Mobbing w szkole

W ostatnich latach bardzo głośno mówi się o mobbingu w pracy - ciągłym poniżaniu, szykanowaniu, ośmieszaniu pracowników przez szefa czy współpracowników. Niestety mobbing to nie tylko zjawisko, które dotyczy dorosłych. Tego okrucieństwa doświadczają również uczniowie - w szkole, na uczelni czy podczas zabawy na podwórku. W ostatnich latach w polskich szkołach mobbing stał się bardzo poważnym problemem.
Najprościej mobbing można nazwać wytworzeniem się wokół ofiary atmosfery zagrożenia, która ma na celu wyłączenie jej z grupy koleżeńskiej lub z życia społecznego. Mobbing to cały system psychospołecznych relacji, charakteryzujący się wrogim nastawieniem i nękaniem jednej osoby przez inną lub przez grupę osób. Zjawisko to jest najczęściej skutkiem konfliktu, który z upływem czasu i braku przeciwdziałania nasila się i przybiera postać działania długotrwałego i systematycznie wymierzanego przeciwko innej osobie.
Do najczęstszych form mobbingu zalicza się:
- szykanowanie,
- izolowanie,
- wyśmiewanie, wyszydzanie, ubliżanie,
- obmawianie, plotki,
- szantaż,
- przemoc fizyczna – popychanie, bójki, zaczepki, wrogie gesty.
O mobbingu mówi się wówczas, gdy wystąpią następujące cechy:
- prześladowanie ofiary trwa przez dłuższy okres czasu,
- mobbing ma charakter celowy, czyli sprawcy chodzi o wyłączenie ofiary z grupy koleżeńskiej bądź zepsucie jej opinii,
- sprawca mobbingu ma nad ofiarą przewagę psychiczną lub fizyczną.
Do mobbingu dochodzi często już w klasie I szkoły podstawowej. Fakt, że dzieci spotykają się z nowym otoczeniem wyrabia w nich chęć przyjęcia jakiejś klasowej pozycji. Mechanizm mobbingu jest bardzo prosty.
Najczęściej ofiarą staje się dziecko słabe psychicznie, nieśmiałe, ,,inne” w porównaniu z rówieśnikami. Natomiast sprawca mobbingu chce udowodnić ofierze i pozostałym dzieciom, swoją przewagę (jestem twardy, nikogo się nie boję,). Ofiarą mobbingu może stać się niemal każde dziecko, lecz na największe ryzyko narażone są dzieci, które są ,,inne” od swoich rówieśników. Ta inność może dotyczyć np. wzrostu, koloru skóry, włosów, stylu ubierania się, zachowania. Ofiarami stają się prymusi szkolni, niezdary klasowe, dzieci mniej sprawne fizycznie, jąkające się, otyłe. Przykłady można podawać w nieskończoność. Narażone są też dzieci spokojne, ciche, otaczane w domu nadopiekuńczością, słabe psychicznie, które nie potrafią same obronić się, przeciwstawić sprawcy.
Najczęściej sprawcami mobbingu są dzieci agresywne w stosunku do kolegów i do dorosłych, mające potrzebę dominowania i tyranizowania innych. Są silniejsi zarówno psychicznie jak i fizycznie w porównaniu do swoich ofiar. Bardzo często grożą, wyszydzają, wyśmiewają ich i są prowodyrami wszelkiego rodzaju zaczepek. Są to dzieci o niskiej empatii. Główny cel sprawcy to zepsucie opinii ofiary, zniszczenie jej kariery, pogorszenie relacji z innymi osobami. Często oprawcy rekompensują sobie w ten sposób brak sukcesów, bezradność wobec własnych problemów.
Uczniowski mobbing generalnie rozpoczyna się bardzo niewinnie. W każdej klasie można znaleźć ,,kozła ofiarnego”. Początkowo są to drobne, pojedyncze zaczepki ze strony sprawcy mobbingu takie ,,badanie terenu”. Agresor sprawdza jak reaguje na atak ofiara i czy jest jakiekolwiek zainteresowanie ze strony kolegów z klasy. Jeżeli ofiara jest bierna na ataki nie umie się sama obronić i nie ma obrońców, do zaczepek dołączają się inne formy mobbingu. Powstaje błędne koło szykan i prześladowań, plotek i kłamstw. Często rówieśnicy przejawiają zachowania sadystyczne, i w szykanowanie wciągają uczniów, którzy nigdy z własnej woli nie byliby w stanie przejawiać żadnej agresji. W tej fazie dziecko szykanowane