Projekt działań edukacyjnych wspomagających rozwój dziecka 2, 5 - letniego

„Wszystko, co najważniejsze dla życia,
Zdarza się w pierwszych sześciu latach.”
(G. Vico)

Przekroczenie przez dziecko dwu i pół letnie progu przedszkola to przełomowy moment w jego życiu. Niezależnie od poziomu rozwoju dziecka, stanowi to wyzwanie dla niego samego, rodziców i całego przedszkola. Zmiana dotychczasowego trybu życia, a przede wszystkim obecność nowych osób wywołują u dzieci napięcie emocjonalne i są przyczyną różnych form protestu i negatywnych reakcji.
Takie reakcje mają największe nasilenie na początku roku przedszkolnego, kiedy to płaczą dzieci jak i ich rodzice. Dzieci, bo muszą rozstać się z mamą, rodzice - bo muszą zostawić zapłakanego malucha wśród obcych ludzi i w obcym otoczeniu. Lęk i stres przed nieznanym wzbudza również wśród rodziców problem, czy ich dziecko da sobie radę w grupie rówieśniczej i czy jego poziom rozwojowy jest na etapie dziecka, rozpoczynającego uczęszczanie do grupy dzieci 2,5-letnich?
Nowe środowisko wychowawcze, jakim jest przedszkole, przyjmując dziecko 2,5-letnie, musi zadbać o wyposażenie go w informacje, kto poza bliskimi osobami może jeszcze zaspokajać jego potrzeby, a także o wytworzenie więzi emocjonalnych między nim, a tymi osobami. Poczucie bezpieczeństwa dziecka można kształtować poprzez poznanie i stopniowe oswajanie z nowym, przyzwyczajanie i stałość wielu elementów w nowym otoczeniu.
Analiza sytuacji dziecka 2,5-letniego na progu przedszkola wskazuje na najtrudniejsze dla niego problemy, do których zaliczamy: nawiązanie kontaktu z nieznanymi dorosłymi
i wielu rówieśnikami w bardzo krótkim czasie, poznanie otoczenia materialnego i opanowanie przestrzeni, poznanie funkcji pomieszczeń i sposobów korzystania z zawartych w nich urządzeń, pozyskanie informacji o organizacji dnia w przedszkolu i związanej z tym orientacji czasowej, wymagań dotyczących uczestnictwa w życiu grupy oraz zakres posiadanych umiejętności samoobsługowych dziecka, ponieważ mają one wpływ na jego poczucie niezależności. Zakres zadań i trudności, jakie ma do pokonania małe dziecko uświadamia, że do ich realizacji należy włączyć aktywnie osoby dorosłe ze środowiska rodzinnego i przedszkolnego.
Dziecko 2-3 letnie wymaga szczególnej troski należy dbać o jego rozwój i w ten sposób budować należyty fundament do późniejszej nauki szkolnej. To szalenie ważny okres rozwojowy . To czas konstruowania własnego Ja i kontaktów z innymi ludźmi, czas budzenia się uczuć do innych. W tym czasie krystalizuje się także dziecięca ciekawość poznawania świata i samodzielności działania. Od sposobu wychowania zależy w dużej mierze to, czy dziecko będzie rozumne i odważnie, czy też zalęknione i bezradne. Dzieci w tym wieku stosunkowo w łatwy sposób poddają się działaniom wspomagającym ich rozwój.
Edukacja na poziomie wieku poniemowlęcego jest utrudniona z powodu charakterystycznych dla tego wieku zachowań. Te zachowania to upór i mała elastyczność a także brak współpracy z rówieśnikami. Dzieci te nie potrafią się przystosować i wychowywanie ich musi przebiegać sekwencyjnie i zawsze tym samym rytmem bez zmian kolejności poszczególnych czynności. Dzieci w wieku poniemowlęcym lubią dominować, nie potrafią jeszcze dokonywać wyboru, ich zachowania są niekonsekwentne. W tym wieku trudno wprowadzać zajęcia grupowe w dużych grupach, najlepsze efekty daje praca indywidualna z dzieckiem lub w 2-3 osobowych grupach. W późniejszym wieku poniemowlęcym tzn. w wieku 2.5 -3 lat można wprowadzać elementy pracy w większych zespołach. Dziecko w tym wieku jest bardziej uległe, potrafi nie tylko brać ale i dawać, potrafi się dzielić jest otwarte i nastawione na współpracę. Jest rządne przygody.
We wszystkich tych etapach należy zwracać baczną uwagę na stan psychofizyczny dziecka i dostosować rodzaj, rytm pracy oraz wymagania wobec dziecka. Jeśli jest taka potrzeba należy przerwać zajęcia.
Intensywne wspomaganie rozwoju jest potrzebne wszystkim dzieciom, jest to wspomaganie wrodzonych możliwości umysłowych malucha i nie należy ich zaniedbywać.
Okres poniemowlęcy trwa do ukończenia przez dziecko 3 roku życia. Jest to okres intensywnego rozwoju psychoruchowego. Umiejętność samodzielnego chodzenia otwiera przed dzieckiem nowe perspektywy w zakresie orientacji w najbliższym otoczeniu oraz poznawania świata, przedmiotów i istot żywych. Wzrastające sprawności manipulacyjne pozwalają dziecku na nowe formy działania, na bardziej niż poprzednio celowe i skuteczne oddziaływanie na przedmioty,, przemieszczanie ich w przestrzeni i zmianę ich stanu podczas zabawy.
W wieku 2,5 lat dziecko umie już dobrze chodzić, a nawet nieźle biega. Uczy się pokonywać różne przeszkody: wchodzi i schodzi po niewielkich pochyłościach, omija przedmioty, które stoją na drodze, uczy się chodzić po wąskich ścieżkach, nie wykraczając poza ich granicę. W wieku 2 lat i 6 miesięcy dziecko osiąga już ten stopień automatyzacji chodu i koordynacji ruchowej, który pozwala mu nieść oburącz naczynie napełnione wodą.
W wieku 2,5 lat dziecko uczy się coraz lepiej dostosowywać swoje ruchy do kształtu przedmiotów, ich wielkości, oddalenia. Dzięki tej koordynacji kinestetyczno-dotykowo- wzrokowej potrafi np. ustawiać klocki jeden na drugim i budować w ten sposób coraz wyższe ,,wieże”, uczy się wykonywać takie czynności jak: odpinanie i zapinanie guzików itp.
Rozwój sprawności w życiu codziennym
Dziecko mające 2 lata pod kierunkiem dorosłych uczy się posługiwać przedmiotami codziennego użytku, a więc uczy się jeść i pić, posługiwać się kubkiem, łyżką, widelcem, szczotką, grzebieniem, mydłem i ręcznikiem. Uczy się także rysować, wycinać i lepić.
W rezultacie czynności dnia codziennego motoryka dziecka kształtuje się w dużym zakresie jako doskonaląca się umiejętność posługiwania się różnymi przyborami, narzędziami i przedmiotami codziennego użytku.
Etapy rozwoju mowy dziecka

