Zabawy wspierające procesy integracji sensorycznej

Domowe zabawy wspierające procesy integracji sensorycznej w czasie pandemii
Integracja sensoryczna jest procesem neurologicznym, w którym mózg odbiera pochodzące ze wszystkich zmysłów (wzroku, słuchu, dotyku, zapachu, smaku, równowagi i czucia głębokiego) informacje, rozpoznaje je, interpretuje, segreguje oraz łączy ze sobą i wcześniejszymi doświadczeniami, w celu wykorzystania ich do wytworzenia adekwatnej reakcji organizmu, uwzględniającej zmieniające się warunki otoczenia. Jest to zatem taka organizacja wrażeń, by mogły zostać właściwie użyte do celowego, efektywnego działania.
Ryzyko wystąpienia u dziecka zaburzeń integracji sensorycznej zwiększa się wraz z pojawieniem się pewnych czynników. Należą do nich np.: spożywanie alkoholu i palenie papierosów w ciąży, długotrwałe leżenie kobiety ciężarnej czy też przyjmowanie przez nią niektórych leków. Prawdopodobieństwo to rośnie także podczas przedwczesnego porodu, rodzenia poprzez cesarskie cięcie czy w wyniku niektórych komplikacji powstałych w czasie porodu, chociażby niedotlenienia. U dzieci, których rodzice ograniczają kontakt ze światem zmysłów, które przebywają w środowisku ubogim w bodźce sensoryczne to ryzyko również się zwiększa.
Proces powstawania integracji sensorycznej rozpoczyna się już w okresie płodowym. Jednak najintensywniej przebiega w pierwszych 3 latach życia dziecka i trwa do około 7 roku życia. Pierwsze objawy zaburzeń integracji sensorycznej pojawiają się już w wieku niemowlęcym. Dziecko wykazuje albo zbyt małą, albo nadmierną reakcję na bodźce zmysłowe. Może reagować lękiem i płaczem na hałasy (np. odkurzacz, mikser, blender), nie toleruje codziennych czynności, takich jak: mycie włosów czy ciała, obcinania paznokci czy włosów uderza siebie lub innych zabawkami, je mało i/lub unika konkretnego jedzenia. Małe dzieci z zaburzeniem integracji sensorycznej mają także problemy z koordynacją ruchową (wzrokowo-ruchową). Mogą mieć trudności z chodzeniem, wstawaniem czy łapaniem i rzucaniem piłki. Z drugiej strony mogą być nadpobudliwe. Często występuje u nich opóźniony rozwój mowy. Zaburzenia integracji sensorycznej w wieku przedszkolnym najczęściej objawiają się szybką utratą koncentracji i tendencją do łatwego rozpraszania się. W wieku szkolnym dziecko takie nie jest w stanie dłużej skupić się na nauce. Najczęściej dochodzi do późnego rozwoju mowy. Zaburzenia integracji sensorycznej u dzieci w wieku szkolnym i przedszkolnym wywołują często trudności w zachowaniu się. Dzieci nie potrafią dostosować się do sytuacji oraz zdarzają im się agresywne reakcje, nieadekwatne do wydarzeń. Reakcją może być też szybkie wycofanie się z sytuacji niekomfortowej.
Zaburzenia integracji sensorycznej, zarówno u dorosłych, jak i u dzieci, mają ogromny wpływ zarówno na zachowanie, jak i na status społeczny. Opóźnieniu/zaburzeniu ulega ogólny rozwój dzieci, a w życiu dorosłym mogą pojawić się znaczące trudności w nawiązywaniu kontaktów, co przełożyć się może nawet na sytuację ekonomiczną.
Należy pamiętać, że problem nie rozwiąże się sam i wymaga podjęcia odpowiednich środków. Jeśli osoba z zaburzeniami nie podejmie odpowiedniej terapii objawy mogą się nasilić wraz z wiekiem. Najlepiej jest, gdy zaburzenie integracji sensorycznej zostanie wykryte w bardzo wczesnym wieku, najlepiej wczesnodziecięcym.
Jeśli rodzic zauważy u dziecka niepokojące objawy, powinien udać się z nim do terapeuty doświadczonego w pracy z osobami z zaburzeniami integracji sensorycznej. Specjalista podczas badań musi wykonać szereg testów i na tej podstawie zaproponować odpowiednią terapię.
Terapia zaburzeń integracji sensorycznej jest sprawą bardzo indywidualną i polega na zabawie. W ten sposób dziecko otrzymuje odpowiednią ilość bodźców, które stymulują różne zmysły, np. malowanie palcami na papierze, huśtanie się w hamaku, pisanie po piasku itp. Chodzi o to, aby maksymalnie pobudzać wszystkie zmysły.
Proponowane zabawy:
1. Pudło sensoryczne:
Wykonanie i stopień trudności zależy wyłącznie od naszych chęci i możliwości. W wersji podstawowej mogą to być: kasztany, fasola, groch albo ryż wsypane do plastikowego pojemnika lub tekturowego pudełka po butach. Można też nasypać do nich ryżu albo kaszy manny i wrzucić drewniane puzzle lub klocki (drewniane, plastikowe). Zadaniem malucha będzie wyłowienie ukrytych elementów.
Można także przygotować ryż zafarbowany na zielono/żółto/czerwono (np. barwnikiem spożywczym czy farbami), do którego wystarczy wrzucić różne zabawki tematyczne np. figurki zwierząt.
Dla starszych dzieci wspaniałą zabawą będzie wcielenie się w rolę archeologa – zabawa w wykopaliska. Doskonale sprawdzi się tutaj duże pudełko (plastikowe lub tekturowe) wypełnione piaskiem lub kaszą manną, z dosypanymi kamykami i ukrytymi dinozaurami (guzikami).
2. Malowanie rękoma i stopami:
Dotykanie farb, malowanie paluszkami, odbijanie całych rączek i stópek – podobnie jak pudełka sensoryczne, uwrażliwia receptory. Malowanie rękami spodoba się także dzieciom, które nie lubią malować w tradycyjny sposób ze względu na słabe napięcie mięśniowe – używanie paluszków jest trudniejsze niż trzymanie kredki czy pędzla i dociskanie ich do kartki.

