe – porody przedwczesne niosą ze sobą ryzyko nieprawidłowego wykształcenia się układów organizmu, obniżoną odporność organizmu, a także ujemnie wpływają na prawidłowe wykształcenie się narządów poszczególnych zmysłów. Wszelkie komplikacje w trakcie porodu, w tym niedotlenienia niosą ze sobą ryzyko uszkodzeń organicznych dziecka. Jednym z najczęściej występujących schorzeń jest Retinopatia wcześniaków. Dotyczy przedwcześnie urodzonych noworodków z niską masą urodzeniową, poddawanych leczeniu wysokim stężeniem tlenu w inkubatorach. ROP występuje znacznie częściej u dzieci z niską masą urodzeniową i urodzonych poniżej 32 tygodnia ciąży. U 0,9 pomimo leczenia dochodzi do rozwoju zmian w siatkówce, które powodują obuoczną ślepotę dziecka. Retinopatia wcześniaków jest schorzeniem polegającym na zaburzeniu prawidłowego rozwoju naczyń siatkówki co prowadzi do powstania proliferacji włóknisto-naczyniowej w siatkówce i w ciele szklistym.
Choroby oczu – jaskra, zaćma, jaglica, nowotwory oka.
Choroby układowe – każda infekcja krwi lub układu krążenia może powodować krwotoki z naczyń krwionośnych naczyniówki. Powtarzające się wylewy krwi do ciała szklistego powodują nagłe, znaczne pogorszenie widzenia. W przypadku cukrzycy może dojść do zaawansowanej postaci retinopatii cukrzycowej – odwarstwienia siatkówki, prowadzącego do całkowitego niewidzenia. Do innych chorób ogólnoustrojowych stanowiących zagrożenie dla wzroku należy zaliczyć: zapalenie opon mózgowych i mózgu, szkarlatynę, gościec i choroby reumatyczne, nadciśnienie tętnicze, stwardnienie rozsiane.
Urazy – oko narażone jest na urazy mogące być przyczyną poważnego uszkodzenia wzroku. Wyróżnia się urazy:
• mechaniczne – rany cięte powiek i spojówki, rogówki, twardówki, nieusunięte ciała obce wewnątrz gałki ocznej
• termiczne – III i IV stopień oparzenia
• chemiczne – oparzenia kwasami, oparzenia zasadami, rozpuszczalnikami organicznymi, detergentami, substancjami chemicznymi
Konsekwencje związane z pogorszeniem lub utratą widzenia są także wynikiem zatrucia, zwłaszcza alkoholem metylowym, jadem kiełbasianym i grzybami.
Zmiany związane z wiekiem – starzenie się jest fizjologicznym procesem, pojawiającym się wraz z wiekiem, polegającym na stałym zmniejszaniu się aktywności biologicznej organizmu, co przejawia się w mniejszej zdolności do regeneracji i adaptacji. Zmiany starcze mogą prowadzić do słabowzroczności lub niewidzenia. Schorzeniem związanym z wiekiem jest zaćma, czyli zmętnienie soczewki. Zaćmie towarzyszy postępujące obniżenie ostrości wzroku.
Awitaminoza - niewłaściwa dieta, uboga w witaminy zwłaszcza A, może być przyczyną pogorszenia widzenia. Konsekwencjami niedoboru tej witaminy są zaburzenia widzenia o zmierzchu (tzw. kurza ślepota). Długotrwały niedobór witaminy może prowadzić do poważnego uszkodzenia wzroku.”
„Niedowidzenie (amblyopia, leniwe oko) – polega na obniżeniu ostrości widzenia mimo optymalnej korekcji optycznej i braku zmian organicznych w oku. Jego przyczyna jest „niewłączenie oka” w proces widzenia. Przyczyna niedowidzenia jest zwykle zez lub wrodzona wada refrakcji. Najczęściej niedowidzenie występuje tylko w jednym oku i wykryte zostaje przypadkowo. Do momentu rozpoznania zwykle brak jakichkolwiek objawów sugerujących, że jedno oko może gorzej widzieć i najczęściej rozpoznanie jest olbrzymim szokiem dla rodziców. Szansa poprawy widzenia w niedowidzeniu u dzieci istnieje tylko do około 6-7 roku życia tj. do czasu zakończenia dojrzewania wzrokowego. Niedowidzenie u dorosłych nie poddaje się leczeniu.
Leczenie niedowidzenia polega na zaklejeniu lepszego oka specjalnymi plastrami. Wymusza to „włączenie” niedowidzącego oka w proces widzenia i umożliwia poprawę ostrości wzroku. (...) Dodatkowo, zwykle konieczne jest noszenie okularów. (...) Ważne jest aby dziecko w czasie noszenia plastra spędzało jak najwięcej czasu na zabawach z bliska tj. rysowaniu, układaniu puzzli, klejeniu modeli itp.”
„Mianem zaburzeń widzenia niezależnych od przyczyn organicznych NOVL (nonorganic visual loss) określa się zaburzenia widzenia lub czynności wzroku, których nie można przypisać chorobie organicznej, a ich objawy nie odpowiadają wynikom obiektywnej oceny znanych zaburzeń anatomii lub fizjologii układu wzrokowego. Podawana w piśmiennictwie częstość występowania NOVL u dzieci w wieku szkolnym wynosi 1,75%. (...)
W celu zdefiniowania NOVL stosowano wiele pojęć, w tym niedowidzenie czynnościowe, psychogenne lub histeryczne, konwersyjne reakcje wzrokowe, histeria oczna, konwersyjna utrata widzenia, zespół niedowidzącej dziewczynki w wieku szkolnym oraz symulacja. Różnorodne określenia nawiązują do prawdopodobnej przyczyny zaburzeń widzenia. (...) Ponieważ nie opracowano testów diagnostycznych pozwalających ustalić, czy NOVL jest następstwem choroby psychicznej, stresu środowiskowego lub innych czynników psychologicznych, autorzy zalecają posługiwaniem się pojęciem NOVL i pozostawienie psychiatrom oceny chorych, u których podejrzewa się wpływ stresu psychicznego na zaburzenia widzenia. Warunkiem rozpoznania NOVL jest ustalenie, że objawów zgłaszanych przez chorego nie można w pełni przypisać przyczynom organicznym.”
„Chociaż NOVL może występować u każdego dziecka, które potrafi już mówić, najczęściej spotyka się je u dzieci przed pokwitaniem i w okresie pokwitania, między 8 a 13 rokiem życia, przy czym u dziewcząt w wieku średnio 10 lat, a u chłopców w wieku średnio 8 lat. Większość dzieci z NOVL cechuje prawidłowy lub wyższy poziom inteligencji. Zdaniem niektórych badaczy dzieci dotknięte NOVL często mają kłopoty w szkole mimo ponadprzeciętnego poziomu inteligencji.
Podczas oceny dziecka z NOVL zawsze należy brać pod uwagę możliwość używania przemocy wobec niego lub niekorzystnego wpływu środowiska domowego bądź szkolnego. Na ogół jednak dzieci te mają kochających i troskliwych rodziców, którzy zresztą sami uważają się za nadopiekuńczych lub nadmiernie wtrącających się w życie dziecka. (...) Zdaniem autorów niniejszego artykułu wykazanie wyraźnego stresu u rodziców lub ich nadmiernej dominacji jest dodatkowym czynnikiem rozwoju NOVL u dzieci.(...) Odsetek dzieci z NOVL, wobec których udowodniono molestowanie seksualne lub maltretowanie fizyczne, jest niewielki, mimo to lekarz powinien podczas badania przeprowadzić szczerą rozmowę zarówno z dzieckiem pod nieobecność rodziców w gabinecie, jak i każdym z rodziców osobno. Doświadczenie autorów wskazuje, że przemoc fizyczna ani wykorzystywanie seksualne nie są zasadniczymi przyczynami zaburzeń u większości dzieci z NOVL.
Najczęstszym objawem NOVL jest pogorszenie ostrości wzroku. Wśród badanej grupy 93% chorych skarżyło się na pogorszenie lub zamglenie widzenia. Co ciekawe, większość dzieci zgłasza symetryczne występowanie objawów w obojgu oczach. Drugim najczęstszym objawem NOVL są zaburzenia pola widzenia występujące nawet u 48% chorych. Rzadziej opisywano pojawienie się w polu widzenia punktów, linii, zaburzenia widzenia barw i kształtów. Najczęściej zgłaszanymi objawami towarzyszącymi są bóle głowy i oczu.”
„Kusi wprawdzie, by uznać NOVL za jednostkę niezależną od zaburzeń widzenia o podłożu organicznym, ale doświadczenie autorów tego artykułu świadczy o współistnieniu obu tych nieprawidłowości u niektórych chorych.
Nie opracowano wprawdzie jednolitej metody postępowania z chorymi z NOVL, autorzy artykułu zalecają następujący algorytm. Po pierwsze, należy ocenić, czy wyniki badań oczu, w tym oceny pola widzenia, są prawidłowe, a jeśli nie, czy odpowiadają wynikom spodziewanym u chorych z organicznym podłożem zaburzeń. Po drugie, ustalenie, że chory w rzeczywistości widzi lepiej, wymaga zastosowania rozmaitych badań. Po trzecie, trzeba uwzględnić możliwość przemocy fizycznej lub wykorzystania seksualnego dziecka oraz wyłonić potencjalne czynniki wywołujące stres albo chorobę psychiczną jako czynnik etiologiczny zaburzeń. Po czwarte, należy przedstawić rodzicom dowody na niezależny od przyczyn organicznych charakter zaburzeń widzenia pod nieobecność dziecka w gabinecie.(...) Po piąte, trzeba uczulić rodziców, by nie strofowali , nie karcili ani nie karali dziecka z powodu NOVL. Po szóste, należy uspokoić samego chorego i jego rodzinę. Większości dzieci dotkniętych NOVL wystarczy uspokojenie i stworzenie szansy na zachowanie twarzy. Po siódme, chociaż większość chorych nie wymaga badań oceniających stan psychiczny, niektórym mogą one przynieść pewne korzyści. Wystąpienie objawów w młodszym wieku oraz wykluczenie rozpoznania określonej choroby psychicznej są dobrymi czynnikami rokowniczymi. Współistnienie NOVL i choroby o podłożu organicznym jest stosunkowo częste. Z doświadczenia autorów tegoż artykułu wynika, że szansa dzieci z NOVL na całkowitą poprawę widzenia jest duża niezależnie od ich wieku, czasu utrzymywania się objawów i danych z wywiadu świadczących o współistnieniu choroby psychicznej”.
„Zaburzenia widzenia niezależnie od przyczyn organicznych wydają się szczególnie związane z poziomem stresu, na jaki jesteśmy narażeni. W XXI wieku w społeczeństwach takich jak nasze, kiedy praca zajmuje znaczna część życia, którego tempo momentami wymyka się nam spod kontroli, ucieczka w chorobę czy też ukryta prośba „zwróć na mnie uwagę” wydają się szczególnie uzasadnione. (...) Musimy mieć świadomość, że u podłoża zaburzeń psychosomatycznych leżą złożone mechanizmy ludzkiego wnętrza, dlatego diagnostyka i leczenie chorób niezależnych od przyczyn organicznych są szczególnie trudne.”