Proces rozwoju mowy przebiega etapami i trwa kilka lat. Zanim dziecko nauczy się wyrażać swoje myśli, musi przejść wiele etapów, podczas których stopniowo zdobywa umiejętność koordynowania różnych grup mięśni do wytworzenia mowy artykułowanej. Mówienie jest sprawnością, która kształtuje się wolniej i z większym trudem niż inne sprawności motoryczne. Rozwija się ono zgodnie z dojrzewaniem różnych części aparatu mowy. U wszystkich dzieci rozwój mowy przebiega według tych samych prawideł.

Okres zdania

Okres zdania (sygnału dwuklasowego) trwa zazwyczaj od 2 od 3 roku życia. W tym okresie wyłaniają się poszczególne kategorie gramatyczne, gwałtownie wzbogaca się słownik. Mowa ulega dalszemu doskonaleniu. Dziecko powinno już wymawiać wszystkie samogłoski ustne i nosowe. Ze spółgłosek pojawiają się w tym okresie s, z, c, dz. Jednak dziecko ma dalej trudności, gdyż narządy mowy nie są jeszcze dostatecznie sprawne. Toteż głoski trudniejsze są zastępowane łatwiejszymi. Samogłoski mogą być jeszcze wymawiane niewłaściwie. W sumie mowa jest już zrozumiała dla najbliższego otoczenia. Dziecko zaczyna mówić zdaniami 2- 3 wyrazowymi. Są to zdania oznajmujące, rozkazujące, pytające, wykrzyknikowe. Najczęściej używa rzeczowników – nazw konkretnych przedmiotów. Czasowniki jako nazwy czynności używa w formie bezokolicznika, lecz w niedługim czasie pojawiają się w czasie teraźniejszym, przyszłym i przeszłym w formie strony czynnej, biernej i zwrotnej jednak nie zawsze poprawnie. Dwu i pół - latki używają kilkunastu przymiotników i pojawiają się spójniki. Artykulacja nie jest jeszcze prawidłowa, a głoski, których wymowa sprawia trudności są zastępowane łatwiejszymi wskutek małej sprawności narządów artykulacyjnych.

Zabawa jako typowa forma działalności małego dziecka
Zabawa stanowi podstawową formę aktywności małego dziecka. W wieku 2,5 lat czynności wykonywane przez dziecko na przedmiotach codziennego użytku oraz na zabawkach są nie tylko coraz bardziej różnorodne, lecz także coraz bardziej specyficzne. P.A. Rudik wyróżnił cztery grupy zabaw: zabawy twórcze, konstrukcyjne, dydaktyczne i ruchowe.
Zabawy tematyczne
Zabawa tematyczna, jak wskazuje jej nazwa polega na bawieniu się w coś lub w kogoś. Dziecko 2,5 letnie potrafi bawiąc się - improwizować, odtwarzać i naśladować. Przedmioty, którymi dziecko posługuje się w swej zabawie mają przeważnie umowny: liść jest talerzem, krzesło autem lub samolotem. W zabawach odtwarzane są czynności zaobserwowane przez dziecko w życiu codziennym. W wieku 2,5 lat uczy się karmić lalę, wozić ją w wózeczku, przykrywać kołderką. Wszystkie te czynności wykonywane są jednak oddzielnie i kolejność ich jest przypadkowa
. Zabawy konstrukcyjne
Do zabaw konstrukcyjnych w ich najszerszym znaczeniu zalicza się te wszystkie czynności zabawowe, w których wyniku powstaje określony wytwór. W drugim półroczu 2r.ż.krystalizują się zaczątki nowych form działania: naśladownictwo, będące przygotowaniem do zabaw tematycznych . Zabawy dydaktyczne
Podstawową ich cechą jest to, że opracowują je wychowawcy do określonych celów kształcących. Dzieci w wieku 2,5 lat potrafią bawić się w łatwe loteryjki obrazkowe, zabawy polegające na chowaniu, odszukiwaniu oraz nazywaniu schowanych przedmiotów. Dzieci w drugiej połowie drugiego oraz w trzecim roku życia potrafią już kierować się przy szukaniu schowanych przedmiotów barwą oraz kształtem jako oznaką miejsca, gdzie interesujący przedmiot został schowany
. Zabawy ruchowe
W drugiej połowie drugiego roku życia, dzieci z ogromną radością i z dużym pożytkiem dla swojego rozwoju ruchowego huśtają się już na niskich huśtawkach oraz korzystają z dostosowanych do tego wieku niskich zjeżdżalni, z koników na biegunach itp.

