Dwujęzyczność a rozwój mowy w grupie "polskiej" i "mieszanej''. Błędy popełniane przez 8 i 9 letnie dzieci

DWUJĘZYCZNOŚĆ, A ROZWÓJ MOWY DZIECKA W GRUPIE ,,POLSKIEJ'' I ,,MIESZANEJ'' BŁĘDY POPEŁNIANE PRZEZ 8 I 9 LETNIE DZIECI

Bilingwizm

Bilingwizm w dzisiejszych czasach nie jest już zjawiskiem rzadkim. Postępujący globalizm powoduje, że ludzie osiedlają się , zawierają małżeństwa, pracują , uczą się w innych krajach. Dzieci z małżeństw mieszanych stają się często automatycznie dwujęzyczne. Dzieci Polaków urodzone za granicą ,a także dzieci z małżeństw mieszanych też stają się dwujęzyczne.

Rodzaje dwujęzyczności

Możemy mówić o dwujęzyczności sekwencyjnej- kiedy nabywa się jeden język po drugim. Dziecko od urodzenia słyszy od rodziców jeden język, a później np. w szkole zaczyna nabywać język kraju w którym mieszka. To sytuacja większości polskich dzieci w Grecji, kiedy obydwoje rodziców to Polacy, a dzieci od przedszkola, szkoły nabywają język grecki. Może być też dwujęzyczność symultaniczna- kiedy dziecko od urodzenia w sposób naturalny nabywa dwa języki równocześnie. Jeden od matki , drugi od ojca. Taka sytuacja ma miejsce na przykład w rodzinie mieszanej mieszkającej w Grecji, gdzie mama jest Polką , a tata Grekiem.

Rozwój mowy a znajomość języka

Mowa dziecka dwujęzycznego rozwija się w zbliżonym tempie do mowy dziecka jednojęzycznego. Ale już poziom znajomości obu języków u dzieci dwujęzycznych najczęściej jest niejednakowy, przeważnie jeden z nich dominuje oraz mogą się różnić co do funkcji. Służą do innych celów, zakres słownictwa nie pokrywa się. Na jakość rozwoju drugiego języka wpływają cechy indywidualne dziecka-zdolności, temperament, osobowość, motywacja, wiek. Istnieje też hipoteza ,,okresu krytycznego’’, zakładająca łatwiejszą i skuteczniejszą aktywizację drugiego języka przed okresem pokwitania. Ma to związek z takimi cechami mowy jak: artykulacja, akcent, intonacja, specyficznymi dla nabywanego języka. W późniejszym okresie życia znacznie trudniej opanować fonologię i wymowę drugiego języka.

Korzyści ze znajomości dwóch języków

Dwujęzyczność może , ale nie musi utrzymać się przez całe życie. Wszystko zależy od intensywności i kontaktów w obu językach oraz potrzeb ich używania. Język nie używany zamiera, zapominamy go. Zdecydowanie należy dążyć , aby dziecko nabyło i utrzymało dwa języki. Według różnych badań plusów dwujęzyczności jest wiele. Dwujęzyczni mają łatwość tworzenia nowych pojęć i większą plastyczność .Dorastanie w środowisku dwujęzycznym i świadomość jak funkcjonuje sfera dźwiękowa, gramatyczna, graficzna języka wpływa na łatwość uczenia się kolejnych języków. Dwujęzyczne dzieci lepiej wypadają w zadaniach wymagających szybkich zmian wykonywanych czynności oraz zaprzestania wyuczonego działania. Dzieje się dlatego , że dwujęzyczne dziecko musi często zmieniać jeden język na drugi, czyli zaprzestaje używania jednego języka, kiedy chce posługiwać się drugim. Analityczne podejście do języka jako systemu sprawia , że dzieci mogą wcześniej osiągnąć gotowość do podjęcia nauki czytania. Szybciej rozpoznają obrazy, które widziały wcześniej oraz poświęcają więcej uwagi nowym obrazom. Dwujęzyczność wpływa korzystnie na więzi dzieci z rodzicami, dziadkami, rodziną w kraju, daje możliwość poznawania swoich korzeni i kultury rodzica. Zwiększa też empatię co do lepszego zrozumienia innych dwujęzycznych dzieci. Dwujęzyczność może dać dziecku podwaliny dla lepszej zaradności życiowej . Na pewno daje łatwiejszy start w przyszłość , większe możliwości przy wyborze szkoły, studiów, pracy. Aby tak się stało dziecko powinno mieć stały kontakt z językami, musi być zanurzone w nich. Rodzice jako pierwsi nauczyciele muszą prezentować poprawną wymowę i bogate słownictwo. Muszą być konsekwentni w stosowaniu zasady-jeden rodzic jeden język. Dobrze, aby byli wsparciem w kształtowaniu języka dziecka, zwracali uwagę na styl mówienia , delikatnie poprawiali błędy oraz chwalili. Chwalenie dziecka jest największą nagrodą, zachętą i mobilizacją do dalszych wysiłków.

