Terapia rozwoju mowy u dzieci z zespołem Downa

Korzystając z moich doświadczeń zawodowych chciałabym przedstawić zestaw bardzo prostych, ale jakże pożytecznych ćwiczeń ergoterapeutycznych mających na celu stymulowanie rozwoju mowy u dzieci z zespołem Downa i innymi anomaliami rozwojowymi.Ćwiczenia te stanowią niejako etap wstępny, który ma na celu przygotowanie dziecka do mówienia.Kładziemy tu nacisk na ćwiczenia ogólnorozwojowe, które usprawniają fizycznie dziecko, gdyż jest to bardzo ważny element w dalszym jego rozwoju.Bardzo istotne są w tym momencie funkcje zmysłów, które poprzez słuchanie, oglądanie, dotykanie, mazanie, kąpiele, ślizganie, smakowanie, wąchanie usprawniają się.
Należy podkreślić, że samo mówienie jest ściśle związane z motoryką. Konieczna jest więc planowana terapia motoryczna w ramach terapii językowej z uwzględnieniem indywidualnych potrzeb i możliwości dziecka. Ogólne ćwiczenia ciała, przede wszystkim rąk i palców (stąd ergoterapia) mają ogromny wpływ na ruchomość narządów mownych, których mięśnie bardziej się wzmocnią dzięki specjalnym ćwiczeniom. Upośledzenia mowy wynikają z upośledzenia procesów odbierania. Prawidłowa artykulacja wymaga specyficznych ruchów ust, języka i warg, co uwarunkowane jest przez poprawny plan tychże ruchów. U dzieci z zaburzeniami mowy obserwuje się: ogólne opóźnienie rozwoju mowy oraz trudności w artykulacji.
Integracja czuciowa jest stałym procesem. Każdy wyższy poziom wymaga osiągnięcia niższego. Zanim dziecko zrozumie wyrazy musi zintegrować zdolność odbierania bodźców dźwiękowych i zanim zacznie mówić musi mieć dobrą zdolność kinetyczno-proprioceptywną.
Opóźnienie rozwoju mowy jest wynikiem sensorycznego zaburzenia integracji. Mówienie wymaga umiejętności wykorzystania licznych funkcji czuciowo-motorycznych i dlatego zdolność mowy jest często opóźniona, kiedy jakiś wycinek mózgu nie funkcjonuje prawidłowo.
Mówienie wymaga bardzo dobrze zaplanowanych ruchów wynikających z własnego wewnętrznego napędu. Przebieg procesów ruchu musi być uporządkowany, aby wydawane dźwięki utworzyły słowa. Dziecko musi podjąć tę decyzję w swoim własnym mózgu. Prawidłowa artykulacja wymaga precyzyjnych ruchów ust, języka i warg, podobnie jak poruszanie ciałem. Bardzo ważne jest żeby praca z dzieckiem była podjęta jak najwcześniej, gdyż wtedy daje najlepsze rezultaty.
Ja w swojej pracy staram się, aby ćwiczenia mowy stanowiły dla dziecka przyjemność, były niejako formą zabawy.
Dlatego też szczególnie małym dzieciom polecam stosowanie przed karmieniem nie tylko masażu ustno-twarzowego Castillo-Morales, ale także kąpiele w krochmalu. Kąpiele takie bardzo otwierają dzieci na dalszą terapię i dają im poczucie bezpieczeństwa. Inne ćwiczenia proponowane w Ergoterapii to ćwiczenia ramion i nóg oraz ćwiczenia rąk i palców.
Ćwiczenia ramion i nóg, które ja stosuję to:
- zataczanie koła
- podskakiwanie
- huśtanie
- kołysanie
- ślizganie.
Należy pamiętać, by pomiędzy w.w ćwiczeniami stosować ćwiczenia rozluźniające. Warte polecenia są także ćwiczenia balansowania i ćwiczenia rozmachu obydwu rąk i nóg z użyciem lustra.
Przykładowe ćwiczenia, które można stosować dla małych dzieci to także:
- ścieranie
- pranie
- wyżymanie
- wieszanie
- zataczanie kręgów ramionami
- naśladowanie lokomotywy
- boksowanie
- machanie chustką
- dzwonienie dzwonkiem
- strzepywanie rąk
- huśtanie nogami
- kręcenie tułowiem
- pajacyk
- kumkanie jak żaba
- bieganie i szczekanie jak pies
- stanie na jednej nodze jak bocian
- naśladowanie ruchu grania na katarynce.
