Specyficzne trudności w uczeniu się - organizowanie pomocy

Określenie “pogranicze” oznacza taką sytuację dziecka, z której ma ono dwa wyjścia: sukces albo porażkę. To właśnie rodzice i nauczyciele mogą spowodować, że dziecko z trudnościami w uczeniu się może rozwijać się prawie lub całkowicie prawidłowo.
Ważny jest stosunek do dziecka, stawiane mu wymagania, sposób wpływania na jego postępowanie.
“Mikrouszkodzenia” czy “minimalne” dysfunkcje - nie uniemożliwiają wywiązywania się z zadań szkolnych. One je tylko utrudniają.
Podstawowym organizatorem pomocy powinny być poradnie psychologiczno-pedagogiczne współdziałające z poradniami specjalistycznymi.

1) organizacja procesu edukacji

- dzieci uczą się w szkołach publicznych, nie specjalnych (zarządzenie MOiW z 1973r. Wytyczne w sprawie rozwoju kształcenia specjalnego i pomocy dzieciom z odchyleniami i zaburzeniami rozwojowymi)

- dzieci z trudnościami w uczeniu się mają prawo do specjalnej pomocy psychologicznej i pedagogicznej. Pomoc ta może być organizowana w formie:
a) zajęć dydaktyczno-wyrównawczych - organizowane są dla uczniów, którzy mają znaczne opóźnienia w opanowaniu programów obowiązkowych przedmiotów nauczania, prowadzone są przez nauczyciela określonego przedmiotu. Kwalifikacji dokonuje sam nauczyciel. Liczba uczniów powinna wynosić 4 - 8. Zajęcia odbywają się 2 - 3 razy w tygodniu.
b) zajęć korekcyjno-kompensacyjnych - organizowane są dla uczniów, którzy mają problem z opanowaniem określonych umiejętności. Te zajęcia prowadzą nauczyciele z uprawnieniami pedagoga-terapeuty. oni dokonują też kwalifikacji uczniów na podstawie decyzji poradni psychologiczno-pedagogicznej. Zespół powinien liczyć 2 - 5 uczniów, przy głębszych zaburzeniach i do 10 uczniów przy mniejszych odchyleniach. Zajęcia odbywają się 2 - 3 razy w tygodniu w związku z tym konieczna jest współpraca nauczyciela terapeuty prowadzącego dany zespół z nauczycielami prowadzącymi zajęcia.

W ramach tej współpracy nauczyciele powinni:
poznać cechy rozwoju psychoruchowego określonych uczniów
współuczestniczyć w opracowaniu indywidualnych programów wspomagania rozwoju poszczególnych uczniów
w miarę możliwości wykorzystywać na zajęciach lekcyjnych zestawy ćwiczeń stosowanych na zajęciach korekcyjno-kompensacyjnych
stawiać uczniom objętym terapią zadania na miarę ich możliwości
unikać w przypadku tych uczniów sytuacji dydaktycznych wywołujących napięcia emocjonalne.

c) klas wyrównawczych - organizowanych dla uczniów, u których występują rozliczne braki w opanowaniu programów obowiązkowych przedmiotów nauczania. Liczba uczniów w klasie powinna liczyć 10 - 15. Nauczanie odbywa się według obowiązujących w danej szkole planów i programów nauczania z dostosowaniem metod i form ich realizacji do potrzeb uczniów. Kwalifikacja dokonywana jest przez wychowawcę klasy na podstawie opinii poradni psychologiczno-pedagogicznej lub innej poradni specjalistycznej.

W skutecznym pokonywaniu problemów edukacyjnych dziecko powinno być wspierane przez rodziców, jednak do tej roli rodzice nie zawsze są przygotowani. Zadaniem terapeuty, pedagoga i psychologa szkolnego winno być wyjaśnienie rodzicom istoty trudności dziecka, ukazanie jego możliwości rozwojowych oraz udzielanie systematycznych wskazówek postępowania z dzieckiem. Ważne jest także kształtowanie pozytywnego emocjonalnego stosunku rodziców do dziecka.

2) Diagnoza i wczesne rozpoznanie – jest to zadanie dla poradni psychologiczno-pedagogicznej lub/i poradni specjalistycznej.
Podstawą orzekania o formie pomocy specjalnej dla dziecka z trudnościami w uczeniu się jest diagnoza kompleksowa: medyczna, psychologiczna, pedagogiczna i socjalna:

a.) diagnoza medyczna - charakterystyka prawidłowości, wad i zaburzeń rozwoju fizycznego, ze szczególnym uwzględnieniem rozwoju i zaburzeń systemu nerwowego;

b.) diagnoza psychologiczna - obejmuje ogólny rozwój umysłowy oraz poszczególne procesy poznawcze (funkcje percepcyjne, percepcyjno-motoryczne, mowy, języka, myślenia), oraz procesy osobowości i umiejętności społecznych;

c.) diagnoza pedagogiczna - pokazuje stopień zaawansowania w nauce oraz zakres niepowodzeń, braków i opóźnień szkolnych

d) diagnoza socjalna - prowadzi ją psycholog lub pedagog opisując warunki życia dziecka oraz stosunki i więzi emocjonalne w rodzinie.

