Poczucie własnej wartości i style przywiązania a relacje interpersonalne

Poczucie własnej wartości i style przywiązania a relacje interpersonalne

Na problem satysfakcji z relacji i kontaktów społecznych wpływa wiele czynników. Poziom samooceny i style przywiązania kształtowane od początku życia mogą oddziaływać na kompetencje społeczne, a co za tym idzie - na jakość nawiązywanych kontaktów z innymi. Niniejszy artykuł zawiera teoretyczne zagadnienia dotyczące tego problemu: kompetencji społecznych zdobywanych w ciągu całego życia podczas nawiązywania relacji interpersonalnych, a także samooceny i stylów przywiązania.

Satysfakcja z relacji i kontaktów społecznych jest bardzo ważna dla każdego człowieka niezależnie od jego wieku. Na tworzenie relacji interpersonalnych i ich jakość mają wpływ nabywane od pierwszych dni życia kompetencje społeczne. Jednostka w trakcie swojego rozwoju osiąga kolejne poziomy społecznej dojrzałości, zdobywa wiedzę oraz umiejętności społeczne, które są potrzebne do tworzenia związków międzyludzkich.

Pierwszą taką relacją jest relacja dziecko-dorosły, kiedy to kształtują się style przywiązania. Jak dowodzą liczne badania (Hazan, Shaver, 1994; Owens i in. 1995; Wojciszke, 2004; Dudek, 2008) to one odgrywają dużą rolę w doborze partnera w życiu dorosłym. Jakość relacji może również zależeć od posiadanego obrazu swojej osoby, czyli od samooceny. Ze względu na to, że osoba postrzegająca samą siebie jako lubianą, atrakcyjną, kompetentną oraz moralną nie obawia się, że otocznie ją odrzuci, a zatem chętniej nawiązuje relacje z innymi osobami.

Niniejszy artykuł poświęcony jest relacjom interpersonalnym, tworzeniu ich dzięki posiadanym kompetencjom społecznym oraz temu, jaki wpływ wywierają: obraz siebie i style przywiązania na relacje międzyludzkie - związki partnerskie i małżeńskie.

Teoria przywiązania Johna Bowlby (1980, za: Plopa, 2008) przedstawia przywiązanie jako potrzebę nawiązania więzi z osobnikami tego samego gatunku; co ma podstawy biologiczne. Wiele badań pokazuje jak ważne są relacje w okresie wczesnego dzieciństwa. Goldberg (2000,za: Plopa, 2008) zwraca uwagę na adaptacyjną funkcję więzi, czyli rolę wczesnych doświadczeń przy kształtowaniu się zasobów jednostki.

Zaraz po urodzeniu dziecka, uruchamia ono tzw. system wyzwalaczy dla opiekuna, poprzez które sygnalizuje swoje potrzeby. Mówimy tutaj o zachowaniach przywiązujących, mających spełnić funkcję ochrony przed niebezpieczeństwem. Ainsworth i Martin (1995, za: Plopa, 2008) mówią o behawioralnym systemie przywiązania jako o systemie umożliwiającym uczenie się dziecka zarówno świata jak i zaufania do drugiej osoby. W celu utrzymania kontaktu z osobą dorosłą dzieci używają różnych zachowań, na przykład takich jak uśmiech, przytulanie, ssanie, czy krzyk. Poprzez takie zachowania umacniają się więzi pomiędzy dzieckiem a osobą sprawującą nad nim opiekę.

Mary Ainsworth (1977, za: Plopa, 2008) na podstawie badań dotyczących relacji między matką a dzieckiem wyróżniła następujące style przywiązania:
• styl bezpieczny (zaufanie dziecka do opiekuna oparte jest na dostępności i wrażliwości; w momentach zagrożenia komfortu dziecka zapewnione jest bezpieczeństwo przez osobę dorosłą);
• styl lękowo-ambiwalentny (gdy występuje niepewność u dziecka czy opiekun jest dostępny, poczucie bezpieczeństwa jest obniżone, pojawia się lęk przed rozłąką, a w momencie kontaktu z opiekunem może pojawiać się u dziecka ulga lub złość);
• styl unikający (gdy w sytuacjach będących zagrożeniem opiekun jest niedostępny, unikanie kontaktu może być tego konsekwencją, ma to na celu ochronę przed zranieniem, przywiązywanie się do innych staje się obojętne a rozłąka nie musi wiązać się z negatywnymi emocjami).