Początki rysowania
Prawidłowo rozwijające się dziecko potrafi już w wieku 2,5 lat posługiwać się ołówkiem. Okresem wstępnym – przygotowawczym w rozwoju rysowania jest stadium bazgrot, które trwa u większości dzieci od połowy drugiego roku życia. Dziecko 2,8 miesięcy potrafi gryzmolić na papierze z dużym rozmachem i siłą, rysuje: szereg drobniutkich spiralek, maleńkie zygzaki, plamki, kreseczki.
Ulepianki
Dziecko 2,5 letnie chętnie uderza kawałkiem plasteliny o deseczkę i zmienia w ten sposób kształt tworzywa. Łatwiej mu wykonać wałeczek ,,turlając” go jedną ręką, niż gdyby posługiwało się obiema rękami, łatwiej otrzymać kuleczkę przez ugniatanie kawałka plasteliny w palcach jednej ręki , niż ,,utoczyć” ją za pomocą odpowiednich ruchów obydwu dłoni.
Wycinanki
Technika wycinania wymaga koordynacji ruchów obydwu rąk, co jak wiadomo, przychodzi małemu dziecku z dużą trudnością. Początkowo dziecko wsuwa papier między ostrza nożyczek w płaszczyźnie równoległej do nich, co uniemożliwia jego rozcięciu.
W okresie 2.5 lat życia dziecka, cięcie papieru przypomina u niego bardziej ,,szarpanie”.
Uwaga, pamięć i wyobraźnia.
Uwaga dziecka 2,5 letniego jest mimowolna, mało podzielna, ma bardzo ograniczony zakres, słabą koncentrację i przerzutność . Dziecko w tym wieku interesuje się różnymi przedmiotami i zjawiskami , lubi oglądać i obserwować to co je otacza. Chociaż dziecko dwu i trzech letnie nie potrafi jeszcze lokalizować swoich wspomnieć w czasie to jednak zapamiętuje doskonale i potrafi przechowywać w pamięci przez długie miesiące, a nawet nieraz lata, zarówno przykre jak i przyjemne przeżycia. Dane z różnych dzienników obserwacji pozwalają stwierdzić, że dzieci pod koniec drugiego roku życia potrafią rozpoznać po upływie 2-3 tygodni znane osoby lub też przedmioty i zabawki.
Wyobraźnia małego dziecka w wieku 2.5 lat jest jeszcze bardzo ściśle związana z jego spostrzeżeniami. O wzrastającej roli pamięci i wyobraźni świadczy fakt, że pod koniec 2 roku życia ustala się ostatecznie pojęcie przedmiotu.. Dziecko w tym wieku nie tylko szuka aktywnie przedmiotu, który zniknął z pola jego widzenia, wymyślając nowe sposoby działania, lecz ujmuje ten przedmiot niezależnie od własnych czynności jako obiekt umieszczony w przestrzeni i w czasie. Przeobrażenia rozwojowe w wieku 2.5 lat życia dziecka nie zachodzą spontanicznie. Psychika dziecka kształtuje się w ścisłym kontakcie ze światem zewnętrznym. Dlatego też rozwój dziecka będzie przebiegać prawidłowo tylko wtedy, jeśli środowisko, które je wychowuje , otacza i kształtuje, będzie dla niego odpowiednie.

W okresie poniemowlęcym (drugi, trzeci rok życia) dziecko podejmuje samodzielne działania z zamiarem osiągnięcia celu. Są to cele na miarę możliwości dziecka: zdjęcie lub nałożenie ubrania, jedzenie łyżką, piętrzenie klocków, rysowanie itp. Dorośli powinni pozwolić dziecku na podejmowanie samodzielnych działań, okazując w tym względzie cierpliwość, oraz wspierać dziecko przez nagradzanie jego sukcesów, okazując mu swoje zadowolenie.
Działalność edukacyjna w przedszkolu ma na celu rozwój dziecka oraz jego możliwości uczenia się poprzez:
- Poznawanie i kontrolowanie własnego ciała. Nabywanie umiejętności ruchowej. Nabywanie umiejętności troszczenia się o higienę i podstawowe nawyki dbania o zdrowie;
- Nabywanie umiejętności oceny sytuacji, w których należy prosić o pomoc. Wiary w siebie;
- Obserwowanie i eksplorowanie otaczającego środowiska fizyczno-przyrodniczego. Rozpoznawanie właściwości najbardziej charakterystycznych elementów, które je tworzą;
- Posługiwanie się językiem mówionym coraz bardziej poprawnym i zrozumiałym przez innych. Nabywanie umiejętności wyrażania swoich myśli, uczuć, pragnień;
- Poświęcanie uwagi i nabywanie szacowania form aktywności muzycznej, plastycznej,
- Nabywanie poczucia przynależności do różnych grup – rodzina, grupa, przyjaciele. Uczenie się ustalania dobrych relacji w grupie;
- Nabywanie umiejętności szanowania więzi pomiędzy rówieśnikami, pomiędzy dziećmi i dorosłymi;
- Uczenie się działania w grupie rówieśniczej, wypowiadania swoich własnych interesów, punktów widzenia, respektowania zdania innych, dzielenia się przedmiotami, zabawkami;
- Poznawanie innych kultur oraz charakterystycznej kultury własnej wspólnoty, do której się należy – zwyczaje, folklor, tradycje. Rozwijanie postawy szacunku i zainteresowania różnorodnością świata.

Z dziećmi 2,5 – 3-letnimi w zasadzie nie organizuje się systematycznych zajęć z całą grupą, a główną formą realizacji programu jest zabawa i praca w małych zespołach.
Dziecko podczas zabawy poznaje i przeżywa to, czego nie doświadczyłby w inny sposób. Należy jednak właściwie zorganizować pracę wychowawczo – dydaktyczno - opiekuńczą, zabawki muszą być dostosowane do wieku dziecka, a zabawa tak kierowana, by uczyła je myśleć i pracować.