nie poradzi sobie samodzielnie z problemem. Początkowo próbuje się ono bronić, a więc ulega oprawcom, wykonuje ich polecenia, przynosi lub zdobywa dla nich pożądane rzeczy lub pieniądze. Niestety, im bardziej dziecko jest spolegliwe, tym bardziej nad nim znęcają się psychicznie. W tej fazie tylko spostrzegawczy pedagog lub rodzic zauważy, że dzieje się coś złego, w klasie z pozoru wszystko wygląda normalnie. Nauczyciel zazwyczaj nie ma możliwości poznania sprawy poprzez rozmowy z uczniami, ponieważ dziecko szykanowane nie przyzna się do tego. Byłoby to w jego odczuciu przyznaniem się do tego, że istnieje jakiś problem. Natomiast osoby szykanujące w ogóle nie widzą problemu. Dzieci najczęściej nie mają świadomości, ile zła wyrządzają swoim rówieśnikom. Następna faza - fachowo określana jako mobbing stabilny, gdzie ofiara ma już przypisaną rolę „kozła ofiarnego”. Ofiara, ma świadomość, że stała się źródłem śmiechu i szykan kolegów. Dziecko utwierdza się w przekonaniu, że jest gorsze, odrzucone i najczęściej zaczyna izolować się od grupy. Nie zabiera głosu na lekcjach, samo siada w ławce, samo się bawi. Za wszelką cenę chce być jak najdalej od sprawcy mobbingu. Jest to ich próba ucieczki od niedobrej sytuacji w szkole. Dlatego często przed wyjściem do szkoły symuluje rozmaite choroby. Rodzice mogą być przekonani, że dziecko rzeczywiście jest chore, bo mogą u niego wystąpić objawy takie jak: złe samopoczucie, stan podgorączkowy, wymioty, bóle głowy, żołądka. Wszystko to związane jest z reakcją obronną organizmu na stres. Dzieci nie mogąc udawać w nieskończoność choroby, wybierają inną formę ucieczki przed mobbingiem, a mianowicie wagary. Ostatnia faza to ucieczka osoby mobbingowanej. Jeśli uczeń kategorycznie odmawia pójścia do szkoły, można mieć pewność, że był w niej szykanowany. W szkole najczęściej obok mobbingu występuje również bullying, który występuje w środowisku uczniowskim, gdzie obok przemocy psychicznej występuje przemoc fizyczna. Taka sytuacja może doprowadzić do tragedii – młodsze dzieci najczęściej w tej fazie podejmują próby samobójcze, często uciekają z domu, szukają innych grup, w których będą akceptowane. Są to przede wszystkim subkultury młodzieżowe, gangi a niejednokrotnie i sekty. Ofiary mobbingu są przeważnie zastraszone, czują się odrzucone, a ponadto mają świadomość swojej niskiej wartości. Ofiary żyją w ciągłym stresie, a przecież właśnie stres wpływa na pogorszenie stanu zdrowia psychicznego i fizycznego. Ogólnie można wyodrębnić dwie grupy skutków mobbingu:
- następstwa psychiczne: depresja, nerwice, natręctwa, zakłócenia koncentracji, a nawet w najgorszych sytuacjach ofiara może targnąć się na własne życie.
- następstwa psychosomatyczne: jadłowstręt, schorzenia żołądka i układu pokarmowego zakłócenia pracy serca, oddechu, zakłócenia snu, nadmierne napięcie mięśni, bóle głowy.
Do głównych przyczyn mobbingu w szkole należą:
1. Lekceważenie drobnych wykroczeń typu wagary, spóźnienia.
2. Bezkarność kradzieży, wymuszeń, pobić, handlu narkotykami.
3. Brak wzajemnego szacunku (uczniów, rodziców, nauczycieli).
4. Brak równości wobec regulaminu.
5. Za mało wyraziste zasady postępowania i niejasne kryteria ich oceny.
6. Arogancja władzy (pozaszkolnej).
7. Brak możliwości ujawniania nieprawidłowości.
8. Brak nieformalnego obiegu informacji w szkole.
9. Brak kontaktu i dialogu pomiędzy uczniami, rodzicami i nauczycielami.
10. Zbyt mała praca zespołowa nauczycieli.
11. Brak możliwości relaksu i odprężenia (dla uczniów i nauczycieli).
12. Poczucie małej wartości pełnionej roli (nauczycieli).
13. Przerost funkcji dydaktycznych kosztem funkcji wychowawczych szkoły.
14. Ograniczanie zajęć pozalekcyjnych.