Według teorii przywiązania doświadczenia pojawiające się we wczesnym okresie dzieciństwa mają wpływ na funkcjonowanie danej osoby w przyszłych relacjach interpersonalnych. Znaczenie ma tutaj reagowanie dorosłych na emocje niemowląt, co wymaga wcześniej odpowiedniego ich odczytania i zinterpretowania. Ma to wpływ na przyszłe funkcjonowanie emocjonalne dziecka w jego dorosłym życiu (Feldman i in., 1999, za: Plopa, 2008).

Dzieci, które doświadczyły bezpiecznego stylu przywiązania, posiadają zdolność swobodnego ujawniania swoich potrzeb dotyczących ochrony i komfortu. Nie potrafią tego dzieci, których opiekunowie prezentują wzorce ambiwalentne (wyolbrzymione przywiązanie) i unikające (ograniczone przywiązanie) (Feldman i in., 1999, za: Plopa, 2008).

Interakcje z rodzicem reagującym na różne emocje dziecka uczą dziecko, że wyrażanie emocji jest użyteczne w relacjach społecznych (również negatywne emocje są w tym przydatne, gdyż zwykle uaktywniają opiekuna). Unikanie wiąże się z minimalizowaniem ekspresji emocjonalnej, ze względu na to, że dziecko zostało nauczone hamować emocje, również te pozytywne. Ambiwalencja natomiast związana jest z podwyższaniem ekspresji emocjonalnej przez dziecko.

Rozwój emocjonalny to podstawa rozwoju społecznego. Dzieci będące w relacji z opiekunem w stylu bezpiecznym uczą się, że wszystkie przeżywane przez nie emocje są akceptowane, co jest bardzo ważne w komunikacji społecznej. Dzieci przywiązane w stylu unikającym otrzymują informację, że nie dostaną wsparcia w momencie ujawniania emocji, zwłaszcza tych negatywnych. Styl przywiązania ambiwalentny daje dziecku informację, że uwagę opiekuna można przywołać głównie przy pomocy intensywnych, negatywnych emocji (Moss i in., 1999, za: Plopa, 2008).

Thompson (1999, za: Plopa, 2008) powołując się na badania podaje, że występują korelacje pomiędzy bezpiecznym przywiązaniem a otwartością, ujawnianiem emocji, swobodą, posiadanym słownictwem emocjonalnym, plastycznością podczas sytuacji problemowych oraz interpretacją emocji innych osób.

Hazan i Shaver (1994,za: Plopa, 2008) przedstawili teorię, w której więź pomiędzy parami opisują jako proces przywiązania podobny do przywiązania występującego w relacji niemowlę i opiekun. U dorosłych będących w relacji pojawia się pewność siebie i poczucie bezpieczeństwa w momencie, gdy ich partnerzy są obok (wrażliwi na sygnały). Dynamika relacji pomiędzy niemowlęciem a dorosłym na tle emocjonalnym i behawioralnym oraz dynamika relacji romantycznych pomiędzy dorosłymi sterowane są przez taki sam system biologiczny (Plopa, 2008).

R. Chris Fraley, Phillip R. Shaver (2000, za: Plopa, 2008) piszą, że podane przez Mary Ainsworth wzorce przywiązania przypominają style miłości, jakie obserwuje się u dorosłych. Unikanie prowadzi do odczuwania braku komfortu z bycia w bliskich relacjach z partnerem oraz trudności w zaufaniu. Bliskość i intymność powoduje wówczas nerwowość. Przywiązanie bezpieczne przynosi natomiast satysfakcję z bliskich relacji, jak również akceptację bliskości. W relacji lękowo-ambiwalentnej odczuwany jest brak gotowości na bliskie relacje, co ma wpływ na brak przekonania o uczuciach partnera. Osoby, z takim typem przywiązania swoim zachowaniem mogą powodować powstawanie dystansu pomiędzy partnerami.