3. Butelka sensoryczna:
Butelkę plastikową wypełniamy wodą, następnie wsypujemy brokat, cekiny, guziki, koraliki, muszelki - i inne dostępne elementy. Możemy dolać oleju/oliwy/oliwki dla dzieci lub gliceryny. Dobrze potrząsamy żeby zobaczyć efekt naszej pracy.
4. Wspólne gotowanie:
Należy stwarzać dziecku jak najwięcej okazji do wspólnego gotowania, mieszania, ugniatania różnego rodzaju ciast i mas.
5. Degustacja:
Zachęcaj dziecko do próbowania nowych potraw, o różnych smakach i konsystencji. Mogą to być kolorowe warzywa i owoce pokrojone w kostki, talarki (wielkość zależy od wieku dziecka) czy pachnące kisiele i galaretki. Młodsze dzieci będą „bawiły się” jedzeniem i to jest przez terapeutów bardzo pożądane.

6. Tor przeszkód:

Wspólnie z dzieckiem należy stworzyć tor przeszkód, taki który będzie wymagał od niego pełzania, skakania, wspinania, turlania, celowania itp.

7. Skakanie na piłce:
Zabawy na dmuchanej piłce rehabilitacyjnej z rączkami lub uchwytem, na której maluch będzie mógł usiąść i skakać.

8. Bujanie w kocyku:
Dziecko kładzie się na rozłożonym dużym kocu, a dwie dorosłe osoby delikatnie bujają go na boki.
9. Zawijanie w „naleśnik”:
Należy ciasno zrolować (zawinąć) dziecko w koc, bawiąc się w smarowanie i zawijanie naleśnika.
10. Huśtawki i hamaki:
Bujajcie się razem z dzieckiem na różnego rodzaju huśtawkach czy hamakach,.
11. Siłowanie:
Może to być zabawa w przepychanie spotkanego na drodze kamienia. Siadamy z dzieckiem na podłodze i zadaniem dziecka jest przesunięcie ciężkiego obiektu.
Innym przykładem jest zabawa w siłowanie się ze ścianą – dziecko jedną ręką lub obiema napiera z dużą siła na ścianę.
12. Ciągnięcie:
Należy pozwolić dziecku pchać swój wózek spacerowy lub wózek z zakupami. Można też ciągnąć linę, chustkę, kocyk.
13. Chodzenie tyłem:
Zabawa w raka chodzącego do tyłu – początkowo wolno a potem coraz szybciej. Dla zwiększenia trudności dziecko może chodzić do tyłu z zamkniętymi oczami.
14. Zabawa w “taczkę”:
Dziecko opiera dłonie o podłogę, a rodzic chwyta je za uda lub łydki i prowadzi do przodu jak taczkę.

Bibliografia:
1. Materiały umieszczone na stronie PSTIS (https://pstis.pl).
2. Zdjęcia pochodzące ze stron: Moje Dzieci Kreatywnie (zdjęcie 2), Poradnia Rozwiń Skrzydła (zdjęcie 1).
Oprac. Agata Nazarewicz-Jonko – pedagog specjalny, neurologopeda, terapeuta SI