Mobbing można zwalczać na różne sposoby – najgorszymi są obojętność i karanie. Obojętność jest cichym przyzwoleniem na zło, karanie również nie rozwiązuje problemu, ponieważ wycisza ono na chwilę postawę agresywną, a agresor, tłumiąc złość, szykuje się do kolejnego ataku. Najważniejsza jest postawa rodziców i wychowawców – reagowanie na każdy przejaw zła, pomoc psychologiczna ofiarom mobbingu, tłumaczenie i pomaganie w opanowaniu złości agresorom – to główne warunki niezbędne do zredukowania zjawiska.

Literatura:
D. Olweus - Mobbing i fala przemocy w szkole. Jak ją powstrzymać?
U. Moszczynska, M. Pałyska, J. Raduj, Mobbing jako czynnik potęgujący przemoc w szkole,
K.E. Dambach, Mobbing w szkole. Jak zapobiegać przemocy grupowej?

Ankieta - Co wiesz o mobbingu?

1. Co to jest mobbing?
a) Kłótnia między dwoma uczniami.
b) Wszystkie działania, których celem jest szykanowanie kolegi/koleżanki.
2. Jak często dochodzi do mobbingu?
a) Bardzo często
b) Często
c) Czasami
d) Rzadko
e) Bardzo rzadko
3. Czy konieczna jest interwencja zewnętrzna podczas mobbingu?
a) Tak, ponieważ osoba poszkodowana nie jest w stanie sama się bronić
b) Nie, ponieważ każda interwencja z zewnątrz może tylko pogorszyć sytuację.
4. Kto powinien interweniować i w jaki sposób?
a) Zdenerwowani rodzice uczniów powinni żądać wyjaśnień od ich szkolnych kolegów.
b) Nauczyciele, szkolny pedagog, dyrekcja powinni otwarcie omówić problem w klasie.
5. Czy można pomóc uczniom, którzy są poddani mobbingowi?
a) Tak, ale osoba chcąca pomóc powinna poprosić o pomoc nauczyciela lub innego ucznia
b) Nie , to jest niemożliwe
6. Czy ofiary mobbingu mogą się same od mobbingu uwolnić?
a) Nie
b) Raczej nie
c) Tak, jeśli tylko chcą
d) Zawsze
7. Czy można rozpoznać mobbing?
a) Ofiara mobbingu jest izolowana od grupy/klasy, często ma zniszczone ubrania, zeszyty
b) Nie jest możliwe stwierdzić kto jest szykanowany.
8.Kto może paść ofiarą mobbingu?
a) Każdy
b) Tylko bardzo zdolne osoby
c) Przede wszystkim osoby spokojne, nieśmiałe i lękliwe
9. Jak się czujesz w klasie?
a) Dobrze.
b) Znośnie.
c) Źle.
10. Jak oceniasz stosunek klasy do siebie?
a) Większość mnie lubi.
b) Niektórzy mnie lubią.
c) Nie jestem specjalnie lubiany.
d) Większość odnosi się podle w stosunku do mnie.
11. Klimat w naszej klasie jest:
a) Dobry.
b) Zadowalający.
c) Zły.
12. Czy klasa jest zgrana?
a) Tak.
b) Mało.
c) Wcale.
13. Zaznacz wypowiedzi, z którymi się zgadzasz.
a) Jeden z uczniów/kilku ma naprawdę dobre pomysły.
b) Jeden lub kilku uczniów jest bardzo miłych.
c) Jeden z uczniów/kilku dominuje w klasie.
d) Jeden z uczniów/kilku dokucza klasie.
e) Jeden z uczniów/kilku jest ignorowanych.
f) Większość stale ignoruje jednego z uczniów/niektórych uczniów.