Bezpieczeństwo niemowlęcia we wczesnych miesiącach życia zależy od sygnałów zewnętrznych m.in. dostępności bliskości. Takie powtarzane interakcje powodują powstawanie wewnętrznych regulacji przywiązaniowych zachowań. Ciepło, odpowiednia reakcja i konsekwencja uczy dziecko, że może ono liczyć na inne osoby, gdy tego potrzebuje. Dzięki temu dzieci uczą się inicjowania kontaktów z innymi, pewności siebie oraz mają świadomość, że mogą osiągnąć określone wsparcie. Jeśli jednak dziecko odczuwa brak bezpieczeństwa, często domaga się uwagi i opieki lub też wycofuje się, co prowadzi do zwiększonej samowystarczalności (DeWolff, van Ijzendorn, 1997, za: Plopa, 2008).

Aktywne modele przywiązania, które są ukształtowane w okresie dzieciństwa, są stabilne w całym życiu jednostki. Wpływ doświadczenia określonego przywiązania w okresie niemowlęctwa na romantyczne przywiązanie pokazują badania Hazan i Shaver (1987, za: Plopa, 2008 ), w których odkryto, że dorośli o bezpiecznym stylu przywiązania w relacji romantycznej określali relacje z rodzicami głównie jako opiekuńcze, czułe i akceptujące.

Mikulincer i Bucholtz (1995, za: Plopa, 2008) przeprowadzili badania dotyczące związków między stylem przywiązania badanych osób a poszukiwanym i postrzeganym przez nie wsparciem o charakterze instrumentalnym i wsparciem emocjonalnym otrzymanym od partnerów, przyjaciół i rodziców. Osoby badane prezentujące bezpieczny styl przywiązania odczuwały większe wsparcie oraz poszukiwały wsparcia w większym stopniu niż badani prezentujący inny niż bezpieczny styl przywiązania.

Badania R. Rogers Kobak i Cindy Hazan (1991, za: Plopa, 2001) pokazują, że bezpieczny styl przywiązania związany jest z pewnymi zachowaniami występującymi w relacjach małżeńskich, takich jak otwartość, wrażliwość, kooperatywność, konstruktywna komunikacja. W małżeństwach, gdzie jedna z osób doświadczała braku bezpiecznego stylu przywiązania, występowało więcej konfliktów, agresji, a romantyczność w relacjach szybko zanikała.

Bliskość w związkach jest odczuwana w większym stopniu przez osoby charakteryzujące się bezpiecznym stylem przywiązania niż osoby o unikowym i lękowo-ambiwalentnym stylu przywiązania (Dudek, 2008).

Style przywiązania warunkują zachowania i odczucia wobec partnera. Osoby o bezpiecznym stylu przywiązania odczuwają poziom zadowolenia dotyczący bycia w relacji z partnerem na wysokim poziomie. Przywiązują się szybko a uczucia i emocje prezentują otwarcie. Mają poczucie, że partner jest zawsze obecny w trudnych i ważnych sytuacjach (Plopa, 2001).

Badania R. Rogers Kobak i Cindy Hazan (1991, za: Dudek, 2008) pokazują, że osoby o bezpiecznym stylu przywiązania w sytuacjach konfliktowych z partnerem dążą do kooperacji i skłonne są do ustępstw. Osoby o pozostałych stylach przywiązania skłonne były do zachowań agresywnych - fizycznych oraz werbalnych.

Osoby o lękowo-ambiwalentnym stylu przywiązania mogą przejawiać problemy w tworzeniu bliskiego związku. Osoby charakteryzujące się unikowym stylem przywiązania nie są zdolne do szczerego dialogu z partnerem, a okazywanie bliskości jest dla nich problemem (Plopa, 2001).

Styl przywiązania ma wpływ na to, w jaki sposób przeżywa się miłość i bliskość w związku. Styl bezpieczny pozwala osobom dążyć do bliskiego kontaktu z partnerem oraz czuć z niego satysfakcję. Osoby stosujące styl unikowy boją się nawiązywać bliskie stosunki z partnerem, izolują się od partnera (Wojciszke, 2004).