Tematyka badań

Tematem moich badań był wpływ dwujęzyczności na rozwój mowy w grupie ,,polskiej'' i ,,mieszanej ''oraz rodzaje błędów popełnianych przez 8 i 9 letnie dzieci . Moją grupą badawczą było 20 dzieci uczęszczających do szkoły polskiej. Badania oparłam na swojej obserwacji jako nauczyciela i na informacjach pochodzących od rodziców dzieci. Wystosowałam ankietę do rodziców uczniów, aby dowiedzieć się jak oni oceniają poziom znajomości, poprawności posługiwania się językiem polskim u swoich dzieci. Ankieta składała się z pytań zamkniętych jednokrotnego lub wielokrotnego wyboru i z pytań otwartych.

Uczestnicy badań

Badanie zostało przeprowadzone w marcu 2021 r. wśród 20 rodziców. Ich dzieci uczęszczają na co dzień do szkół greckich, jedno dziecko do szkoły angielskiej i wszystkie do piątkowo-sobotniej szkoły polskiej w Atenach. W szkole tej w ramach cotygodniowych lekcji odbywają się trzy godziny języka polskiego i jedna godzina religii. W chwili badania 13 dzieci miało 8 lat, 7 dzieci miało 9 lat. 12 dzieci pochodziło z rodzin polskich, a 8 z rodzin mieszanych . Dokładniej 6 dzieci z rodzin mieszanych , gdzie mama jest Polką, tata Grekiem i 2 dzieci miało mamę Polkę, a ojca innej narodowości. A więc dochodził jeszcze jeden język w porozumiewaniu się w rodzinie. Wszystkie dzieci urodziły się w Grecji.

Analiza wyników badań dwóch grup: ,,polskiej'' i ,,mieszanej”

Podzieliłam i porównałam dwie grupy dzieci pod względem rozwoju językowego : grupę dzieci z polskich rodzin i dzieci z rodzin mieszanych , gdzie matka jest Polką. Zarówno w jednej grupie jak i w drugiej dzieci częściej uczęszczały do greckich przedszkoli /80 % grupa polska i 100% grupa z mieszanych rodzin/. Ale 2 dzieci uczęszczało też równolegle w soboty do polskich przedszkoli. Jeszcze kilka lat temu były prężnie działające polskie przedszkola na terenie Aten. W 2021 r. nie ma takowych. W pytaniu na temat poprawności języka mówionego oczywiście dzieci z polskiej grupy mówią poprawniej po polsku , a z grupy mieszanej poprawniej mówią po grecku. Tak samo przedstawia się sytuacja w przypadku bogatszego zasobu słów w języku polskim 42% grupa polska, 75% deklaruje bogatsze greckie słownictwo w grupie mieszanej. Zastanawiające są wyniki dotyczące języka jaki wybiera matka w kontaktach ze swoim dzieckiem . W grupie mieszanej 75% matek posługuje się dwoma językami, a w grupie polskiej 50 % matek stosuje wyłącznie język polski , ale również 50% matek miesza i używa dwóch języków w codziennych kontaktach. Takie zachowanie wypływa z błędnie pojętej pomocy dziecku. Ojcowie również starają się ,,pomóc'' dzieciom i w grupie polskiej 50 % z nich zwraca się do dziecka w obu językach. Dzieci w grupie polskiej ,które mają rodzeństwo częściej w kontaktach z nimi posługują się językiem polskim w 50 % lub łaczą oba języki 33%. A w grupie mieszanej posługują się dwoma językami 63% . Wyznacznikiem preferencji języka jest sposób w jaki rozmawiają dzieci same ze sobą podczas zabawy. I tak w obu grupach zasadniczo dzieci podczas zabawy łączą język polski i grecki w 66 % i 75%. Żadne dziecko z grupy mieszanej nie posługuje się wyłącznie językiem polskim w kontaktach z rodzeństwem ani nie mówi do siebie podczas zabaw tylko po polsku. Na pytanie czy dziecko wtrąca greckie słowa w polskich wypowiedziach 66% odpowiedziało twierdząco w grupie polskiej i 88% w grupie mieszanej. Zupełnie inaczej wygląda sytuacja przy wtrącaniu polskich słów podczas greckich wypowiedzi. Jest to tylko 17% w grupie polskiej i 12 % w grupie mieszanej. Co do zastanawiania się nad doborem odpowiedniego słowa podczas wypowiedzi w języku polskim to 41% zastanawia się w grupie polskiej i 87% zastanawia się w grupie mieszanej. Dobór słów w języku greckim wydaje się łatwiejszy dla dzieci bo tylko 17 % zastanawia się w grupie polskiej i nikt nie zastanawia się w grupie mieszanej. Ostatnie pytane dotyczyło stosowania kalek językowych z języka greckiego na polski . I tak w grupie polskiej 42% dzieci stosuje takie kalki, a w grupie mieszanej wszystkie dzieci.