Dobra diagnoza spełnia dwa warunki:
- jest diagnozą pozytywną - ukazuje braki ale i mocne strony dziecka, pomaga mu osiągnąć sukces
- jest diagnozą dla edukacji a nie tylko rozpoznania niedoborów - pozwala opracować program do pracy z dzieckiem, jest swoistym przepisem terapeutyczno-dydaktycznym.

Diagnoza i postępowanie terapeutyczno-dydaktyczne to procesy wzajemnie się przenikające.
Najlepszym okresem do wczesnego wychwycenia odchyleń rozwojowych uznaje się wiek przedszkolny.

METODY TERAPII:
- praca korekcyjno-wyrównawcza z dziećmi z trudnościami w nauce czytania – program reedukacji Janiny Magnuskiej
założenie: “Jedynie samodzielna i samorzutna aktywność dziecka zaspokaja jego najsilniejsza potrzebę samorealizacji, czyli rozwoju wszelkich swoich możliwości, gwarantując mu w ten sposób utrzymanie w równowadze jego systemu nerwowego.”
zadania:
- zapewnienie dziecku sukcesów w pracy
praca z różnorodnymi: loteryjkami, układankami, rozsypankami, mozaikami itp.
Zespół problemowy byłego Zakładu Higieny Psychiczne i Psychiatrii Dziecięcej PAN opracował metodę wielozakresowego działania terapeutycznego, dwutorowej reedukacji dysleksji, która polega na ścisłej współpracy psychologa z reedukatorem psychomotoryki. Metoda ta zmierza do:
- likwidacji symptomów dysleksji
- kształcenia zaburzonych funkcji
- terapii zaburzeń pobudliwości psychoruchowej

Gabriela Kurant opracowała program grupowej reedukacji pisania
Praca w grupie wzmacnia rytmikę pracy, zachęca do współpracy i współzawodnictwa
Autorka wyróżnia dwa etapy:
- psychoterapeutyczny – zmiana emocjonalnej postawy dziecka, zlikwidowanie zahamowań psychicznych, zmiana stosunku do siebie i otoczenia
- psychodydaktyczny – ćwiczenia ogólnorozwojowe oraz ćwiczenia rozwijające sprawność poszczególnych funkcji psychofizycznych ważnych w procesie pisania

Doświadczenia Barbary Zakrzewskiej w zakresie kompleksowej terapii dziecka z trudnościami w czytaniu. Autorka wyróżnia trzy aspekty terapii:
- psychoterapeutyczny
- psychologiczny
- dydaktyczno-lingwistyczny
oraz dwa okresy realizacji: wstępny i właściwy.
Celem okresu wstępnego jest przywrócenie dziecku wiary w jego możliwości za pomocą terapii zabawowej i zajęciowej. W okresie właściwym następuje kształcenie opóźnionych funkcji

Barbara Sawa opisuje swoje doświadczenia w książce “Jeżeli dziecko źle czyta i pisze” - przeznaczonej dla rodziców, chcących pomóc swojemu dziecku.

Integracja sensoryczna:
forma terapii oparta na pracy A.Jean Ayers – terapeutki zajęciowej.
Jej zdaniem problemy w uczeniu się związane są z zaburzeniami w przetwarzaniu bodźców.

ZASADY PRACY KOREKCYJNO-WYRÓWNAWCZEJ (wg W.OKONIA) – ważne wobec dzieci z trudnościami w nauce czytania i pisania:
- systematyczności (planowy, i logicznie uporządkowany układ treści nauczania oraz rytmiczność pracy, skrupulatne wypełnianie obowiązków)
- poglądowości (b.w. - nauczanie werbalne zupełnie nie wystarcza. Dobrze jest angażować jak najwięcej analizatorów: wzroku, słuchu, kinestetyczno-ruchowy)
- stopniowania trudności – chodzi o uwzględnianie właściwości rozwojowych dziecka
- utrwalania wyników – wielokrotne powtarzanie ćwiczeń