Maria Kaźmierczak i Mieczysław Plopa (2006) przeprowadzili badania dotyczące stylów przywiązania i ich wpływu na relacje z małżonkiem. Wykazano, że różnicują one zachowania w związku oraz ocenę zachowań współmałżonka, jak również satysfakcję z małżeństwa. Styl bezpieczny pozytywnie wpływa na związek małżeński a style niepewne czyli unikowy i lękowo-ambiwalentny współwystępują z zachowaniami niekorzystnymi dla stabilności związku.

Według Johna Bowlby (1980, za: Kaźmierczak, Plopa, 2006) przywiązanie to potrzeba tworzenia więzi z drugim osobnikiem danego gatunku. Uważa on, że jednostki tworzą pewne reprezentacje psychiczne (tzw. modele robocze) swojej osoby i innych w bliskim związku. Jeden model roboczy jest związany z samym sobą i dotyczy samooceny (jest to przekonanie o swojej wartości dla rodziców), która wpływa na funkcjonowanie w późniejszym życiu. Drugi model roboczy dotyczy innych osób
w związkach, jest związany z zaufaniem lub też przekonaniem o możliwości polegania na innych. Mieczysław Plopa (2007) pisze, że przywiązanie to prototyp relacji interpersonalnych w całym życiu, również w dorosłości.

W bezpiecznym stylu przywiązania istnieje przekonanie, że partner stale będzie udzielał wsparcia i dostarczał miłości (Cialdini i in., 2002, za: Kaźmierczak, Plopa, 2006) a osoba postrzega siebie jako wartościową i skuteczną w udzielaniu wsparcia swojemu partnerowi (Kobak, Hazan, 1991, za: Kaźmierczak, Plopa, 2006). Osoby charakteryzujące się stylem przywiązania lękowo-ambiwalentnym przejawiają lęk przed byciem porzuconym i są przekonane, że ich potrzeby nie są zaspokajane; natomiast osoby charakteryzujące się stylem przywiązania unikowym stosują obronnie dystans w stosunku do partnera, trudno im zaufać komuś bliskiemu. Te niepewne style przywiązania związane są z niskim poczuciem własnej wartości, jak również poczuciem ograniczonej skuteczności (Cialdini i in., 2002, Kobak, Hazan, 1991, za: Kaźmierczak, Plopa, 2006).

W badaniach Collins i współpracowników (2002, za: Kaźmierczak, Plopa, 2006) stwierdzono, iż kobiety i mężczyźni przejawiający unikowy styl przywiązania negatywnie oceniają partnerów, rzadko angażują się oraz wiążą się z osobami posiadającymi cechy osobowości niekorzystne dla funkcjonowania interpersonalnego tj. na przykład wysoka zazdrość.

Samoocena jest bardzo ważnym elementem obrazu siebie. Jej poziom jest związany z uzyskanym zadowoleniem na podstawie pełnionej przez siebie roli społecznej, na przykład roli współmałżonka, czy partnera. Wysoka samoocena jest wtedy, gdy dana osoba posiada pozytywny obraz siebie oraz świadomość swoich możliwości. Niska samoocena jest związana z negatywną oceną siebie, niedocenianiem własnych umiejętności (Aronson,1997, za: Siudem, 2005).

Nurt poznawczy w psychologii mówi o samowiedzy jako o reprezentacji siebie samego, czyli wiedzy danej osoby odnoszącej do siebie. Samowiedza to układ autoschematów i wiedzy o "ja". Stanowi on zbiór wyobrażeń i sądów dotyczących własnego intelektu, wyglądu zewnętrznego bądź ambicji życiowych. Jednostka może je nabywać w procesie samopoznania intencjonalnie lub w sposób niezamierzony (Dymkowski, 1993).

W poznawczym podejściu do osobowości uważa się, że jednostka zbiera i przetwarza informacje dotyczące siebie i świata, napływające z zewnątrz oraz na podstawie własnych obserwacji (Fecenec, 2008). Pojęcie "Ja" jako część osobowości w systemie poznawczym jest zbiorem przekonań o sobie. Człowiek jest unikalną jednostką, odróżniającą się od innych osób na przykład ze względu na doświadczenia, postawione sobie cele, cechy (Steele, 1999, za: Fecenec, 2008).