Podstawowymi formami pracy z dziećmi 2,5-letnimi są:
- Zabawy manipulacyjno-konstrukcyjne,
- Zabawy dydaktyczne,
- Zabawy tematyczne inaczej twórcze czy też naśladowcze,
- Zabawy umuzykalniające,
- Zabawy ruchowe o charakterze gimnastycznym.
Nauczyciel powinien zostawić dziecku swobodę w zabawie. Należy jednak, oprócz zabaw samodzielnych organizować zabawy z udziałem nauczyciela, które wzbogacą ich tematykę i pomogą rozszerzyć zakres doświadczeń dziecka. Zajęcia należy przeprowadzać w małych grupach, zapewniając wszystkim dzieciom odpowiednie warunki.
W pracy z dziećmi 2,5-letnimi należy pamiętać o dużej wrażliwości układu nerwowego. Dzieci łatwo ulegają zmęczeniu, ale również bardzo szybko regenerują swoje siły. Potrafią skupić uwagę na jednym przedmiocie na krótko. Dlatego należy przeplatać takie zajęcia częstym odpoczynkiem, umożliwiającym zmianę pozycji.
Ważnym zadaniem jest przystosowanie dziecka do nowego środowiska. Dziecko w wieku 2,5-3 lat jest egocentryczne, łatwo traci poczucie bezpieczeństwa, dlatego nauczyciel powinien obserwować grupę i wiedzieć, kiedy potrzebna jest jego pomoc w ośmieleniu
i zachęceniu dziecka do zabawy. Należy zwracać uwagę na stan psychofizyczny dziecka i dostosować rodzaj, rytm pracy oraz wymagania wobec dziecka. Jeśli jest taka potrzeba należy przerwać zajęcia.
Intensywne wspomaganie rozwoju jest potrzebne wszystkim dzieciom jest to wspomaganie wrodzonych możliwości umysłowych malucha i nie należy ich zaniedbywać.
„Zabawa to dla dziecka magiczny sposób, w jaki odważa się ono zbadać swoje otoczenie, poczuć emocje w świecie, w którym wszystko jest możliwe, wyrazić innym językiem to, czego nie jest w stanie przekazać nawet słowami.”
1. Zabawy wspomagające rozwój wiedzy o samym sobie. Zabawy te można prowadzić dopiero po uzyskaniu zgody dziecka na bliski kontakt a także zgodnie z naturalnym rozwojem. Cele dydaktyczne tych zabaw to:
• Oswajanie dziecka i uzyskanie zgody na bliski kontakt,
• Oglądanie głowy i nazwanie wyróżnionych części,
• Rozpoznawanie twarzy w lustrze,
• Oglądanie całej sylwetki i nazwanie poszczególnych części a także rozpoznawanie ich w lustrze,
• Wyrażanie emocji - miny lustrzane, elementy komunikacji werbalnej
i niewerbalnej a także ćwiczenie,
• Pojedynek na miny,
• Znajomość własnego imienia i nazwiska.

2. Zabawy w oparciu o schemat ciała. Celem ich jest kształtowanie dziecięcej wiedzy na temat siebie, wdrażanie dziecka do analizy i syntezy na poziomie rozróżniania poszczególnych części a potem łączenie ich w całość.