1.2. Krótkowzroczność

Najczęstszym zaburzeniem dotyczącym wad wzroku jest krótkowzroczność (miopia).
Jest to wada refrakcji polegająca na tym, że wpadające do nienapiętego oka równoległe promienie światła zostają zogniskowane przed siatkówką. ”Miarą krótkowzroczności jest wyrażona w dioptriach moc rozpraszającej soczewki sferycznej koniecznej do zogniskowania światła na siatkówce. W badaniach epidemiologicznych w celu zdefiniowania krótkowzroczności najczęściej stosuje się wartości ekwiwalentu sferycznego wynoszące co najmniej -0,50 D, -0,75 D oraz -1,0D. Zbiorcze wyniki badań epidemiologicznych prowadzonych w populacji krajów zachodnich wykazują, że częstość występowania krótkowzroczności u dzieci w wieku 8 lat lub młodszych jest mała (<5%). Natomiast wyniki badań przeprowadzonych wśród dzieci azjatyckich świadczą o znamiennie częstszym występowaniu krótkowzroczności, którą rozpoznaje się u 9-15% dzieci w wieku przedszkolnym oraz u 29% dzieci uczęszczających do szkół podstawowych. W badaniu, któremu poddano 10 000 dzieci wieku szkolnym na Tajwanie, stwierdzono, że częstość występowania krótkowzroczności wśród 6-latków wynosi 6% i zwiększa się do ponad 70% u 15-latków. Wśród osób urodzonych w ostatnich latach stwierdza się wzrastającą częstość występowania oraz wcześniejsze pojawienie się krótkowzroczności. W latach 1999-2004 częstość występowania krótkowzroczności była o dwie trzecie większa niż w latach 1971-1972.
Krótkowzroczność stwarza poważny problem dla ogólnego stanu zdrowia publicznego. Wraz z zaćmą, zwyrodnieniem plamki związanym z wiekiem, chorobami zakaźnymi oraz niedoborem witaminy A jest jedną z najważniejszych przyczyn upośledzenia wzroku na świecie. Duża krótkowzroczność jest główną przyczyną ślepoty z powodu współistniejących z nią chorób oczu, takich jak odwarstwianie siatkówki, zmiany zwyrodnieniowe naczyniówki w plamce, przedwczesne wystąpienie zaćmy oraz jaskra. (...)
Zgromadzono dostatecznie dużo dowodów potwierdzających dziedziczność krótkowzroczności, gdy nie jest ona składową zespołów chorobowych. Dotyczy to zwłaszcza dużej krótkowzroczności, którą powszechnie definiuje się jako wadę korygowaną szkłami sferycznymi o mocy od -5 do -6 D lub silniejszymi.”
Badania epidemiologicznych przeprowadzone w ostatnich latach pokazują, że aktywność na świeżym powietrzu jest kluczowym czynnikiem środowiskowym wpływającym na krótkowzroczność. „Potwierdzono także słuszność wcześniejszych spostrzeżeń o różnicy w częstości występowania krótkowzroczności między środowiskiem wiejskim a miejskim. Ustalono, że krótkowzroczność jest częstsza w dzielnicach śródmiejskich niż na obszarach podmiejskich. Dane te sugerują, że niewielkie lub umiarkowane różnice środowiskowe mogą wpływać na rozwój krótkowzroczności nawet wówczas, gdy badane dzieci przebywały w takim samym, głównie miejskim środowisku.
Na wadę refrakcji układu optycznego oka wpływają zależne od siebie biometryczne składowe, takie jak długość osiowa gałki ocznej, głębokość komory przedniej, krzywizna rogówki oraz grubość soczewki. Dobrze udokumentowano odwrotną zależność między długością osiową gałki ocznej i głębokością komory przedniej a wadą refrakcji (im dłuższa gałka oczna, tym większa krótkowzroczność). Osoby krótkowzroczne mają dłuższą oś gałki ocznej, głęboką komorę ciała szklistego, cieńsze soczewki i bardziej płaskie rogówki. Szacuje się, że na wadę refrakcji najsilniej wpływa długość osiowej gałki ocznej.(...)
Badania bliźniąt dostarczają najbardziej przekonujących dowodów na dziedziczny charakter krótkowzroczności, ponieważ występujące w tle inne czynniki odgrywają mniejszą rolę. W wielu badaniach przeprowadzonych z udziałem bliźniąt jednojajowych zauważono, że w porównaniu z bliźniętami dwujajowymi występuje u nich duża zgodność między wadami refrakcji, a także między parametrami składowych układu wzrokowego.”
Krótkowzroczność jest chorobą dziedziczną – w przypadku gdy oboje rodzice cierpią na krótkowzroczność, prawdopodobieństwo, że dotknie ona również dziecko, wzrasta sześciokrotnie.
Wadę tę najczęściej można wykryć u dzieci między 8 a 12 rokiem życia. Jest to spowodowane rozpoczęciem nauki. Na tym etapie łatwo zauważyć, gdy dziecko za bardzo pochyla się nad zeszytem czy książką, siedzi bardzo blisko ekranu komputera, często mruga lub przeciera oczy. Po pewnym czasie do tych obserwacji możemy dodać bóle głowy i pleców. Brak reakcji na te wczesne sygnały, może spowodować u dziecka niechęć do nauki. Jeśli wada jest silna, możemy ją zauważyć wcześniej. Oprócz wyżej wymienionych objawów dzieci mrużą oczy ,mogą też mieć trudności z łapaniem piłki, bo zbyt późno ją dostrzegają.
Zaobserwowanie takich objawów powinno jak nas zaniepokoić i skierować na wizytę u specjalistą. Wcześnie wykrytą wadę można skorygować i powstrzymać jej rozwój (w przeciwnym razie pogłębi się ona w okresie dojrzewania, a i potem jeszcze do 20-15 roku życia). Okulista przy użyciu specjalnych tablic przeprowadzi badanie ostrości wzroku. Najczęściej na tablicach występują rzędy coraz to mniejszych liter, cyfr czy pierścieni. W przypadku badania małych dzieci pokazuje się im wizerunki dłoni zwróconych w różnych kierunkach albo serie obrazków. Każde oko zostaje zbadane osobno. Przez podania atropiny okulista „wyłącza” akomodację dzięki czemu dokładnie określa wadę wzroku. Ponieważ u dzieci zdolność akomodacji jest bardzo duża, lek zakrapla się kilka dni. Soczewki, które korygują krótkowzroczność są obustronnie wklęsłe. W zależności od nasilenia wady dobierana jest moc soczewek. Dziecko powinno stale nosić przepisane przez okulistę okulary lub soczewki kontaktowe.
W celu zapewnienia jak najlepszych warunków dla dobrego wzroku rodzice powinni przestrzegać kilku zasad. Przede wszystkim dzieci powinny spędzać dużo czasu na świeżym powietrzu . Rodzice powinni zapewnić dziecku odpowiednią ilość snu i pilnować ,aby dziecko nie spędzało przed komputerem więcej niż 2 godziny dziennie , a co 15-20 minut robiło przerwy odwracając wzrok od ekranu patrząc w dal. Dzieci muszą mieć odpowiednio wyznaczone miejsce do czytania i pisania , które koniecznie musi być odpowiednio oświetlone. Należy także pamiętać o przeplataniu zajęć wymagających skupienia wzroku ze swobodną zabawą. Metody te mogą nie zapobiec krótkowzroczności ,ale na pewno opóźnią wystąpienie wady , a nawet mogą ją złagodzić.