Józef Kozielecki (1986) strukturę samowiedzy opierał na kategoriach takich jak: kategoria centralna i peryferyjna. Centralna to szeroko pojęte sądy, które dzieli się na podgrupy:
• sądy opisowe (samoopis);
• sądy wartościujące;
• sądy o osobistych standardach.

Sądy osobiste i wartościujące to tzw. "ja realne" (dotyczą rzeczywistości), zaś te o osobistych standardach to "ja idealne" (dotyczą stanów, jakie jednostka chciałaby osiągnąć).

Kategoria peryferyjna jest złożona z sądów: generowania wiedzy o samym sobie oraz dotyczących komunikowania wiedzy o samym sobie (Kozielecki, 1986).

Samoocena jako element systemu "Ja" ma konstrukcję hierarchiczną:
• najniższy poziom - szczegółowe sądy o samym sobie dotyczące konkretnych zdarzeń;
• średni poziom - komponenty samooceny, samowartościowanie dotyczące obszarów funkcjonowania jednosti, na przykład kompetencje, atrakcyjność fizyczna
• najwyższy poziom - ogólna samoocena budowana na podstawie niższych poziomów (Epstein, 1980, za: Fecenec, 2008).

Samoocena zalicza się do centralnych składników samowiedzy. Występuje zazwyczaj jako przekonanie, siebie które jednostka ma o sobie. Dotyczy cech związanych na przykład z stosunkami z innymi osobami (status społeczny), cechami osobowości, fizycznymi właściwościami (wygląd). Według Janusz Reykowskiego (1970) są to sądy prywatne.

Samoocena według Bogdana Wojciszke (2004) to reakcja jednostki na siebie samą i może być gwałtowną emocją. Osoby o wysokiej samoocenie mają lepsze samopoczucie, lepszy stan zdrowia i odnoszą więcej sukcesów w życiu. Osoby o niskiej samoocenie mniej osiągają w życiu zawodowym, są niespójne wewnętrznie, zmienne i niepewne.

W stanowisku interakcyjnym Józefa Kozieleckiego (1986) samowiedza jest regulowana przez oddziaływania społeczne, zależna od spotykanych ludzi i sytuacji, w jakich się osoba znajduje. Wśród najbliższych osób dana jednostka może posiadać samoocenę wysoką a przy pracodawcy niską, czyli to stanowisko zakłada, że obraz siebie to proces zmienny.

Zmiany zachodzą w samoocenie cały czas, w miarę modyfikowania wiedzy na swój temat w momencie zachodzących zmian w życiu takich jak wchodzenie w nowe role społeczne, zmiana statusu ekonomicznego dzięki awansowi lub utracie pracy, zmiana w relacjach rodzinnych (Robins, Trzesniewski, 2005, za: Fecenec, 2008).

Samoocena kształtowana jest już w okresie dzieciństwa, kiedy to na jej rozwój i samowartościowanie ma wpływ rodzina - głównie relacje z rodzicami (Cardinali i D?Allura, 2001, za: Fecenec, 2008). Ewa Czemierowska (2004) podaje, że poczucie własnej wartości kształtuje się od początku życia w rodzinie. Jest ona częścią tożsamości, która na początku jest niewyraźna, dlatego też dziecko kształtuje obraz siebie na postawie tego, co słyszy od bliskich.

Leary, Tambor, Terdal, Downs (1999, za: Fecenec, 2008) podają, że wysoka samoocena jest mechanizmem zabezpieczającym daną jednostkę przed zagrażającymi i stresującymi emocjami, zdarzeniami, które pojawiają się w naszym życiu. Ma to wpływ na przystosowanie się jednostki oraz stanowi to wzmocnienie, które ukierunkowuje osobę na poszukiwanie doznań, sytuacji i informacji, które powodują podwyższenie samooceny.

W teorii socjometrycznej samoocena uważana jest jako lekarstwo na lęk. Osoba postrzegająca siebie samą jako atrakcyjną, lubianą, kompetentną i moralną nie obawia się, że zostanie odrzucona przez otoczenie. Wysoka samoocena może zatem pomagać w radzeniu sobie z mogącym się pojawić lękiem przed alienacją społeczną (Leary, Tambor, Terdal, Downs, 1999, za: Fecenec, 2008).