3. Zabawy polegające na rozróżnianiu cech przedmiotów, np.: kształtu, koloru, wielkości. Celem dydaktycznym tych zabaw będzie:
• poznawanie i utrwalanie znajomości kolorów, rozumienie pojęć taki sam – inny, ćwiczenie orientacji przestrzennej i uwagi,
• kształtowanie pojęcia wielkości, mały – duży i rozumienie znaczenia tych pojęć,
• poznawanie i utrwalanie kształtów,
• ćwiczenia spostrzegawczości, odnajdywanie cech wspólnych.
Trudno w tym wieku wprowadzać pojęcia i stosunki liczbowe, ale tematyka w wym. zabaw jest przygotowaniem do wprowadzenia ich na poziomie wieku przedszkolnego.
4. Zabawy w poznawanie i utrwalanie wiadomości o otoczeniu społecznym
i przyrodniczym. Na tym etapie rozwoju dziecka następuje powolna decentracja. Dziecko zaczyna być świadome własnego ciała i możliwości poruszania się bliskiej przestrzeni. Następuje rozpatrywanie otoczenia w stosunku do siebie, zaczyna się kształtować swój punkt widzenia ale również początki świadomości punktu widzenia drugiej osoby. Zabawy te mogą zawierać elementy ćwiczeń narządów mowy. Celem dydaktycznym tych zabaw jest:
• utrwalanie wyglądu i nazw przedmiotów,
• kształtowanie zachowań społecznych np. zapamiętywania imion kolegów,
• wprowadzanie pojęć : na, pod, za, przed,
• utrwalanie wiadomości o przeznaczeniu przedmiotów np. nakrywanie do stołu z nazwaniem przedmiotów i do czego one służą.
• utrwalanie prawidłowego nakładania poszczególnych części ubrań
z jednoczesnym ćwiczeniem spostrzegawczości, umiejętność zapinania i rozpinania guzików,
• znajomość środowiska, przyrody np. nazwy zwierząt, co lubią jeść, ich cechy np. wesoły kotek lubi mleko,
• odgłosy przyrody i środowiska np. krakanie wrony, rechot żab, kukanie kukułki, przejeżdżający pociąg, samochód strażacki. Zabawy te ćwiczą mięśnie narządów mowy przez powtarzanie odgłosów np. : miau, muu, kra, tratata, aaa,
• poznawanie i nazwanie roślin i ich pielęgnacja np. zakładanie doniczkowego ogródka i jego doglądanie,
• ćwiczenie nazw czynności z jednoczesnym ćwiczeniem narządów mowy np.: skakanie - hej hop, zamiatanie szu, szu, jazda samochodem wrrr oraz dźwięk klaksonu tidit,
• ćwiczenie dominacji stronnej zgodnie z wrodzoną skłonnością bez przymuszania do którejkolwiek strony. Zmuszanie dziecka do posługiwania się prawą ręką może na etapie szkolnym prowadzić do trudności w wykonywaniu złożonych i precyzyjnych czynności np. rysowanie, wycinanie a potem pisanie. Osłabia to sprawność ręki i zmniejsza efekt współpracy oko-ręka co jest min. przyczyną dysgrafii. Należy nie ingerować w naturalne skłonności i rozwijać sprawność obu rąk.
• uczenie samodzielności, ale i poczucia odpowiedzialności za swoje czyny,
• systematyczność i doprowadzanie czynności do końca, zachowanie porządku po zakończonej zabawie.
• kształtowanie nawyków takich jak np. pomaganie innym, dbałość
o porządek, nawyk poszanowania czyjegoś wysiłku poprzez przykładowe wycieranie butów na wycieraczce, zamykanie drzwi, właściwe zachowanie przy stole, bezkonfliktowe układanie do snu, zachowanie w ubikacji.
5. Zabawy wspomagające rozwój sprawności fizycznej dziecka i rozwijającej współpracę ręka – oko. Opanowanie powtarzalności sposobów reprezentacji enektywnej- ruch, ikonicznej – obraz, symbolicznej – słowo w umyśle dziecka. Do zabaw tych zaliczymy:
• śledzenie ruchu np. leniwe ósemki, które oprócz powyższego celu koordynują współpracę obu półkul mózgu / Dennison/,
• wszelkie tory przeszkód które wymagają uwagi, pokonywania przeszkód, pamiętanie o zasadach i ich przestrzeganie,
• wszelkiego rodzaju naśladowanie ruchów: bociana, psa, kotka, ptaszka,
• zabawy w trakcie których dziecko musi zrozumieć sytuacje i stara się w miarę dobrze zrozumieć ćwiczenia np. zabawa w transport klocków, budowanie zamku. W trakcie takich zajęć zdarzają się różne trudności chodzi o to aby dziecko potrafiło je pokonać, wyrabia to zaradność w trudnych sytuacjach. Jest to okazja do uczenia się znoszenia porażek, zawsze jest w pobliżu opiekun , który w stosownym momencie wkracza ze swoją pomocą.
• zabawy z plasteliną i masą solną kształtujące ruchy: toczenia, rozrywania, łączenia, rozklepywania. Można lepić kulki, wałki
a później wprowadzać zabawy tematyczne np. lepienie rogalików, placków, grzybków, bałwanków, korali. W trakcie takich zajęć dziecko ćwiczy sprawność ręki, motorykę małą a także paluszków,
• rysowanie, uczenie się kontrolowania ruchu ręki przy zamykaniu linii
i próby narysowania koła. W trzecim roku życia dziecko z bazgrot przechodzi do następnego etapu jakim jest rysowanie człowieka . Na początku jest to głowonóg, którego narysowanie jest wielką trudnością wymaga to bowiem prawidłowego chwytu pisarskiego
i zsynchronizowania pracy oko - ręka. Wymaga to również odpowiedniego nacisku ręki na narzędzie pisarskie.
• ćwiczenie podstawowych rysunków wymaganych na sprawdzianach rozwojowych trzylatka tzn. kreska, szyny, krzyż. Najlepiej jeśli zaczniemy od ćwiczenia w powietrzu np. całą ręką rysujemy kreskę
w powietrzu wymaga to sprawności ręki i ramienia czyli motoryka duża. Potem tę samą czynność wykonujemy palcem na stole współpraca ręka i przedramię. Dopiero teraz przenosimy się na papier i koordynujemy drobne ruchy dłoni i palców.
• rysowanie portretów, dyktanda rysunkowe.
Wszystkie ,,zajęcia pisarskie” wprowadzamy jak najwcześniej aby dziecko dostrzegło związek pomiędzy trzymaniem kredki a ruchem i co jest tego efektem na papierze. Najlepiej aby dzieci zaczynały od dużego formatu wtedy jest bardziej widoczna dla dziecka jego siła sprawcza, zapobiega to skrzywieniom kręgosłupa a także ośmiela dzieci wycofane. Rysunek dziecięcy nawet początkowa bazgrota jest wypowiedzią dziecka - jest bardzo ważna i potrzebna. Należy chwalić dziecko za jego wysiłek i za jego efekty, to jeszcze bardziej wzmacnia u dziecka poczucie wartości i zachęca do doskonalenia tych umiejętności.