Formy wzbogacania języka polskiego

Praktykowanymi sposobami wzbogacania języka polskiego według odpowiedzi w ankietach są / grupa polska i mieszana/ : rozmowy w domu w 95% i 100% , rozmowy telefoniczne z rodziną w Polsce w 90% i 100 %, wyjazdy do Polski w 90 % i 100 %,czytanie książek 100%, 100%, oglądanie polskiej telewizji w 75% i 50 %, zabawy z polskimi dziećmi 55% i 37 %, słuchanie radia i wyjścia do polskich sklepów zostały ocenione nisko 16%, 12,5 %. Trzeba zauważyć, że rodzice dbają o kontakt z polskimi bajkami, programami. Prawie wszyscy oprócz jednego przypadku mają polską telewizję .Ta forma rozrywki jest cennym sposobem poszerzania słownika dziecka. Rodzice wymieniali następujące bajki chętnie oglądane przez dzieci :Bolek i Lolek, Reksio, Kubuś Puchatek, Smerfy, Księżniczka Zosia, Psi patrol, Barbie, Kraina lodu, Było sobie życie, Myszka Miki, Garfield, Tosia i Tymek, Epoka lodowcowa, Król lew, Pszczółka Maja, Reksio , program Ziarno.

Wnioski

Wydaje się , że w tej grupie wiekowej dzieci nie mają jeszcze do końca określonych preferencji językowych. Są na etapie poznawania dwóch języków. Ale większy kontakt z językiem greckim w stosunku do polskiego wpływa negatywnie na zasób słownictwa i na płynność wypowiedzi w języku polskim. Znamienne jest to, że w wypowiedziach w języku polskim znajduje się bardzo dużo greckich słów, a prawie wcale nie ma wtrącania polskich słów podczas mówienia po grecku. Grupa ,,polska'' lepiej operuje językiem greckim niż grupa ,,mieszana'' językiem polskim.