Ellyn Kaschak (2001) podaje, że u kobiet poczucie własnej wartości zależne jest od udanych związków z innymi osobami, łączy on tą zależność z procesem socjalizacji dziewcząt. W badaniach Anny Siudem (2005) potwierdzone zostało, że istnieje związek pomiędzy uczuciem szczęścia u kobiet w życiu małżeńskim a poziomem samooceny. Im samoocena jest wyższa, tym poczucie szczęścia w małżeństwie jest większe. Kobiety o wysokiej samoocenie również w wysokim stopniu miały zaspokojone potrzeby samorealizacji.

Osoby posiadające wysoką samoocenę określane są jako zdrowsze i potrafiące efektywniej regulować swoje zachowanie. Są one aktywne, ambitne i wytrwałe w podejmowanym działaniu. Posiadana przez nich wiedza na swój temat jest spójna i pewna. Osoby z niską samooceną częściej odczuwają negatywne emocje i są narażone na przykład na depresję. Ich samowiedza na swój temat jest niespójna i mało rozbudowana (Fecenec, 2008).

Pozytywny obraz samego siebie ma wpływ na społeczne funkcjonowanie. Osoby, które posiadają wysoką samoocenę prezentują się innym jako atrakcyjne fizycznie, kompetentne i społecznie sprawne, co sprzyja nawiązywaniu wielu relacji interpersonalnych. A różnorodność takich relacji pozwala na lepsze przystosowanie się jednostki do życia z innymi (Fecenec, 2008).

Kompetencja społeczna to efektywność funkcjonowania w różnego rodzaju sytuacjach społecznych (Matczak, 2001). Mówiąc o efektywności funkcjonowania człowieka bierze się pod uwagę osiąganie własnych celów przez jednostkę oraz jej zachowanie w zgodności ze społecznymi oczekiwaniami. Tak więc kompetencja społeczna to pogodzenie własnych interesów z interesami społecznymi (Oppenheimer, 1989, za: Matczak, 2001). Beisert, Pasikowski i Sęk (1991) piszą, że nieodzownym komponentem społecznej kompetencji jest asertywność. Jest ona umiejętnością, która łączy w sobie kompetencje społeczne i realizacje własnych celów.

Stanley Greenspan (1981, za: Matczak, 2001) zalicza do kompetencji społecznych składniki takie jak inteligencja społeczna, cechy temperamentu oraz cechy charakteru. Jednak zazwyczaj mówiąc o kompetencji społecznej ma się na myśli umiejętności odpowiednio wykorzystywane w sytuacjach społecznych tego wymagających. Może to być umiejętność dotycząca więzi emocjonalnych i ich budowania (Jakubowska, 1996).

W tworzeniu relacji interpersonalnej ważne są kompetencje społeczne, ale i uczucia oraz emocje. Wyrażanie emocji to najszybsza forma komunikacji. Natomiast to, jak je wyrażamy, jest wynikiem doświadczeń danej osoby (Taracha, 2001). Zdolności empatyczne mają wpływ na tworzenie, a potem rozwijanie satysfakcjonujących związków. Pierwszą relacją zaspokajającą potrzeby społeczne jest relacja między rodzicami i dziećmi.

Tworzenie relacji interpersonalnych ma miejsce od początku życia. W tym procesie muszą być obecni inni ludzie. Dana osoba rozwijając się osiąga kolejno odpowiednie poziomy dojrzałości społecznej, zdobywa wiedzę i umiejętności społeczne, potrzebne to tworzenia w przyszłości związków międzyludzkich. Rodzaj związków społecznych zależy od rozwoju społecznego jednostki (Brzezińska, 2000).

Pierwsze kontakty z innymi to obserwacja ich zachowań. Z czasem dziecko ma potrzebę zwrócenia na siebie uwagi, kontakty te to odbieranie i przekazywanie informacji. Następny etap w kontaktach społecznych to oddziaływanie na siebie, wykonywanie czynności, które wykonują inni (początkowo - naśladowanie, następnie zabawy równolegle). W późniejszym okresie rozwija się umiejętność współdziałania. Początkowo jest ono jednorodne, potem pojawiają się zabawy, w których wykonywane czynności mimo, że takie same, to wykonywane są na zmianę. Kolejno w zabawach dostrzec można podział na role. Umiejętności kształtowane w zabawach rozwijane są w późniejszym czasie w kontaktach międzyludzkich. W późniejszym okresie dzieci wypracowują zdolność do organizowania oraz do kierowania działaniem innych jednostek. Kształtuje się wtedy też zdolność do działania na korzyść innych - są to zachowania prospołeczne (Matczak, 2003).