1.3. Dalekowzroczność

„Dalekowzroczność, inaczej nadwzroczność lub hipermetropia, to stan w którym światło wpadającego oka skupia się „za” siatkówką. Nadwzroczność powstaje w wyniku zbyt krótkiej gałki ocznej lub zbyt małej mocy optycznej.”
Dalekowzroczność jest druga najczęstszą wada wzroku. Zalicza się do wad sferycznych , które związane są z nieprawidłowym załamaniem światła w układzie optycznym. Nadwzroczność jest trudna do rozpoznawania ze względu na zdolności kompensacyjne oczu.
W warunkach fizjologicznych obraz dzięki układowi refrakcyjnemu oka powstaje idealnie na siatkówce. O nadwzroczności mówimy wtedy, gdy obraz nie powstaje na siatkówce, a za nią. Oko dalekowzroczne ma zmniejszony wymiar przedni-tylny (zbyt krótka gałka oczna) lub jego układ optyczny ma za małą siłę łamiącą (nieprawidłowa rogówka lub soczewka). Przy dalekowzroczności przedmioty znajdujące się w pewnej odległości od oczu są bardzo wyraźne, natomiast przedmioty leżące bliżej będą zamazane. Z postępem choroby może zostać upośledzone zarówno widzenie z bliska jak i z daleka. W różnych grupach wiekowych objawy będą miały inne nasilenie . Jest to związane ze spadkiem zdolności oka do akomodacji. Dodatkowo u osób chorujących na dalekowzroczność mogą pojawiać się bole głowy, podwójne widzenie, zez zbieżny oraz ból gałek ocznych.
”Dalekowzroczność można podzielić ze względu na obraz kliniczny i stopień zaawansowania. Klinicznie dalekowzroczność może przebiegać jako prosta, patologiczna lub funkcjonalna. Dalekowzroczność prosta pojawia się bez uchwytnej przyczyny i wynika z różnorodności biologiczne. Dalekowzroczność patologiczna może wystąpić w wyniku choroby, urazu lub nieprawidłowego rozwoju. Funkcjonalna dalekowzroczność z kolei wynika z upośledzenia zdolności oka do akomodacji, które może wynikać z pewnego porażenia. Ze względu na stopień zaawansowania dalekowzroczność dzielimy na niską, gdy jej wartość nie przekracza +2,0 dioptrii, umiarkowaną, gdy wartości znajdują się między +2,0 a +5,0 dioptrii oraz na ciężką (wysoką), gdy przekracza +5,0 dioptrii.
Dalekowzroczność obserwowana jest głównie u dzieci. Początkowo występuje u ich tak zwana dalekowzroczność fizjologiczna, związana z ciągłym rozwojem i kształtowaniem gałki ocznej i całego układu optycznego.”
Dzięki obserwacji , rodzice niemowląt mogą zauważyć ,że jedno z oczu ustawia się w kierunku nosa. W pierwszych sześciu miesiącach życia nie powinno to niepokoić rodziców. Jest to czas , w którym struktura systemu nerwowego rozwija się bardzo szybko. Struktura ta odpowiada za prawidłowe widzenie. Z czasem powinno to ustąpić. Jeśli jednak po upływie sześciu miesięcy oko nadal ucieka w kierunku nosa należy skonsultować się ze specjalistą. Przyczyną takiego zjawiska może być nadwzroczność lub zez.
”Zdarza się, że dzieci lub nastolatkowie obarczone nadwzrocznością mają bardzo dobrą ostrość wzroku (zarówno do dali jak i bliży), pomimo występującej wady wzroku. Dzieje się tak dzięki sprawnie działającemu mechanizmowi akomodacji. Proces widzenia działa prawidłowo, jeżeli współgrają ze sobą wszystkie elementy optyczne oka. Element optyczny oka, który umożliwia widzenie zarówno dalekie jak i bliskie, to soczewka wewnątrzgałkowa. Reguluje ona mechanizm akomodacji, czyli zmienia swój kształt, nastawiając moc optyczną oka w zależności od tego, jak daleko jest oglądany obiekt.
Dzieci oraz młode osoby z dalekowzrocznością wykorzystują pracę soczewki wewnątrzgałkowej również do widzenia dalekiego, choć normalnie soczewka powinna być rozluźniona. Dochodzi do sytuacji, w której oczy młodej osoby z nadwzrocznością nieustannie pracują, nawet w sytuacjach, w których ta praca nie powinna się odbywać. Długotrwały wysiłek oczu może powodować uczucie zmęczenia oczu, a nawet bóle głowy. Takie dzieci niechętnie czytają książki i niechętnie skupiają swoja uwagą na konkretnej czynności, często preferują aktywności, które nie wymagają obserwacji jednego przedmiotu przez dłuższy czas.
Bardzo ciężko jest wykryć dalekowzroczność podczas badań przesiewowych, dlatego jeśli dziecko:
• mruży oczy lub podczas czytania robi grymasy na twarzy
• skarży się na częste bóle głowy lub bóle w okolicach gałki ocznej
• ma problemy z czytaniem (wolniej czyta, gubi litery, nie rozumie czytanego tekstu)
• ma trudności z pisaniem
powinno ono zostać przebadane przez okulistę, który stwierdzi czy problemy te są skutkiem wady wzroku.
Dziecko, które ma sprawną akomodację może w ten sposób zniwelować wadę wzroku, czasami sięgając nawet kilku dioptrii. Stan taki nazywany jest nadwzrocznością ukrytą. W rezultacie dzieci niechętnie noszą okulary, korekcja jest jednak zalecana, ponieważ pozwala uniknąć nadmiernego wysiłku mięśni oka. Stale nadwyrężenie mięsni może prowadzić do zeza zbieżnego, inaczej izotropii.
Prawidłowe funkcjonowanie narządu wzroku umożliwia opanowanie czytania i pisania, które opierają się na wzrokowym rozpoznawaniu liter, a w przypadku pisania - także ruchów ręki. Czynności te dokonywane są w głównej mierze dzięki pomocy wzroku. Niekorygowana nadwzroczność może znacznie utrudniać dziecku płynne opanowanie tych umiejętności.
Innym problemem związanym z nieskorygowaną wadą wzroku jest niedowidzenie. Najczęstszą, ale nie jedyną, przyczyną niedowidzenia jest nierówna nadwzroczność. W oku o większej wadzie uzyskiwany jest mniej ostry obraz niż w oku o mniejszej wadzie wzroku. W konsekwencji mózg ignoruje obraz, który powstał w oku obarczonym większą wadą wzroku.”
W celu rozpoznania dalekowzroczności konieczne jest wykonanie badania okulistycznego. Najbardziej popularną metodą badania wad refrakcji opiera się na regule Dondersa. Ostrość wzroku jest badania podczas patrzenia w dal. Pacjentowi zakłada się na oprawki soczewki zaczynając od silnej soczewki skupiającej i stopniowo zakłada się soczewki o mniejszej mocy. Miara dalekowzroczności jest taka soczewka skupiająca (o wartości „+”), przy której pacjent widzi wystarczająco ostro.
„Metody Dondersa nie możemy stosować jako jedynej metody diagnostycznej u dzieci, oraz u dorosłych z silną akomodacją, ponieważ nie jesteśmy w stanie wyeliminować jej wpływu na wynik badania. W takim wypadku przy dalekowzroczności silna akomodacja spowoduje powstanie pozornej krótkowzroczności, co będzie skutkowało nieprawidłowym leczeniem.
Inna metodą, która pozwala uniknąć takich pomyłek jest skiaskopia (inaczej retinoskopia), która należy do badań obiektywnych. Aby prawidłowo wykonać to badanie należy znieść akomodację w badanym oku, jest to tak zwane farmakologiczne porażenie akomodacji czyli cykloplegia. Cykloplegię wykonuje się najczęściej przy użyciu tropikamidu, atropiny oraz cyklopentolatu (głównie u dzieci). W czasie skiaskopii lekarz rzutuje na oko badanego wiązkę światła, a następnie w czasie ruchu maszyny obserwuje kierunek ruchu czerwonego odblasku z dna oka, który widać w obrębie źrenicy. W dalekowzroczności oba te kierunki będą zgodne. Po takim badaniu na skutek rozszerzenia źrenicy może dojść do krótkotrwałego pogorszenia ostrości widzenia lub światłowstrętu.
Bardzo skuteczna metodą diagnostyczną jest autorefraktometria, która również wykorzystuje zasadę skiaskopii. Aby była ona jak najbardziej obiektywna należy przed wykonaniem badania porazić akomodację, która mogłaby zafałszować wyniki. Całe badanie przeprowadzane jest właściwie przez komputer, który dostosowuje parametry do układu optycznego oka. Autorefraktometr szybko wylicza potrzebne dane i podaje wynik w formie wydruku, na którym zobaczymy ewentualne zaburzenia refrakcji w jednym i drugim oku.
„Chociaż nadwzroczność u małych dzieci, a nawet do 8 roku życia, może minąć sama, to jeśli wada jest średnia lub duża i występuje przy niej zez akomodacyjny, okulista zaleci leczenie. Kiedy konieczne są okulary w nadwzroczności u dzieci? Gdy wada wzroku przekracza 2,5 dioptrii i gdy dziecko w wyniku wady robi zeza, by wyostrzyć obraz znajdujący się blisko. W nadwzroczności stosuje się okulary z soczewkami wypukłymi, zwane potocznie „plusami”.
Leczenie nadwzroczności u dzieci opiera się na stosowaniu okularów korekcyjnych. U dzieci należy stosować szkła lekkie, które się nie tłuką. Trzeba także zwrócić dużą uwagę na dobór odpowiednich oprawek. U dziecka nos i jego grzbiet nie są jeszcze do końca wykształcone, dlatego powinno się stosować oprawki, które mają miękkie i giętkie zauszniki, aby utrzymać stałą odległość szkieł od rogówki.
U dorosłych metod leczenia dalekowzroczności jest więcej – oprócz okularów można używać szkieł kontaktowych, możliwe jest też przeprowadzenie operacji z użyciem lasera. Zabieg chirurgiczny polega na wymodelowaniu rogówki tak, by zlikwidować wadę wzroku.
W nadwzroczności u dziecka ćwiczenia oczu maja funkcje pomocniczą. W tym charakterze mogą stosować je także dorośli. Ćwiczenia pomagające zatrzymać postęp nadwzroczności to:
• czytanie z przybliżeniem i oddaleniem tekstu – należy wziąć kartkę z tekstem i oddalić tak, by bez problemu go odczytać; po tym kartkę przybliża się do twarzy do momentu, aż tekst stanie się niewyraźny; mrugając, należy wodzić po tekście wzrokiem, ale nie należy wytężać wzroku – wystarczy jedynie zauważać kontury liter; następnie należy oddalić kartkę ponownie na odległość, z której litery widać wyraźnie; ćwiczenie wykonuje się kilkakrotnie;
• czytanie odwróconego tekstu – tekst należy umieścić w odległości, w której będzie rozmyty; w tym ćwiczeniu także nie należy skupiać się na czytaniu liter, wystarczy wodzić po nich wzrokiem; po każdym wersie zamyka się oczy i wyobraża sobie kształty znaków, a następnie otwiera i patrzy na wolne przestrzenie wokół liter;
• czytanie tekstu różnej wielkości- należy kartkę z tekstem o różnej wielkości liter umieścić w takiej odległości, by największe litery były lekko rozmazane, ale rozpoznawalne; najpierw patrzy się na większe litery, zamyka na chwile oczy i wizualizuje ten tekst, a następnie powtarza te kroki z tekstem o mniejszej czcionce.
Ćwiczenia powinien zalecić specjalista. Wykonuje się raz lub dwa razy dziennie. W tym czasie oczy powinny być rozluźnione, należy też często mrugać.”