ZASADY DZIAŁAŃ KOREKCYJNYCH – w pracy z dzieckiem o nieharmonijnym rozwoju:
- zasada indywidualizacji: ćwiczenia dostosowane do możliwości dziecka, zajęcia indywidualne i grupowe w celu uczenia się współpracy, niewskazane współzawodnictwo, umiarkowana mobilizacja;
- zasada celowości: nawet najdrobniejszy element zajęć powinien byś dokładnie przemyślany i podporządkowany określonemu celowi;
- zasada wszechstronności: należy stosować wszechstronne szerokozakresowe ćwiczenia nie tylko usprawniające funkcje zaburzone ale i rozwijające predyspozycje dziecka tak by mogło ono kompensować swoje braki.
Stosując zasadę wszechstronności trzeba mieć na uwadze możliwą współpracę z różnymi specjalistami, ale także z rodzicami dziecka;
- zasada życzliwości: życzliwy stosunek otoczenia w szkole i w domu, podczas ćwiczeń i poza nimi. Szczególnie zajęcia korekcyjne powinny poza funkcją dydaktyczną spełniać także funkcję terapeutyczną
- zasada optymizmu pedagogicznego: wiara nauczyciela w dziecko, w jego możliwości, w przezwyciężanie trudności. Przywrócenie dziecku wiary we własne siły. Zauważanie wszystkich, nawet najdrobniejszych sukcesów, wyrażanie aprobaty, nieokazywanie zniecierpliwienia.

ZADANIA NAUCZYCIELA PROWADZĄCEGO PRACĘ KOREKCYJNO-WYRÓWNAWCZĄ:
ujęte w czterech aspektach:
- prowadzenie zajęć z dziećmi:
przeprowadzenie wstępnego sprawdzianu czytania i pisania wśród wszystkich uczniów klas I szkoły podstawowej w II półroczu klasy I;
zbieranie danych o dzieciach wybranych na podstawie sprawdzianu do badań w poradni (wywiad z rodzicami, opinia wychowawcy klasy, badania lekarskie);
prowadzenie zajęć w grupach 4-6 uczniów w wymiarze 6 godzin tygodniowo według opracowanego programu, z uwzględnieniem zasady indywidualizacji
prowadzenie obserwacji dzieci podczas zajęć i gromadzenie dokumentacji o przebiegu reedukacji dla każdego dziecka;
przeprowadzenie kontrolnego badania sprawdzającego efekty pracy;
- współpraca z nauczycielem wychowawcą i rada pedagogiczną szkoły:
zapoznanie dyrekcji szkoły i rady pedagogicznej z problematyką dysleksji, wad wymowy, zagadnieniem terapii i reedukacji, szerzenie wiedzy z tego zakresu na terenie szkoły;
utrzymywanie stałego kontaktu z wychowawcami klas dzieci poddawanych reedukacji w celu utrwalania osiągnięć dziecka i zapobiegania niepowodzeniom szkolnym;
instruowanie nauczycieli wychowawców dotyczące wprowadzania elementów terapii do procesu lekcyjnego w klasach nauczania zintegrowanego;
pomoc w wykrywaniu zaburzeń mowy i kierowanie dzieci do poradni logopedy;
- współpraca z rodzicami:
wstępna rozmowa z rodzicami, których dziecko ma uczęszczać na zaje cia korekcyjne;
utrzymywanie częstych kontaktów z rodzicami i instuowanie ich do przeprowadzania w domu niektórych ćwiczeń;
- współpraca z poradnią psychologiczno-pedagogiczną:
nawiązanie kontaktu z psychologiem w poradni, omówienie wyników badań dziecka i wskazań do reedukacji
konsultacje z pedagogiem specjalnym w sprawach dotyczących metodyki i organizacji zajęć w szkole;
udział w zebraniach szkoleniowych organizowanych w poradni.

Metodyka prowadzenia zajęć korekcyjno-wyrównawczych dotycząca trudności w nauce czytania i pisania nie została dotąd dokładnie opracowana. Jednak pewne sposoby pracy są już wstępnie wypracowane:
Dąży się do:
1. usprawnienia słuchu fonematycznego, który leży u podstaw pisania i czytania;
2. kojarzenia dźwięku z obrazem graficznym litery;
3. stosowania sylabowej metody czytania (większość dzieci ma problemy z globalnym odczytywaniem sylab);
4. analizy i syntezy wyrazów;

Naczelną zasadą pracy z dzieckiem w szkole jest, mu nie szkodzić, a w miarę możliwości pomóc.

Bibliografia:
Pedagogika specjalna, (red.) Władysław Dykcik, Poznań 2005
Dziecko niepełnosprawne w rodzinie, (red.) Irena Obuchowska, Warszawa 1991
Mark Selikowitz Dysleksja, Warszawa 1999
Zofia Sękowska Wprowadzenie do pedagogiki specjalnej, Warszawa 2001