W rozwoju dziecka wraz z wiekiem pojawiają się nowe formy kontaktów, zanika również rola osoby dorosłej w inicjowaniu kontaktów nawiązywanych przez dziecko. Początkowo dorosły nakłania do kontaktów z innymi dziećmi, jest obecny podczas zabaw, lecz w okresie przedszkolnym stała opieka dorosłego nie jest już potrzebna (Matczak, 2003).

Relacje interpersonalne przedstawiane są jako "układ podrzędności i nadrzędności - osoba mniej dojrzała społecznie jest podporządkowana osobie bardziej dojrzałej społecznie" (Kowalik, 2008: 99) - odpowiednie dla wczesnych faz rozwoju człowieka. Pozycje społeczne zmieniają się w zależności od okresu w jakim jesteśmy, od okresu dzieciństwa do starości. Zmienia się to ze względu na nabywanie kompetencji społecznych.

Wyróżnia się dwa rodzaje relacji interpersonalnych:
• związki pionowe - nawiązywane są z osobą posiadającą większą władzę i wiedzę niż dziecko (rodzic bądź nauczyciel); relacje te zapewniają bezpieczeństwo i ochronę dla dziecka oraz naukę pewnych sprawności i przekazanie wiedzy;
• związki poziome - nawiązywane są z osobą posiadającą taki sam poziom wiedzy jak dziecko, a interakcje pomiędzy tymi osobami są wzajemne; w tych relacjach następuje nauka umiejętności dotyczących rywalizacji i kooperacji (Harup, za: Schaffer, 2006).

W okresie adolescencji ważną rolę w procesie socjalizacji pełnią rówieśnicy. Jednostki w tej fazie rozwoju są bardzo skłonne do zacieśniania relacji z innymi osobami należącymi do grupy rówieśniczej. Relacje między nastolatkami są intensywne głównie ze względu na chęć uzyskania przez nich akceptacji wśród rówieśników oraz chęć dzielenia się doświadczeniami i uczuciami ( Turner, Helms, 1999). Kontakty z równolatkami pozwalają na dalszy rozwój umiejętności społecznych, zwiększając świadomość interpersonalną. To okres rozumienia punktu widzenia innych osób i odczuwania empatii (Turner, Helms, 1999). Nastolatki w swoim towarzystwie spędzają dużo czasu, ich kontakty stają się intymne, opowiadają sobie nawzajem o odczuciach i powierzają sobie tajemnice. Takie związki mogą trwać nawet ponad rok. (Bee, 2004).

Don E. Hamachek (za: Obuchowska, 2010) uważa, że grupa rówieśnicza pełni ważną rolę w rozwoju społecznym nastolatka. Odpowiednia grupa rówieśnicza:
• podnosi poczucie własnej wartości;
• zastępuje rodzinę
• określa standardy zachowania
• stabilizuje osobowość
• daje wzory do naśladowania
• zapewnia bezpieczeństwo.

W procesie socjalizacji są dwa stadia. Pierwsze to stadium socjalizacji pierwotnej mające miejsce w rodzinie. Drugie stadium tzw. wtórnej socjalizacji - gdy jednostki zaczynają uczestniczyć w różnych grupach społecznych. Każdy w grupie zajmuje pewną pozycję i pełni daną mu rolę. Dlatego w procesie socjalizacji istotne jest pełnienie ról społecznych w grupach rówieśniczych (Przetacznik-Gierowska, 2006).

Związki interpersonalne pomiędzy rówieśnikami są bardzo istotne w wieku dojrzewania. W tym okresie relacje interpersonalne mają wpływ na związki zawierane w późniejszym życiu, choćby dlatego, że młodzież uczy się, jak traktować osoby płci odmiennej. Interakcje wśród rówieśników z czasem są trwalsze, częstsze, bardziej spójne oraz intymne (Schaffer, 2006).