Zajęcia te raczej przeprowadzamy indywidualnie ponieważ dziecko w wieku około 2,5-3 lat pracuje jeszcze dopóki dorosły obdarza go uwagą . Dopiero pod koniec trzeciego roku zaczyna krótko pracować samodzielnie i wtedy możemy wprowadzać zajęcia plastyczne w małych grupach i specjalnie wydzielonym kąciku.
6. Zabawy wprowadzające rytm jako naturalny czynnik w życiu. Czym regularniej powtarzamy tym lepiej opanowujemy daną czynność. Jest to podstawa procesu uczenia się. Niewerbalne schematy porozumiewania się z najbliższymi osobami stanowią dla dziecka bazę dla rozwoju języka mówionego. Dzieci najpierw rozumieją tzw. mową bierna- schemat niewerbalny a potem mówią. Po mowie biernej następuje proces wtapiania słów mówionych w gotowy schemat co pozwala na sensowne używanie przez dziecko słów. Piaget używa określenia zabawy słowem jako najlepszej metody opanowania umiejętności mówienia. Dlatego rymowanki, wierszyki, wyliczanki są najlepszym materiałem roboczym do doskonalenia umiejętności późniejszego swobodnego mówienia. Takie zajęcia rozwijają u dziecka zdolność do skupiania się na rytmach pełni również funkcję w poznawaniu świata. Pozwala maluchowi na; rozróżnienie i łączenie podobnych, różnych elementów oraz przewidywać co było, jest, będzie. Zdolność skupiania się na regularności jest podstawą inteligencji człowieka. Tematy poniższych zabaw kształtują dziecięce rozumowanie, oto one:
• Ćwiczenia rozwijające zdolność tego co się powtarza, które wymagają skupienia, dlatego muszą być prowadzone indywidualnie. Najpierw pokazujemy co robić a potem mówimy to co ważne. Dziecko pracuje poprzez w początkowym etapie naśladownictwo,
w późniejszym etapie ze zrozumieniem. Może to być układanie pociągu z klocków z ciągle powtarzającą się sekwencją koloru , wielkości, kształtu, albo układanie klocków na różnych poziomach wyżej i niżej. Ćwiczymy świeżą pamięć wzrokową dziecka.
• Podobne ćwiczenie rytmów na materiale słuchowym, np.: wyklaskiwanie usłyszanego rytmu, przewidywanie następnego dźwięku, łączenie dźwięku z przedmiotem, łączenie rytmu z ruchem np. zegar, żaba, konik. Wyliczanki dziecięce dobre na ćwiczenie pamięci a także zabawy dźwięko- naśladowcze np. co mówi zwierze itp.
Tak jak zabawy poprzednie najlepiej jeśli są one przeprowadzane na początku indywidualnie potem można je pomału wprowadzać na grupę.
7. Zabawy, które uczą dzieci umiejętności łączenia pojęcia całości i części czyli synteza
i analiza. Umiejętność analizy i syntezy umysł dziecka opanowuje już około trzeciego miesiąca życia. Jednak w pierwszych trzech latach dziecka umiejętność ta jest jeszcze niewykorzystywana i dziecko poznaje wszystko globalnie czyli przynależność przedmiotów – zaznaczenie terytorium, funkcja przedmiotów. Zaczyna poprzez zabawę realizować proces syntezy i analizy, wszystko bacznie obserwuje wykorzystując zmysły, pojawiają się odczucia jako nierozłączny element działania. Oto tematy zabaw:
• Zabawy – konstrukcje z klocków najpierw sami budujemy
i zachęcamy dziecko do pomocy a potem proponujemy pracę samodzielną. Budowanie jak najwyższej wieży ćwiczy sprawność oko- ręka, jeśli jest to wspólna praca uczy współpracy. Jednocześnie samodzielność wykonania tej pracy jest sprawdzianem rozwoju dziecka. Budowanie bramy i próba wytrzymałościowa budowli
z użyciem autka jest jednocześnie ćwiczeniem artykulacyjnym. Budowanie garaży, schronów a także ulic przy czym tę ostatnią zabawę można uzupełnić zabawą w przedmuchiwaniu piłeczki i jest to znakomite ćwiczenie na koordynację ruchową.
• zabawy w układanie tematyczne obrazków - jest to ćwiczenie syntezy, a w trakcie mówienia co ten obrazek przedstawia, analizy.
• robienie puzzli z obrazków i układnie ich - wymaga to współpracy ręka – oko, ćwiczy pamięć wzrokową odroczoną. Na początku są to trzy elementy, poprzez ciągłe powtórzenia elementów przybywa. Dziecko ćwiczy analizę i syntezę wzrokową i sprawność ręki.
• zabawy słowem na kończenie są trudniejsze, ale wprowadzane stopniowo w miarę rozwoju umiejętności językowych dziecka są dobrym ćwiczeniem na analizę i syntezę słuchową i znakomitym sposobem na rozbudzenie dziecięcej wyobraźni.
Zabawy zaproponowane w tym fragmencie są trudniejsze i nie wszystkie dzieci poradzą sobie z nimi , należy próbować ale nie zmuszać.
8. Zabawy, które wprowadzą dziecko w świat liczb, a które zapoczątkowały rytmy. Liczenie polega na stałej kolejności i stałej regularności. Małe dzieci 2-3 letnie znają już słowo liczyć
i wiedzą co ono oznacza. Liczenie służy między innymi do poznawania i porządkowania otoczenia. Dziecięce liczenie zaczynamy od trzech elementów, w miarę opanowania tej ilości elementów przybywa. Dla dziecka 2-3 letniego liczebniki to jakby zastępcze nazwy przedmiotów. Podczas zajęć dziecięcej matematyki należy wprowadzać wiele elementów ułożonych w szereg. Aby odpowiedzieć ile jest np. szyszek dziecko musi objąć wzrokiem wszystkie przedmioty i oszacować ich ilość mało lub dużo. Odpowiadając na pytanie wymienia na ogół znane sobie liczebniki .Nie wolno dziecka poprawiać podczas jego liczenia należy okazywać swoje zadowolenie. Liczenie dziecięce ma swój sens i ważne aby dziecko chciało je wykonywać - to na razie ćwiczenie. Gdy dziecko policzy nauczyciel pokazuje dziecku jak ona liczy, a potem liczą wspólnie. Dziecko poprzez naśladownictwo doskonali swoje umiejętności. Należy ćwiczyć te umiejętności przy każdej okazji. Wprowadzenie działań dodawania i odejmowania jest możliwe dopiero po opanowaniu umiejętności liczenia szeregowego i następuje to około 3 roku życia, jest to w programie nauczania przedszkolnego.