1.4. Astygmatyzm

Astygmatyzm to wada wzroku cechująca się zaburzoną symetrią obrotową oka. Elementy optyczne miarowego oka są symetryczne względem jego osi. Według statystyk aż 40 % ludzi na świecie cierpi na astygmatyzm. Nieleczona wada wzroku może doprowadzić do powstania zeza i innych powikłań. Co czwarte dziecko w wieku od półtora roku do siedmiu lat ma kłopoty z widzeniem .
„ Astygmatyzm to wada wzroku, która może być wrodzona lub rozwinąć się nawet w starszym wieku. Towarzyszy nadwzroczności lub krótkowzroczności. Nie można jej wyleczyć, ale wcześnie wykryta i korygowana nie przeszkadza dziecku w rozwoju, tak jak mogłaby zaszkodzić niezdiagnozowana.”
„Astygmatyzm u dzieci nie jest chorobą oczu. Jest to problem ze skupieniem lub odbiciem światła na siatkówce. Nazywa się to „błędem refrakcji”. Zwykle ujawnia się w chwili urodzin, ale może wystąpić po urazie lub chirurgii oka.
Astygmatyzm jest jednym z najczęstszych problemów ze wzrokiem w okresie dzieciństwa, choć może również dotyczyć dorosłych. Ujawnia się zwykle u dzieci w wieku od 6 miesięcy do 1 roku życia. Jeśli nie zdiagnozuje się go wystarczająco wcześnie lub nie wdroży odpowiedniego leczenia, astygmatyzm u dzieci może doprowadzić do zmęczenia oczu, rozdrażnienia, bólu głowy i opóźnionego procesu uczenia się, a w konsekwencji do utraty wzroku.”
Przyczyną astygmatyzmu jest wadliwa budowa rogówki – wypukłej zewnętrznej warstwy gałki ocznej, która pełni w oku rolę soczewki. W przypadku zdrowej rogówki jest ona równomiernie wypukła , ma postać odciętego fragmentu kuli. Gdy mówimy o astygmatyzmie kształt rogówki jest jakby odcięty od elipsy. Powoduje to uwypuklenie jednej z osi, przez co ma ona większą moc optyczną niż płaska.
Osoby cierpiące na astygmatyzm mają zaburzone pole widzenia – widzą nieostro. Kontury i poszczególne punkty w przestrzeni są zamazane niezależnie od tego czy są blisko czy daleko. Obraz zostaje zniekształcony podobnie jak w krzywym zwierciadle. Często z tego powodu osoby z astygmatyzmem cierpią na bóle głowy , pieczenie , przemęczenie oczu. Objawy te występują zarówno u dorosłych jak i dzieci. Dodatkowo u dzieci występują trudności z koncentracją, mrużenie i tarcie oczu. Dzieci siadają blisko telewizora , a zabawki zbliżają do twarzy. Dla dzieci z astygmatyzmem charakterystyczne jest też rysowanie postaci ludzkich do góry nogami oraz niechęć do pisania i czytania.
„Czynnikiem, który w znacznym stopniu wpływa na wyniki kształcenia niedowidzących, jest poziom ich percepcji wzrokowej. Nie jest to jednak czynnik decydujący, gdyż równorzędne jemu są uzdolnienia intelektualne, motywacja do nauki oraz warunki wychowawczo-środowiskowe.”
„W zależności od stopnia nasilenia objawów wymagane może być noszenie okularów lub soczewek kontaktowych. Badanie oczu u okulisty jest koniecznością, jeśli u dziecka występują powyższe symptomy. Astygmatyzm u dzieci można wykryć poprzez badania wzroku wykonywane w wieku 6 miesięcy, ponownie w wieku 3 lat i tuż przed rozpoczęciem przedszkola lub pierwszej klasy, a jeśli występuje wysokie ryzyko wady, zaleca się coroczne badanie oczu. Bardzo ważne jest, aby regularnie kontrolować wzrok u dzieci, ponieważ astygmatyzm czasem nie jest rozpoznawany przez wiele lat i może nieć wpływ na zdolność czytania i koncentracji w okresie dojrzewania i dorosłości.
Problemy z widzeniem spowodowane astygmatyzmem są wynikiem wad w budowie oka. Ten rodzaj defektu medycznego jest zazwyczaj obecny od dnia narodzin, wtedy mamy do czynienia z astygmatyzmem wrodzonym. Inne możliwe przyczyny astygmatyzmu to:
• uraz bądź uszkodzenie rogówki – na przykład w wyniku zakażenia lub zabiegów operacyjnych oczu, które powodują bliznowacenie rogówki
• zmiany w rogówce spowodowane chirurgią oka
• choroby rogówki, stożka rogówki i rogówki kulistej – powodują, że rogówka rozchodzi się, staje się cieńsza i zmienia kształt
Niestety nie można w żaden sposób zapobiec tej chorobie. Jednak można skutecznie minimalizować jej objawy. W wielu przypadkach objawy astygmatyzmu u dzieci są tak łagodne, że leczenie nie jest wymagane. Może być on korygowany odpowiednimi okularami lub soczewkami kontaktowymi. Wybór tych soczewek korekcyjnych zależy od indywidualnych preferencji dziecka i porady optyka. Nie zaleca się stosowania ich u osób poniżej 12 lat z uwagi na konieczność przestrzegania prawidłowego sposobu użytkowania i postępowania zgodnie z instrukcjami dotyczącymi miedzy innymi ich czasu przechowywania i czyszczenia. Ważne jest również utrzymanie właściwej higieny soczewek, aby zapobiec infekcji oczu. Wykazano, że okulary korekcyjne mają najskuteczniejsze wyniki w korygowaniu astygmatyzmu u dzieci. Zastosowanie korekcyjnych soczewek w okularach może pomóc zrekompensować wadliwą refrakcję, dzięki czemu obrazy są prawidłowo odbierane na siatkówce. Eksperci zalecają, aby soczewki kontaktowe były stosowane jedynie w celach skorygowania astygmatyzmu. Najczęściej proces ten trwa do czasu rozpoczęcia nauki w szkole. Niektóre dzieci, które mają niewielki stopień astygmatyzmu, a tylko krótkowzroczność, zasadniczo nie będą potrzebować tego rodzaju korekcji. W cięższych przypadkach można zastosować operację laserową. Polega ona na wykorzystaniu laserów do odtworzenia tkanki rogówki w celu zmiany jej krzywizny. Trwa około godziny. Zabiegi laserowej korekcji wzroku wykonywane są najczęściej dopiero po ukończeniu 21 roku życia. Wtedy stany dodatkowo mogące wykluczyć z możliwości wykonania zabiegu to osoby chorujące na cukrzycę, a także w przypadku kobiety w ciąży lub karmiące piersią. Ponadto u osób z zaćmą i jaskrą. Powikłania związane z laserową operacją oczu mogą dotyczyć: pogorszenia widzenia, regresji wady widzenia, uczucia suchości oczu, czy utraty wzroku. Krótkotrwałe pogorszenie widzenia bezpośrednio po operacji jest normalnym skutkiem ubocznym, który z czasem ustępuje. Ryzyko powikłań związanych z takim zabiegiem jest szacowane na niskie. Istnieje wiele różnych technik stosowanych w chirurgii laserowej. Lekarz powinien omówić wszelkie wady i zalety każdej z nich, w tym związane z nią zagrożenia.”