Erikson (Evans, 1969, za: Bee, 2004) wymienia intymność versus izolację jako dylemat wczesnej dorosłości. Intymność rozumiana jest jako połączenie swojej tożsamości z inną osobą bez utraty części siebie. Jest to najlepiej widoczne w związkach partnerskich, w których można stworzyć bezpieczne przywiązanie.

W doborze partnera dużą role odgrywa atrakcyjność seksualna i miłość, ale również osobowość i wzorce przywiązania, które wpływają na sam wybór partnera i tworzony z nim wzorzec związku (Bee, 2004). Szczególne znaczenie ma model przywiązania. Dorośli mają tendencję do tworzenia bardzo podobnego modelu przywiązania do swojego partnera i przyszłego małżonka, poprzez analogię do modelu przywiązania do rodziców. Zjawisko to potwierdzają badania G. Owens i in. (1995, za: Bee, 2004).

Tworzone więzi między dorosłymi mogą różnić się ze względu na typy związków.
Robert Sternberg (1987, za: Bee, 2004) uważa, że na miłość składają się trzy komponenty:
• intymność (zbliżenie i łączność);
• namiętność (tęsknota);
• zaangażowanie (kontakt przez dłuższy czas).

Poprzez kombinację tych komponentów można uzyskać związki różnego rodzaju, od lubienia poprzez miłość romantyczną do miłości skonsumowanej.

Na jakość związku składa się nie tylko model przywiązania lecz również to, w jakim stopniu zainwestowano w intymność, namiętność oraz zaangażowanie. Tak więc, by mówić o funkcjonowaniu związku, należy brać pod uwagę te dwa podejścia (Bee, 2004).
________________________________________

________________________________________Bibliografia

• Bee H., (2004). Psychologia rozwoju człowieka. Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka
• Beisert M., Pasikowski T., Sęk H., (1991). Asertywność jako ważny zespół kompetencji życiowych. [w:] H. Sękowska (red.), Twórczość i kompetencje życiowe a zdrowie psychiczne Poznań: Wydawnictwo Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, s. 51-68
• Brzezińska A., (2000). Społeczna psychologia rozwoju. Warszawa: Scholar
• Dudek M., (2008) Bliskość i style przywiązania a taktyki wpływu stosowane w związkach małżeńskich. W: Psychologia Jakości życia, tom 7, nr 1 i 2 s.159-179
• Jakubowska U., (1996). Wokół pojęcia "kompetencja społeczna" - ujęcie komunikacyjne. Przegląd Psychologiczny, 39, s. 29-40
• Kaschak E., (2001) Nowa psychologia kobiety. Podejście feministyczne. Gdańsk: Gdańskie wydawnictwo Psychologiczne
• Kaźmierczak M., Plopa M., (2006). Style przywiązaniowe partnerów a jakość komunikacji w małżeństwie. W: Psychologia rozwojowa, tom 11, nr 4 s.115-126
• Kowalik S., (2008). Rozwój społeczny. W: Harwas-Napierała, B., Trempała, J., Psychologia rozwoju człowieka: Rozwój funkcji psychicznych. T.3. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN
• Matczak A., (2003). Zarys psychologii rozwoju. Warszawa: Wydawnictwo ŻAK
• Plopa M., (2007). Więzi w małżeństwie i rodzinie: metody badań. Kraków: Impuls
• Przetacznik-Gierowska M., (2006). Zasady i prawidłowości psychicznego rozwoju człowieka. [w:] Przetacznik-Gierowska M., Tyszkowa M.,
• Schaffer H. R., (2006). Rozwój społeczny: dzieciństwo i młodość. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagielońskiego
• Taracha M., (2001). Kompetencje społeczne. [w:] Remedium. Grudzień 2001 s. 20-21
• Turner J.S., Helms, D. B., (1999). Rozwój człowieka. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne
• Wojciszke B., (2004). Psychologia miłości. Intymność. Namiętność. Zaangażowanie. Gdańsk: Gdańskie wydawnictwo Psychologiczne
• Koruba K., Czemierowska E., Poczucie własnej wartości. [w:] Psychologia w szkole, nr 3/2004 s. 117-126