9. Zabawy kolorem nazwanie i rozróżnienie ich. Małe dzieci kojarzą kolor z kształtem przedmiotu. Kolor kojarzony jest przez dzieci także z pojęciami i uczuciami: smutek szary a radość pastelowa. Jest to bardzo trudne, jest to złożony proces intelektualny np. dźwięk kojarzony poprzez emocje z kolorem. Na poziomie 2,5 -3 lat możliwe jest wprowadzenie prostych zabaw i ćwiczeń, które ukształtują umiejętność rozróżniania i nazywania podstawowych kolorów. Oto propozycje zabawy:
• różnicowanie i nazywanie kolorów zasadniczych i kojarzenie wizualnych odczuć dziecka z nazwą np. krowa jest w białe i czarne łaty, słońce jest żółte, serduszko czerwone a woda niebieska – oglądanie wielu przedmiotów o tej samej intensywnej barwie, a potem wprowadzenie przedmiotów o innej barwie.
• budowanie kolorowych wież i budowli, przy czym budującym jest nauczyciel a dziecko pomocnikiem podającym klocki określonego koloru, które są w pudle z różnokolorowymi klockami.
• zabawa w zgadywanie jaki to kolor np. kładziemy przed dzieckiem wycięte słoneczko i pytamy jaki to kolor.
• zabawa farbami - dziecko maluje najlepiej paluszkami np. morze, łąkę, przy tej okazji ćwiczy także paluszki, nadgarstek (motoryka mała).
Zdarza się często że dzieci mają problem z nazywaniem kolorów chociaż odróżniają odmienność przedmiotów o innej barwie. Na pewno poprzez spokojne powtórzenia opanuje tę umiejętność, należy jedynie nie zniechęcać malucha do tego poprzez swoje zniecierpliwienie.
10. Zabawy kształtujące pojęcia przyczynowo- skutkowe. Do poznania świata nie wystarczy dziecku tylko percepcja czyli widzę, słyszę, dotykam. Żeby te spostrzeżenia nabrały znaczenia , dziecko musi połączyć je z działaniami, odczuwaniem co wokół niego się znajduje. Poprzez działanie dziecko poznaje dwa rodzaje zmian
- zmiany trwałe i nieodwracalne np. przecięcie sznurka którego się już nie da połączyć, nasypanie piasku do wiadra z wodą już nie jest możliwe jego wyjęcia z wody.
- zmiany odwracalne np. wyjmuje klocki z pudełka i może je z powrotem włożyć.
Na podstawie tych dwóch rodzajów zmian dziecko rozumie otoczenie, ale żeby do tego dojść zawzięcie bada np. stabilność podłoża poprzez podskakiwanie, kołysanie, wchodzi wielokrotnie na wzniesienia i zbiega z niego. W ten sposób poznaje opór podłoża w stosunku do swojego ciała, poznaje swoje możliwości panowania nad otoczeniem. Zawzięcie otwiera i zamyka pudełka, drzwi, sprawdza czy otwarte można zamknąć a zamknięte otworzyć i czy one może o tym decydować. Ustawia przedmioty w szeregu i przestawia kolejność na różne warianty spostrzega efekt tego działania i zauważa że może o tym decydować. Upuszcza i rzuca przedmiotami obserwując gdzie spadną i co z nimi się dzieje, daje to mu poczucie panowania nad przedmiotami. Ustawia przedmioty jedne na drugich aż się rozsypią poprzez to poznaje ciężar przedmiotów i sprawdza swoje możliwości konstrukcyjne. Wsypuje i wysypuje obserwując wypełnianie się naczynia i sprawdza czy po wysypaniu znowu naczynie jest puste i to ono o tym decyduje. Przenosi przedmioty w inne miejsce sprawdzając czy ono może decydować gdzie one się znajdą. Tego typu proste zabawy pozwalają dziecku określić siebie , swoje możliwości panowania nad otoczeniem, a także przewidywać co się stanie w podobnej sytuacji Aby dojść do przewidywania skutków działań trzeba je osadzić w czasie. Jest to baza wyjściowa do rozumienia przyczynowo- skutkowego. Dobrą pierwszą lekcją takiego działania jest ćwiczenie z rysowaniem. Dziecko podczas rysowania skupia się na samej czynności i nie widzi skutku swojego działania. Zadaniem nauczyciela jest zwrócenie uwagi dziecka na efekt pracy na papierze co w efekcie pomoże dziecku pochwycić sens : kredka, papier, własne działanie a efekt to kolorowe ślady. Każda nowość jest przyjęta z gotowością poznania jej przez dziecko, zaspokojenia ciekawości, poznania i opanowania. Zawsze w zabawach powtarza czynności w których uczestniczyło ćwicząc ważne czynności w sytuacjach zbliżonych do rzeczywistych. W trzecim roku życia dziecko jest najbardziej chłonne ucząc się nazywania przedmiotów, wykonywania czynności i własnych doznań również słownego określenia skutków. . Skupia się na działaniu i uświadamia sobie sens tego co czyni. Zabawy które pomogą dziecku w pokonaniu tej trudnej drogi rozwojowej opierają się na organizowaniu specjalnych sytuacji zadaniowych pomagających lepiej zrozumieć sens tego co robi i styka się w codziennym życiu. Najlepiej jeśli w czasie tych zabaw uwzględnione są następujące prawidłowości:
- że dziecko poznaje przedmioty poprzez używanie ich
- harmonijnie łączy całość doświadczeń poznawczych /dotyk, wzroki/, i czuciowych z obserwacją skutków wykonywanych czynności,
- uwzględnia następstwa czasowe,
- sprowokowane słownie określa to co robi i jaki jest skutek tego działania.
Propozycje tematu zabaw są następujące:
• poznawanie zmian typu: słone – słodkie, doznania smakowe,
• kontrasty i ich nazwanie: wysokie – niskie, zimno – ciepło, ciemno – widno, szybko – wolno, głośno- cicho,
• co zrobić aby coś było np. mam brudne ręce muszę je umyć, mam potargane włosy muszę je uczesać, jestem głodny musze zjeść,
• opowiadanie historyjek obrazkowych.
Ważne jest aby stymulowanie rozwoju przyczynowo- skutkowego odbywała się już
w jak najmłodszym wieku a proponowane tematy zabaw są możliwe do zrealizowania nawet z dwulatkami. Tego typu ćwiczenia powinny być organizowane często w plenerze i na sali zawsze kiedy dzieci są nimi zainteresowane , jeśli dziecko ma ,,zły” dzień lepiej nie zmuszać go do uczestnictwa.
Podstawowym warunkiem organizacji programu wspomagania rozwoju małych dzieci jest dopasowanie procesu wspomagania do możliwości dziecka. Jednak wszystkie dzieci potrzebują intensywnej pracy pedagogicznej osób bezpośrednio zaangażowanych do ich opieki w placówkach opiekuńczo-wychowawczych, aby nie zmarnować drzemiących
w dzieciach talentach i umiejętnie je rozwijać. Im wcześniej tym lepiej.