1.5. Daltonizm

„Daltonizm to dziedziczna wada wzroku, wynikająca z nieprawidłowej budowy siatkówki. Dotyka niemal wyłącznie mężczyzn. Potocznie uważa się, że daltonista nie widzi w ogóle żadnych kolorów, a daltonizm nazywa się ślepotą barw. Daltonizm to wada wzroku, której nazwa pochodzi od nazwiska angielskiego chemika i fizyka Daltona, który zauważył, że pewne kolory postrzega inaczej niż pozostali ludzie - zielone widzi jako czerwone. Dalton opisał swoją wadę wzroku, ale nikt ze współczesnych mu lekarzy nie potrafił wyjaśnić, dlaczego tak się dzieje. Dopiero badania przeprowadzone w 1994 roku w Londyńskim Instytucie Okulistycznym wykazały, że zaburzenia w rozróżnieniu barw powodowała nieprawidłowa budowa siatkówki tzn. nie zawierała on a jednego z trzech fotoreceptorów, odpowiedzialnego właśnie za widzenie koloru czerwonego.”
„Niebieskie krowy na żółtej łące –taki rysunek zazwyczaj świadczy o niezwykłej wyobraźni dziecka. Zdarza się jednak, że autor pracy ma problemy z rozróżnieniem kolorów.”
„Daltonizm w większości przypadków to wrodzona choroba dziedziczna. Gen odpowiedzialny za wystąpienie daltonizmu zlokalizowany jest w chromosomie X. W kodzie genetycznym mężczyźni mają tylko jeden chromosom X (XY), tymczasem kobiety mają aż dwa (XX). Dlatego też to panowie częściej mają problemy z rozpoznawaniem koloru zielonego i czerwonego. Szacuje się, że wadę tę może mieć jeden na ośmiu mężczyzn, gdy u kobiet jedna na sto jest daltonistką. Zdarza się, że daltonizm diagnozuje się u dziecka, a rodzice są jedynie nosicielami choroby, która się u nich nie objawia. Czasami daltonizm może pojawić się po wypadku lub urazie głowy, gdy dojdzie do uszkodzenia nerwu wzrokowego lub siatkówki. Może też być efektem ubocznym niektórych leków i związków chemicznych, a także chorób przewlekłych np. cukrzycy. W tych sytuacjach mamy do czynienia z daltonizmem nabytym.
Czasami objawy choroby są łagodne i chory sam nie zdaje sobie sprawy, że jest daltonistą. Istnieje kilka rodzajów daltonizmu, które powodują różne zaburzenia widzenia barw. Najbardziej powszechny jest di chromatyzm (gdy brakuje jednego z fotoreceptorów) Taka osoba całkowicie nie rozpoznaje koloru czerwonego lub zielonego. Przy trichromatyzmie występują różnice w czułości czopków w siatkówce, co z kolei ma wpływ na obniżenie nasycenia jednego z kolorów. Najcięższą odmianą, na szczęście występującą bardzo rzadko jest monochromatyzm. Poza kolorami białym i czarnym daltonista nie rozróżnia żadnej barwy.”
Daltonizm może zostać w łatwy sposób wykryty w dzieciństwie przez rodziców. Dzięki ich obserwacji jak dziecko bawi się kolorami , czy też jakich barw używa w trakcie kolorowania , rodzice są w stanie zauważyć nieprawidłowości. Wielu daltonistów zdaje sobie sprawę ze swojej wady , jednak nie każdy jest ją w stanie zdefiniować. W celu potwierdzenia wady należy udać się do okulisty , który przeprowadzi badanie z użyciem tablic Ishihary. Każde oko zostanie zbadane oddzielnie.
„Do zdiagnozowania ślepoty barw służą tzw. tablice pseudoizochromatyczne – są to obrazki złożone z różnorodnych kropek. Osoba która widzi barwy prawidłowo, bez trudu wyławia ukryte wśród plamek cyfr w innym kolorze. Są też tablice , które umożliwiają badanie małych dzieci – zamiast liczb widać na nich prosty obrazek. Taki test można przeprowadzić już u trzy-czy czterolatka.
Choć ślepotę barw łatwo zdiagnozować, wielu dotkniętych nią ludzi dowiaduje się o swojej wadzie wzroku dość późno. Wszystkie dzieci również te, które widza prawidłowo – często mylą kolory, ponieważ maja kłopoty z zapamiętywaniem ich nazw. (...)
Choć ślepoty barw nie da się wyleczyć, dzięki wcześnie postawionej diagnozie można uniknąć wielu kłopotów. Książeczki dla przedszkolaków i uczniów młodszych klas szkoły podstawowej pełne są ćwiczeń na rozpoznawanie kolorów. (...) Jeszcze ważniejsze jest to, by pomóc małemu daltoniście w wypracowaniu technik, które pomogą mu omijać kłopoty i bezpiecznie poruszać się w pełnym kolorów świecie.” Wczesna diagnoza pozwoli na oswojenie dziecka i przygotowanie jak poruszać się w świecie , gdy nie wszystkie kolory są dla niego widoczne. Taka diagnoza szczególnie pomoże dziecku w szkole , gdzie jego samoocena może być niższa ze względu na problemy jakie są związane z daltonizmem – np. malowanie trawy na czerwono . Dodatkowo jest to bardzo ważne np. w ruchu ulicznym i sygnalizacji świetlnej .
„Nie ma metody, która pozwoliłaby na całkowite wyleczenie daltonizmu wrodzonego. Zaburzenia barw można korygować za pomocą okularów wyposażonych specjalne soczewki korygujące. Umożliwiają one dostrzeżenie barw czerwonej, zielonej i pochodnych. Taka możliwość dotyczy jedynie osób z częściowym daltonizmem.”

1.6. Jaskra

„Jaskra wieku dziecięcego jest grupą chorób o różnej patogenezie. Przyczyną jaskry u dzieci są wady strukturalne kąta przesączania odpowiedzialnego za prawidłowy odpływ cieczy wodnistej z komory przedniej, czemu mogą towarzyszyć inne wady rozwojowe gałki ocznej. Dochodzi do wzrostu ciśnienia wewnątrzgałkowego i zmian w obrębie narządu wzroku.
Jaskrze wieku dziecięcego towarzyszą często inne różne wady ogólnoustrojowe. Anomalie kąta przesączania utrudniają, uniemożliwiają odpływ cieczy wodnistej oraz gromadzenia w komorze przedniej co powoduje narastanie ciśnienia wewnątrzgałkowego. Wysokie ciśnienie wewnątrzgałkowe uszkadza nerw wzrokowy. W prawie wszystkich przypadkach nieleczonej jaskry wrodzonej dochodzi do utraty wzroku. Jaskrę wieku dziecięcego dzielimy na:
• jaskrę pierwotnie wrodzoną,
• jaskrę związaną z anomaliami wrodzonymi,
• jaskrę wtórną dzieci i niemowląt.
Jaskra pierwotnie wrodzona – rozpoznawana jest w momencie urodzenia lub w ciągu pierwszych kilku lat życia – do 3 roku życia. Za przyczynę uważa się wadę budowy kąta przesączania bez współistnienia innych nieprawidłowości gałki ocznej, bez zaburzeń układowych.
„Podobnie jak jaskra pierwotnie wrodzona, w okresie noworodkowym lub niemowlęcym może ujawnić się także jaskra związana z innymi wadami rozwojowymi gałki ocznej i wadami układowymi. Jaskra często się rozwija w takich wadach rozwojowych gałki ocznej jak:
• małoocze
• beztęczówkowość
• anomalie soczewki – zaćma wrodzona, przemieszczenie soczewki
• zaburzenia rozwojowe przedniego odcinka (zespół Petersa, zespół Axenfelda-Riegera)
• różyczka wrodzona
• nerwiakowłokniaki
• homocystynuira
• zespół Lowe’a
Jaskra wtórna u dzieci, podobnie jak u dorosłych, może się rozwinąć na skutek:
• urazu
• zapalenia, np. w przebiegu zapalenia błony naczyniowej z towarzyszącym młodzieńczym zapaleniem stawów,
• po operacji zaćmy wrodzonej, w bezsoczewkowości
• w przebiegu retinopatii wcześniaków
• w przebiegu guzów wewnątrzgałkowych (siatkówczak).”
„Niestety, w większości przypadków bez względu na podłoże wymagana jest operacja zaćmy, która obejmuje kąt przesączania. Goniotomina polega na nacięciu właściwych struktur w obrębie kąta przesączania, co skutkuje ułatwieniem odpływu nagromadzonej cieczy. Inny rodzaj zabiegu to trabekulotomia – dotyczy najczęściej rogówki i polega na przerwaniu niewłaściwego połączenia w okolicach kąta przesączania. Wymienione zabiegi nie zawsze skutkują i kolejnym krokiem może być zabieg cyklodestrukcyjny w trakcie, którego zostaje zniszczone ciało rzęskowe, które jest odpowiedzialne za produkcję cieczy wodnistej. Przy jaskrze stosowane jest również leczenie farmakologiczne, ale najczęściej jest to leczenie wspomagające np. krople do oczu obniżające ciśnienie wewnątrzgałkowe.”
Dzięki wczesnemu wykryciu choroby możemy szybciej wdrożyć leczenie ,a tym samym uszkodzenie nerwu wzrokowego jest mniejsze. Odpowiednio wczesna diagnoza daje szansę na zachowanie widzenia, a w konsekwencji na prawidłowy rozwój dziecka. Dzieci u których stwierdzono znaczne zmiany bardzo często należą do grupy pacjentów słabo widzących lub niedowidzących, ich gałki oczne są zdeformowane i mają cienką ścianę podatną na urazy. Z tych powodów uprawianie sportów wymagających dużego wysiłku oraz te które narażają na uderzenie np. piłką są niewskazane. Dodatkowo u dzieci cierpiących na jaskrę często diagnozuje się też inne wady wzroku m.in. krótkowzroczność, zeza czy zaćmę. W przypadku zbyt późnego rozpoznania może dojść do rozdęcia oka, tzw. wodoocza i uszkodzenia nerwu wzrokowego, co powoduje trwałą ślepotę. W chwili obecnej medycyna nie przewiduje możliwości naprawy uszkodzonego nerwu wzrokowego.