Ćwiczenia rąk i palców, które ja stosuję to:
- mycie rąk
- klaskanie
- załamywanie rąk
- zaginanie i wyprostowywanie palców
- pstrykanie palcami
- rozczapierzanie palców
- stykanie czubków palców obydwu rąk
- naśladowanie rozkwitania kwiatu
- budowanie mostu
- otwieranie i zamykanie książki
- wiązanie wstążki
- sznurowanie buta
- granie w piłkę.
Z czasem dla urozmaicenia w.w ćwiczeń można wprowadzić do terapii ręki substancje zapachowe, kremy, oliwkę, pastę do zębów, farby, kisiele, krochmal czy plastelinę. Na plastelinie można wykonać z dzieckiem cały szereg wspaniałych ćwiczeń, tworząc przeróżne elementy, wzory, kształty, figury wyzwalając u niego spontaniczne zachowania, emocje, mowę- okrzyk radości, zadowolenia, westchnienie podczas wałkowania czy chwilę zadumy czy zastanowienia nad dalszym krokiem. Z moich obserwacji wynika, że przy ugniataniu plasteliny zmienia się mimika twarzy dziecka. Od grymasu do zadowolenia, westchnienia, rozprężenia, przygryzania warg, uśmiechu, spontanicznej mowy.
Oto kilka ćwiczeń z plasteliną, które ja stosuję:
1. Dziecko ugniata plastelinę samodzielnie lub z pomocą nauczyciela.
Należy pamiętać, aby ugniatać od nadgarstka do środka ręki w kierunku palców ruchem kołyski, mocno akcentując czubkami palców wgniecenie.
2. Dziecko z ugniecionej plasteliny tworzy placek paluszkami lub wałkiem. Można przy tym śpiewać z dzieckiem: kulu, kulu, lulu, lulu robimy smaczne ciasteczka. Można także z użyciem foremek lub kubeczka wyciskać wzory ciasteczek.
3. Jeśli dziecko jest starsze, można pobawić się w odnajdywanie miejsc wyjętych ciasteczek (różne kształty).
4. Tak przyrządzone ciasteczka można dekorować fasolą, słonecznikiem, kukurydzą, grochem itp. zwracając przy tym uwagę na precyzję ruchów dziecka, koncentrację, pracę nad chwytem pęsetkowym.
Tak wykonana praca wymaga oceny ze strony nauczyciela i samego dziecka- namawiamy je wtedy do samodzielnej aktywności mowy.
Inne formy ćwiczeń z ergoterapii, które ja stosuję to różnego rodzaju wypełnianie pojemnika, tektury, kartonika- pastą do zębów, kremem, gęstym krochmalem czy kisielem.
Przy tego typu ćwiczeniach zwracamy uwagę na:
1. Rozprowadzanie całymi dłońmi lewą i prawą na całej powierzchni.
2. Wykonywanie ruchów od siebie i do siebie.
3. Wykonywanie różnych wzorów wszystkimi palcami tworzacymi szczyptę lub każdy oddzielnie- pracując na zmianę raz lewą raz prawą ręką.
Bardzo dobre efekty daje tego typu praca na lustrze, wtedy wykonując odpowiednie ruchy np. koliste można pozwolić dziecku na artykulację głoski "o" cicho, głośno, krzykiem, szeptem. Dziecko wykonując odpowiednie ruchy na lustrze widzi twarz nauczyciela i naśladuje jego ruchy narządów artykulacyjnych.
Innym niezmiernie ważnym elementem w ergoterapii jest stosowanie kolorowych farb. Nie należy jednak od razu wprowadzać pędzli- lepiej malować całą dłonią, palcami lub kawałkiem gąbki czy wacikiem. Używać trzeba wręcz rażących kolorów. Rysować duże kształty, z rozmachem, stopniowo przechodząc do mniejszych. Zawsze nazywać czynność wykonywaną, komentować, używać środków dodatkowych np. muzyki w tle.
Zasadą musi być kontakt z dzieckiem wspierany stymulacją językową, tzn., że każda czynność wokół dziecka jest okazją do mówienia do niego.
Kształtowanie mowy u dzieci z zespołem Downa to proces długotrwały, powolny i u każdego dziecka inny, w różnym stopniu efektywny.
Etap przygotowawczy do mówienia, a w nim szereg zajęć z ergoterapii stanowi dla dziecka i nauczyciela bazę wielu radości i spontanicznego rozwoju mowy. Powyższe przedstawione przeze mnie ćwiczenia, które stosuję w swojej codziennej pracy są proste, lecz według mnie efektywne. Warto podejmować próby ich stosowania, gdyż naprawdę mogą dać wiele radości uczniom , z którymi pracujemy i dawać im poczucie sukcesu i spełnienia. Polecam serdeczecznie.