Praca z dzieckiem 2,5-letnim będzie miała inny charakter niż praca z dzieckiem, które ten wiek przekroczyło. Wymaga to, między innymi większej tolerancji nauczyciela przedszkola, opiekującego się dzieckiem. Pracując z „maluszkiem”, realizując postawione sobie cele, należy prawidłowo zorganizować pracę. Powinno to być widoczne nie tylko w formie przygotowania zajęcia np. opanowanie pamięciowe przez nauczyciela tekstu piosenki, wiersza, opowiadania, przygotowanie pomocy do zajęć, ale także w dobrej organizacji pracy całego personelu. Każdy powinien wiedzieć co, jak i kiedy ma wykonać.
Oprócz dwóch nauczycieli prowadzących grupę w oddziale dzieci najmłodszych powinna być zatrudniona pomoc wychowawcza, a także pielęgniarka sprawująca pomoc medyczną i pielęgnacyjną. Wskazane by było, aby oddział dzieci 2,5-letnich prowadziły te same osoby, gdyż ma to olbrzymie znaczenie dla rozwoju dziecka. Przede wszystkim zapewnia stosowanie jednakowych metod postępowania, a także zapobiega dodatkowym stresom.
Grupa „maluszków” powinna posiadać swoją salę dydaktyczną, funkcjonalną i estetyczną. Z pewnością powinna być przestronna i widna, z osobnym miejscem do leżakowania tzw. sypialnię. w Sali przeznaczonej do zabawy powinno znajdować się wiele różnorodnych i bezpiecznych zabawek (po kilka takich samych egzemplarzy), np. wózki dla lalek, samochody różnej wielkości, duże klocki drewniane i plastikowe, elementy konstrukcyjne, proste układanki, duże puzzle kilkuelementowe itp. wszystkie te zabawki powinny być umieszczone na niskich półkach, w zasięgu ręki dziecka. Nie powinno zabraknąć wszelkiego rodzaju maskotek, przytulanek, pacynek oraz kącika relaksacyjnego wyposażonego w materace, gdzie dziecko w każdej chwili może sobie odpocząć.
Przystępując na początku roku szkolnego do pracy wychowawczo- dydaktycznej nauczyciel powinien przede wszystkim dokonać podziału grupy na podgrupy, uzależniając poziom rozwoju dzieci. W pierwszej fazie uczęszczania do przedszkola, dzieci powinny być nauczone właściwego postępowania i zabawy w małych grupach 2-3 osobowych, ponieważ skupienie się na czymkolwiek, choćby na chwilę jest dla nich bardzo trudne. Mając opracowaną organizację pracy, podział dzieci na podgrupy, metodę postępowania z maluchami oraz cele poszczególnych tematów, nauczyciel może dopiero wtedy przystąpić do realizacji nakreślonych, dziennych tematów.
Przedszkole już od najmłodszych lat stanowi część niezbędnego dla rozwoju dziecka środowiska. W kontakcie z ludźmi uczymy się spostrzegać, zapamiętywać, rozwiązywać problemy, mówić. W uczeniu się wielu czynności ważne są umiejętności a nie wiek. W wielu sytuacjach lepszymi nauczycielami dziecka są jego rówieśnicy niż dorośli. Kontakty z innymi dziećmi ułatwiają im poznanie własnych cech, umiejętności, sprawności.
Dla rozwoju dziecka nawet tego 2,5-letniego potrzebne jest przedszkole. Przecież wielu z nas może powiedzieć, że niemało z tego, co tak bardzo przydaje się w życiu, nauczyliśmy się w przedszkolu.

mgr Anna Nowakowska
mgr Anna Trepa
Miejskie Przedszkole nr 6

Bibliografia:
1. Babska Z.; Kształtowanie się sygnalizacyjnej funkcji barwy i kształtu przedmiotów we współczesnym dzieciństwie. Warszawa, 1961 r.
2. Clark L., Ireland C.; Uczymy się mówić, mówimy by się uczyć. Poznań, 1998 r.
3. Dzierżanka-Wyszyńska A.; Rozwój psychomotoryki małego dziecka. Warszawa, 1972 r.
4. Piaget J.; Studia z psychologii dziecka. Warszawa, 1996 r.
5. Rudik P. A.; Rodzaje zabaw dziecięcych i ich właściwości. Warszawa, 1950 r.
6. Trawińska H.; Zabawy rozwijające dla małych dzieci. Warszawa, 1988 r.
7. Żebrowska M.; Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży. Warszawa 1986 r.
8. Czasopisma:
Nauczycielka w żłobku nr1 – XI 2008 r.
Wychowanie w przedszkolu nr 9/XI/1997 r.
Wychowanie w przedszkolu nr 1/2003 r.
Wychowanie w przedszkolu nr 8/2007 r.