1.7. Ślepota korowa

Ślepota korowa to upośledzenie zdolności rozpoznawania przedmiotów w wyniku uszkodzenia kory wzrokowej znajdującej się w płatach potylicznych mózgu . W zależności od rozmiaru uszkodzenia może dotyczyć małej części pola widzenia, połowy lub całego pola widzenia .
„Zanim człowiek uświadomi sobie, że widzi obraz, który ma przed oczami, informacja o nim musi przemierzyć drogę do siatkówki (światłoczuła błona wchodząca w skład budowy gałki ocznej) do odpowiedniej części kory mózgowej, czyli kory wzrokowej. Ten szlak nazywamy drogą wzrokową.”
„Kiedy u danego pacjenta dochodzi do zaburzeń widzenia (brak ostrości, mroczki, niedowidzenie fragmentu pola widzenia, czy całkowitej ślepoty) to, zanim lekarz wdroży odpowiednie leczenie, musi ustalić, która część drogi wzrokowej została uszkodzona. Stan, w którym dochodzi do całkowitego zniszczenia kory wzrokowej (czyli „centrum dowodzenia wrażeniami wzrokowymi”), na przykład na skutek udaru niedokrwiennego, którego przyczyna tkwi w zatorze tętnicy tylnej mózgu, nazywamy agnozją (nieświadomość, nieznajomość) wzrokową. Ta przypadłość to niezdolność rozpoznawania znanych elementów otoczenia, przy zachowaniu umiejętności ich identyfikacji za pomocą innych zmysłów (słuchu, dotyku, węchu, czy smaku). Schorzenie to zaliczane jest do tzw. zaburzeń percepcji, czyli niezwiązanych bezpośrednio z narządem zmysłu, ale z ośrodkiem, który jest odpowiedzialny za interpretację płynącego z niego sygnału – kory mózgowej. Sam termin wprowadził Zygmunt Freud w 1891 roku. Oprócz agnozji wzrokowej, wyróżniamy również agnozję słuchową, czy dotykową.
Jednak najczęściej dochodzi tylko do częściowego uszkodzenia kory wzrokowej i wtedy upośledzona jest jedynie część składowych widzenia. Inne bowiem części kory wzrokowej odpowiadają za widzenie kolorów, rozpoznawania ruchu danego obiektu, czy widzenie przestrzenne. Najczęściej diagnozowane są następujące rodzaje agnozji wzrokowej:
• Agnozja przestrzenna – człowiek normalnie widzi trójwymiarowo, tzw. jest w stanie określić położenie względem siebie dwóch przedmiotów. Zaburzenie pod postacią agnozji przestrzennej powoduje, że dla przykładu ustawione obok siebie klocki (jeden dalej, drugi bliżej) pacjent opisuje jako stojące na jednym poziomie. Występuje trudność z wchodzeniem po schodach, gdzie konieczne jest rozpoznanie głębokości i wysokości pojedynczego schodka.
• Prozopagnozja – czyli brak zdolności rozpoznawania twarzy. Okazuje się, że inne ośrodki w korze mózgowej odpowiadają za widzenie (twarzy innego człowieka), a inne za interpretację i kojarzenie ze znaną osobą. Pacjent jest w stanie rozpoznać poszczególne struktury twarzy – szerokość rozstawienia oczu, kształt nosa, kolor oczu, ale jednocześnie ma wrażenie, że widziane twarze wyglądają jednakowo. Ten ubytek pacjenci często kompensują, używając innych zmysłów – np. rozpoznają, że widziana osoba jest kimś z rodziny, dopiero po werbalnym przywitaniu.
• Zespół pomijania stronnego – objawia się całkowitym pomijaniem przedmiotów, które znajdują się po jednej ze stron pola widzenia np. człowiek cierpiący powodu tej przypadłości, chcąc namalować portret siedzącego naprzeciw niego człowieka, nakreśli jedynie połowę twarzy.
• Agnozja barw – jest definiowana jako utrata funkcji rozpoznawania i/lub nazywania kolorów. Pacjent potrafi określić, przykładowo że jeden kolor różni się od drugiego, że nie jest taki sam, jednak nie jest w stanie stwierdzić, że ten pierwszy jest np. żółty, a drugi niebieski. Należy podkreślić, że dysfunkcje w nazywaniu barw w agnozji kolorów nie są spowodowane deficytem pamięciowym czy językowym. Defektem podstawowym agnozji kolorów jest dyskoneksja wzrokowo-werbalna, czyli brak połączenia pomiędzy ośrodkami odpowiedzialnymi za widzenie i mowę. W dużym uproszczeniu jej podłożem jest takie uszkodzenie organiczne mózgu, które powoduje rozłączenie prawej półkuli (która odpowiada za percepcje barw) od lewej półkuli (która zawiaduje funkcjami werbalnymi)”

ROZDZIAŁ 2
Metodologia badań własnych
2.1. Cel badań
„Zasadniczym celem poznania naukowego jest zdobycie wiedzy maksymalnie ścisłej, maksymalnie pewnej, maksymalnie ogólnej, maksymalnie prostej, o maksymalnej zawartości informacji. Takie dopiero poznanie prowadzi do wyższych form funkcjonowania wiedzy, a są nimi prawa nauki i prawidłowości.”
Według Łobockiego „celem badań pedagogicznych jest opis badanych zjawisk i procesów pedagogicznych a w szczególności ujawnienie istniejących między nimi zależności i powiązań typu sprawczego”
Celem badań przedstawionych w niniejszej pracy na podstawie studium indywidualnego przypadku jest funkcjonowanie dziecka słabowidzącego. Chciałam bliżej przyjrzeć się sposobom radzenia sobie z wyzwaniami stawianymi przez otoczenie, z którymi borykają się osoby z wadami wzroku. Dowiedzieć się jak osoba słabowidząca spostrzega świat, co sprawia jej największą trudność. Jak dużą rolę odgrywa w jej życiu spostrzeganie wzrokowe, akustyczne, dotykowe.

2.2. Metody, narzędzia i techniki badań

„W pedagogice spotykamy się z całkowitą swobodą w określeniu metod, technik i narzędzi badawczych.” Według T. Pilcha „przez metodę badać rozumieć należy ″zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych obejmujących najogólniej całość postępowania badacza, zmierzającego do rozwiązania określonego problemu naukowego.″ (...) Metoda zawiera w sobie szereg działań o różnym charakterze, zarówno koncepcyjnym, jak i rzeczowym, zjednoczonych celem generalnym i ogólną koncepcja badań.”

W niniejszej pracy skorzystano z metody indywidualnego przypadku występującej jeszcze pod inną nazwą - studium indywidualnego przypadku. Metoda ta została zyskała powszechność w latach XX naszego wieku. Jest ona wykorzystywana w celu omówienia, przeanalizowania wybranego jednostkowego przypadku wychowawczego. „Przyjmując przeto przedmiot badań i funkcję metody indywidualnych przypadków za elementy konstytutywne, definicję jej można sformułować następująco: metoda indywidualnych przypadków jest sposobem badań polegających na analizie jednostkowych losów ludzkich uwikłanych w określone sytuacje wychowawcze, lub na analizie konkretnych zjawisk natury wychowawczej poprzez pryzmat jednostkowych biografii ludzkich z nastawieniem na opracowanie diagnozy przypadku lub zjawiska w celu podjęcia działań terapeutycznych.”
Innym podstawowym terminem metodologii badań pedagogicznych jest technika. M. Łobocki uważa że „techniki badawcze odnoszą się do bardziej uszczegółowionych
sposobów postępowania badawczego i faktyczni stosowanych w danej nauce. One są także metodami badań, lecz nie w ogólnym, a węższym znaczeniu tego słowa”
T. Pilch technikę interpretuje w sposób następujący: „czynności praktyczne, regulowane starannie wypracowanymi dyrektywami, pozwalającymi na uzyskanie optymalnie sprawdzalnych informacji, opinii, faktów.” „Techniki badań są zatem czynnościami określonymi przez dobór odpowiedniej metody i przez nią uwarunkowanymi. Czynności te w sensie logicznym są pojęciami podrzędnymi w stosunku do metody, a w sensie rzeczowym o znacznie węższym zakresie niż metoda. Technika badawcza ogranicza się do czynności pojedynczych lub pojedynczo jednorodnych. (...)
Badania metodą indywidualnych przypadków posługują się dość nielicznym zestawem technik badawczych. Wynikało głównie ze ścisłego określenia zakresu przedmiotowego metody. Najbardziej użyteczną techniką w przypadku omawianej metody jest wywiad. Znakomicie uzupełnia go obserwacja i analiza dokumentów osobistych. Niekiedy pomocne być mogą techniki projekcyjne, testy. Zależy to od charakteru i złożoności poszczególnego przypadku.”
Przeprowadzając badania metodą indywidualnego przypadku posłużono się następującymi technikami:
• wywiadem
• obserwacją
• analizą dokumentów
Obserwację M. Łobocki interpretuje w sposób następujący: „(...) stosowana jest niemal stale w życiu codziennym. Polega na spostrzeganiu faktów, zjawisk czy zdarzeń w ich naturalnym rozwoju, ich gromadzeniu i interpretowaniu. Obserwacja pozwala śledzić i badać obserwowane zjawiska tak, jak występują one „na co dzień”, bez sztucznego ich zabarwienia lub innego zniekształcenia czy ubarwienia.”
„Obserwacja jest najbardziej wszechstronną techniką gromadzenia materiałów. Z uwagi na jej złożoność i wszechstronność istnieją niekiedy tendencje do nazywania jej metodą badawczą. Nie jest to tendencja słuszna zważywszy, że obserwacja swe naczelne miejsce wśród sposobów poznawania zawdzięcza konieczności łączenia w niej wielu technik pomocniczych.”
Według T. Pilcha „obserwacja jest czynnością badawczą polegająca na gromadzeniu danych drogą postrzeżeń.”
„Najpopularniejszą postacią obserwacji jest tzw. obserwacja otwarta albo swobodna. (...) Wyżej zorganizowana formą obserwacji prowadzonej już w randze naukowej jest systematyczna obserwacja bezpośrednia lub pośrednia. (...) Szczególnym przypadkiem obserwacji systematycznej jest obserwacja uczestnicząca. Ten typ obserwacji występuje wówczas, jeśli badający stanie się uczestnikiem badanej zbiorowości i jest przez nią akceptowany. Może mieć dwie postacie: być jawną lub ukrytą.”
Według T. Pilcha „wywiad jest rozmową badającego z respondentem lub respondentami według opracowanych wcześniej dyspozycji lub w oparciu o specjalny kwestionariusz. (...) Wykorzystywany jest przy poznawaniu układów, charakteru i zależności środowiska wychowawczego, a także do poznawania wszelkiej problematyki środowiska i aspektów wychowania w środowisku społecznym. Wywiad służy głównie do poznawania faktów, opinii i postaw danej zbiorowości.”
T. Pilch określa „pojęcie narzędzia badawczego, które podobnie jak techniki z metodami bywa mylone z techniką badawczą."Otóż narzędzie badawcze jest przedmiotem służącym do realizacji wybranej techniki badań." (...) Narzędzia badań za każdym razem buduje się dla poznania określonej konkretnej sytuacji, zjawiska czy problemu. Wszelkiego typu zjawiska werbalne, kwestionariusze, skale, arkusze są w pełni odpowiednie dla jednego i tylko dla tego właśnie przypadku na użytek którego zostały skonstruowane. Z reguły tej wyłamują się niektóre testy psychologiczne stosowane do badań pewnych zjawisk dla dużych zbiorowości i w różnym czasie.”
Pilch wymienia następujące narzędzia badawcze:
• kwestionariusz wywiadu
• kwestionariusz ankiety
• narzędzia socjometrii
• narzędzia obserwacji:
 dzienniki obserwacji
 arkusz obserwacji
W tejże pracy użyto następujących narzędzi badawczych:
• kwestionariusz wywiadu
Podsumowując, metodą użytą w niniejszej pracy dyplomowej jest studium indywidualnego przypadku, techniką – obserwacja, wywiad, analiza dokumentów, zaś narzędzia to kwestionariusz wywiadu, arkusz obserwacji.