Druga część badań dotyczyła problemów językowych, błędów jakie popełniają dzieci w obu grupach.
Najważniejszym problemem językowym jest wtrącanie greckich słów podczas wypowiedzi w języku polskim. W stosunku 66 % polska grupa i 87 % mieszana grupa. Natomiast w małym stopniu dzieci w obu grupach wtrącają polskie słowa w greckich wypowiedziach 17% polska grupa i 12,5% mieszana grupa. Zapewne bogatsze słownictwo w języku greckim determinuje częstsze jego używanie. Często też dziecku , które jest naładowane emocjami trudno jest ,,trzymać ''się jednego języka i wtedy miesza je podczas wypowiedzi. Zdarza się, że trudne do wypowiedzenia słowo w języku polskim jest zastępowane łatwiejszym pochodzącym z języka greckiego. Innym problemem językowym jest stosowanie kalek z języka greckiego podczas mówienia po polsku 42% w grupie polskiej i 90 %w grupie mieszanej. Charakterystycznym przykładem są zwroty: możecie mi dać-czy może mi pani dać, możecie mi mówić-czy może mi pani powiedzieć?, przeczytacie mi?-czy może mi pani przeczytać? dacie mi?-czy może mi pani dać?. Dzieje się tak dlatego , że w języku greckim 2 osoba liczby mnogiej jest zwrotem grzecznościowym. Następną trudnością jest zastanawianie się, szukanie odpowiedniego słowa podczas wypowiedzi w języku polskim . 41 % zastanawia się nad doborem polskiego słowa w grupie polskiej i 87% w grupie mieszanej. Zdecydowanie płynność mowy jest lepsza u dzieci z którymi matki, porozumiewają się tylko w języku polskim. Na tym etapie 8-letnie dzieci spędzają dużo czasu z mamą i z nią rozmawiają. Innym błędem językowym w tej grupie dzieci są błędy fleksyjne np. nieumiejętna odmiana liczebników, rzeczowników w zdaniu - Porozmawiam z mama-zamiast z mamą, dam to brat-zamiast bratu, kupiłam siostra zabawę-zamiast kupiłam siostrze zabawkę. Nieprawidłowo artykułowane są głoski ę, ą jako -e, en, om,on-np. piekny-zamiast piękny, rodzaj menski -zamiast rodzaj męski, som-zamiast są, wonski -zamiast wąski , oglonda-zamiast ogląda, goronco-zamiast gorąco. Spotykane są również problemy ze stosowaniem czasowników w odpowiednim czasie np. być u koleżanki -zamiast wczoraj byłam u koleżanki, lubię wczoraj kota-zamiast lubiłem kota. Częstym błędem jest niewłaściwe stosowanie przyimków lub ich brak w zdaniu: buziaki do dziadek-zamiast buziaki dla dziadka, wychodzę dom-zamiast wychodzę z domu, kupiłam do mnie -zamiast kupiłam dla mnie. Dzieci mają problemy z rozróżnianiem spółgłosek ze zmiękczeniami ś-si, ć-ci, ń-ni, ź-zi, dź- dzi i spółgłosek zwarto wybuchowych p, t, k , b, d, g. Pomijają sz, cz -poprosię zamiast poproszę, cisto -zamiast czysto, ściotećka-zamiast szczoteczka.Te zbitki spółgłoskowe nie występują w języku greckim i są szczególnie trudne do wymówienia . Zdarza się, że w wypowiedziach stosowanie są w neologizmy , czyli wymyślone przez dziecko zwroty częściowo pochodzące z języka greckiego np. wradiować -/wradino-kolacja/ -jeść kolację: zografizować -/zografizo-rysuję/-rysować, fryganizować -/fryganizo-opiekam/-opiekać. Zdarza się,że dziecko zapytane po polsku udziela pełnej odpowiedzi w języku greckim . Dzieje się tak, gdy dziecko jest naładowane emocjami i trudno mu jest ,,trzymać się''jednego języka i wtedy nieświadomie przenosi się w grecki obszar językowy.

Wnioski

Problemy językowe dzieci dwujęzycznych są często podobne do tych , które mają dzieci w kraju. Ale dodatkowo można upatrywać przyczyny w fakcie , że mają styczność z dwoma lub więcej językami. Bardzo dużą rolę w tym procesie odgrywają rodzice , ich sposób mówienia , zasób słownictwa i poprawność wypowiedzi. To oni dają podstawę na której oprze się drugi język. Jednak w sytuacji , gdy rodzice porozumiewają się w dwóch językach, dziecku trudno jest wybrać wzorzec czy język dominujący. Zazwyczaj wyraźnie uaktywnia się język dominujący w wieku 12,13 lat, kiedy dziecko ma większy kontakt z grupą rówieśniczą. Potrzeba bycia ,,takim jak wszyscy'' determinuje używanie jednego języka. Dużą rolę w procesie utrzymania języka rodziców odgrywa polska szkoła i nauczyciele. A odpowiedzialność rodziców i nauczycieli za kształcenie językowe dzieci jest dużo większa w warunkach emigracyjnych niż w Polsce, gdyż tam nie ma zagrożenia utraty języka.

Literatura

Bialystok E. /2001/ Bilingualism in development. Cambridge Universty Press Jak wychować dwujęzyczne dziecko . Poradnik dla rodziców. B. Zurer Pearson Dwujęzyczność i wychowanie dwujęzyczne z perspektywy lingwistyki i logopedii wyd. Uniwersytet Gdański. Rocławska -Daniluk M., /2011/ Przeżyć dwujęzyczność . Jak wychować dziecko dwujęzyczne wyd. Harmonia B.Baumgartner O naturalnej dwujęzyczności i przekazywaniu języka dzieciom w sytuacji imigracji
K. Wróblewska-Pawlak LingVaria Problemy językowe dzieci bilingwalnych K. Kuros-Kowalska