2.3. Teren i organizacja badań

Terenem, na którym przeprowadzono badania była Szkoła Podstawowa im. Jana Pawła II w Dębinkach. Uczą się w niej również dzieci z oddziału przedszkolnego. Jest to szkoła wiejska, licząca ok. 100 uczniów. Budynek piętrowy, spory jak na szkołę wiejską. W placówce mieści się sala gimnastyczna, szatnie z łazienkami dla dziewcząt i chłopców, bardzo dobrze wyposażona sala Terapii Integracji Sensorycznej, sala Terapii Biofeedback oraz sala, w której znajduje się powiększalnik dla dzieci słabo widzących. Wspomnijmy, iż „uczniom niedowidzącym szczególnie trudno jest czytać książki drukowane pismem zwykłym oraz sprostać wymaganiom ortografii i gramatyki. Dane ze sprawdzianów z matematyki wskazują, że opanowanie programu matematyki, jakkolwiek w mniejszym stopniu niż np. języka polskiego, wymaga wysiłku wzrokowego.” W 2015 roku w szkole utworzono oddziały integracyjne.
Od 2010 roku do powyższej szkoły uczęszcza uczennica z niepełnosprawnością wzrokową. Opisując przypadek dziewczynki przy użyciu metody indywidualnego przypadku uwzględniono:
• wiek uczennicy
• niepełnosprawność sprzężoną
• środowisko rodzinne
• sytuację materialną rodziny
• możliwość obserwacji uczennicy na przerwach, lekcjach
• możliwość przeprowadzenia wywiadu
Badania przeprowadzono na podstawie wnikliwej obserwacji uczennicy, dokumentacji szkolnej, rozmowy ze specjalistami pracującymi z dziewczynką oraz matką dziecka.

ROZDZIAŁ 3
Analiza badań własnych

3.1. Charakterystyka dziecka

Badana dziewczynka – Justyna ma 15 lat. Uczęszcza do ogólnodostępnej wiejskiej Szkoły Podstawowej z Oddziałami Integracyjnymi im. Jana Pawła II w Dębinkach. Z uwagi na niepełnosprawność sprzężoną uczennica posiada orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego oraz orzeczenie o potrzebie indywidualnego nauczania. Sprzężone niepełnosprawności dziewczynki obejmują dysfunkcję ruchową, intelektualną w stopniu lekkim oraz słabe widzenie. Choroba dziecka jest następstwem dziecięcego porażenia mózgowego. Upośledzenie zmysłu wzroku dotyczy ślepoty oka prawego i niedowidzenie lewego. Dziewczynka jest objęta nauczaniem indywidualnym na terenie szkoły. Z uwagi na przedłożone zaświadczenie lekarskie Justyna nie uczęszcza na zajęcia wychowania fizycznego i informatyki.
Justynka ma trzy młodsze siostry. Jedna uczęszcza do klasy VII, druga do klasy VI, a najmłodsza ma jeden rok. Siostra ucząca się w klasie VI również posiada orzeczenie o niepełnosprawności intelektualnej w stopniu lekkim oraz niedowidzenie oka prawego. Sytuacja materialna rodziny nie jest najlepsza. Matka z dziećmi i obecnym partnerem wraz ze swoją matką i ojcem mieszka w małym mieszkaniu komunalnym. Tyle osób musi się pomieścić w dwóch małych pomieszczeniach – kuchni i pokoju. Z uwagi na brak miejsca dziadek śpi na materacu na podłodze. Dziewczynki nie mają kontaktu z biologicznym ojcem. Matka nie pracuje zawodowo, zajmuje się dziećmi i domem. Finanse domowego wspierane są przez rentę dziadków oraz świadczenia pieniężne finansowane z budżetu państwa.
Poprzez obserwację szkolną zauważono, iż Justynka izoluje się od rówieśników. Z reguły przebywa sama. Nie nawiązuje kontaktów z innymi. Dokonując starannej obserwacji, wywiadu z matką, nauczycielami oraz specjalistami uczącymi dziewczynkę wnikliwiej poznano sytuację społeczno-zdrowotną Justynki.

3.2. Geneza i dynamika zjawiska

Zespół Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej w Nowym Dworze Mazowieckim przedstawił diagnozę w orzeczeniu, z której wynika, iż Justyna ma trudności z uczeniem się, z przyswajaniem wiedzy z uwagi na zaburzone procesy myślenia pojęciowego, logicznego. Uczennica nie radzi sobie z pojęciami abstrakcyjnymi, najlepiej rozumuje poprzez materiał konkretno-obrazowy. Nie rozumie długich poleceń. Słaba umiejętność formułowania wypowiedzi, co w znaczący sposób wpływa na kontakty z rówieśnikami. Utrzymuje się wada wymowy. Do każdego typu pracy umysłowej Justyna podchodzi z niepewnością i z widocznym niepokojem ruchowym. Dziewczynka wolno i z trudnością się porusza z uwagi na problemy z widzeniem oraz niedowład czterokończynowy. Pracuje mało samodzielnie, z osłabionym krytycyzmem. Funkcjonowanie emocjonalno-społeczne dziecka nie przebiega prawidłowo. Jak wynika z rozmowy z matką nie jest akceptowana przez inne dzieci w klasie. W związku z tym przebywa sama, również w domu, ucieka w swój świat, mówi sama do siebie. Bawi się sama nie zapraszając nikogo. W relacjach interpersonalnych jest pogodna i podporządkowana. Uczestniczy w imprezach klasowych i wycieczkach.
Zalecenia Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej w Nowym Dworze Mazowieckim wobec dziecka w szkole:
• zajęcia rewalidacyjne w postaci:
 terapia logopedyczna
 zajęcia z tyflopedagogiem w celu stymulowania zmysłu wzroku
 zajęcia rehabilitacji ruchowej
• pomoc psychologiczno-pedagogiczną w formie:
 zajęć korekcyjno-kompensacyjnych celem stymulowania rozwoju funkcji percepcyjno-motorycznych
 zajęć dydaktyczno-wyrównawczych usprawniających naukę czytania i pisania, liczenia, utrwalenie nabytych wiadomości
• dostosowanie warunków nauczania do potrzeb dziecka
 zadbanie o właściwe miejsce do pracy, wysokość stolika i krzesełka
 umożliwienie krótkich przerw w pracy przeznaczonych na realizację potrzeby ruchu i zmianę pozycji
 uwzględnienie ograniczeń wynikających z niepełnosprawności
• dostosowanie warunków nauki do potrzeb dziecka słabowidzącego:
 usadzenie dziecka w pierwszej ławce na wprost tablicy, ale mając na uwadze także to, by Justynka nie była narażona na bezpośrednie nasłonecznienie
 odpytywanie w formie ustnej kiedy to możliwe
 dostosowanie wszelkich materiałów i pomocy dydaktycznych do potrzeb wzrokowych dziecka, używanie dobrej jakości druku
 zezwolenie uczennicy na wybór najwygodniejszego dla niej przyboru pisarskiego
• wskazana indywidualizacja pracy dydaktyczno-wychowawczej
 częsty kontakt z uczennicą podczas zajęć lekcyjnych, dzielenie pracy na etapy, sprawdzanie czy dziewczynka umie prezentowane treści
 częste odwoływanie się do konkretu i znanych dziecku z doświadczenia sytuacji, zwiększenie ilości powtórzeń prezentowanych treści dydaktycznych
 nagradzanie uczennicy za wkład pracy i zaangażowanie
 częste stosowanie wzmocnień pozytywnych
 ograniczenie do minimum przedmiotów znajdujących się w najbliższym otoczeniu dziewczynki
 dostosowanie tempa i warunków nauki do możliwości uczennicy
• wskazana pomoc osób dorosłych w realizacji kontaktów z grupą rówieśniczą
3.3. Zaproponowane działania

We wrześniu na podstawie obserwacji dziecka stworzono Arkusz Wielospecjalistycznej Oceny Funkcjonowania Ucznia, który był wyznacznikiem do stworzenia IPET-u (Indywidualny Plan Edukacji Terapeutycznej). Justynka w ramach zajęć specjalistycznych otrzymała tygodniowo 30 min zajęć z tyflopedagogiem, 30 min z logopedą oraz 1 godzinę z rehabilitantem. Korzysta również z formy pomocy psychologiczno-pedagogicznej uczęszczając na zajęcia korekcyjno-kompensacyjne po 45 min tygodniowo.
Wspólnie z nauczycielami opracowano główne cele terapeutyczne i edukacyjne, które są wdrażane w bieżącą pracę z uczennicą.
Cele edukacyjne:
• wspomaganie uczennicy w całościowym rozwoju tak, by na miarę swoich możliwości była przygotowana do życia w zgodzie z sobą, ludźmi i przyrodą
• rozwijanie procesów poznawczych: uwagi, spostrzeżeń, pamięci, logicznego myślenia i mowy
• utrwalanie wiedzy o otaczającej rzeczywistości
• wdrażanie do werbalnego i niewerbalnego reagowania na proste polecenia nauczycieli w języku polskim
• rozwijanie wrażliwości, wyobraźni i kreatywności uczennicy
• poznawanie ważnych wydarzeń z dziejów narodu polskiego, wybitnych postaci historycznych, zapoznanie z symbolami narodowymi
• przeprowadzanie prostych doświadczeń oraz obserwacji
• wykorzystanie zdobyte wiedzy do rozwiązywania problemów
• rozbudzanie zainteresowań zjawiskami otaczającego świata
• doskonalenie myślenia abstrakcyjnego
Cele terapeutyczne:
• nauka właściwych zachowań społecznych
• kształtowanie pozytywnego stosunku do nauki
• podejmowanie działań o charakterze psychoterapeutycznym
• rozwijanie samodzielności oraz odpowiedzialności za siebie i najbliższe otoczenie
• inicjowanie kontaktów społecznych z rówieśnikami
• rozwijanie ciekawości w poznawaniu otaczającego świata
• podejmowanie działań uspokajających i aktywizujących uczennicę do nauki
• usprawnianie pracy poszczególnych analizatorów oraz ich integracja
• usprawnianie analizy i syntezy wzrokowej i słuchowej
Dziewczynka ma indywidualny tok nauczania, co pomaga jej w lepszym skupieniu się na danych ćwiczeniach. Sala w której uczennica ma zajęcia wyposażona jest w powiększalnik. Justyna często z niego korzysta, bądź z kart pracy o powiększonej czcionce. W związku z ośmieleniem dziewczynki z rówieśnikami oraz z poprawieniem kompetencji społecznych uczennica chodzi na niektóre zajęcia razem z klasą. Są to:
• edukacja do bezpieczeństwa
• doradztwo zawodowe
• zajęcia z wychowawcą
Częsty jest również kontakt z matką dziecka. Jest ona informowana na bieżąco o postępach córki w nauce oraz o innych najdrobniejszych postępach. Nauczyciele i specjaliści pracujący w szkole wspierają dziecko, otaczają opieką, zapewniają poczucie bezpieczeństwa.

3.4. Efektywność zaproponowanych działań

Justyna w szkole otoczona jest opieką. W wyniku indywidualnej pracy z nauczycielami i specjalistami nastąpiła znaczna poprawa w rozumieniu czytanego tekstu, w zapamiętywaniu np. tabliczki mnożenia. Zdecydowanie polepszeniu uległa pamięć mechaniczna oraz myślenie przyczynowo – skutkowe. Uczennica także chętniej pracuje na zajęciach. Współpracuje zadaniowo. Zawsze jest do zajęć przygotowana. Starannie prowadzi zeszyty, karty pracy. Stara się nie kreślić i nie poprawiać liter.
Nadal utrzymuje się wada wymowy. Mówi wyraźnie. Posiada rozwinięty słownik mowy biernej i czynnej. Prawidłowo buduje zdania, jednak wykazuje trudności w sprawnym formułowaniu wypowiedzi.
Justyna radzi sobie z emocjami. Wykazuje opanowanie i spokój. Poprawnie funkcjonuje w środowisku szkolnym i aktywnie uczestniczy w życiu klasy i całej szkoły. Delikatnie poprawił się kontakt z rówieśnikami.
Z uwagi na stwierdzoną niepełnosprawność intelektualna w stopniu lekkim, niepełnosprawność ruchową oraz zmysłową – słabe widzenie; konieczne jest kontynuowanie względem dziewczynki kształcenia specjalnego, które zapewni jej adekwatne do jej potrzeb i możliwości dostosowanie metod, form i tempa pracy. Zalecone formy rewalidacji powinny minimalizować stwierdzone dysfunkcje. Dotychczasowe stosowanie nauczania indywidualnego przyniosło widoczną poprawę funkcjonowania dydaktycznego Justyny.

ZAKOŃCZENIE

Problematyka, która została podjęta do analizy przez autorkę tejże pracy bardzo ją zainteresowała. Podczas pisania uzyskała odpowiedzi na wiele nurtujących ją pytań. Przybliżyła się do świata osób niewidzących, borykających się z wadą, bądź uszkodzeniem wzroku.
Literatura, którą przeczytano była interesująca wzbogacająca wiedzę badacza. Ukazała nie tylko naukę medyczną. Pokazała również problematykę dnia codziennego. Zauważono, iż osoby słabo widzące lub niewidome muszą pokonać wiele trudności. Związane są one nie tylko z chorobą, lecz także z barierami architektonicznymi oraz z postawą społeczną.
Ważną sentencją, która towarzyszyła autorce podczas pisania pracy była myśl, iż osoba niewidoma więcej widzi, niż ludzie którzy mają zdrowy wzrok. Niewidomi i słabo widzący rekompensują brak lub uszkodzenie wzroku innymi zmysłami – słuchem, węchem, smakiem, dotykiem. Jednak to co moim zdaniem jest najważniejsze to umiejętność słuchania odgłosów otoczenia, przyrody i oczywiście innych ludzi. Większość tych osób ma otwarte serce na innego człowieka. Mając taki dar należałoby postawić pytanie : Kto jest bardziej niepełnosprawny – „my” którzy widzimy, czy „Ci” którzy nie widzą? Pamiętajmy osoby niewidome widzą tylko inaczej. Pragną być traktowani jak inni.

BIBLIOGRAFIA
1. Łobocki M. ,Metody i techniki badań pedagogicznych, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2013
2. Majewski T. ,Poradnik metodyczny dla nauczycieli pracujących z dziećmi z uszkodzonym wzrokiem w systemie integracyjnym., Wyd. PZWN Warszawa 1997
3. Moore Q., Al-Zubidi N., Yalamanchili S., .Lee A.G. ,Zaburzenia widzenia niezależnie od przyczyn organicznych u dzieci, 2012, w: Okulistyka po dyplomie. Tom 2 Nr 5
4. Nazarczuk M.,Włączanie dzieci i młodzieży z niepełnosprawnością wzrokową do szkół ogólnodostępnych wyzwaniem dla tyflopedagogiki, Uniwerytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach Instytut Pedagogiki, Siedlce 2010 , w: Student Niepełnosprawny. Szkice i rozprawy Zeszyt 10(3)2010
5. Pilch T., Bauman T. ,Zasady badań pedagogicznych. Strategie ilościowe i jakościowe, Wydawnictwo Akademickie „Żak” Warszawa 2010
6. Seo-Wei Leo, Terri L. Young ,Oparte na dowodach naukowych aktualne poglądy na krótkowzroczność i postępowanie spowalniające jego progresję, 2013 , w: Okulistyka po dyplomie. Tom 3 Nr 3
7. Sękowska Z. ,Rewalidacja dzieci niewidzących w nauczaniu początkowym, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne Warszawa 1985
8. Walthes R. ,Tyflopedagogika, wyd. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2007

ŹRÓDŁA INTERNETOWE:
1. Bartoszek K. ,Co to są zaburzenia widzenia i jaki jest mechanizm ich powstawania, https://neurologia.mp.pl
2. Bartoszewicz H. ,Krótkowzroczność u dzieci, www.eDziecko.pl
3. Biała-Gosek K. ,Jaskra u dzieci , https://potral.abczdrowie.pl
4. Czechowska A. ,Astygmatyzm u dziecka: objawy, leczenie, przyczyna, 2017, www.mjakmama.pl
5. Harasymiuk A. ,Nadwzroczność, czyli dalekowzroczność; objawy, przyczyny i leczenie, 2018, https://zdrowie.tvn.pl
6. Kaczmarek B. ,Niedowidzenie – przyczyny i leczenie, 2012 http://www.leczeniezeza.pl/
7. Kondej A. ,Dalekowzroczność, 2017, https://www.medicover.pl/
8. Marciniak M. ,Kiedy mózg nie widzi tego, co oczy – o ślepocie korowej, www.forumneurologiczne.pl
9. Paplińska M. ,Przyczyny niepełnosprawności wzroku, 2017, bon.uw.edu.pl
10. Sobolewska M. ,Daltonizm: wada wzroku spowodowana nieprawidłową budową siatkówki, 2016, www.poradnikzdrowie.pl
11. Turska B. ,Mały daltonista- jak rozpoznać te wadę wzroku?, 2015 https://mamotoja.pl
12. Wawszczak M. ,Rodzaje i leczenie jaskry u dzieci, https://parenting.pl
13. Wiśniewska A. ,Dalekowzroczność (nadwzroczność): przyczyny, objawy, leczenie, 2018, www.poradnikzdrowie.pl
14. Wojdowska M. ,Astygmatyzm u dzieci – podstawowe informacje dotyczące wzroku, 2017, https://zdrowie.tvn.pl
15. Usiarczyk A. ,Jaskra u dzieci. Tylko wczesna diagnoza może zapobiec utracie wzroku, https://eBobas.pl